YENİ BAŞLAYANLAR İÇİN SAĞLIK ETKİ DEĞERLENDİRMESİ EĞİTİMİ OCAK 2006

Transkript

1 1 YENİ BAŞLAYANLAR İÇİN SAĞLIK ETKİ DEĞERLENDİRMESİ EĞİTİMİ OCAK 2006 Bursa Büyükşehir Belediyesi nin başkanlık ettiği Sağlıklı Kentler Birliği nin, üye belediyelerin daha etkin ve yerinde projeler uygulamalarını sağlamak amacıyla düzenlediği yeni başlayanlar için Sağlık Etki Değerlendirmesi Eğitimi Ocak 2006 tarihlerinde Bursa da yapıldı. Eğitim DSÖ tarafından Kasım 2005 te Paris te düzenlenen Sağlık Etki Değerlendirmesi eğitimine katılan Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Kayıhan Pala tarafından verildi. Politika, program veya projelerin sağlık üzerindeki potansiyel etkilerinin ve bu etkilerin nüfus içindeki dağılımının değerlendirilmesini sağlayarak, şehirlerde yürütülen projelerin insan sağlığı üzerindeki etkilerinin ölçülmesinde önemli bir rol oynayan Sağlık Etki Değerlendirmesi konusunda Sağlıklı Kentler Birliği ne üye olan şehirlerin iyi uygulamalar yapması desteklenmekte ve Türkiye için yeni bir konu olan SED hakkında çalışmalar devam etmektedir. Eğitim Türkiye Sağlıklı Kentler Birliği ne üye Bursa, Yalova, Çankaya, Tepebaşı, Aydın, Avanos, Van, Bartın, Gölcük, Nilüfer, Mudanya, Osmancık şehirlerden gelen 2 si belediye başkanı olmak üzere çoğu proje koordinatörü 27 kişinin katılımıyla gerçekleşti. Eğitim Doç. Dr. Kayıhan PALA nın SED nedir? konulu sunumuyla başladı. Bu sunumdan bölümler aşağıda yer almaktadır. Kayıhan PALA: Bundan önceki oturumda (Sağlıklı Kentler Birliği Olağanüstü Meclis Toplantısı) sağlık kavramının içini doldurmakla ilgili Birliğe üye belediye başkanlarının toplumun çok önünde olduklarını gördüm ve bu çok önemli bir şey. Çünkü toplum sağlık dendiği zaman hastalık, hastalık dendiği zaman tedavi edici hizmet, tedavi edici hizmet dendiği zaman da hastanelere odaklanır. Oysa sağlığın çok geniş bir evrensel tanımı vardır. Bu tanımda kişide hastalık, sakatlık olmayacak, ancak bununla yetinilmeyecek, kişide bedensel, ruhsal ve sosyal olarak tam bir iyilik hali olacak denilmektedir yılının başında dünyada ortalama ömür 38 yıl iken 2000 li yılların başında bu sayı 68 e çıktı. Öyle ki 1800 lü yılların başında İngiltere de 20 yaşında bir kömür işçisine yaşlı gözüyle bakılıyordu. Sağlığın bu kadar geniş kapsamlı bir tanımının 1940 larda yapılmış olması başta belediye başkanları olmak üzere kent siyasetiyle ilgilenen politikacılara ve toplumun diğer kesimlerine önemli görevler yüklemektedir. Amerika nın ünlü sağlık örgütü CDC (Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi) 1970 li yılların başında çok önemli bir araştırma yürütmüş ve orada bulduğu sonuca göre toplumun sağlığını etkileyen en önemli etmenin yaşam biçimi olduğunu belirtmiştir. Yaşam biçimi denildiği zaman toplumun sağlığını %50 den fazla etkilediği görülmektedir. Bunun içinde başta gelir ve eğitim olmak üzere, sosyo-ekonomik durum, cinsiyet, yaş ve alışkanlıklar yer almaktadır. Health Care denilen sağlık hizmetleri toplumun sağlığını etkilemekle ilgili yalnızca %16 lık bir dilimi kapsamaktadır.

2 2 Toplumumuzda sağlık hizmetini en üst düzeye getirirsek toplumun sağlığının da düzeleceği gibi bir anlayış mevcuttur. Oysa bu çok yanlış bir yaklaşımdır. Yapılan araştırmalar, toplumun sağlığını düzeltmek için öncelikle başka alanlara el atılması gerektiğini ortaya koymuştur lü yılların sonlarından 1900 lü yılların ortalarına doğru geçen zaman içerisinde kişide gözlenen ölümlerin halk sağlığı uygulamalarındaki gelişmeyle nasıl düştüğü bilinmektedir. Sanılır ki dünyadaki ölümlerin azalmasıyla ilgili en önemli adım ilaçların bulunmasıdır. Oysa 1940 lardan önce ölümlerde büyük bir azalma sağlanmıştır. Halk sağlığındaki gelişmelerin 2 temel ayağı vardır; toplumun beslenmesi ve o dönem için barınma koşullarının iyileştirilmesi. Yalnızca beslenme ve barınmaya müdahale edilerek ölümlerde çok ciddi bir azalma sağlanmıştır. Bu da aslında bizim nasıl bir yaklaşımda bulunmamız gerektiğini gösteren iyi bir örnektir. Bu örneği tüberküloz üzerinden çoğaltırsak, verem hastalığından ölümlerle ilgili asıl gelişmenin fiziksel çevre koşullarının iyileştirilmesi ve beslenmenin iyileştirilmesi ile sağlandığı görülmektedir. BCG aşısı dediğimiz verem aşısı ve ilaçla tedavi ancak li yıllarda başlamıştır. Ancak o yıllara kadar verem hastalığında olan ölümler bir milyon kişide 4000 den 500 lerin altına inmiştir. Kişilerin barınma ve beslenme koşulları düzeltilmiştir. Bu iki temel yaklaşım çok ciddi azalmalara yol açmıştır. Bu nedenle tüberkülozdan ölümleri azaltmak için aşı ve ilaçları adres göstermek artık günümüzde çok kabul gören bir yaklaşım değildir. Özetle DSÖ ye göre insanların sağlık durumunu etkileyen 5 temel neden vardır: 1. Gelir ve eğitim, 2. Fiziksel çevre, 3. Sosyal çevre, 4. Sağlık hizmetleri, ve 5. Genetik yapı. Sadece 4.sıradaki sağlık hizmetlerine odaklanmak yanlış bir yaklaşımdır. Bir toplumun sağlığını etkileyen en önemli etmen gelir dağılımıdır. Örneğin, bilindiği gibi Gini katsayısı ekonomide toplumdaki paranın ne ölçüde adil dağıldığını gösteren bir ölçüttür. Gini katsayısı sıfıra yaklaştıkça toplumdaki para adil dağılır, 1 e yaklaştıkça hiç adil dağılmaz. Gini katsayısı sıfıra yaklaştıkça yani gelir adil dağıldıkça toplumda beklenen yaşam ümidinin 55 yıllardan 68 yıllara arttığı görülmektedir. Bu, toplumdaki paranın ne kadar olduğundan bağımsız bir ölçüttür. Yani bu ölçütü gerçekleştirmek için herkese 10 ar bin dolar vermek gerekmiyor. Herkese 1000 er dolar dağıtmak ama adil dağıtmak daha önemlidir. Eğer paranın büyüklüğünden bağımsız olarak gelir dağılımındaki adaleti sağlarsak, toplumdaki yaşam süresini uzatmış oluruz ki, bugüne kadar karşımıza getirilen araştırmaların tümü bunu desteklemektedir. Şimdi Sağlık Etki Değerlendirmesine girelim, bir etki değerlendirme tekniğidir. Türkiye bu konuya yabancı değildir, kısa adı ÇED olan Çevre Etki Değerlendirmesi son 10 yıldır yaygın olarak uygulanmaktadır. Dünyada bunun dışında kullanılan başka etki değerlendirmeleri de bulunmaktadır; Entegre Etki Değerlendirmesi (buradakilerin bir bölümünün birlikte uygulandığı bir yaklaşım), Stratejik Çevre Etki Değerlendirmesi ve Sosyal Etki Değerlendirmesi. Bunların dışında 1990 lı yılların ortalarından bu yana tanımlanan ve son 5 yıldır özelliklede kıta Avrupa sında yaygın bir biçimde kullanılan Sağlık Etki Değerlendirmesi yer almaktadır.

3 3 Sağlık Etki Değerlendirmesi DSÖ nün Göteburg Konsensüs Belgesinde, herhangi bir politika, program ya da projenin, o politikanın söz konusu olacağı nüfusun sağlığı üzerindeki potansiyel etkilerinin değerlendirileceği bir işlem, bir yöntem ve bir araçlar bütünü olarak tanımlanmaktadır. Biraz daha açarsak, sağlık etki değerlendirmesi öyle bir araçtır ki, toplumun sağlığını etkilemesi olası durumların, kanıta dayalı olarak değerlendirildiği işlem, yöntem ve araçların karışımıdır. Örneğin, bundan birkaç yıl önce Bursa da Yalova yolu üzerinde bulunan 2 tane büyük yapı var doğalgaz çevrim santralı; bunlar Ovaakça ya yapılsın mı yapılmasın mı tartışması vardı. İşte bunun kanıta dayalı olarak tartışılabileceği yaklaşım sağlık etki değerlendirmesidir. Günümüzde bütün kentler için bu tip yaklaşımları örnek göstermek mümkündür. Çünkü kent denilen kavram yalnızca seçilmiş kişilerin dudakları arasındaki sözcüklerle yönetilemeyecek kadar önemli bir kavramdır ve o kentlerde çocuklarımız yarınlara aday bireyler olarak yetişmek zorundadırlar. Bu yüzden SED i toplumun sağlığını etkilemesi olası herhangi bir durum söz konusu olduğunda bir teklif söz konusu olduğunda, bu teklifin kanıta dayalı olarak değerlendirilebileceği işlemler bütünü olarak değerlendirmek mümkündür. İşlemler bütünü dendiği zaman bir anlayıştan, süreçten, bir yöntem bilimden ve özelliklede karar vericilere dayanak sağlamak açısından çok önemli bir araçtan söz edilmektedir. Amacımız ilk olarak, Sağlıkla ilgili politikaların her düzeyinde herhangi bir girişimin toplumun sağlığına nasıl etkide bulunacağını önceden kestirerek toplumu ve karar vericileri bilgilendirmektir. Yani doğalgaz çevrim santrali buraya yapılırsa Bursa nın ikliminde bir farklılık olacak, sıcaklık 2 ya da 3 derece artacak diye bunu önceden söyleyecek bir yaklaşımdır. 2. si bir amaç olarak öne sürülen teklifin, politikanın olası olumsuz etkilerini azaltmaktır. Yani doğalgaz çevrim santrali yapılmak zorundaysa belki yer seçimi ile ilgili bir öneride bulunmak ve olumlu etkilerini artırmak, bununla ilgili öne sürülen teklifin ayrıntılı olarak incelenmesinden sonra ne gibi olumlu etkileri olabilecekse bunları artırmakla ilgili çalışmak. SED in değerlerinden söz edersek, uluslararası alanda çok önemsenen bir konu. Çünkü SED yaklaşımı değer olarak öncelikle demokrasiyi hedef almaktadır. SED değeri olarak demokrasi, belediye başkanları ve meclis üyelerinin topluma Bu kentte yaşayan insanların sağlığını etkilemesi olası olan bir teklif var ve bu teklifle ilgili sizin kararlarınızı dinlemeye açığız anlamına gelmektedir. Karar verirken toplumun katılımına özellikle, paydaş denilen o teklifle ilgili herhangi bir şekilde etkilenmesi muhtemel insanların katılımına açık olduklarını topluma beyan etmektedirler. Bu çok önemlidir. Bunu yalnızca beyan düzeyiyle bırakmayıp toplumun katılımını sağlayacak araçları da gündeme getirmek gerekmektedir. SED in ikinci değeri sürdürülebilir kalkınmadır. Sürdürülebilir kalkınma Türkiye de çok kullanılan, ancak içeriği çok doldurulamayan bir kavramdır. Sağlık Etki Değerlendirmesi bir kentin sürdürülebilirliğinin sağlanmasında büyük olanaklar sağlayabilir. SED de diğer önemli bir kavram hakkaniyettir. Özellikle SED in odağında bulunduğu yaklaşım toplumdaki eşitsizliklerin azaltılması ve hakkaniyetin sağlanmasına dönük politikaların uygulanmasıdır. Son olarak da kanıtların ahlaki kullanımı yer almaktadır. SED özünde bilimsel bir yaklaşımdır. Bu bilimsel yaklaşım içerisinde kimi zaman kanıtlar, kararları etkileyecek özellikteyse SED sürecinde yer almayabilir, kimi zamanda yanıltıcı olarak yer alabilmektedir. Bunu ortadan kaldırarak gerçekten

4 4 kanıta dayalı bir yaklaşım sunmak SED in ana değerlerinden biridir. SED ile birlikte toplumun sağlığını etkileyecek olası durumla ilgili bir teklif sunulabilir. Örneğin az önce bahsettiğimiz doğalgaz santralinin yeriyle ilgili, yalnızca uzmanlar çalışacaklar. Önerilen herhangi bir teklifin, toplumun sağlık durumu üzerindeki olası olumlu ve olumsuz etkilerini kanıta dayalı olarak ortaya koyabilir. SED ile birlikte kanıta dayalı bilimsel bir çerçeve başkanlara ve politikacılara çok önemli katkılar sağlayacaktır. SED i kimlerin yürüttüğü kısmına geldiğimizde, dünyada bu iş bir ekip tarafından yürütülmektedir. Bu ekibin içerisinde, kent plancıları, sağlık çalışanları, sosyal çalışmacılar ve politikacılar yer almaktadır. Eğer bir SED süreci içerisinde kent siyasetiyle ilgilenen politikacıların bir ayağı yoksa herhangi bir meclis üyesi başkan, başkan yardımcısı yer almazsa SED in çok başarılı olması mümkün değildir. Bu nedenle burada bulunan siyasetçi dostlarımızdan illerinde SED girişimi söz konusu olduğu zaman mutlaka bu girişimdeki ekip üyeleri içerisinde en azından meclis üyelerini görevlendirmelerinin çok önemli olacağını söylemek isterim. Halk sağlığı konusunda eğitim almış sağlık çalışanlarının da bu süreçte yer alması çok önemlidir. SED sürecinde yer alan kanıtların kullanımı, literatürün gözden geçirilmesi aşamalarında bu uzmanlardan çok ciddi destek alabilirsiniz. SED in topluma en önemli katkısı yönetime katılma olanağının sağlanmasıdır. Burada politikalara ve karar verme süreçlerine bir katılım olanağından söz etmekteyiz. Yeni yerel yönetimler yasasından sonra birçok yerde Kent Konseyleri oluşturuldu ki, araçlarından bir tanesidir. Ancak buradaki katılım özellikle nedene yönelik katılım olduğu için ve insanlar gereksinimlerine yönelik katılıma daha açık oldukları için bu topluma ciddi bir fırsat sağlamaktadır. Doğalgaz çevrim santraliyle ilgili herkesi sürece katamayabilirsiniz, ama böyle bir SED süreci mümkün olduğunda Ovaakça ve çevresinde yaşayan herkes bu sürece dâhil olmak isteyecektir. Çünkü bu onların yaşamını olumlu ya da olumsuz etkileyecektir. SED in eşitsizliklerin azaltılması konusuna da katkısı büyüktür. Çünkü her SED süreci ister ulaşım ister sağlıkla, ister imarla ilgili olsun çocuklar, yaşlılar ekonomik olarak dezavantajlı gruplar gibi mutlaka gözetilmesi gereken gruplarda sağlıkta eşitsizliklerin azaltılmasına odaklanmak zorundadır. Mesela, bir yerleşim alanına büyük bir otel yapacaksınız, o alanın çevresinde yaşayan yoksul insanların sağlığını olumsuz etkileyecekse o zaman SED de buna mutlaka dikkat çekmek zorundasınız. Daha sağlıklı bir çevrede yaşama olanağı kuşkusuz bütün toplumun yönetime katılmasıyla birlikte gerçekleşecek başka bir yaklaşımdır. Belkide en önemlisi elimizdeki kaynakların akılcı kullanımını sağlayacaktır. Hangi konuda SED yapılması gerektiğine bir heyet karar vermektedir. O konular, gerek belediyenin gerekse toplumun öncelikleri arasında yer alacak konular olduğu için kaynakların akılcı kullanımı konusunda politikacılarımıza yarar sağlayacaktır. SED in aşamaları: 1. Tarama- eleme aşaması: Hangi konuda SED yapalım? sorusuna bu aşamada karar verilir. 2. Kapsamlaştırma: Karar verilen konun kapsamı genişletilerek, detaylandırılır. 3. Etki Kestirimi: Teklifin gerçekleşmesi halinde ortaya çıkacak etki kestirilmeye çalışılır. 4. Raporlama

5 5 5. Raporun sunularak karar vericilerin bu konudaki kararlarını destekleme ve etkileme aşaması 6. İzlem ve değerlendirme: Süreklilik sağlanmaya çalışılır. DSÖ kent siyasetçilerinin dünyadaki yaklaşımlara uygun olarak SED den yararlanılabilecek konu başlıklarının bazılarını şöyle sıralamıştır. Ekonomik Politika, SED için en önemli kavramlardan birisidir ve yalnızca Türkiye için değil, örneğin DSÖ nezdinde SED i götüren temel lokomotif güç olan Belfast ın en çok odaklandığı konular ekonomik politikalar ve sağlıkta eşitsizliktir. Yani bunlar yalnızca Türkiye açısından önemli öncelikli konular değil, dünyanın hemen her yerinde öncelikli olarak karşımıza çıkmaktadır. Burada sosyal reformlardan, inşaat sektörüne alkol fiyatlandırmasına- çünkü alkol ve sigaranın kullanımının azaltılması kent sağlığını doğrudan etkileyen bir kavramdır- zirai politikalardan nakliyata, AB politikası direktiflerinden hava kalitesi emisyonlarına kadar oldukça geniş perspektifte bir SED yapılabilecek konular bulunuyor. Avrupa Bölgesi-bizde bu bölgede yer alıyoruz- çevreyle ilgili sorunların giderek arttığı çok azının da duraksadığı bir bölgedir. Asya Pasifik ve Latin Amerika da ise bütün sorunlar çok ciddi bir şekilde artmaktadır. Bir yandan sanayileşmenin olumsuz etkileri karşımızda bu kadar dayatırken, bir yandan kentler sanayileşmenin istihdam artırıcı özelliklerinden yararlanmak isterken, bu ikilemle ilgili toplumun uzlaşmasını sağlayabilecek çok önemli bir araçtır Sağlık Etki Değerlendirmesi. İster Avrupa da ister dünyanın başka bir yerinde eğer kentlerin yakınında bir yere sanayi sitesi kuruyorsanız oradaki yeraltı suları kirleniyor demektir. Şehrimizde de sanayi bölgelerine yakın yeraltı sularında ciddi bir kirlilik tespit edilmiştir. Bu nedenle kentte yaşayan akademisyen, politikacı, resmi görevli kim olursa olsun sürdürülebilir bir yaşam için SED in böyle bir çerçevede ele alınması bir zorunluluktur. TARAMA-ELEME SED in ilk aşamasıdır. Kentte yaşayan insanların sağlığını etkileme olasılığı olan bir politika, girişim ya da teklif ile ilgili olarak sağlık etki değerlendirmesi yapıp yapmamaya karar verilen sistematik bir değerlendirme yöntemidir. Teklifin SED e uygunluğuna, belediye açısından önemi, toplum için önemi ve sağlık üzerine olası etkileri açısından değerlendirerek karar verilebilir. DSÖ ye göre herhangi bir politika, girişim ya da teklifin geliştirilmesi aşamalarında da tarama yöntemi uygulanabilir. Tarama yöntemini belediye olarak ele alınırsa, başta koordinatörler olmak üzere sağlıklı şehirler projesi kapsamında çalışan personel veya belediye de çalışan teknisyenler uygulayabilirler. SED de deneyim kazanmak söz konusu olduğunda daha önce SED yapmış örneğin belediyelerden, meslek örgütleri ve üniversiteler gibi örgüt ve kuruluşlar tarama aşamasına katılabilirler. Tarama aşaması, teklifle, toplumla ve teklifin sağlık üzerindeki etkileriyle ilgili yeterli bilgiye sahip olan bir kişiyle yürütülebilir. Ancak, diğer kişilerin bilgi ve deneyimlerinden yararlanılması açısından ideal olan taramanın iki ya da daha fazla kişiyle gerçekleştirilmesidir.

6 6 Dünyada ki deneyimlere bakıldığında tarama aşaması belediyede çalışan görevliler tarafından resmi bir süreç olarak çok fazla değerlendirilmemektedir. Bu dikkat edilmesi gereken bir husustur. Bir SED ile ilgili belediyede çalışan görevli karar verme aşamasında daha çok teklifin belediyenin yaklaşımına uygun olup olmadığı üzerinden değerlendirme yapmaktadır. Oysa daha önce de belirtildiği gibi SED yalnızca bu perspektifte değerlendirilmemelidir. Tarama aşamasında doğru değerlendirme yapılması için ölçütler geliştirilmesi gerekmektedir. Bu ölçütler için kontrol listesinden ya da tarama aracından yararlanılabilir. SED yapmak amacıyla elinizdeki konular arasından seçim yapabilmek için hazırlanan check-list niteliğindeki kontrol listesi tarama aşamasında çok yardımcı olmaktadır. Teklifin stratejik önemi, tekliften etkilenecek nüfus, toplumun sağlığı ve refahı üzerindeki etkileri tarama gerçekleştirilirken dikkate alınması gereken ana konulardır. Teklifin Stratejik önemi incelenirken kullanılabilecek ölçütler: Teklifin siyasi önceliği, belediye başkanlarının ve diğer siyasetçilerin seçilmeden önce topluma verdikleri sözleri içerir. Teklifin hayata geçirilmesi için harcanması gereken para Diğer örgüt ve kuruluşların sürece katılımı, meslek örgütleri, üniversitelerle işbirliği gibi. Teklife ilgi duyabilecek toplum kesiminin büyüklüğü. İlgi duyan toplum kesimi ne kadar büyükse teklifin stratejik önemi o kadar artar. Tekliften etkilenecek nüfus incelenirken kullanılabilecek ölçütler: Teklifin etkili olacağı coğrafi alanda yaşayan nüfus Teklifin etkileyebileceği hizmet kullanıcıları, çalışanlar gibi özellikli gruplar. Özellikle sağlıkta eşitsizliklerin azaltılması ve hakkaniyet değeri göz önünde bulundurulduğunda dar gelirli gruplar, yaşlılar, çocuklar gibi korunması gereken gruplar ele alınmaktadır. Teklifin toplumun sağlığı ve refahı üzerindeki etkileri incelenirken kullanılabilecek ölçütler: Teklifin çevresel, sosyal ve ekonomik etmenler gibi sağlığın sosyal belirleyicileri üzerine olası etkileri Etkilenecek kişi sayısı Sağlıkla ilgili oluşabilecek sorunların ciddiyeti ve süresi Teklifle ilgili bazı insanların yaşamasını yitirmesi, bazılarının ise bu tekliften büyük bir oranda yararlanması söz konusu olabilir. Örnek verecek olursak, ABD Başkanı George Bush Körfez Savaşı öncesinde biyolojik silah olarak düşünülen bir ajana karşı kullanılacak bir aşıyı sağlık çalışanları üzerinde deneyip daha sonra o bölgeye göndereceği askerlere uygulamak istemişti. Ancak bilim adamları sağlık çalışanları aşılanırsa 5 ile 100 kişinin ölmesinin söz konusu olabileceğini belirtmiş, sağlık çalışanları da aşıyı yaptırmamış ve aşı kullanılamamıştır. Yani, 5 kişinin ya da 100 kişinin yaşamını yitirmesi bazı kesimler için önemli olmayabilir, ancak bazı ölenlerin kendisi ve yakınları gibi kesimler için önemlidir. Bu nedenle teklifin etkileyebileceği toplumla ilgili değerlendirme çok iyi yapılmalıdır. Taramanın Yararları:

7 7 Başta belediyeler olmak üzere kamu kurumlarının ellerindeki kaynak sınırlı olduğundan, topluma daha iyi geri dönüş sağlayacak seçim yapılabilmesi için akılcı kaynak kullanımını sağlar. SED in belediyenin önceliklerine uygun olarak seçilmesi durumunda politikacılar ve karar vericiler için ciddi bir dayanak oluşturur. Eğitim katılımcılarla birlikte interaktif bir şekilde gerçekleştirilmiştir. 5 çalışma grubu oluşturulmuş ve alıştırmalar gruplar tarafından yapılarak sonuçlar tartışmaya açılmıştır. Alıştırma 1. Tasarıların SED için taranmasında kullanılacak ölçütleri belirleyin ve bu ölçütleri seçme nedenlerinizi belirtiniz. 2. Ölçütlerinizi kullanarak aşağıda verilen örneklere benzer tasarılardan hangisinin SED gerektirdiğini belirleyiniz. Bir yerleşim alanına otel ve diskotek yapılması Bir çevre yolu Eğitim sisteminde çocukların okula bir yıl önce başlaması yönünde yapılacak bir değişiklik. I.GRUP Tarama Ölçütleri: Sağlık üzerinde etkisi Göçe etkisi Siyasi hedeflerle örtüşmesi Ekonomik etkileri Sosyolojik açıdan etkiler Çevresel açıdan etkiler I. Grup ta bulunan belediyelerin kentlerinde yaşadığı sorunlarından yola çıkılarak Körfez in temizlenmesi, Van Gölü nün temizlenmesi gibi konuların yer aldığı SED yapılabilecek seçeneklerden her şehrin ortak sorunu olması dolayısıyla Ulaşım Master Planı seçilmiştir. Ulaşım Master Planıyla ilgili SED yapılması sonucunda; araba kullanma oranının azalacağı, trafikten kaynaklanan stresin azalacağı, benzin maliyetinin azalarak, ekonomiye de etkisi olacağı tespit edilmiştir. Ayrıca, sosyolojik açıdan değerlendirerek ulaşılabilirlik ne kadar artarsa kent sosyolojik olarak o derece gelişecek, insanların sosyal seviyesinde, refah durumunda artış olacak ve ruh sağlığı olumlu etkilenecektir. Egzoz gazı, gürültü kirliliği azalacaktır. Sadece araçların değil yayaların ulaşabileceği bir sistem düşünülmeli, tüm paydaşların ortak memnuniyeti sağlanmalı ve demokratik bir süreçten geçirilmelidir. II.GRUP Tarama Ölçütleri: Etkilenen nüfus (yaş grubu) Siyasi öncelikler Sivil toplum örgütleri Uygulanabilirlik

8 8 Kaynaklar Semt Spor Alanları uygulanabilirlik açısından elverişlidir ve halkın her kesimine açık olduğundan dolayı 7 den 70 e büyük bir nüfus grubunu etkilemektedir. Etki alanı büyük olduğundan siyasi öncelikler arasında eyer almaktadır. III. GRUP Tarama Ölçütleri: Siyasi öncelik Bütçe Halkın beklentileri Nüfus Halk Sağlığına etkiler Coğrafi önem Çevre kirliliği Hafif Raylı Sistem etkilediği nüfus ve coğrafi alan ele alındığında neredeyse kentin tamamını etkilemektedir. Sağlık üzerinde dolaylı ve dolaysız olarak pek çok etkileri gözlemlenebilmektedir. Taşıt kirliliğini engellediğinden dolayı gürültü ve çevre kirliliğine olumlu etki yapmaktadır. Belediyelerin siyasi olarak öncelik verdiği ulaşım projeleri arasında yer almaktadır. IV. GRUP Tarama Ölçütleri: Etkilenecek nüfus Etkilenecek coğrafi alan Mevzuat Finansman Gürültü Kimyasal etkileri Canlı popülasyona etkisi Durum saptama anketler Koku Ayva Derenin Rehabilitasyonu, Raylı Sistemin yerin altından gitmesi projelerinin arasından Arıtma Tesisi Yapılması projesinin seçilmesine karar verilmiştir. Kara verme, izleme ve değerlendirmeyi vurgulayan ölçütleri tanımlamak önemlidir. V. GRUP Tarama Ölçütleri: Siyasi öncelik Nüfus Zaman Bütçe Eşitsizlikler Toplumun ihtiyaçlarına cevap vermesi Ulaşım ve çevre yolu projeleri, belediyelerin siyasi öncelikleri arasında birinci sırada yer almaktadır. Her kentte önemli bir problemdir ve büyük bir nüfusu

9 9 etkilemektedir. Hizmetlere ulaşılabilirlik açısından eşitsizliklere büyük ölçüde etkilemektedir. Ayrıca, sağlığın bütün belirleyicileri ve çevre üzerinde etkileri görülmektedir. Toplumun ihtiyaçlarını karşılayabilme kapasitesi en fazla olan projelerdir. NOT: SED aşamasına girmeden önce belediyenizin SED ölçütleriyle ilgili genel kapsamlı bir kontrol listesi geliştirilmelidir. Konulara göre kontrol listesi oluşturması yanlış seçim yapılmasına neden olmaktadır. KAPSAMLAŞTIRMA Kapsamlaştırmanın önemi: SED in yönetim ve sorumluluğu. Yönetsel alan tanımlamasını başlangıçta yapmamız gerekir. Bilimsel özen ve SED ile bağlantı. Kanıta dayalı bilimsel bir özenden bahsedilmektedir. SED in yönetimi Tarama aşaması tamamlanıp konu belirlendikten sonra kapsamlaştırma aşamasına geçilmiş olur. Kapsamlaştırmayı hazırlamanın 2 adımı vardır; taslak oluşturmak, taslağı düzeltmek ve kapsamlaştırmayı onaylamak. Kapsamın taslağını hazırlarken, eğer SED uygulamasına giriş söz konusuysa belediyede çalışan görevli ve teknisyenlerden yararlanılabilir. Ancak, SED de deneyim kazanmak söz konusu olduğunda diğer örgüt ve kuruluşlardan teknisyen ve görevliler de yer alabilir. Taslak hazırlandıktan sonra onaylanması, gerektiği zamanlarda da düzeltilmesi gerekmektedir. Bu aşamada konusunda uzman kişilerden oluşan SED denetim ekibi(sed Denetçisi) ve yönlendirme kurulu karşımıza çıkmaktadır. Yönlendirme kurulu alanında uzmanlaşmış kişilerden oluşmalı ve bu kurulda belediyeden teklifin gündeme gelmesi aşamasında bulunan teknisyenlerin, SED in kapsamlaştırma aşamasından sonraki etki kestirimi aşamasında çalışacak görevli ya da teknisyenlerin yer alması gerekmektedir. Kapsamlaştırma aşamasında da taramadaki gibi, taslağın içeriğini ortaya koymak amacıyla bir kontrol listesi oluşturulur.(örnek, SED Kitabı sf:42-44) Kontrol listesi oluşturulurken, öncelikle yönlendirme kurulunun görev ve sorumlulukları özellikle de raporlama bölümünde problem yaşanmaması için ilk olarak belirlenmelidir. Ardından SED in sonuçları ortaya çıktıktan sonra karar verme formu hazırlanmalıdır. Ayrıca, paydaşlar-konuyla ilgili kişiler, öne sürülen teklifle ilgisi ya da etkilenme olasılığı olan herkes paydaş olarak nitelendirilir- belirlenmeli ve onlarla iletişim kurmak için yöntemler geliştirilmelidir. Kapsamlaştırma raporda yer alacak kavramların başlıklarının olduğu, ancak onlarla ilgili veri ve sonuçların olmadığı boş bir rapor formattır. SED in yönetiminde belediyelerin öncülük etmesi gerekir ve bunu belli bir formata göre yapmaktadır. Bu formata göre; SED in bir çalışma programı oluşturulmalı

10 10 Değerlendirmeye katılan görevli ile teknisyenlerin rol ve sorumlulukları belirlenmeli Yönlendirme grubunun rapor yazımına ilişkin düzenlemeler yapılmalı Başlangıçtan bitimine kadar hangi işin, ne zaman ve kimin tarafından yapıldığını gösteren zaman çizelgesi oluşturulmalı Gereksinim duyulan kaynakların belirlenmesidir. Kapsamlaştırmanın yararları: SED i objektif olarak izleyebilmek için bir taslak ve nesnel bir format sağlar. SED için başlangıçta gereksinim duyulan çıktıların elde edilebilirliğini artırır. SED in dikkatle incelenmesi için olanak sağlar. SED in iyi yönetilmesine yönelik olarak yönetim ve sorumluluk için temel oluşturur. Alıştırma I.GRUP Yönlendirme grubunda temsil edilecek ilgi alanı ve vasıfların sınırları ne olmalıdır? SED denetim ekibi hangi vasıflara sahip olmalıdır? Kimlerin yönlendirme grubu üyesi olup kimlerin olamayacağı kararının verilmesinde temel teşkil eden unsurlar nelerdir? Yönlendirme grubunun sorumlulukları nelerdir? SED denetim ekibinin sorumlulukları neler olmalıdır? I. ve III. Gruplar o Yönlendirme kurulunda, belediye teknisyenleri(proje koordinatörü, APK, Ulaşım, Fen İşleri, Çevre Koruma, Hesap İşleri ve Sağlık Daireleri ile Zemin Etüd Birimi sorumluları) merkezi idare temsilcisi, ilgili kamu kuruluşları temsilcileri, Vilayete bağlı İl Planlama ve İl Emniyet Müdürlüklerinin temsilcileri, UKOME ve AYKOME temsilcileri, üniversitelerin ulaşım planlama, çevre, halk sağlığı, jeoloji ve jeofizik bölümlerinden uzmanlar yer alabilirler. o Yönlendirme kurulunu seçerken, bilimsel uzmanlığı, kamu yararını halkın refahını ve sağlığının gözetilmesi, çok sektörlü çalışabilmesi, teklifle ilgili herhangi bir çıkar ilişkisi olmaması ve tarafsızlığı temel alınabilir. o Yönlendirme kurulunun sorumlulukları, proje bütçesini zamana göre mümkün olan en iyi şekilde kullanmak, konunun SED e uygunluğunu en iyi şekilde değerlendirmek, ölçütlere teknik ve standart verileri yorumlayabilmek ve objektif olmaktır. o SED denetim ekibinde yer alan kişiler, SED eğitimi almalı ve teknik bilgiye sahip olmalıdır. o SED denetim ekibinin sorumlulukları, marjinal grupların gözetilip gözetilmediğinin denetlenmesi, bütçe ve sürenin uygun kullanılıp kullanılmadığının denetlenmesi ve taslağa uygunluğun denetlenmesi, proje evrelerinin doğru gittiğinin kontrolüdür. II.GRUP Kapsamlaştırma kontrol listesini (sf:42-44) alınız ve EK-1 de verilen (sf:70) olay incelemesini kullanarak SED için görev tanımları taslağını (kapsamlaştırma) oluşturunuz.

11 11 o Teklif hakkında bilgi sahibi olunacak o Teklifin tamamı değerlendirilecek o Teklif için yabancı yatırım politikaları kullanılacak. o Teklif için birden herhangi bir seçenek mevcut değil. o Teklifin çevre kirliliğine yol açması ve istihdamın geliştirilmesi tartışmasız konulardır. o Hedef kitlede istihdam edilmeyi bekleyenler ve ülkenin çıkarlarından etkilenecekler yer almaktadır. o Sağlık belirleyicileri (Ekonomik ve istihdam) o SED yapmaktaki amaç, çevresel ve sosyal riskleri görmektir. o Hedefler, istihdamın maksimum, çevresel risklerin minimum seviyeye getirmektir. o SED parametreleri, su kaynaklarının kirletilmesi, biyolojik çevre, görüntü ve gürültü kirliliğinin değerleridir. o Teklif tarımla ilgili nüfusu etkilemektedir. o Teklif tarımla ilgilenen nüfusu negatif, nüfusun diğer kısmını pozitif etkilemektedir. o 5000 kişinin iş sahibi olması teklifin en dikkate alınması gereken yönüdür. o Teklif gelir düzeyini olumlu yönde etkileyecektir. DEĞER BİÇME / ETKİ KESTİRİMİ SED in nasıl ortaya çıkabileceğine ilişkin önemli bilgilerin sunulduğu bir evredir. Bu aşamada öne sürülen teklifin, sağlığa, iyi olma haline, refaha olası etkileri değerlendirilir. Etkilerin değerlendirmesi ile etkilere odaklanan girişimlerin değerlendirilmesi ortaya konmaya çalışılmaktadır. Etki kestiriminin uygulanmasının temel nedeni toplumun sağlığını korumak, geliştirmek ve sağlıklı ilgili olan olmayan teklifler nedeniyle toplumun refahının bozulmasını önlemektir. Kimi teklifler sağlıkla çok ilgili görünmese bile, aslında sağlığın sosyal belirleyicilerini etkileyebilmektedir. SED, ayrıntılı ve uzun SED ve bir de kısa SED olmak üzere ikiye ayrılır. Hızlı değerlendirme teknikleri kullanılarak yapılan kısa SED de etki kestirimi aşaması en uzun bölümü oluşturur. Etki kestirimi, SED yapılan konuda hem toplumla ilgili hem de konuyla ilgili yeterince bilgi ve deneyim sahibi olan SED değerlendiricisi veya değerlendirme takımı tarafından yapılmaktadır. 3 aşamadan oluşur: 1. Hazırlık Evresi: 4 temel görev içerir. o Teklifin Analizi, söz konusu teklifi ve getirebileceği olası etkilerin anlaşılmasını sağlar. o Basılı bilimsel literatürdeki kanıtların yer aldığı araştırma makalelerinin derlenmesi; bu tip tekliflerle ilgili girişimlerin etkililiğine ilişkin ve teklifin olası etkileriyle ilgili bilgi sağlar.

12 12 o Benzer tekliflerin ya da toplumların yer aldığı SED lerin gözden geçirilmesi; sağlık üzerine olası etkilerle ilgili bilgi ve öneri sağlar. Eğer teklifler değil de toplumlar benzerlik gösteriyorsa toplumun sorunları ve doğabilecek tepkilerle ilgili ipucu verir. o Toplumun profilinin ortaya konması; o teklifin toplum üzerindeki olası etkileri hakkında bilgi sağlar. 2. Değerlendirme Evresi: 2 temel görev içerir. o Sağlık ve refah üzerindeki olası etkilerin değerlendirilmesi o Etkilere odaklanmış girişimlerin değerlendirmesi. Örneğin otomobil fabrikası kurulunca çevre kirlenecek, bu kirliliği azaltmak için arıtma tesisi kurulması etkiye odaklanmış girişim olmaktadır. 3. Raporlama Evresi: Değerlendirme evresinde sağlık etkilerinin tanımlanması çok önemlidir ve bunun için bazı yöntemler uygulanır. Sağlığın sosyal belirleyicilerine yönelik olası etkiler incelendiğinde bir etki kestirimi aracı -bazı ölçütler bazı göstergeler kullanılarak hangi durumda nasıl bir etkinin beklenebileceğine ilişkin bir tür modelleme uygulamasıdırsağlık etkilerini tanımlamada yardımcı olabilir. Ayrıca, etkilerin tanımlanması için herhangi bir yöntem kullanıldığında, sorulması gereken sorularla ilgili geliştirilmiş bir çerçeve uygulayarak, nelerin etkisini kestirmek istediğimizi başlangıçta belirleyebiliriz. Örneğin fabrika kurulduğunda çevrenin kirlenmesi dolayısıyla 10 yıl içinde kaç kişi hastalanır, kaç kişide metal kirliliğine bağlı rahatsızlıklar görülür gibi tahminlerde bulunulabilir. Girişimlerin tanımlanması için ise özgün bir araç olmamakla birlikte literatür taraması yardımcı olabilir. Bununla birlikte, özellikle belediye tarafından önerilen tekliflerin içeriğinde yer alan girişimlerin uygun ya da etkili olup olmadığına ilişkin karar verilmesine yardımcı olacak yeni ölçütler geliştirilebilir. Zaman zaman siyasi öncelikler nedeniyle gündeme getirilen teklifler, toplumun öncelikleriyle bir bütünlük sağlamayabilir. Bu nedenle başlangıçta doğru soruları yöneltmemiz çok önemlidir. Bu aşamada paydaşların da -teklife katılan ya da etkilenen herkes- katkısının alınması gerekmektedir. Çünkü bir teklifin yaşama geçirilmesi aşamasında, o teklif o bölgede yaşayan insanlar tarafında ne kadar içselleştirilirse, etki kestirimi o kadar başarılı olur. Paydaşlar, SED e tarama aşamasından sonra her aşamaya katılabilir. Çünkü tarama aşamasında konu henüz netleşmediğinden dolayı hangi paydaşları katacağınızı da kestiremezsiniz. Paydaş katılımıyla ilgili yöntem seçerken temel kavram zaman ve paradır. İki tür paydaş katılımı mekanizması vardır: Biri etkileşimli katılım, diğeri etkileşimli olmayan, yani karşısındakiyle etkileşme olanağı olmayan katılım. Etkileşimli Katılım Yöntemi: 1. Paydaş Çalıştayları, tüm paydaşların bir araya getirilerek teklifle ilgili görüşlerinin alınmasıdır. 2. Odak Gruplar, teklifle ilgisi fazla olan grupların görüşlerinin alınmasıdır. Bu yöntemle, katılım nedeniyle kısa zaman içerisinde bir kişinin tanımlamasından çok daha fazla oranda, teklifin olası etkileri ve girişimlerle ilgili öneriler tanımlanabilir.

13 13 Ayrıca üretilen teklifi ayrıntılandırmak ve çok sayıda öneri geliştirmek mümkündür. En önemlisi is teklifin paydaşlar tarafından daha iyi anlaşılmasını sağlayarak, yanlış anlaşmalara mahal vermemektedir. Etkileşimli Olmayan Katılım Yöntemi: 1. Anketler, etkilenme olasılığı olan herkese uygulanabilir. 2. Saha araştırmaları Etkileşimli olmayan katılım yönteminde anket ve araştırmalarla çok sayıda insana ulaşmak mümkündür ve toplumu temsiliyetle ilgili başarı sağlanabilmektedir. Ancak, pahallı ve zaman isteyen bir yöntem olduğundan uygulanması güçtür. DSÖ ye göre her iki seçeneğin de olumlu yanları olduğundan birlikte ele alınması daha iyi sonuç getirmektedir. Paydaş katılımı, deneyim ve bilgi kazandırmasının yanında paydaşların onaylamadıkları konular ile farklılıkların ortaya çıkmasını sağlamaktadır. Alıştırma: Etki Analizi (sf:63) a) Aşağıda verilen listede sağlık etkilerinin analiz etmek istediğiniz anahtar nitelikleri hangileridir. o Sağlık üzerinde etkiler yaratan faaliyet o Sağlık etkileri (etkilenen sağlık belirleyicileri ve sağlık çıktıları üzerindeki etkiler) o Değişim yönü(pozitif ya da negatif) o Sağlık etkilerinin dağılımı (etkilenen değişik topluluk grupları ve sağlıktaki değişime olan etkiler) o Büyüklük(toplulukta etkilenen kişi sayısı) o Sağlık çıktılarının önemi(ölüm, hastalık veya hasar ve refah) o Etkilerin olasılığı(delilin gücüne bağlı olarak) o Gecikme süresi(etkilerin meydana geldiği zaman, hemen, kısa, orta veya uzun vadede) o Sıklık (etkiler hangi sıklıkta meydana geliyor) o Süre (etkiler ne kadar süre devam ediyor) o Diğer etkilerle etkileşim potansiyeli b) a) maddesinden seçtiğiniz nitelikleri kullanarak kendi sağlık etki matrisinizi oluşturunuz. Oluşturduğunuz sağlık etki matrisini kullanarak olay incelemesindeki bazı potansiyel etkilerin niteliklerini belirleyiniz. I.GRUP Yakın çevrede ikamet Atıklar Kanserojen edenler üzerinde oluşacak Toksinler daha kötü (-) etkiler Tedbirler alınmazsa TEKSTİL FABRİKASI Daha büyük FABRİKANIN Gürültü Meslek Çalışanların sağlıkları BÜYÜKLÜĞÜ

14 14 Hastalıkları üzerinde oluşacak (-) Daha küçük etkiler İstihdam Tedbirler alınırsa DAHA FAZLA REFAH DAHA AZ II.GRUP EVSEL ATIKLARIN GERİ DÖNÜŞÜMÜ Depolama miktarı ve maliyeti DAHA AZ Daha Çevre ÖLÜM sağlıklı Geri dönüşümden Koruma yaşam Sağlanacak ekonomik Gelir İYİLEŞME SAĞLIK Doğal kaynakların KÖTÜLEŞME tüketimi ve Kirletilmesinin azaltılması Sağlık hizmetlerinin Çevre kirliliği Doğal kaynakların kullanımının artması Kirlenmesi III. GRUP Trafik sıkışıklığının Stresten kaynaklanan azalmasıyla ulaşım kalp ve damar SAĞLIK hızının artışı hastalıklarında HARCAMALARINDA azalma DÜŞÜŞ HAFİF RAYLI SİSTEM Taşıt kirliliğinin Solunum yolu Azalması hastalıklarının Azalması Sağlıklı yaşama Ruh sağlığı Yönlenme Kendine zaman ayırma Toplu ulaşım Fiziksel aktivitenin artması Araçlarının Ulaşım süresinin azalması Vakitten kazanç Kullanımının Ulaşım maliyetinin düşmesi Maddi kazanç Artması Trafik kazalarında düşüş

15 15 SAĞLIK HİZMETLERİNİN KULLANIMINDA AZALMA İYİLEŞME SAĞLIK IV. GRUP (TÜM NÜFUS) 1)Yönlendirme 2) Olası Etkiler 4) Raporlama Grubu 3) ÖNERİLER Refahın Yaralanmalar OLUMLU Artması Hastalanmalar Filtrasyon (Turizm) Ölümler Sağlık (İstihdam) Hizmetlerinin Atık su arıtma İYİLEŞTİRME Kullanımında OTOMOBİL FABRİKASI Katı atık dönüşüm Tesisleri Ülke ve şehir SAĞLIK Azalma ekonomisine KÖTÜLEŞTİRME katkılar Peyzaj uygulamaları Sosyal donatılar OLUMSUZ DAHA AZ Yer altı suyu kirlenmesi AZALTIM Ağır metaller Tesir İş stresi ve Tarım ürünleri Kalıntı Görüntü kirliliği ARTIRIM DAHA ÇOK V.GRUP OTOMOBİL FABRİKASI Eğitim İstihdam Gelir düzeyinde Barınma Artması Artma Hijyen Karşılanırsa Sosyal hayat Göç Konut ve sosyal Donatı alanlarına Talep artışı İYİLEŞTİRME ÇEVRE Karşılanamazsa SAĞLIK Su kirliliği KÖTÜLEŞTİRME Hava kirliliği Görüntü kirliliği Ulaşım Motorlu taşıt Nakliye

16 16 RAPORLAMA Bir SED raporunda giriş bölümü, etkilenecek nüfus ile ilgili toplam profil, uzmanların görüş ve değerlendirmesiyle SED in sonuçları ve öneriler bulunmalıdır. Raporda yer alan veriler güvenilir olmalı, şeffaflık ve açıklık ilkeleri ışığında hazırlanmalıdır. Alıştırma : 1. SED raporu neleri içermelidir? 2. Rapora ulaşılabilirliği nasıl sağlayabilirsiniz? 3. Raporun dürüstçe yazılmasını(objektifliğini) neler etkileyebilir? Bu etkileri yok etmek için neler yapılabilir? 4. Medya ile çalışmakla ilgili önerileriniz nelerdir? I.GRUP Kişisel çıkar ve menfaatler, bilimsel kanıtların göz önünde bulundurulmaması, yanlış uygulanmış anket ve istatistikî çalışmalar, siyasi baskılar SED raporunu olumsuz yönde etkileyebilir. Yönlendirme grubunun menfaat sahibi kişilerden ya da etkilenebilecek kişilerden oluşmaması, araştırmalarda uluslararası kuruluşlar tarafından kabul edilen standartların temel alınması, Güç hakkaniyetten yana olmalı, hakkaniyet güçten yana olmamalı düşüncesiyle hareket edilmesi raporun dürüstlüğünü artırabilir. Detaylı bilgiler içeren basın bülteni hazırlamak ve medyayla iyi ilişkiler kurmak medya stratejisi olabilir. II. GRUP Verilerin güvenilir olmaması, siyasi yönlendirme, ekipte yer alanların vasıflarının yeterli olmaması, çıkar grubundan temsilcilerin olması, paydaşların SED sürecine katılımının tam olarak sağlanamaması gibi unsurlar SED raporunun dürüstlüğünü etkileyebilir. Bilimsel kaynaklardan faydalanarak, SED ekibinde yer alanların konunun uzmanı ve çıkar gruplarıyla ilişkisi olmayan kişilerden seçerek, önceden planlanarak tüm paydaşların SED sürecine katılımını sağlayarak SED in objektifliğini sağlayabiliriz. SED sürecine medyanın katılımını sağlayarak ve medyayı sürekli gelişmelerle ilgili bilgilendirerek medyanın desteğini sağlayabiliriz. III. GRUP Çıkar gruplarından ve siyasi gruplardan temsilcilerin bulunması, medyanın yönlendirmesi, karar vericinin yanlış bilgilendirilmesi, yapılan araştırmaların güvenilir

17 17 olmaması ve doğru verilerin kullanılmaması, olumsuz araştırmaların yok sayılarak veri olarak değerlendirilmemesi, az sayıda kaynak kullanımı raporun objektifliğini engellemektedir. Raporumuzu objektif kılmak için güvenilir ve bilimsel kaynaklardan yararlanılmalı, üst düzey yöneticiler doğru bilgilendirilmelidir. Medyaya SED eğitimi verilmesi, medyayı doğru ve sürekli bilgilendirmek, saydam ve şeffaf olmak teklifin kamuoyuna doğru olarak duyurulmasında yardımcı olmaktadır. IV. GRUP Rapor yazan ekipte çıkar gruplarından kimselerin yer alması, siyasi yönlendirilmelerin bulunması, teknik olmayan kişilerin SED ekibinde yer alması, teklif sahibi ve karar vericinin arasındaki ilişkinin irdelenmemesi, rollerin baştan belirlenmemesi SED raporun objektifliğini etkileyen unsurlardır. Objektifliği sağlayabilmek için sağlık etki değerlendirmesi, SWOT analizi, Risk analizi, anket yöntemleriyle ilgili bilgi verilmesi, uzman bir kadro oluşturulması, deneyimli kurum ve kuruluşlardan destek alınması, bilgilendirici broşürlerin hazırlanması, yönlendirme kurulunda yar alan kişilerin mal beyanında bulunması, akademik ve deneyimli kişilerin ekibe seçilmesi gerekmektedir. SED ile ilgili medyaya bilgilendirme yaparak halka sunulmadan önce medyanın fikrini almak, homojen medya gruplarıyla çalışmak, medyaya internet üzerinden anket uygulamak medyayla ilişkilerimizi yönlendirebilir. V.GRUP Geleneksel davranışlar, konunun üzerinde fazla durmadan yüzeysel geçilmesi, politik düşünce ve baskılar, yetersiz hazırlık, taraflı yaklaşım, profesyonellerin yetersizliği, paydaşlardan oluşan baskı grupları ve medya raporun dürüstçe yazılmasını etkilemektedirler. Bu olumsuzlukları gidermek için ise, SED ekibinin özgür davranabilmesi, bilimsellik ve profesyonellerin yeterli katılımı, medyayla iyi ilişkiler kurmak ile baskı ve tehlikeleri önceden sezebilmek gerekmektedir. Medyayla ilgilenecek bir sorumlu belirlemek, belirsizliğe yol açmayacak net ve kısa raporlar sunmak, homojen medya gruplarıyla çalışılmak, medyaya açık davranmak, uluslar arası medyayla çalışılmak medya ile ilgili belirlenebilecek stratejilerdir. NOT: Raporun dürüstçe yazılmasını etkileyebilecek en önemli etmen genelde belediye başkanları olarak görülmektedir. Çünkü bazen belediyede çalışanları, başkan ne der endişeyle raporun objektif yazılmasını etkileyebilmektedirler. Çıkar gruplarının ise raporu etkileme olasılığı çok düşüktür. Çünkü raporu yazanlar arasında çıkar gruplarının zaten bulunmaması gereklidir.

18 18 Karar vermeyi desteklemek: KARAR VERİCİLERİ ETKİLEMENİN ÖNEMİ Rapor karar vericiye, yanlış bir adım atmasını önlemek amacıyla etki kestiriminden hemen sonra ya da yönlendirme kurulu rapor içeriğini onayladıktan sonra sunulabilir. Karar verici, etki kestiriminden sonra sunu yapılarak ya da katılımlarını artırmak ve önerilerini almak için SED süreci boyunca sürekli iletişim halinde bulunularak sonuçlar hakkında bilgilendirilebilir. Özdeşim kurmak yani kapsamlaştırma ve tarama aşamalarında uygun karar vericilerle SED arasında bağlantı kurmak ve karar verme süreçleri için uygun zaman çizelgeleri ve kilometre taşları bulmak karar vericinin karar verme aşamasında çok önemlidir. Karar vericinin bu şekilde doğru yönlendirilmesi sağlanabilir. Karar verici olarak nitelendirilen kişiler, politikacılar ve belediyedeki üst düzey yöneticiler olabilir(belediye başkanları, daire başkanları ve müdürler, meclis üyeleri, partilerin il ve ilçe başkanları gibi), teklif sahibi ya da taraftarı olan kamu ya da özel sektördeki değişik yöneticiler (hafif raylı sistem projesi için vagon üreten firmanın yöneticisi) ve kabul edilmesi halinde sorumlu oldukları alanda değişiklik gerçekleştirecek diğer şahıslardır. (Örneğin belediyenin sağlık alanında yaptığı çalışma İl Sağlık Müdürünün direkt sorumluluk alanına girdiği için o da bir karar vericidir) Karar vermede tek bir süreç söz konusu değildir. Bazı teklifler için toplumun bile görüşünün alınması gerekebilir, bazılarında gerek kalmaz. Karar verme sürecini nasıl etkilemeye çalıştığınızla ilgili bir karardır. Düzenleme: Bağlam Analizi Karar vericinin kararını etkilemek için önceliklerini, SED ile ilgili düşüncelerini ve SED sonuçlarına karşı tutumlarını bilerek hareket etmeli, sürekli bağlantı halinde olarak raporu anlamalarını ve sahiplenmelerini sağlamalıyız. Karar vericileri tarama aşamasından başlayarak sürecin içine katabiliriz. Kapsamlaştırma aşamasında yönlendirme kurulu üyesi olarak (bu çatışmalara neden olabileceğinden dolayı sakınca yaratabilir), etki kestirimi aşamasında paydaş olarak önerileri alınabilir, izlem ve değerlendirme aşamasında da karar vericinin değerlendirmelerini almak çok önemlidir. Ancak en önemlisi karar vericiye SED i çok iyi anlatmak gerekir, çünkü teklifle ilgili engellemeye veya belediye teknisyenine baskıya neden olabilir. Karar verici, SED yüzünden iktidarsızlık yani o alandaki karar verme gücünü yitirme korkusu yaşayabilir. Bu nedenle SED in aslında onların karar verme alanındaki gücünü azaltan değil, güçlendiren bir yaklaşım olduğunu karar vericiye çok iyi

19 19 anlatmalıdır. Karar verici, SED ile kanıta dayalı verilerle kendinden çok emin bir şekilde karar vermiş olur. Karar vericilerle çalışmanın zorluklarını yenme yolları: Politikacıları hedefleyen SED ile ilgili tanıtım kampanyaları düzenlemek, Onlara özel bilgilendirme broşürleri hazırlamak, Belediyede SED ile ilgili eğitim toplantıları düzenlemek SED şampiyonlarını seçmek Politikacıların SED den ne istediklerini bulmak Onları her aşamaya katmak Tam bir SED süreci olmasa bile belediyedeki uygulamaları SED mantığıyla değerlendirmelerini sağlamaktır. DSÖ Sağlıklı Kentler Ağı nın SED sürecinde sağladığı olanaklar; gereksinimlerini karşılamak amacıyla politikacılarla ve karar vericilerle derinlemesine çalışma olanağı ( IV. FAZ zorunlulukları) ve kentlerin gelişiminde SED in yararlarının ortaya konmasıdır. Alıştırma: Karar vericileri etkilemek 1. Karar verme üzerindeki ana etkiler nelerdir? 2. Karar verme sürecinde SED sonuçlarının kullanılmasının ne gibi yararları olabilir? 3. Karar verme sürecinde SED in etkilerini neler sınırlandırabilir? 4. Karar verme sürecinde SED kullanımını sınırlandıracak potansiyel etkenlerin üstesinden gelmek için neler yapılabilir? I.GRUP Karar verme üzerindeki ana etkiler, politik taahhütler ve SED in bunu destekleyip desteklemeyeceğine ilişkin karardır. Çünkü eğer SED sonuçları politik taahhütlerle örtüşürse kararın etkinliği artar, kamuoyu ve diğer siyasetçilerin desteği kazanılır. SED sonuçlarının halkın beklentileri ve politik taahhütlerle desteklenmesi büyük dayanak sağlar, tartışmaları engeller ve doğru sonuca ulaştırır. SED in karar vericinin politik taahhütleriyle uyuşmaması ve kamuoyu ile medyanın etkileri karar verme sürecinde SED i engelleyebilir. SED în her aşamasında karar vericiyle iletişim halinde bulunarak onu sonuca hazırlamak ve bu etkileri paydaşların da değerlendirmesine imkan sağlayarak karar vericiye destek sağlamak sınırlandırıcı etkenlerin üstesinden gelmemizi sağlamaktadır. II. GRUP Karardan etkilenecek nüfus, ihtiyaç düzeyi ve siyasetçiler karar vericinin kararını etkileyebilecek unsurlardır.

20 20 Karar verme sürecinde SED sonuçlarının kullanılması; karar vericiye kamuoyunun desteğini sağlar, siyasi olarak güçlendirir, sonraki çalışmalara temel teşkil eder, sonuçlar kesin olumsuz ise daha tarama sürecinde kaynak israfına yol açmadan çalışmayı sonlandırmaya olanak sağlar, zorunlu yapılacak çalışmalar için ısrarı minimize eder. Karar verme sürecinde SED i sınırlandırabilecek unsurlar; ulusal menfaatler, elde yeterli veri olmaması, siyasi olarak karar verilmesi, medya ve kamuoyu desteğidir. SED i sınırlandırabilecek unsurları aşmak için siyasi ve kamuoyunu bilgilendirmek, yönlendirme kurulunun uzmanlardan oluşmasını sağlamak ve yerel SED çalışmaları için ulusal politikalar göz önünde bulundurmak gerekmektedir. III. GRUP Karar verme sürecini etkileyen unsurlar, verilen siyasi taahhütler, uygulayıcıların tutumları ve önceliklerdir. Karar verme sürecinde SED sonuçlarının kullanılması, bilimsel verilerin kullanılarak hazırlanması nedeniyle tartışamaya mahal vermez ve uzlaşma sağlar, kamuoyu desteğini arkasına alarak güç kazandırır. Politik kaygı, finansman yetersizliği, çıkar gruplarının baskısı ve karar vericilere SED in doğru olarak aktarılamaması karar verme aşamasında SED in önünde engel teşkil etmektedir. SED bilinci oluşturmak, karar vericilerin etki kestirimi aşamasında katılımını sağlanmak ile izlem ve değerlendirme aşamalarında karar vericilerin görüşlerini almak SED sınırlarını ortadan kaldırabilmektedir. IV. GRUP Kentin stratejik planıyla uyumlu olup olmadığı, etkilenecek nüfus ve işin siyasi getirisi ve bu üç parametrenin yaratacağı sonuçlar ve alınan kararın bilim, yasa ve tecrübelere uygunluğu karar vermeyi etkileyen faktörlerdir. Karar vericilere uygun zaman ve mekanda sunum iyi bir sunum yapılamaması, onları etkileyememek, uygun raporlama yapılmaması, SED süresinin gündem dışı ve gelişmeleri takip edememesi, kamuoyunda oluşan SED karşıtı kampanyalar SED i karar verme aşamasında etkileyebilecek engellerdir. Herkesin ulaşabileceği ve anlayabileceği bir SED yapmak, kamuoyunu doğru bilgilendirerek harekete geçirmek, SED in doğru anlaşılmasının sağlamak karar verme sürecinde yardımcı olacaktır. V.GRUP SED sonucunun olumsuz olması, sunumun iyi yapılmaması karar vermeyi etkileyen faktörlerdir.