T.C. AFYONKARAHİSAR VALİLİĞİ Rehberlik ve Araştırma Merkezi Müdürlüğü

Transkript

1 T.C. AFYONKARAHİSAR VALİLİĞİ Rehberlik ve Araştırma Merkezi Müdürlüğü ADAY ÖĞRETMENLER İÇİN HİZMETİÇİ EĞİTİM PROGRAMI REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMA HİZMETLERİ ARALIK

2 ÖNSÖZ REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMA HİZMETLERİNDE ÖĞRETMENLERE İHTİYAÇ VAR MIDIR? Günümüzde rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri, çağdaş eğitim anlayışının ayrılmaz bir bütününü oluşturmaktadır. Kısacası, eğitimin amaçları ile Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetlerinin amacı birbiriyle örtüşmektedir. Çağdaş eğitim anlayışı; bireyin bedensel, zihinsel, duygusal ve sosyal açıdan gelişmesini sağlamak ve bireyde istendik davranış değişikliğini ortaya çıkarmaktır. Rehberlik Hizmetlerinin amacı ise; bireyin sağlıklı kararlar alabilmesini, kendi ayakları üzerinde durabilmesini, çevresine uyum sağlamasını ve dolayısıyla bireyin kendini gerçekleştirmesine yardımcı olmaktır. Eğitim ve rehberliğin ortak özelliklerinden biride öğrenciden hız alan, öğrencinin eğitim-öğretim sürecini aktif olarak katılımını amaçlayan sağlıklı bir eğitimöğretim ortamını oluşturmaktır. Bireylerin hayata en iyi şekilde hazırlanmalarını sağlamak okullarda rehberlik hizmetlerinin yer almasının vazgeçilmez bir zorunluluk olduğunu ortaya koymuştur. Bireyleri hayata hazırlamakta önemli bir yeri ve önemi olan okullarımızda öteden beri sürdürülmekte olan eğitim-öğretim çalışmalarını yalnız başına bireyleri etkileyen, verimli ve mutlu kişiler olarak yetiştirmekte artık yetersiz kalındığı daha iyi olduğu anlaşılmaktadır. Oysa ki, bireylerin duygusal ihtiyaçlarını karşılayacak, sosyal ilişkilerini gerçekleştirecek, hayata umutla ve güvenle bakan öğrenciler yetiştirme kapsamında yapılması gereken çalışmalara ve etkinliklere çok az yer verilmektedir. Ancak, günümüzde psikolojik danışma ve rehberliğin eğitim-öğretim sürecinin ayrılmaz ve tamamlayıcı bir yanını oluşturduğu yaygınlıkla kabul edilmekte ve tartışma konusu yapılmakta oluşu sevindirici bir gelişmedir. Yukarıda bahsettiğimiz hususlardan yola çıkarak; aslında eğitim-öğretimin ve Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetlerinin işbirliği içerisinde olması durumunda da, bireyin kendini gerçekleştirmesi yolunda çok önemli adımlar atılacağını ve eğitimöğretim sürecinin daha verimli ve etkili bir hale geleceğini çok açık bir şekilde ifade etmemiz mümkün olacaktır. Görünüyor ki; okullarımızda çağdaş eğitim anlayışının yerini alması, sağlıklı bir eğitim öğretim ortamının oluşturulması doğrultusunda; Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetlerinin ve eğitim-öğretimin çok etkin ve sıkı bir işbirliği içine girmesi büyük bir önem taşımaktadır. Bu doğrultuda öğretmen, okul yönetimi ve velilerinde bu işbirliği içinde yer almaları, sağlıklı bir eğitim-öğretim sürecine katkıda bulunabilmeleri için Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetlerinden gerektiği gibi faydalanmaları ve bilgi sahibi olmaları gereklidir. Özellikle, sağlıklı bir eğitim-öğretim ortamının oluşturulması sürecinde, öğretmenin büyük bir rolü ve önemi bulunmaktadır. Öğretmenin öğrenciye daha iyi rehberlikte bulunabilmesi için onu kişiliğinin bütün yönleriyle tanıması gerekir. Öğretmen; öğrencinin duygusal, zihinsel ve toplumsal yönlerinin birbirine sıkı sıkıya bağlı olduğunu bilmelidir. Zira öğretmen her yönden iyi tanıdığı ve gözlemlediği öğrenciyi hayata hazırlamada daha etkili ve verimli olacaktır. Öğretmenimizin bu doğrultuda yapacağı çalışmalar ve etkinlikler için Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri önemli ölçüde yardımcı olacaktır. Sonuç olarak eğitim-öğretimin her kademesinde büyük önem taşıyan öğretmenlerimizin Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetlerindeki rolü de tartışılmazdır. Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetlerine duyarlı ve bilinçli bir yaklaşım içinde bulunan öğretmenlerimiz çağdaş eğitim anlayışı ile büyük bir bütünlük oluşturmaktadır. Şüphesiz yeni nesil bu öğretmenlerimizle daha da büyük işler başaracaktır. Nihat İNAN AFYONKARAHİSAR RAM MÜDÜRÜ - 2 -

3 REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMA NEDİR? ÖĞRENCİ KİŞİLİK HİZMETLERİ Çağdaş hayat tarzını bireye öncelik veren ve her alanda bireyin gelişmesini hedefleyen insan anlayışı ister istemez, kişinin bireysel sorunlarına daha özenli yaklaşımlar geliştirmeyi zorunlu kılmıştır. Okul, hem bireyin hem de toplumun ihtiyaçları göz önüne alınarak bir plan ve program dahilinde öğretim ve yönetim faaliyetlerini sürdüren örgün eğitim kurumudur. Amaç. öğrencinin eğitim ve öğretim faaliyetinden mümkün olduğu kadar doyurucu bir şekilde istifade etmesidir Fakat zamanla öğretim ve yönetimin sözü edilen amacı gerçekleştirmek için yeterli olmadığı ve üçüncü bir faaliyet alanına daha ihtiyaç duyduğu.anlaşılmıştır. Bu üçüncü alan, Rehberlik ve Psikolojik Danışma faaliyetlerinin de içinde yer aldığı Öğrenci Kişilik Hizmetleridir. Çağdaş eğitimin bu üç boyutu aşağıdaki tabloda gösterilmiştir: Öğretim Yönetim Öğrenci Kişilik Hizmetleri Özellikle tek tek öğrencilerin kişilik gelişimini sağlamak için Öğretme faaliyetinin daha yürütülen: verimli gerçekleşmesi, sosyal ve eğitsel öğren- etkinlikler, cinin daha sistemli ve sosyal yardımlar (burs, düzenli kredi, yurt olarak bu faaliyetten yemek) istifade özel eğitim ve özel etmesini sağlayan etkinlik yetiştirmeler, sağlık hizmetleri. rehberlik ve psikolojik danışma Okullarda, öğrenci ile öğretmen arasında oluşan, bilgi, beceri ve kültür aktarımını ifade eden faaliyet. Öğrenci kişilik hizmetinin amacı, öğrencinin eğitim imkanlarından yararlanmasını şu ya da bu şekilde engelleyen eksiklik ve olumsuzlukları ortadan kaldırmaktır. Bu yolla okullar, öğretim ve yönetim etkinliklerinin amacına daha rahat ulaşmaktadır. Bu bağlamda, öğrencinin birey sel gelişimi ve uyum sağlaması ile ilgili olan, sağlık, kültür, barınma, burs ve diğer sosyal ve sportif faaliyetleri ile boş zamanlarını değerlendirme, ders çalışma yöntemlerini bilme gibi hususlar öğrenci kişilik hizmetleri içinde yer alır. Ayrıca bireyin, hızla değişen bu çağdaş!dünyaya uyum sağlayabilmesi ve eğitim alanında öğrenci kişilik hizmetlerinin hakkıyla yürütülmesi rehberlik ve psikolojik danışma taleplerini arttırmıştır. İşte bu amaçların gerçekleşmesi için okullarda rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri yaygınlık kazanmıştır. Rehberlik ve psikolojik danışma, öğrencilerin kimlik kazanma, kendini tanıma, sağlıklı sosyal ilişkiler kurma, kişiyi aile ve mesleğe hazırlama gibi zorluklarla baş edebilmeleri için yardım sunan bir meslek halini almıştır. Gerek çağdaş dünyada, insana büyük değer veren, özgürlükçü ve bireysel farklılıkları öne çıkaran eğitim anlayışı, gerekse çağdaş hayatın karmaşık iş, meslek ve diğer toplumsal ilişkileri, rehberliğe olan ihtiyacı arttırmıştır. Ayrıca verimli iş yapma ve insanın bütün yönleri ile geliştirilmesi önem kazandığından rehberliğe olan ihtiyacı gitgide artmıştır

4 1. REHSERLİĞİN TANIMI Rehberlik, bir kendini anlaması, çevredeki olanaklar tanıması, doğru kararlar vererek, özünü gerçekleştirebilmesi için yapılan sistemli ve profesyonel bir yardım sürecidir. (Kuzgun, 1992) Diğer bir tanıma göre, rehberlik, bireyin kendini anlaması, kapasitesini kendine uygun düzeyde geliştirmesi ve çevresiyle dengeli ve sağlıklı bir uyum içine girmesi ve böylece kendini ger çekleştirmesi için uzman kişilerce yapılan psikolojik yardımdır (Kepçeoğlu, 1999). Rehberlik alternatif yollar gösterme süreci olarak da tanımlanabilir. Kendisine sunulan yolların faydalı yönlerini ve sırırlılıklarını gören birey, kendisi için en uygun seçenekler belirler. Öyleyse, rehberlik hizmeti yoluyla bireye yapılacak yardım, onun kendini tanımasına ve çevresin deki olanaklar (alternatif durumlar) hakkında bilgi sahibi olmasına yardımcı olur. Rehberlik ve Psikolojik danışma, kendini, çevresindeki olanakları tanıması, gizilgüçlerini geliştirmesi, sorunlarını çözebilmesi ve kendini gerçekleştirmesi için kişiye, bu işi kendine meslek edinmiş olan uzmanlarca yapılan düzenli bir yardım sürecidir. (Bakırcıoğlu, 2003) Bu tanımın temel kavramları, kişi, kendini tanıma, çevresel olanakları tanıma, yardım ve süreç olarak belirmektedir. Bürodaki kişi sözcüsü, okulda bulunan tüm öğrencileri dile getiriyor. Kendini tanıma sözü; kişinin, genel ve özel yeteneklerini, ilgilerini, tutum ve davranışlarını, güçlü ya da zayıf yanlarını bilmesini anlatıyor. Çevresel olanaklarını tanıma, içinde yaşanılan ortamın, gelişimi sağlayıcı ya da engelleyici özelliklerini bilmek demektir. Yardımdan, gizilgüçlerini geliştirerek sorunlarını çözmesi için değişik seçenekleri görebilmesi, bunlardan kendisine en uygun olanını seçebilmesi, yapılacak işlemleri belirleme kararım verebilmesi amacıyla kişiyi bilgilendirme, dışsal baskıların ve iç çatışmalarının bilincine vardırma anlaşılmalıdır. Kişiye yol gösterme, öğüt verme, kişi adına karar verme, onun sorununu çözme anlamı çıkarılmamalıdır. Süreç ise rehberliğin kişiye arada bir, rast gelince yapılan bir yardım olmadığını; yaşamanın her evresinde karşılaşabileceği karar verme durun ona verilebilecek bir hizmet olduğunu belirtiyor. Özetle, rehberlik, bireyin kendi kapasitesini, ilgi ve yeteneklerini tanıması, çevresinde mevcut imkanları kullanarak kişiliğini geliştirmesi, bir mesleğe yönelmesi ve o meslek hususunda bilgi ve becerisini arttırması için yapılan sistemli bir bilgilendirme hizmetidir Rehberlikle ilgili yapılan çoğu tanımda şu hususlar ortaya konmuştur: Rehberlik, uzman kimseler tarafından bireyin kendi kendisini tanınması, Bireyin kendi potansiyelleri ile çevresindeki olanakları tanıması, Buna göre sağlıklı kararlar alıp uygun seçimler yaparak kendini gerçekleştirmesi için yapılan profesyonel bir yardım sürecidir. Rehberlik ve psikolojik danışma arasındaki fark: Rehberlik, psikolojik danışmayı da içine alan geniş bir kavramdır. Rehberliğin merkezinde yer alan psikolojik danışma hizmeti, rehberlikle kıyaslandığında çok daha sistemli ve teknik bir bilgilendirme becerisi gerektirir. Profesyonel bir hizmet anlayışı gerektiren psikolojik danışma hizmeti samimiyet ve güvene dayalı bir duygusal ilişki temeline oturduğundan bazen rehberlikten ayrı bir uzmanlık alanı olarak algılanmıştır. 2. REHBERLİĞİN AMACI Rehberlik ve psikolojik danışmanın amacı akıl vermek, tavsiyede bulunmak, bireyi doğru olduğu kabul edilen davranışları yapmaya yöneltmek, nasihat etmek ya da ona bir şey empoze etmek değildir. Rehberlik, hizmet alacak olan birey ile rehber arasında - 4 -

5 bire bir karşılıklı ilişkiler olarak doğan tamamen gönüllü ve istekli bir yardım olayıdır (Sargın, 2003) Bu yardımların amacı, bireye, çeşitli seçenekler ve alternatifler sunmak ve böylece onun en uygun seçimi yapabilecek düzeye gelmesini sağlamaktır. Gerek çağdaş dünyada, insana büyük değer veren, özgürlükçü ve bireysel farklılıkları öne çıkaran eğitim anlayışının güçlenmesi, gerekse, bu hayatın karmaşık iş, meslek ve diğer toplumsal ilişkileri, insanın bütün yönlerini tam olarak geliştirilmesi gerektiği fikrini doğurmuştur. Bu da ister istemez rehberliğe olan ihtiyacı arttırmıştır. Kısaca, rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinin nihai amacı, insanın kendini gerçekleştirmesi için yardımcı olmaktır. Bireyin kendini ger çekleştirmesi; kendini tanıması, anlaması ve kabul etmesi, çevresindeki imkanları öğrenmesi, gizil güçlerini geliştirmesi ve çevresine uyum sağlaması gibi bazı temel adımların atılması ile sağlanır. İnsanın kendini. gerçekleştirmesi Maslow un aşağıda sunulan ihtiyaçlar hiyerarşisindeki en üst basamağına ulaşması demektir. 5- Kendini gerçekleştirme ihtiyacı 4-Saygı ihtiyacı 3- Ait olma- sevgi ihtiyacı (Üst Düzey) Psikolojik Danışma Hizmetleri 2- Güvenlik ihtiyacı (Alt Düzey) 1- Fizyolojik ihtiyaç R e h b e r l i k Hizmetler İhtiyaçlar hiyerarşisi ve rehberlik ve psikolojik danışmanlık hizmetleri ilişkisi: Bu ihtiyaçlar hiyerarşisinde bireyin fizyolojik ihtiyaçları ile güvenlik ihtiyaçları gibi alt düzey ihtiyaçları rehberlik hizmetinin konusu iken, ait olma, sevgi, saygı ve kendini gerçekleştirme üst düzey ihtiyaçlar olup daha çok psikolojik danışma hizmetlerinin görev alanına girmektedir. Bu fark aynı zamanda rehberlik ve psikolojik danışma arasındaki farkı da ortaya koymaktadır., Kendini gerçekleştiren birey; gerçekçi bir ben kavramına sahip, kim olduğu ve olacağı konusunda tutarlı, insana önem veren ve onları oldukları gibi kabul eden, yaratıcı, kendini kabul eden, yeni yaşantılara açık, yeterli yapıcı kişiliğe sahip ruh sağlığı yerinde olan kendisi ve toplumla barışık bir kişidir. Zaten bu özelliklere sahip olan birey aynı zamanda çevresinde ve kendi içinde varolan potansiyellerden haberdar olduğu için kendisini geliştirmesi zor olmayacaktır. Rehberlik ve psikolojik danışmanın amacı, bireyin kendini gerçekleştirmesi için hem kendini, hem de çevresini tanıması uyum sağlaması ve sağlıklı kararlar alması için ona yönelik bir bilgilendirme sunmaktır. 3. REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMANIN İŞLEVLERİ 1. Rehberlik ve Psikolojik danışmanın birincil işlevi kişinin kendisini tanımasına yardım etmektir. Kişi tanıma çalışmaları dıştan tanıma çalışmaları (gözlem, anket, test vb.) ve içten kendini değerlendirme çalışmaları (öz geçmiş, otobiyografi) ile elde edilir ve bulgular ikili görüşmelerle danışana (öğrenciye) bildirilir. Bu bilgilerin dosyaya) işlenerek, öğretmene de bilgi verilir. 2. Bilgi verme; Bilgi, verme öğrencilerin bireysel sosyal uyumuna yardım etme faaliyetlerdir. Verimli ders çalışma, öğrenme stilleri, yetenek ve ilgilere göre program, okul ve meslek seçme, burs, kredi, yurt olanakları, sağlık hizmetlerini, beslenme olanaklarım tanıtma faaliyetlerini kapsar

6 4. REHBERLİĞİN İLKELERİ Rehberliğin dayandığı, psikolojik, toplumsal ve felsefi temeller aynı zamanda rehberliğin ilkelerini de belirlemiştir. Pek çok kaynakta rehberliğin şu ortak ilkelerine yer verilmektedir: 1- Bireyi. merkeze alan, planlı ve programlı bir profesyonel yardım hizmetidir. 2- İnsan saygıya layık değerli bir varlık olarak görülür. 3- Birey, sorumluluk bilinci ile seçme özgürlüğü hakkına sahiptir. 4- Rehberlik hizmetlerinden yararlanma gönüllülük esasına dayanır; zorlama yo 5- Rehberlik anlayışı, öğrenciyi merkeze alan bir eğitim sistemini öngörür. 6- Rehberlik hizmetleri, hizmeti talep eden kişi ile uzman arasında işbirliğiyle yürütülür. 7- Bireye rehberlik hizmeti verirken, onu mümkün olduğunca bütün yönleriyle tanımak gerekir. 8- Rehberlik hizmetinde gizlilik en önemli ilkedir. 9- Rehberlik tüm öğrencilere (bireylere) yönelik bir hizmettir. 10- Rehberlik hizmeti her okulun amaç ve ihtiyaçlarına göre değişik uygulamalar olarak sunulabilir. REHBERLİĞİN GELİŞİMİ VE DAYANDIĞI TEMELLER 1. REHBERLİĞİN TARİHİ GELİŞİMİ Rehberlik, önce meslek seçimine yardım faaliyeti olarak başladı. Mesleki rehberlikle birlikte öğrencinin başarı durumları ile ilgilenildi. Daha sonra, öğretimin bireyselleştirilmesi çabaları, eğitsel rehberliği gündeme getirdi. Öğrencinin güçlü ve zayıf yönleri incelenmeye, öğretim programları da öğrencinin ilgi, ihtiyaç ve yeteneklerine uydurulmaya çalışıldı. Ayrıca, oryantasyon (uyum sağlayıcı) programların hazırlanması ve öğrencilere verimli ders çalışma alışkanlıkları kazandırılması etkinliklerine yer verilmeye başlandı. Öğrencilerin duygusal ve sosyal sorunları ile ilgilenme olarak tanımlanan kişisel rehberlik ön plana çıktı.. Başta,, kişisel rehberlik, sadece uyumsuz ve davranış bozukluğu gösteren öğrencilere yönelikti, fakat bu çocukların ruh sağlığı sorunları çözümlenmedikçe öğretim programından yararlanamayacakları belli oldu. Uyumsuzluk ve davranış bozukluklarını ortadan kaldırmanın kolay olmadığının anlaşılması, bu durumları yaratan nedenlerin ortadan kaldırılması gerektiği bilincini doğurdu. Bu da ancak önleyici önlemlerin alınması ile sağlanabilirdi. Böylece, rehberliğin önleyici işlevi ortaya çıktı. Son zamanlarda rehberlik, artık, niteliklerine bakmaksızın her türlü öğrenciye yardım sunmak gibi bir misyona dönüşmüştür. Öğrencilerin, sağlam bir kişilik oluşturmalarına yardım, rehberliğin geliştirici işlevini öne çıkardı. Bu da rehberliğin, bütün öğrencilere yönelik olarak yardım alanını genişletmiştir. Rehberliğin çağdaş eğitim programının ayrılmaz bir parçası olduğu anlayışının yaygınlaşması okullarda yönetici, öğretmen ve diğer personelin rehberlik hizmetlerine katkı sağlaması gereğini ortaya koymuştur. Rehberlik çalışmaları başlangıçta orta öğretim kurumlarında başlamış, daha sonra genişleyerek. ilk ve yüksek öğretimi de kapsamına almıştır. Fakat rehberlik hizmetleri burada kalmayarak, eğitim sektörünün dışında, aile, sanayi ve sağlık alanında da talep edilen bir hizmet olarak; kapsamını gün geçtikçe daha da genişleterek sürdürmüştür (Altıntaş, 2003) - 6 -

7 2. ÜLKEMİZDE REHBERLİK ÇALIŞMALARI Ülkemizde Rehberlik çalışmaların öncülüğünü, 1950 de Amerika dan ülkemize çağrılan eğitimciler yapmıştır. Bunlar, rehberlik hususunda çeşitli konferanslar vermiş ve eğitim sistemimiz üzerine raporlar hazırlamışlardır. Bunun dışında eğitim görmek ve rehberlik hususunda uzmanlaşmak için Amerika ya gönderilen bazı eğitimcilerimizin de rehberliğin doğup gelişmesinde katkısı büyüktür Bu konuda en çok ismi öne çıkan Hasan Tan dır. İlk kez 1953 ve 54 ders yılında, Gazi Eğitim Enstitüsü, Pedagoji ve Özel Eğitim Bölümünde, Rehberlik bağımsız bir ders olarak okutulmaya başlanmıştır. Yine aynı yıl, Talim ve Terbiye Dairesi ne bağlı, Test ve Araştırma Bürosu kurulmuştur yılında, İstanbul Atatürk Kız Lisesinin, 1956 da Ankara Deneme Lisesinde programları rehberliği esas alan bir şekilde hazırlanmış ve yine 1955 de Ankara Demir bahçe İlkokulunda ilk kez bir Psikolojik Servis Merkezi kurulmuştur da İstanbul ve İzmir de bugün adı Rehberlik Araştırma Merkezi (RAM) adını alan yen{ merkezler açılmıştır. Şu anda Türkiye deki bütün illerimizde bu merkezler bulunmaktadır öğretim yılında 24 okulda rehberlik çalışmaları başlatılmış ve gittikçe sayı artmıştır yılında MEB.. merkez teşkilatında Özel Eğitim <ve Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü Kurul muştur. Daha sonra buna bağlı olarak her il ve ilçede ilkokuldan üniversiteye varana kadar eğitim kurumlarının tümünde Rehberlik Araştırma Merkezlerinin hizmet sunduğu.il Milli Eğitim müdürlüğüne bağlı birimler kurulmuştur. (Altmtaş, 2003). 3. REHBERLİĞİN DAYANDIĞI TEMELLER Rehberlik, psikoloji, sosyoloji ve felsefe gibi insanı konu alan bütün bilim dalları ile ilişki içindedir. Bu yüzden rehberliğin temellerini bu temel beşeri bilgi alanlarında aramak gerekmektedir. Bahsi geçen bu ilim sahalarındaki gelişmeler ister istemez rehberlik çalışmalarını da etkilemektedirler. Şimdi bu temelleri sırasıyla görelim. Rehberliğin Psikolojik Temelleri Her ne kadar rehberlik, pek çok sosyal bilimle ilişki içinde olsa da, bireyi konu alan bir hizmet alanı olarak, psikoloji ile çok daha sıkı bir ilişki içinde olmak zonandadır Psikoloji gibi, rehberliğin de bireye yönelmesinin kendine mahsus bazı sebepleri vardır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir: -Kendine özgülük (bireysel ayrılıklar): Belli yaş gruplarında olan bireyler topluluğu o yaş grubuna ait özellikleri ile diğer yaş gruplarından ayrıldığı gibi, aynı zamanda, aynı yaş grubunda ki bireyler bedensel zihinsel, duygusal ve sosyal yönlerden diğerleri ile kıyaslandığında kendileri ne özgü farklılıklar da gösterirler. Farklı kişilik özellikleri, zeka düzeyi, ilgi ve yeteneklere sahip olan öğrencilerin aynı sınıfta tek tip bir programa göre değerlendirilmesi, üstün özelliklere sahip bireylerin sıkılmasına, daha düşük zeka düzeyine sahip öğrencilerin ise öğrenme güçlüğü çekmesine neden olmaktadır. Böyle bir durumda, her öğrencinin tanınması zordur. Bu yüzden, öğrencinin özelliklerine uygun etkinlikleri gerçekleştirecek bir program uygulamak gerekmektedir. Bunun için rehberlik, psikoloji ilmine dayanmak zorundadır. -Ruh sağlığı gelişimi: Çağdaş eğitim artık okullarda yalnızca bilişsel gelişime değil, duygusal ve sosyal gelişime de önem vermektedir. Çünkü, öğrencilerin yaşama hazırlanmalarını da ve kişilik gelişimlerinde ruh sağlıkları, kişilik ve benlik gelişimleri çok önemlidir. Eğitim, bireyin kişisel bütünlüğünü koru.malı ve bireye sevinç ve sevgi yaşantılar sunmalı ve insanın bir bütün olduğu hususunu daima göz önünde tutmalıdır Bu da ancak sürekli ve sistemli bir rehberlik hizmetiyle gerçekleştirilebilir

8 -Kişilik ve Benlik gelişimi: Kişilik, bireyi diğer bireylerden ayıran, biyolojik, toplumsal ve psikolojik özellikler bütününe verilen addır Benlik ise bireyin amaçları, idealleri, değer yargıları, yetenekleri ve diğer özellikleri gibi hususlarda kendine ilişkin algılarına dayalı görüşleridir, Kısaca benlik, bireyin kendim algılayış biçimidir Bireyin kendisini algılaması nasıl ise davranışları da buna göre oluşur. Olumlu benlik bilincine sahip bir birey, karşılaştığı bir durum ve problemden olumlu sonuçlar çıkarırken, olumsuz benlik algısına sahip başka bir birey aynı durumda olumsuz yargılara varabilir. Örneğin, girdiği bir iş mülakatında başarısız olan olumlu benlik bilincine sahip bir birey Başarısız olmam önemli değil, benim yeteneklerimi tam olarak değerlendiremediler, er geç bu mülakatların birinde başarılı olacağım derken, aynı durumda olan olumsuz benlik bilincine sahip başka bir birey, Ben hiçbir sınavı kazanamam, işe giremem şeklinde bir yorum ve açıklama yapacaktır. Rehberlik ve Psikolojik Danışma hizmetleri bu konuda bireyin kişiliğinin gelişmesine yardım ederek onun olumlu benlik bilinci kazanmasını sağlamış olur. Rehberliğin Sosyolojik Temelleri Sosyolojinin ele alıp. incelediği pek çok kavram, aynı zamanda rehberliğin bireye yönelik hizmetleri için toplumsal temel niteliğindedir Çünkü bu kavramlara konu olan çağdaş problemler bireylerin uyum sağlama, karar verme ve kendi özünü gerçekleştirmesine engel olan nedenleri ifade etmektedirler Bunlar arasında kültür boşluğu, yabancılaşma, kuşak çatışması ve iş hayatındaki bazı yenilikler gibi sosyal psikoloji ve sosyolojiye ait kavramlar rehberlik hizmetinin sunulması için bilinmesi zorunlu olan konulardandır. Bu kavramları kısaca tanıyalım. -Kültür boşluğu: Bu, maddi kültürdeki (bilim ve teknoloji) hızlı değişmelerin, manevi kültürün (ahlak ve değerler) önüne geçmesi durumudur. Bu durum, toplumda çözülme, çatışma, ahlaki yozlaşma ve bireyselleşmenin yaygınlaşmasına neden olur.. -Yabancılaşma: Toplum, kültür ve diğer başka sahalardaki gelişmelere karşı, bireylerde görülen kayıtsızlık ve ilgisizliktir. Yabancılaşan birey kendisinden ve diğer insanlardan uzaklaşır; ayrılır. Yabancılaşmanın en önemli belirtisi güçsüzlük ve işe yaramama duygusudur. -Kuşaklar çatışması: Değer yargılardaki değişmeler yaklaşık yıllık nesiller arsandaki anlaşmazlık durumunu ortaya çıkarır. Bu durum, bireysel kimlik kazanma ve diğer toplumsal nedenlerden kaynaklanır. -İş yaşamındaki yenilikler: Sanayi alanında ve teknolojideki değişmelerle demokratik bir yönetim şeklinin yaygınlaşması insanı bazı yeni meslekler edinmeye ve değişik sahalarda çalışma ya yöneltmiştir. Günümüzde, insanlar artık tek bir meslekte kalmayıp başka mesleklere de ilgi duymaktadırlar. İşte rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri bu noktada devreye girerek iş sahalarını ya da mesleklerini değiştirmek isteyen kişilere yardım etmek istemektedir, Rehberliğin Felsefi Temelleri Rehberlik ve Psikolojik Danışma anlayışı toplumun temel felsefesinden etkilenir. Özellikle çağdaş felsefede öne çıkan bireye yönelik yorumların artması, kültür, insan ve değerler alanındaki çalışmalar ve özellikle pozitivizme yönelik yoğun eleştiriler eğitim alanına da yansımıştır. Bu tartışmalar artık bilimin verilerinin dogmatik kanunlar gibi algılanmaması gerektiğini, her bireyin kendi kişilik özellikleri ile değer anlayışlarının şu ya da bu şekilde araştırmalara yansıdığım ortaya koymuş ve bu da insanı adeta bir otomot olarak gören ve ona göre bir eğitim öneren eski eğitim anlayışlarını yıkmıştır. Bu yorumların doğal sonucu olarak, tek tek bireyler ve tek tek olayların biricik olduğu, hiçbir insanın ve olayın diğeri ile aynı sayılamayacağı - 8 -

9 görüşünü doğurmuştur Çağdaş dünyada etkili olan fenomonolojik ve varoluşçu yaklaşımlar da bu tür tartışmaların paralelinde doğmuş ekoller olarak görülmektedir Fakat, rehberliğin felsefi temeli en açık biçimde felsefenin bir alt dalı olan eğitim felsefe sinde somutlaşmıştır. İnsanı temel alan, demokrasinin gelişmesine önem veren, fırsat ve imkan eşitliğini gözeten, bilginin yeniden yapılandırılmasından yana olan çağdaş felsefi yaklaşımlar bu günkü eğitim felsefesini ortaya çıkarmıştır. İşte bu eğitim alanındaki felsefi anlayışlar, rehberlik hizmetinin dayandığı en önemli temeli oluşturmaktadır. REHBERLİĞİN TÜRLERİ 1. Birey Sayısına Göre Rehberlik - Bireysel rehberlik - Grup rehberliği 2. öğretim Kademelerine Göre Rehberlik - Okul öncesi rehberlik - İlköğretimde rehberlik - Orta öğretimde rehberlik - Yüksek öğretimde rehberlik 3. Verilen Hizmetin işlevine Göre Rehberlik - Uyum sağlayıcı rehberlik - Yöneltici rehberlik - Ayarlayıcı rehberlik - Önleyici rehberlik - Geliştirici Rehberlik 4. Hizmetin Yoğunlaştığı Problem Anlamına Göre Rehberlik - Eğitsel rehberlik - Mesleki rehberlik - Kişisel rehberlik 5. Hizmet Alanlarına Göre Rehberlik - Eğitim alanın da rehberlik - Sağlık alanında rehberlik - Sosyal yardım alanında rehberlik - Endüstri alanında rehberlik a. BİREY SAYISINA GÖRE REHBERLİK a. Bireysel rehberlik: Bireyin sosyalleşmesine, duygusal sorunlarını çözmesine, kişiliğini geliştirmesine ve kendini gerçekleştirmesine yardımcı olmak amacıyla tek tek kişilere sunulan bir rehberlik hizmetidir. Bu hizmet sunumu, daha çok bireyin kendi danışma talebine bağlı olduğu için rehberliğin daha fazla uzmanlık gerektiren, psikolojik danışma grubuna girer. Bireysel rehberlik hizmeti sunan psikolojik danışmanın: özel hayatla ilgili konularda gizlilik ilkesine özen göstermesi, bireyin kendi kendisini tanıması (kendi farkında lığının artması) için yardım etmesi bireyin sorununu çözmek yerine, ona sorununu çözmesi için gerekli imkanları göstermesi,yollar sunması - sorununu kendi başına çözmesi için onu yüreklendirmesi, gerek4ektedir. b. Grup rehberliği: Aslında rehberlik bireye sunulan bir hizmettir; bu rehberliğin temel ilkelerinden biridir. Ama, bu hizmet bazen aynı anda bir topluluğa da sunulabilir. Daha çok eğitsel rehberlik hizmetleri için başvurulan grup rehberliği, sınıf rehber öğretmenleri tarafından planlanır, uygulanır, değerlendirilir ve geliştirilir. Sınıf öğretmeni tarafından - 9 -

10 çözülemeyen problemlerin ortaya çıktığı durumlarda okul rehber öğretmeni yardımcı olur, b. ÖĞRETİM KADEMELERİNE GÖRE REHBERLİK a. Okulöncesi öğretimde rehberlik: Bu yaş döneminin özelliklerini dikkate alarak, çocuğun, bilişsel, dil, duyuşsal, sosyal ve uyum sorunlarını çözmesine yardımcı olan rehberlik hizmetidir. b. İlköğretimde rehberlik: Bireyi tanımak ve bireyin kendini gerçekçi bir şekilde anlamasını sağlamaya yönelik hizmettir. Bu yaşta öğrenci, özellikle okula uyum problemleri ve sınıf içindeki tutumu açısından rehberlik hizmetine ihtiyaç duyar. Ayrıca bu dönemde mesleklerin tanıtılması yapılır. c. Ortaöğretimde rehberlik: Bireyin kimlik bütünlüğünü kazanması, meslek seçimi, özel yeteneklerinin gelişimi, sanat, spor ve kültür faaliyetlerine katılması ve ergenlik gibi önemli bit kritik devrenin sağlıklı bir şekilde atlatılması için rehberlik hizmetine ihtiyaç vardır. Bu özelliklerinden dolayı eğitim alanında rehberlik hizmetleri ilkin ortaöğretim kurumlarında başlamıştır. d. Yüksek öğretimde rehberlik: Bu yaş dönemi öğrencileri daha çok kişisel rehberlik hizmetleri e psikolojik danışma hizmetleri isterler. Yurt, burs ve yeni şehre ya da okula uyum sağlamak için de rehberliğe ihtiyaç vardır. 3. VERİLEN HİZMETİN İŞLEVİNE GÖRE REHBERLİK a. Uyum sağlayıcı rehberlik: Hangi alanda olursa olsun, bireyin belli bir hayat aşamasında karşılaştığı uyum sorunlarını çözmek için ihtiyaç duyduğu bilgilendirme hizmetidir. b Yöneltici rehberlik: Bireyin ilgi ve yeteneklerine uygun olan meslek ve okul seçmesi için yardım etmek ve bu yolla bir okul programda veya mesleğe yönelmesi için ona bilgi sunmak yönelik rehberlik hizmetidir. c. Ayarlayıcı rehberlik: Okul programlarının bireysel ağırlıklara göre geliştirilmesi, kişilerin özel ilgi ve yetenekleri göz önünde bulundurularak eğitim programlarının oluşturulması bu türden bir hizmettir. d. Önleyici rehberlik: Disiplinsizlik ve uyumsuzluk gibi problemleri önceden görüp ona göre tedbirler almak için gerektiğinde rehber uzmanlar öğrenciye yardımcı olurlar. Bu rehberliğin, aynen koruyucu hekimlik gibi problemin oluşmasına engel olar bir fonksiyonu vardır

11 e. Geliştirici Rehberlik: Bireylerin, gelişim dönemlerine uygun özellikleri gösterme ve bu yolla onun olumlu bir uyum geliştirmesi ve kişilik oluşumu i yardım etme hizmetidir. Birey için çok önemli olan olumlu benlik gelişimi bu rehberlik yardımı ile daha sağlıklı bir şekilde oluşur. 4. HİZMETİN YOĞUNLAŞTIĞI PROBLEM ALANINAGÖRE REHBERLİK a. Eğitsel rehberlik: Bireyin ilgi ve yeteneklerine uygun bir eğitim kurumunu seçmesi ve bu seçtiği programı başarılı bir şekilde sürdürmesi için yapılan bilgilendirme sürecidir. Özellikle, okulların açıldığı, kapandığı ya da tatile gideceği dönemlerde eğitsel rehberlik uyum sağlayıcı fonksiyonu ile öne çıkmaktadır. Eğitsel rehberliğin bu şekilde uyum sağlamaya yönelik yapılmasına oryantasyon hizmeti denir. Öğrencinin bir eğitim programına kaydolması, o programda başarıyla ilerlemesi ve bu süreçte karşılaştığı problemleri çözebilmesi için kendisine yapılan yardıma eğitsel rehberlik denir. Eğitsel rehberlik hizmetlerinin başi amaçlar şunlardır: - Bireyin ilgi, yetenek, ve kişilik yapısına uygun okul, program ve alan seçmesine yardım, - Okul ve çevresini tanıması ve çevresine uyum sağlamasına, - Öğrenme stratejileri ve verimli ders çalışma teknikleri geliştirilerek öğrenciye bu alanda, - Başarıyı artırma yollarını öğrenerek ve öğrenme güçlüklerinden kurtulmasına - Bireyin okula ve yakın çevreye alışmasına - Üst eğitim kurumlarım tanımasına yardımcı olmaktır. b. Mesleki rehberlik: Önce mesleki rehberlik olarak doğan rehberlik hizmetlerinin asıl amacı bireyin yetenek, ilgi ve imkanları dahilinde yapmaktan mutluluk duyacağı bir mesleği seçmesi için yardımcı olmaktır. Fakat mesleki tercihlerin git gide daha erken yaşlarda, yani eğitim kurumları seçilirken netleşmeye başladığı düşünülürse, mesleki rehberlik sunmak için eğitsel rehberlik hizmetinden de yararlanmak gerektiği açıkça ortaya çıkar. Bu yüzden mesleki rehberlik, zaman içinde, kişiye meslek seçimi için eğitim kurumlarını, meslekleri, iş imkanlarını tanıtmak ve bu sahalarda başarılı olması için bireye neler yapılması gerektiğini anlatmak için sunulan bir yardım faaliyetine dönüşmüştür. Bir sınıf rehber öğretmeni ya da psikolojik danışmanın sunacağı mesleki rehberlik faaliyeti sadece meslek seçimiyle sınırlanamaz; aynı zamanda bireyin meslek seçiminde etkili olan, kendini tanıması ve sağlıklı karar verebilme yeteneği kazanması da meslek rehberliğin alt alanları içine girer Kısaca, meslek seçimi, belli bir yaşa gelince ya da mesleklere fiilen müracaat etme sırasında yapılan bir faaliyetten çok, bireyin ilgi duyduğu, bilgi ve beceri yönünden görme imkanı yüksek olan meslek ve işlere hazırlanması ile başlar ki bu da okul ve program seçimlerine ya da meslek kurslarına yazılmaya karar verirken ortaya çıkan bir tercih aşamasıdır. Öyleyse eğitsel rehberlik bir yönüyle kişisel rehberlik, bir yönüyle de mesleki rehberlik hizmetin yürütecek çalışmalara önayak olur. Mesleki rehberlik hizmetlerinin başlıca amaçları şunlardır: - Bireyin ilgi duyduğu Ve ileride seçmeyi düşündüğü bir mesleği mümkün olduğu kadar bütün yönleriyle tanıtmak

12 - Bireye henüz haberdar olmadığı yeni meslek ve iş imkanları hakkında bilgi vermek - Bireyin bazı meslekler hakkında edindiği yanlış bilgilerden ve kalıplaşmış önyargılardan kurtarmak için bilgi sunmak, - Hem birey hem de toplumun benimsediği her mesleğin değerli olduğu fikrini bireyin dikkatine sunmak. - Bireyin meslek seçimini kolaylaştırmak için karar verme gücü kazandırmak Sonuç olarak; Mesleki rehberlik bireyin ilgi, yetenek ve ihtiyaçlarına göre, bir iş veya meslek seçebilmesi ya da bu seçime hazır hale gelmesine yönelik olarak yayılan yardımların tümünü kapsar Meslek seçimi ile ilgili kuramlar: Persons modeli: Bu model, şu üç boyuta sahiptir: Bireyin incelenmesi ve özelliklerinin belirlenmesi Mesleklerin incelenmesi ve özelliklerinin belirlenmesi Bireyin özellikleri ile mesleğin özelliklerinin eşleştirilmesi Ginzberg in gelişim Kuramı: Bu modelde, meslek seçimi için bireyin gelişim sürecinin izlenme si ve çeşitli aşamalarda ona yardım edilmesi gerektiği görüşü savunulmaktadır. Bu gelişim dönemleri şöyle sıralanmaktadır: Fantezi hayal dönemi: 7-12 yaş dönemini kapsayan ve meslek hakkında uygun ve hayal etme düşüncesinden oluşan birinci devre. Deneme (geçici seçme) dönem.: yaş dönemini kapsayan bireyin ilgileri, yetenekleri ve değerlerinin gelişimine bağlı olarak oluşan ikinci devre. Gerçekçi dönem: yaş dönemini kapsayan bireyin özelleşmiş ve şekillenmiş tercihlerine göre, gerçekçi kararlar verdiği üçüncü devre. Super a Göre Mesleki Gelişimi: Super a göre meslek seçimi, belli bir gelişim süreci içinde bireyle çevrenin etkileşimi sonucu oluşan benlik kavramının bir mesleğe yansıması durumudur ve mesleki gelişim devamlı bir süreç, meslek seçimi ise bir sentez yapma işi olarak görülmektedir. (Çakır, 2004). Super a göre mesleki gelişim dönemleri şöyledir: I. Büyüme evresi (0-14 yaş) Çocuğun mesleki benlik kavramı çevresindekilerle etkileşimle gelişir ve kendi içinde üç alt boyutu vardır; a) Hayal basamağı (4-10 yaş) b) İlgi basamağı (11-12 yaş) c) Yetenek basamağı (12-14 yaş) II. Araştırma evresi (14-24 yaş): Bireyin kendisini, mesleki roller ve iş dünyasını keşfettiği aşama dır. bu evrenin de üç alt basamağı vardır; a) Deneme basamağı (14-17 yaş) b) Geçiş basamağı (18-21 yaş) c) Sınama ve izleme basamağı (22-24 yaş)

13 III: Yerleşme evresi (25-44 yaş): Birey güvenli bir mesleki benlik oluşturmaya çalışır, bu sırada bazı kriz dönemleri geçirebilir: Mesleki kararlılığın artması iş yaşamında ilerlemeye olanak sağlar. Bu evrenin iki alt basamağı vardır: a) Sınama basamağı (25-30 yaş) b) Sağlamlaştırma basamağı (31-44 yaş) IV. Koruma evresi (45-64 yaş): Birey var olan mesleki benlik kavramını koruyarak bulunduğu konumun en iyisini gerçekleştirmeye çalışır. V. Çöküş evresi (65 yaş ve sonrası): Birey geçmiş deneyimlerini aktarma yolunu seçer. Iki alt basa mağı vardır. a) Yavaşlama basamağı (65-70 yaş) b) Emeklilik basamağı (71 yaş ve sonrası) 4. Holland a Göre Mesleki Gelişim: Holland meslek seçimini, bireyin kişiliği ile çevresinin uyumu sonucu gerçekleştiğini ifade etmiş tir. Ona göre bireyin kişilik özellikleriyle mesleki yönelişler arasında bir ilişki söz konusudur. Meslek seçimi, kişiliğin bireyin çevre ile ilişkisinde benimsediği uyum yönteminin bir mesleki etkinlik alanına yansıması olarak ifade edilebilir. Holland 6 kişilik tipi ve bunlara uygun 6 tür mesleki çevrenin tanımını yapmıştır. Bunlar; 1) Gerçekçi, 2) Araştırıcı, 3) Sosyal, 4) Girişimci, 5) Geleneksel, 6) Sanatçı. c. Kişisel rehberlik: Kişisel rehberlik, bireylerin kendileri ile ilgili kişisel problemlerinin çözümü için yapılan yardımlardır (Kepçeoğlu,1994). Kişisel rehberlik hizmetlerinin kapsamında bireyin her türlü sorunlarının çözülmesine yönelik yardımlar yer alır. Çünkü bazı bireysel problemler rehberlikle ilgili başka alanlarla da ilişkili olabilir. Bu yüzden, bu tür kişisel problemlerin çözümü için başka rehberlik alanlarına yönelmek de gerekebilir. Öğrencinin bireysel ve sosyal ihtiyaçlarının karşılanması, ilgi ve yetenekleri doğrultusunda gelişimi, öncelikle öğretmenlerin görevi, sonra da rehber öğretmenin görevidir. Örneğin,, öğrencilerin yaşadığı sorunlara karşı bir öğretmenin ya da psikolojik danışmanın yapacağı ilk iş problemi tanımak ve nedenlerini bulmaktır. İşte bu faaliyetler bir çeşit kişisel rehberliktir. Kısaca, bireyin duyusal Ve sosyal yönlerini geliştirmesi, kendini tanıması ve anlatması, özgüven ve olumlu benlik algısı geliştirmesi, amaç belirleme, plan yapma ve onu yürütme, kendini tehlikelerden koruma, çevreye uyum sağlaması, iyi kişilik özelliklerine sahip olması, sosyal ilişkiler geliştirme becerisi ve aile içi iletişimini sağlıklı bir şekilde sürdürülebilmesi gibi olumlu tutumlar kazanması için yapılan yardımlar kişisel rehberlik hizmetleri alanına girer. Kişisel rehberlikle ilgili bazı teorilere aşağıda kısaca yer verilmiştir. 1 Gelişimsel rehberlik: Kişisel rehberlik hizmetlerinin bir boyutu olan gelişimsel rehberlik, bireyin sürekli gelişim dönemleri halinden hareketle, her gelişim dönemlerinin gerektirdiği, gelişim görevlerinin kazanılması gerektiği fikrini savunur. Havighurst ım savunduğu bu anlayışa göre kişisel rehberlik hizmeti bu gelişim dönemleri göz önünde bulundurularak sunulmalıdır. Bu yolla, bireyler sonraki dönemlere hazır girerler

14 2. Hümanist eğitim yaklaşımı; Kişisel rehberlik hizmetlerinin yürütülmesinde önemli olan boyutlardan biri de hümanist eğitim yaklaşımının eğitim ilkeleridir. Bu ilkelerden bazıları şunlardır. Eğitim-öğretim birey (öğrenci) merkezli olarak yürütülmelidir. Birey normal dışı değil normal bir bireydir. İnsan doğuştan iyi ve güzel değerlere sahip olarak dünyaya gelir. Önemli olan bu değerlerin gelişmesidir. Eğitim bireyin ruh sağlığını korumalı, kişisel gelişimini desteklemeli ve bireyin doğasına en uygun etkinlikleri yerine getirmelidir. Rehberlik hizmetleri bireyin bu özelliklerinin gelişimine yardımcı olmalıdır. Rehberlik eğitim sürecine bireysellik boyutu katar. Buna göre sınıfta demokratik ortamda bireyin ilgi yetenek ve ihtiyaçlarının geliştirilmesine yönelik olarak bireysel farklılıkları dikkate alan öğrenci merkezli öğretim yaklaşımları kullanılmalıdır. Birey özgürdür. İnsan kendisiyle ilgili kararları yine kendisi alabilmelidir. Kişiye kendisi ile ilgili seçim yapma özgürlüğü (seçme teorisi) verilmelidir. Bireyin motivasyonunda içsel motivasyon (davranışa ait iç güçler) dışsal motivasyondan (davranışa iten dış güçler) daha etkilidir. Buna göre bir bireyin problemini çözmesi durumunda elde edeceği dışsal içerikli (ödül, yüksek not, yıldız para vb) uyaranlardan çok, içsel içerikli, başardım, yapabiliyorum gibi ifadelerde kendini bulan özgüven kazanma uyaranları daha etkilidir. Sağlıklı insan ilişkilerinin ve sosyal becerilerin geliştirilmesi de. eğitimin ve rehberlik hizmetlerinin önemli bir işlevidir. Bu süreçte empatik dinleme ve anlama yeteneğinin geliştirilmesi gerekir. Öğretmen ya da danışmanın kendisini karşılarındaki bireyin yerlerine koyarak onu dinleme ve anlama çabası empatik yeteneği ortaya koyar. ROGERS IN YAKLAŞIMI Rogers, organizmayı bir devingen dizge (dinamik sistem) olarak görmüş ve öbür insancı hümanistçiler gibi, insan yaşamının. amacım oluşturan tek bir güdünün; kendini gerçekleştirme güdüsünün varlığından söz etmiştir. Rogers e göre, tüm davranışları açıklamaya yeten bu güdü, kişiyi kendi organizmasının belirlediği yönden ayrımlaşmaya yeten. bu güdü, kişiyi kendi organizmasının belirlediği yönden ayrımlaşmaya ve daha bağımsız, daha toplumsallaşmış duruma gelmeye yöneltmektedir. Gelişme eğilimi, seçeneklerin açıkça algılandığı ve yeterli bir biçimde simgeleştirildiği oranda ortaya çıkmaktadır. Kişi, geliştirici ve geriletici davranış yollarını ayrımsayabildiği ölçüde kendini gerçekleştirmiş olmaktadır. İyi seçim ise iyi ve kötüye ilişkin olarak edinilen bilgile dayanmaktadır (Bakırcıoğlu, 2003). Rogers a göre kendini gerçekleştirme, toplumsal evrimin son aşaması olduğu gibi, psikolojik danışmanın ve ruhsal sağaltımın da son amacıdır ve tam verimlilik (fully functioning) demektir (Bakırcıoğlu 2003). Rogers a Göre Tam verimli kişiler, şu nitelikleri taşımaktadırlar: 1. Yaşantılara daha açıktırlar. Uyancıları çarpıtmadan rahatlıkla algılamakta; duygularını ayrımsamakta, onları bastırma gereğini duymamaktadırlar

15 2. Daha varoluşsal bir yaşam sürdürmektedirler. İlke ve kurallara sıkı sıkıya bağlı kalmaksınız, yaşamın her anını, tam olarak yaşayabilmektedirler. 3. Organizmaya daha fazla güvenmektedirler. Organsal tepkileri, davranışlara rehber yap maktadırlar 4. Daha tam olara işlevde bulunmamaktadırlar. Kişinin kendini gerçekleştirme düzeyini etkileyen en önemli etken, Rogers e göre de yaşamının ilk yıllarından beri, yakın çevresiyle sürdürdüğü etkileşim biçimidir. Kendini gerçekleştirme, kişide temel güdü olmakla birlikte olumlu saygı ve benlik saygısı gereksinimi, yaşamın ilk yıllarında özel bir önem taşı maktadır. Bu yaşlarda çocuğun sevgi gereksinimi, yakın çevresinden, özellikle annesince karşılanmaktadır. Çocuk, annesini kendisinden hoşnut ettiğinde sevildiğini; hoşnut etmediğinde, sevgi ve sevecenliğin kendisinden esirgendiğini görmektedir. Bu tutum, çocuğu, organizmanın gereksinimlerini karşılamak için değil, annesinin hoşuna gitmek için çabaya Böylece bireyin davranışların, doğal gereksinimleri yerine, içselleştirilmiş değer yargıları belirlemiş olmaktadır. Daha sonra bu kişi içselleştirmiş olduğu değerlere uygun davranmadıkça, kendini değerli saymamaktadır. Oysa çocuğa sevginin, kısıntısız ve koşulsuz sunulması, onun kendini gerçekleştirmesi için uygun ortamın yaratılması gerekmektedir. Sağlıklı bir benlik saygısı, bu yolla oluşacaktır zorlamaktadır. Çocuk zamanla kendisini, annesinin gördüğü gibi görmeye, annesinin hoşuna giden davranışlar olarak algılamaya başlamaktadır. MASLOW UN YAKLAŞIMI Bakırcıoğlu (2003, s. 92) Maslow un yaklaşımını şu şekilde açıklamıştır. Görgül bir yaklaşımla kendini gerçekleştirme kavramına önemli boyutlar kazandırdan bir ri de Maslow dur. Maslow, kendini gerçekleştirmeye ilişkin görüşlerini,, tarihsel ve yaşayan seçkin kişiler üzerinde klinik yöntemle yaptığı derinliğine çözümlemeler sonucunda belirlemiştir. Rogers gibi, Maslow un da doğuştan getirildiği ileri sürdüğü kendini gerçekleştirme gereksinimi, insanı gizilgüçlerini ve tüm yeteneklerini kullanmaya olabileceği her şey olmaya itmektedir. Ancak, kendini gerçekleştirmesi, kişinin korku, kaygı ve engellemelerden uzak, özgürce seçme olanağına sahip olmasına bağlıdır. Maslow, kişinin gereksinimlerini, şekil de görüldüğü gibi, temel gereksinimlerden gelişim gereksinimlerine doğru, 5 aşama sırasına koymuştur. Maslow a göre, her yeni gereksinim, bir önceki aşamada yer alan gereksinimin doyurulmasından sonra ortaya çıkmaktadır. Engellenme, korkutulma, bastırmaya zorlanma, çevresel yetersizlik gibi nedenlerle gereksinimlerini doyuramayan kişilerde ruhsal ve bedensel eksiklikler beklenmektedir, Eksiklikler, kişiyi bunları gidermeye güdülüyor. Böyle durumda olan kişi, kendini gerçekleştirme çabası yerine, engellenen gereksinimi giderme uğraşını, temel çaba durumuna getiriyor. Kişide tam verimli olmaya yönelişin yanında, ölüm isteği de vardır; kişide korkma, savunma, bastırma eğilimleri de bulunmaktadır. Ancak, bu istekleri engellerle, çevresel yetersizliklerle karşılaştığında ortaya çıkıyor. Özgürce seçme olanağı bulununca kişi olumsuz, tehlikeli gereksinimler duymayacaktır. 0 zaman, kendini öteki canlılardan ayıran insan kavramının tüm özelliklerine sahip çıkarak, kendini gerçekleştirme yolunda ilerleyecektir. Maslow a göre, gelişim gereksinimlerinin karşılanmaması durumunda, temel gereksinimlerin giderilmemesi sonucu ortaya çıkan ruhsal bozukluklardan farklı bozukluluklar görülmektedir. İnsana ve topluma yabancılaşma, ilgisizlik, duygusuzluk,

16 d umutsuzluk, sıkıntı, toplum sal değerleri hor görme, ölüm isteği gibi eğilimler, bu bozuklukların başlıcalarıdır. Temel gereksinimlerin kendi içlerinde aşama sırasına göre öncelik taşım karşılık, gelişim gereksinimlerinde bu tür bir öncelik sırası yoktur. Kendini gerçekleştirme aşamasında duyulan gereksinimler, kişilerin bireysel özelliklerine ve becerilerine göre değişiklik göstermektedir. Maslow a göre sağlıklı insan, temel gereksinimlerini yeterince gidermiştir. Kendini gerçekleştirme yönünde güdülenmiştir. Gizilgüçlerini işleyerek, yeteneklerini geliştirmiş, başarılar göstermiş ve göstermektedir. Kendi doğal yapısını tanımış ve olduğu gibi kabul etmiştir. Birliğe ve bütünlüğe yönelmiştir. Kısacası, gelişim gereksinimlerini doyurma süreci içinde yaşamaktadır

17 Rehberlik Servisince Yürütülen Başlıca Hizmetler 1- BİREYİ TANIMA HİZMETLERİ Geleneksel eğitim anlayışında, öğretim, öğrencilerin belirlenmiş hedefler doğrultusunda yetiştirilmesi süreci olarak tanımlanır. Bu süreçte öğrenci farklı ilgi, yetenek ve kişilik özellikleri, ihtiyaçları ve gelişim sorunları olan önemli bir varlık olarak değil, bir nesne olarak görülür. Öğrenciyi merkeze alan günümüz eğitim anlayışında ise öğrencinin yukarıda sayılan bütün özellikleri dikkate alınarak, birey geliştirilmesi gereken değerli bir varlık olarak kabul edilir Öğrenciyi merkeze alan eğitim programları ve eğitim etkinlikleri, öğrencilerin ilgi yetenek ve kişilik özelliklerine, ihtiyaçları ve gelişim sorunlarına göre düzenlenir. Bu amacın gerçekleşmesi için, öğrencinin tanınması gereken yönlerinin bilinmesi bir zorunluluk olarak görülmüştür. Fakat bireyi tanımak sadece bir mekanda bireyle bir araya gelmek ve birkaç alışılmış tanışma sorusuna cevap almak değil, değişik teknikler kullanmak yoluyla yapılan profesyonel bir bilgi edinme yöntemidir. Fakat bundan önce bireyin hangi yönlerini tanımak gerektiği tespit edilmelidir. Bileyin tanınması gereken yönleri aşağıdaki tabloda özetlenmiştir:

18 YETENEKLER İLGİLER KİŞİLİK Yetenek, bir iş ya da aktiviteyi ustalıkla (istenilen standartta) yapabilme gücü ve düzeyidir. Yetenek bireyin öğrenme gücü olarak da tanımlanır. ilgi, bireyin bir şeyden hoşlanma, veya hoşlanmama derecesidir. Birey sınırlı durumlarında bile bir nesneye, olaya, veya etkinliğe bağlanmış işe ve onu yerine getiriyor ise ilgili biri olduğu söylenebilir. Diğer bir ifade ile ilgi, bir nesneye ya da etkinliğe bağlılık durumu- dur. Kişilik, bireyin ilgileri, yetenekleri, mizacı, duygusallığı, alışkanlıkları, tavırları işbirliği ve gücü gibi, çok sayıda özelliğinin dinamik örgüsüdür. BENLİK ALGISI Bireyin kendis ini nasıl gördü ğüdür. Bireyin kendis ine ilişkin değerl endirmeleri dir. BİREYİN fiziksel ÖZEL- LİKLERI - beden yapısı -beden sağlığı AİLESİNİN SOSYAL, KÜLTÜREL VE EKONOMİK KOŞULLAR - ailenin yapısı - ailenin eğitim anlayışı ve tutumları - ailenin sosyal kültürel, ekonomik durumu - çevredeki öğrenim olanakları BİREYİ TANIMA TEKNİKLERİ A- TEST TEKNİKLERİ Kişilik testleri: Bireyin kişiliğine ait olan özellikleri (genel ve özel alışkanlık vb.) belirlemek amacıyla kullanılan testlerdir. yetenekler, fiziksel özellikler, ilgi, tutum, Başarı Testleri: Öğretim ve öğrencinin öğrenme düzeyini ölçmek amacıyla düzenlenen testlerdir. Yetenek Testleri: Bireyin zihinsel ve akademik yeteneklerini saptamak amacıyla kullanılır. Yetenek testleri öğrenciye yapılacak eğitsel ve mesleki rehberlikte çok önemlidir. Genel ve özel yetenek testleri olmak üzere iki türlüdür. Genel yetenek, bireylerin değişik düzeyde ve bir bütün olarak akademik ve zihinsel özelliklerinin tespit edilmesi için kullanılır. Özel yetenek, bireylerin belli b,ir alandaki akademik ve zihinsel özelliklerinin tespitidir. İlgi Envanteri: Öğrencinin, bir nesne iş ya da aktiviteye ilgi düzeyini ölçmek amacıyla kullanılan bir test ur. Bu yolla, eğitsel ve mesleki konulara yönlendirmede uygun kararlar alınabilir. Tutum Testleri: Bireyin bir nesne ya da olaya karşı eğilimini ve değer verme-vermeme düzeyini ölçmek amacıyla kullanılır. Öğrencinin ders tutum ve ana baba tutumları gibi. Bu test sayesinde bireyin duygu, düşünce ve davranış eğilimleri hakkında bilgi edinilebilir. Öğrenci Tanıma Fişi (SON Listesi): Öğrenci kişisel dosyasında yer alması gereken bilgilerin bir bölümü soru listesi şeklinde öğrenciden ya da velisinden alınır. Bu fişte, öğrenci ve ailesi ile ilgili bilgiler, ekonomik ve sosyal durum, bedensel, duygusal gelişim, ilgiler, okul başarı durumu gibi genel bilgiler yer alır

19 B- TEST DIŞI TEKNİKLER Gözlem: Bireylerin belli bir zaman sürecinde ve durumunda yaptığı davranışlarının sistemli bir şekilde gözlenerek sonuçların kaydedilmesidir. Olay Kaydı (Vaka Kaydı anekdot) Gözlem sonuçlarının objektif olarak bit forma kaydedilmesidir. Gözlenen olay ve durumların gözlemcinin yorumu olmadan olduğu gibi kaydedilmesidir. Amaç bireyi derinlemesine gözlemek ve sorunlarının çözümü için uygun önlemler almaktır. Derecelendirme ölçeği: Bireyde gözlenen özelliklerin ne derece olduğunu gösteren ve verilen sayısal olarak ifade eden bir tekniktir. Gözlem Listeleri: Gözlenecek davranışların, evet hayır şeklindeki cevaplarının kaydedildiği tekniktir. Anket: Bireyin, belli konularda, bilgi düşünce ve görüşlerini sorular sorarak öğrenmeye yarayan ölçme aracıdır. Her konuda farklı sorulardan oluşabilir. Görüşme (Mülakat): Birey ile yüz-yüze yapılan, amaçlı ve planlı konuşma uygulamasıdır. Önceden hazırlık yapılarak, karşılıklı saygı ölçüsünde, sorgulamadan ve yargılamadan gerçekleştirilen bir tekniktir. İki önemli amacı vardır: 1. Kaynak kişilerden uzman oldukları konularda ya da kendi kişisel özelliklerine ilişkin nesnel bilgiler elde edilir. 2. Gözlenemeyen tutum ve davranışlarla ilgili veriler alınır. Otobiyografi: Bireyin kendisi ile ilgili bilgilerin, yine kendisi tarafından yazılı olarak ifade edilmesidir, Otobiyografide bireyin kendi kendisine ve olaylara bakış açısı ve düşünce tarzı çözümlenir. Bu teknik ile bireyin davranışlarının altında yatan düşünceler ve inançlar belirlenmeye çalışılır. Geçerliliği ve güvenilirliği düşük olduğu için bu tekniğin mutlaka diğer tekniklerle desteklenmesi gerekmektedir. Sosyometri: Moreno tarafından ortaya konan bu teknikle grubu oluşturan bireylerin birbirleri ile olan, etkileşim biçimleri ve ilişkileri belirlenerek değerlendirme yapılır. Grubun veya sınıfın sosyal yapı sı belirlenir. Grubun en popüler bireyi, en soyutlanmış ya da orta dereceli bireyleri gibi farklı özellikleri belirlenir. Kimdir Bu Tekniği: Bazı özelliklerin verildiği ve bu özelliklere sahip bireylerin bulunmasını isteyen bir tekniktir. Bireylerin hangi özelliklerle tanındıkları ortaya konur. Öğrencilerden kendilerinin ve arkadaşlarının sosyal-ruhsal gelişimlerine ilişkin bilgiler alınır. Öğrencilerin birbirlerini ve kendilerini nasıl gördüklerini nesnel bir biçimde değerlendirip değerlendirmediklerini ortaya çıkarır. Öğrencilere herkesin gözlemine açık olumlu ya da olumsuz davranış özelliklerini içeren cümleler listesi verilerek öğrencilerden durumları tanımlanan özelliklere uygun arkadaşlarını belirlemeleri istenir. Böylece objektif bir değerlendirme yapılır. Sosyodrama: Bir grubun ortak yaşadıkları bir sosyal soruna ilişkin rolleri gerçek hayatta olduğu gibi oynamasıdır. Toplumsal gelişmenin önündeki engelleri ustaca ve ikna edici bir şekilde eleştirmesi yoluyla toplumsal gelişmeye katkısı vardır. Psikodrama: Bireyin iç dünyasındaki kaygı, korku, sevinç ve duygularını bir oyun içerisinde rol alarak ortaya koymasıdır. Grup içerisinde birey kendi sorunların ifade eder ve bu düşünceler grup ile paylaşılır. Bu teknikte, bireysel farkındalık düzeyi artar. Bibliyoterapi: Sorunlu öğrencilere, sorunlarını çözmeleri için kitap vermek ve bu yolla onlara kendi ken dilerine sorunlarını fark edip çözme cesareti kazandırma

20 2- BİLGİ TOPLAMA VE SUNMA HİZMETİ Rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinde bilgi toplama amacı, kendisine yardım edilecek kişinin ihtiyacı olan bilgiyi sağlamaktır. Bu amacın gerçekleşmesi için mümkün olduğunca bireye, çok alternatifler içeren zengin bir seçim imkanı sunmak gerekmektedir. Bunun için özellikle bilgi toplama amacına yönelik bazı teknikler geliştirilmiştir. Burada elde edilen bilgiler başka bir amaç için değil, hizmet talep eden kişinin bilgilendirilmesi için kullanılmalıdır. Fakat bu hizmet hem grup rehberliği şeklinde hem de tek tek bireylerin ilgi ve ihtiyaçlarına göre bireysel rehberlik şeklinde sunulabilir. 3- MÜŞAVİRLİK HİZMETLERİ Konferans, seminerler ya da basılı materyaller kullanarak, öğretmen ile öğrenci, okul idaresi ile öğretmen, öğrenci ile ailesi arasında, ya da bunlardan herhangi birinizi: diğerleri ile olan uyumsuzlukları, problemleri veya iletişim eksiklikleri gibi hususları dile getirme ve bilgilendirme hizmetidir. Bundan başka öğrencinin kendini geliştirmesi ve içinde yaşadığı okul ve ev gibi mekanların onların eğitim ve öğretim başarılarını arttıracak şekilde düzenlenmesi için yapılan müşavirlik hizmetleri de profesyonel elemanlar tarafından özellikle okul rehberlik servisindeki uzmanlar tarafın dan sunulmalıdır. 4- YERLEŞTİRME (YÖNELTME) Bireyin, ilgi, yetenek, ihtiyaç ve özellikleri dikkate alınarak bir eğitim programına, sosyal gruba ya da işe yerleştirilmesi, rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinin elde ettiği verilere dayanarak yapılırsa daha sağlıklı bir hizmet sunulmuş olur. Burada sunulan rehberlik ve psikolojik danışma bizzat bireyi bir işe yerleştirmek şeklinde değil, sadece bilgiler sunarak, bireyin alternatif seçim yapma imkanını çoğaltmaktır. Bu yerleştirmeyi talep eden ve bu yerleştirmeye karar verecek kimseye yapılacak olan bilgi vermeye dayalı bir yardımdır 5- ORYANTASYON (UYUM SAĞLAYICI) Bir iş, okul ya da diğer kurumlara yeni katılan bir bireyin çevresini tanıması, uyum sağlaması ve karşılaştığı zorlukları aşabilmesi için kendisine sağlanan yardımlardır. Bu yardım bir çeşit kurumun tanıtılması ve uyması gereken kuralların hatırlatılması türünde verilen bilgileri kapsar. Oryantasyorı, bireyin kendisini fiziksel ve sosyal çevresine alıştırması hizmetidir. Zaten el yordamı ile şu ya da bu kurumda çok düzensiz bir şekilde verilen bu hizmet Rehberlik ve Psikolojik Danışma hizmeti olarak sunulduğunda adaptasyorıu kolaylaştırmakta ve bireyin uyum süresini kısaltmaktadır. Mesela okulların ilk açıldığında, kurumun tanıtılması, ders geçme ve diğer yönet meliklerin bildirilmesi, ulaşım imkanları, sosyal ve kültürel hizmetler ile eğitsel kol faaliyetleri bu türden bir oryantasyon hizmetine örnektir. Oryantasyon hizmetinin, uyum sağlayıcı, koruyucu ve önleyici olmak üzere üç ayrı boyutu vardır. 6- İZLEME HİZMETİ Psikolojik Danışma ya da Rehberlik hizmetlerinin sonucunda bir okula, sınıfa, işe ya da sosyal gruba katılan kişilerin ne durumda olduklarını, uyum sağlayıp sağlamadıklarını izlemek için kurulan rehberliğin süreklilik ilkesine dayanan bir hizmettir. Bunun için hizmet sunulan birey ile uzman arasındaki iletişim kanalının sürekli açık tutulması gerekmektedir. Bu izleme hizmeti sadece işin izleme boyutu ile sınırlı kalmayıp,