TOPRAK OLUŞUMU, GELİŞİMİ VE EROZYON KAYAÇLARDA DÖNÜŞÜM Çankırı Karatekin Üniversitesi, Orman Fakültesi, Havza Yönetimi ABD.

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "TOPRAK OLUŞUMU, GELİŞİMİ VE EROZYON KAYAÇLARDA DÖNÜŞÜM Çankırı Karatekin Üniversitesi, Orman Fakültesi, Havza Yönetimi ABD."

Yeter Çınar
4 yıl önce
İzleme sayısı:

1 TOPRAK TOPRAK OLUŞUMU, GELİŞİMİ VE EROZYON Toprak arz yüzeyini ince bir tabaka halinde kaplayan, Kayaların ve organik maddelerin türlü ayrışma ürünlerinin karışımından meydana gelen, İçerisinde ve üzerinde geniş bir canlılar alemini barındıran, Bitkilere durak yeri ve besin kaynağı olan, Belli oranlarda su ve hava içeren üç boyutlu bir varlıktır. KAYAÇLARDA DÖNÜŞÜM Fakültesi, Havza Yönetimi ABD. 1

2 Fiziksel parçalanma ve ilk toprak oluşumu İLK CANLI YERLEŞİMİ VE KİMYASAL SÜREÇ KİMYASAL DEĞİŞİM Biyolojik Değişim Toprak Diri Örtü- Ölü Örtü- Erozyon Fakültesi, Havza Yönetimi ABD. 2

Toprak Diri Örtü- Ölü Örtü- Erozyon Otsu vejetasyon ve ölü

Yapısı İçinde Toprak Gözenek %50 (Sıvı ve Gaz Faz) Hava %25

İdeal Bir Toprağının Fiziksel Bileşimi Toprak Oluşum

bir formül içinde toplayarak, toprağı bu faktörlerin bir

Mineraller, Org. Mat, Bileşim,Sertlik, Gözeneklilik.

) T = f ( i, v, a, t, z) Toprak Zaman İklim Vejetasyon

3 Toprak Diri Örtü- Ölü Örtü- Erozyon Otsu vejetasyon ve ölü örtü birikimi sağlanamayan erozyon kontrol sahaları Doğal Yapısı İçinde Toprak Gözenek %50 (Sıvı ve Gaz Faz) Hava %25 İnorganik Madde %45 Otsu Su vejetasyonun %25 geldiği erozyon kontrol sahaları O. M. %5 Katı Kısım %50 (Mineral madde, Humus, Toprak Canlıları) İdeal Bir Toprağının Fiziksel Bileşimi Toprak Oluşum Faktörleri Toprak Oluşumu Jenny, toprak oluşum faktörlerini bir formül içinde toplayarak, toprağı bu faktörlerin bir fonksiyonu olarak göstermiştir Ana Materyal (Kayalar, Mineraller, Org. Mat, Bileşim,Sertlik, Gözeneklilik. ) Zaman İklim (Yağış, Sıcaklık, Rüzgar vb.) T = f ( i, v, a, t, z) Toprak Zaman İklim Vejetasyon Topoğrafya Anamateryal Organizma (Bitkiler, Hayvanlar ve Diğer Canlılar) Topoğrafya (Yükseklik, Eğim, Bakı) Fakültesi, Havza Yönetimi ABD. 3

ÖRTÜ) Zemin örtüsü faktörü P: (DİĞER) Erozyon önleyici diğer faktörlerdir.

4 RUSLE (Evrensel Toprak Kaybı Denklemi) A = R.K. L. S. C. P Burada A: Yıllık ortalama toprak kaybı (ton/ha/yıl) R: (İKLİM) Yağış erozyon faktörü K: (TOPRAK ve ANAKAYA) Toprak erozyon faktörü LS: (TOPOĞRAFYA) Yamaç uzunluk ve eğim faktörü C: ( ÖLÜ VE DİRİ ÖRTÜ) Zemin örtüsü faktörü P: (DİĞER) Erozyon önleyici diğer faktörlerdir. Toprak Ana Materyalinin Sınıflandırılması Mineral (İnorganik) Ana Materyal Yerli Ana Materyal Volkanik Kayalar Tortul Kayalar Metamorfik Kayalar TOPRAK ANA MATERYALİ Taşınmış Ana Materyal Sularla Taşınmış Materyal a- Alüvyal Materyal (Akarsularla) * Taşma Ovaları * Teraslar * Alüvyal Koniler * Deltalar b- Lakukstrin Materyal (Göllerde) c- Marin Materyal (Denizlerde) Rüzgarla Taşınmış Materyal a- Lösler b- Volkan Külleri, Tüfler c- Kumullar (Eskibeler) Buzullarla Taşınmış Materyal a- Arazi Morenleri b- Terminal Morenler c- Buzul Ovaları Yerçekimiyle Taşınmış Materyal a- Kolluviyal Materyal (Heyelan) b- Çamur Akıntıları c- Depremlerle Hareketlenen Materyal Organik (Kümülöz) Ana Materyal Turbalıklar ANAMATERYAL Toprak, mağmatik, metamorfik ve tortul kayaçların çeşitli şekillerde parçalanması sonucu oluşmaktadır. Ana kayanın türüne bağlı olarak oluşan toprağın özellikleri değişmektedir. En zor ayrışan kayaç kireç taşı, en kolay ayrışan ise kum taşıdır. Ana kayanın parçalanmasında su en önemli etkendir. Su aynı zamanda toprak oluşum ve gelişim sürecini de sağlamaktadır. Profil içinde yıkanma-birikme olaylarını gerçekleştirmektedir. İKLİM Parçalanan kayacın ufalanarak toprak oluşturması için iklim temel faktördür. İklim elemanlarından yağış ve sıcaklık en etkili faktörlerdir. Bir bölgede oluşacak toprak türünün sadece yağışa göre değil aynı zamanda sıcaklıkla birlikte ele alınması gerekir. Aynı zamanda buharlaşma kayıpları, su tutma gibi özelliklere göre değerlendirilmelidir. Makro ve mikro-iklim değerlendirme Etkili yağış miktarının yüksek olduğu bölgelerde topraklar sızıntı suları ile yıkanırlar. Bazı bölgelerde ise toprak yılın büyük zamanında nemli kalmakta ve özellikleri değişmektedir. Fakültesi, Havza Yönetimi ABD. 4

Toprak bitkiye durak yeri olurken bitkilerde o toprağın gelişimine hizmet etmektedir. Bitki örtüsünün orman, mera, çalı veya tarım olması oluşan toprağın özelliklerini değiştirmektedir.

5 ORGANİZMA Oluşan toprak ve organik maddenin karışması için canlılara ihtiyaç vardır. Diğer taraftan toprak üzerinde yaşayan bitki artıkları toprakla karışarak organik madde (besin maddesi) sağlamaktadır. Toprak bitkiye durak yeri olurken bitkilerde o toprağın gelişimine hizmet etmektedir. Bitki örtüsünün orman, mera, çalı veya tarım olması oluşan toprağın özelliklerini değiştirmektedir. ARAZİ ŞEKLİ (TOPOĞRAFYA) Arazinin şekli oluşacak toprağı etkilemektedir. Yamaç eğimi, yüzeysel akış, erozyon gibi faktörler arazi şekline göre değişmektedir. Diğer taraftan suyun toprak içine girişi de arazi şekline göre değişmektedir. Üst tepe düzlükleri orta derin, yamaçlar sığ ve yamaç altları derin toprak yapısına sahiptir. Aynı zamanda yamaçlardan sızan sular aşağılara akmakta ve daha nemli toprak oluşmasına neden olmaktadır. ZAMAN TOPRAK OLUŞUMUNU SAĞLAYAN OLAYLAR Toprağın oluşum yaşı toprak içinde oluşan fiziksel, kimyasal ve biyolojik olaylar sonucu ortaya çıkmaktadır. Profilde, horizonların oluşumu ne kadar iyi ise ve yıkanma-birikme olayları gerçekleşmişse toprak o kadar olgun demektir. Fiziksel Etmenler Kimyasal etmenler Biyolojik Etmenler Toprağı Olgunlaştıran Süreçler Toprak Oluşumunda Fiziksel Parçalanma 1.Sıcaklık Değişmeleri (Genleşme-Büzülme) a. Kayalardaki minerallerin farklı genleşmesi b. Kayalarda iç-dış sıcaklık farkı c. Suyun donma-çözülmesi d. Materyalin ıslanma-kuruması 2.Akarsu, Rüzgar ve Buzullar a. Akarsuların, b. Dalgaların, c. Rüzgarın, d. Buzulların aşındırma ve sürükleme etkileri 3.Bitki, Hayvan ve İnsanlar a. Likenlerin kaya yüzeyini sarması Fiziksel Bölünme Kimyasal Ayrışma ve Yeni Maddelerin Oluşumu Yer Değiştirme Olayları b. Bitki köklerinin mekanik etkisi c. Kemirgenler, solucanlar ve böceklerin etkisi d.toprak işlemenin etkisi (İnsanlar) Fakültesi, Havza Yönetimi ABD. 5

Toprak Oluşumunda Kimyasal ve Biyolojik Ayrışma 1.Oksidasyon.

.. (İndirgenme, Organik Materyalde Kokuşma) 3.Hidrasyon-Dehidrasyon.

.. (Kireç oluşumu) 6.Çözünme... (Erime) 7.Yıkanma-Bakiye kalma... (Taşınma) 8.

.. (Organik yan ürünler) Toprak Oluşumunda Yapıcı Olaylar Bitkisel Hayvansal

6 Toprak Oluşumunda Kimyasal ve Biyolojik Ayrışma 1.Oksidasyon... (Yükseltgenme, Organik Materyalde Çürüme) 2.Redüksiyon... (İndirgenme, Organik Materyalde Kokuşma) 3.Hidrasyon-Dehidrasyon.. (Su alma-salma) 4.Hidroliz... (Su ile kimyasal birleşme) 5.Karbonatlaşma... (Kireç oluşumu) 6.Çözünme... (Erime) 7.Yıkanma-Bakiye kalma... (Taşınma) 8.Hümifikasyon... (Organik yan ürünler) Toprak Oluşumunda Yapıcı Olaylar Bitkisel Hayvansal Kurtçuklar Böcekler Solucanlar Biyolojik Etmenler Mikroorganizmalar Makroorganizmalar 1. Killerin Oluşumu 2. Humus Oluşumu 3. Toprak Profili Oluşumu Fakültesi, Havza Yönetimi ABD. 6

Benzer belgeler

Toprak oluşum sürecinde önemli rol oynadıkları belirlenmiş faktörler şu

TOPRAK OLUŞUMU Toprak oluşum sürecinde önemli rol oynadıkları belirlenmiş faktörler şu şekildedir: 1. İklim (su, sıcaklık, oksijen ve karbondioksit) 2. Ana materyal 3. Bitki ve hayvanlar (organik faktörler)