Dünden Bugüne Türkiye'de Su Politikası

Transkript

1 Dünden Bugüne Türkiye'de Su Politikası yerel yönetimler Umumi Hıfzısıhha Kanunu Türkiye'de Su Hizmetleri su hakkı Su İvme Dergisi İvme İller Bankası DSİ Belediye Sayı 7 - Su Türkiye de Su Hizmetleri Türkiye de su hizmetlerinin tarihsel gelişimine bakıldığında içme suyu ve kanalizasyon hizmetlerini sağlama görevinin belediyelerce yapıldığı görülmektedir. Cumhuriyet döneminde içme suyu konusunu düzenleyen 1926 tarihli 831 sayılı Sular Hakkında Kanun la belediye sınırları içinde yaşayan insanların içme suyu ihtiyaçlarını karşılama ve suları temiz tutma görevi belediyelere verilmiştir tarih ve 1393 sayılı Umumi Hıfzısıhha Kanunu da su sağlama işinin belediyelere verildiğini belirterek konuya ilişkin sağlık kural ve koşulları getirmiştir. Ancak daha sonra yapılan yeni düzenlemelerle içme suyu finansmanı, planlaması ve bu alandaki yatırımlar konusunda merkezi kuruluşlar görevlendirilmiştir. Belediyelerin finansman sorununu çözmek, gerekli mali yardımlarda bulunmak, içme suyu için yapılacak yatırımlara destek olmak amacıyla 1933 yılında 2301 sayılı yasa ile Belediyeler Bankası kurulmuştur. Ne var ki dönemin koşullarında belediyelere merkezi yönetimce verilen kamu kredilerinin sorunu çözmeyeceğinin kısa sürede anlaşılması üzerine 1935 yılında nüfusu i aşan belediyelerin içme suyu hizmetlerinin sağlanması amacıyla İçişleri Bakanlığı na bağlı çalışacak Belediyeler İmar Heyeti oluşturulmuştur. Merkezi yönetimin belediyelere kredi ve teknik hizmet desteğinin arttırılması ve uygulamalardaki eksikliklerin giderilmesi için Belediyeler Bankası ile Belediyeler İmar Heyeti 1945 yılında birleştirilerek ve görev alanı belediyelerin yanı sıra İl Özel İdareleri ni ve köyleri de içine alacak şekilde genişletilerek 4759 sayılı kuruluş yasası ile İller Bankası kurulmuştur yılında İstanbul, Ankara ve İzmir de Sular İdaresi kurumları oluşturulmuştur. İller Bankası, DSİ ve Yerel Yönetimler İller Bankası tüm belediye, kasaba ve köylerin su yatırımları alanında da yerel yönetimlerin mali durumlarına ve ihtiyaçlarına uygun projeler geliştiren, proje seçiminde uygun finansman kaynağının varlığını irdeleyen, projenin niteliğini ve kaynak ihtiyacını projenin oluşum aşamasında denetleyen, projelere uygun kaynakların yaratılması konusunda yerel yönetimlere yardımcı olan ve piyasa şartlarına göre iç ve dış kaynaklardan en uygun finansmanı sağlayan, proje geliştirmede yardımcı ve yol gösterici olan, projelere uygunluk veren, kontrollük ve danışmanlık yapan, ihtiyaç duyulduğunda ihale sürecini hazırlayan ve denetleyen, projelerin her aşamasını yerel yönetimlerle birlikte ele alan, projelerin zamanında ve ekonomik olarak gerçekleşmesini sağlayan, kaynakların etkin bir şekilde dağılımını hedefleyen yetkilerle kurulmuştur. İller Bankası nın kuruluşundan iki yıl sonra Belediyeler Fonu oluşturularak banka çok güçlü bir Page 1 of 12

2 finansman kaynağına da kavuşturulmuştur; belediyelerin su alanındaki finansman ihtiyacını bu fon karşılamıştır. 18 Aralık 1953 te 6200 Sayılı yasa ile Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü (DSİ) kurulmuştur. 9 Mayıs 1960 tarihinde 7478 sayılı Köy İçme Suları Hakkında Kanun ile köylerin ve nüfusu 3 binin altındaki belediyelerin içme suyu işlerinin yürütülmesi DSİ ne verilmiştir. Belediyelerden de para, malzeme ve işçilik katkısı beklenerek yerel destek de sağlanmıştır. DSİ bu görevi 1964 yılında Köy İşleri Bakanlığı na devretmiştir. Hızlı nüfus artışı, ekonomik, siyasal ve sosyal nedenlerle büyük kentlere göçler, çarpık kentleşme ve geleceğe yönelik plan ve programların oluşturulmaması bu kentlerde içme ve kullanma suyunun nicelik ve nitelik olarak sorunlu duruma gelmesine neden olmuştur. Sorun, belediye olanakları ile çözülemez duruma gelince DSİ Genel Müdürlüğü, 1968 yılında 1053 sayılı yasa ile nüfusu i aşan kentlerin içme, kullanma ve endüstri suyunu sağlamak için yetkilendirilmiştir Sayılı yasa ile DSİ, nüfusu i aşan kentlerin içme, kullanma ve endüstri suyunun karşılanması amacıyla depolama, ana iletim hattı, arıtma tesisi, pompa istasyonları ve ana temiz su deposu yatırımlarının etüd, veri toplama, master plan, planlama, kati proje, tatbikat projesi ve inşaatlarını yapmakla görevlendirilmiştir. Sonrasında ise DSİ bu tesislerin işletmelerini (barajlar dışında) belediyelere devredecektir yılında İller Bankası nın görev alanına giren kanalizasyon yatırımları içme suyundan ayrılmıştır. İller Bankası, kurulduğu yıllardan başlayarak yaptığı çalışmalarla, içme suyu, kanalizasyon, inşaat ve harita-plan yapımında oldukça önemli bir birikimi olan bir kurum olmuştur. Ancak 1980 yılında yeniden yapılandırma adı altında kentsel altyapı finansmanı için etkin kamu kredileri sağlama işlevinden uzaklaştırılmıştır yılında 2560 sayılı yasayla kurulan İSKİ modeli su işletmeciliği döneminin başlamasıyla İller Bankası nın görevlerinin bir kısmı yerel yönetimlere devredilmiştir. Bunun sonucunda yerel yönetimlerin yatırım harcamalarında önemli artışlar olurken, İller Bankası nın ve KİT lerin yatırım oranında düşüşler yaşanmıştır. Yerel yönetimlerin yatırımlar için başvurduğu kaynak ise dış borçlanma olmuştur. Özellikle 1990 lı yıllardan itibaren su sektöründe yaşanan gelişmeler doğrultusunda, ülkemizde kanalizasyon ve içme suyu yatırımlarında dış finansmana dayalı yerelleştirilme ve özelleştirme süreci yaşanmaya başlamıştır. İçme suyu ve kanalizasyon finansmanında İller Bankası, yerel yönetimler ve DSİ nin yatırımlarla ilgili DPT ye (Devlet Planlama Teşkilatı) bildirdikleri rakamlar Tablo 1 de gösterilmiştir. Tablo 1: Kanalizasyon Yatırımları Gerçekleşme-Reel Fiyatlar ( ) Bin TL İLLER BANKASI YEREL YÖNETİM GENEL KATMA BÜTÇE KANALİZASYON YATIRIMLARI Yıllar Dış Finans Toplam Dış Finans Toplam Dış Finans Toplam Dış Finans Toplam Genel Toplam ,762 79, , , , , , , , , , ,757 97, , , , , , , , , ,569 96, , , , ,447 86, , ,756 86, ,210 Page 2 of 12

3 , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , bilgi yok b.y b.y b.y b.y b.y b.y b.y , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,668 78, , ,995 78, ,493 (Eylül sonu) Tablo incelendiğinde görüleceği gibi, yılları sürecinde kanalizasyon yatırımları için yapılan harcama sürekli artarak 431,284 milyon TL den 580,896 milyon TL ye ulaşmıştır yılında yaşanan krizde ise 315,820 milyon TL ye gerilemiştir yılları arasında (beş yılda) 2.4 milyar TL tutarındaki kentsel kanalizasyon yatırımının %22 si dış kredilerden karşılanmıştır krizi nedeniyle gerileyen kanalizasyon yatırımları 1996 yılında yeniden artarak milyon TL ye ulaşmıştır yılında yapılan yatırımların yarıya yakını ( milyon TL tutarında) dış finansmanla karşılanmıştır. Kanalizasyon yatırımları için kullanılan finansman kaynakları belediyeler arasında farklı dağılmıştır dönemindeki toplam yatırımın %60-70 i Büyükşehir belediyelerinin dış kredili projeleri için harcanmıştır yılında Büyükşehirlerin toplam kaynaklar içindeki payı %87 dir de ise %70 lere, 2000 de %50 civarına gerilemiştir. Bunun en temel gerekçesi yılları arasında yüksek nüfuslu kentlerde altyapı ihtiyaçlarının giderilmiş olması nedeniyle bu alandaki yatırım ihtiyaçlarının azalmış olmasıdır (15 yıl) yılları arasında kanalizasyon yatırımlarının finansman kaynaklarına göre dağılımı da değişiklikler göstermiştir yılında yatırımların %43 ü İller Bankası kredilerinden, %38 i belediyelerin öz kaynaklarından, %19 u da dış kredilerden karşılanırken, 1993 yılında İller Bankası %30 a gerilemiş, belediye öz kaynakları %45 e, dış kredilerin oranı %25 e çıkmıştır yılında ise, İller Bankası %13 lere düşerken, belediye öz kaynaklarının oranı %39 a düşmüş, dış kredi oranı %48 e yükselmiştir li yıllarda İller Bankası nın toplam kanalizasyon yatırımlarında sağladığı finansman %50 lerin üzerine çıkmıştır. Belediyelerin öz kaynak oranı %28, dış kredi oranı da %20 ye gerilemiştir. 2002, 2003, 2004, 2005 yıllarında sırasıyla İller Bankası nın payı, % 48, 59, 61 ve 65 olmuştur. İller Bankası nın payındaki yükselişe karşın belediyelerin öz kaynak kullanımı %15 lere kadar inmiştir. Dış kaynak kullanımı da azalarak aynı yıl sırasına göre % 35, 28, 23 ve 18 olarak gerçekleşmiştir. Tablonun böyle değişmesinin nedeni, hem merkezi yönetimin dış borçlanmayı düzenlemesi, hem de Büyükşehirler dışındaki belediyelerin hizmet ihtiyaçlarının önem kazanmasıdır. Kentsel içme suyu alanındaki yatırımlara gelince, bu alandaki yatırımlar 1998 yılı ile 2006 yılları arasında DSİ, İller Bankası ve belediyelerin DPT ye gönderdikleri rakamlar Tablo 2 de gösterilmiştir. Tablo 2: İçme Suyu Yatırımları, Planlanan ve Gerçekleşen, Reel Fiyatlar ( ), Bin TL Page 3 of 12

4 DEVLET SU İŞLERİ İLLER BANKASI YEREL YÖNETİMLER Planlanan Gerçekleşen Planlanan Gerçekleşen Planlanan Gerçekleşen Yıl Dış Toplam Dış Toplam Dış Toplam Dış Toplam Dış Toplam Dış Toplam , ,448 95, ,160 8, ,241 2, , , ,180 23,575 54, , ,259 17, ,075 1, , , , , , , , , , , , , , , , , , ,056 bilgi yok b.y 0 305,933 b.y b.y 100, ,845 b.y b.y , , , , , , , ,302 13,593 37, , , , ,403 12, , ,338 61,801 76,026 11,244 13, , ,102 54, ,665 20, , ,412 44,780 61,182 10,664 12, , ,930 23, ,210 10, , ,576 50,791 59,252 21,984 34, , , , , ,538 42, Tablodan yılları arasında yerel yönetimlerin içme suyu alanındaki yatırımlarının İller Bankası ve DSİ yatırım kapasitesine ulaştığı, hatta 1999 yılında DSİ yi aştığı görülmektedir. Ancak yerel yönetimlerin bu yatırımlarının yarıya yakını dış finansman desteği ile gerçekleşmiştir. Buna karşın İller Bankası yatırımlarının tamamına yakını öz kaynaklara, DSİ nin yatırımlarının ise yaklaşık dörtte biri dış finansmana dayanmaktadır yılına bakıldığında ise, DSİ nin yatırımlarının yarıdan fazlasının dış finansmanla yapıldığı görülür. İller Bankası nın 2006 yılında belediye hizmetleri kapsamında DB ile 213 milyon Euro luk anlaşma imzalaması, İller Bankası nın da DSİ ve Belediyeler gibi dış finansman desteğine gireceğini göstermektedir. Emperyalizmin Ülkemizdeki Su Politikası Üzerindeki Rolü Ülkemizde suya dönük emperyalist politikalar 1980 li yıllardan itibaren uygulanmaya başlanmış, özellikle 1990 lardan sonra büyük kentlerin snırlarını aşarak daha da yaygınlaşmıştır. Bu politikaları yerelleştirme, özelleştirme, dış borçlanma ve kamusal hizmetlerin piyasa koşullarına göre işlemesi başlıkları altında toplayabiliriz yılında Ankara, İstanbul ve İzmir Büyükşehir Belediyeleri nin kurulması İller Bankası nın büyük kentlerdeki etkisini azaltmıştır. Büyükşehir belediyeleri bu kentlerin su sistemi yatırımlarını üstlenmiştir. Böylece Büyükşehirlerde sular idaresi modeli yerine 1981 yılında 2560 sayılı yasa ile kurulan İSKİ Modeli Su İşletmeciliği dönemi başlamıştır. İSKİ Modeli Su İşletmeciliği nin temeli, içme suyunun ticarileştirilmesi ve su hizmetlerinde özelleştirmedir. Bu model uyarınca, 1983 te su tarifesinde fiyatlandırılmaya geçilmiş, 1986 yılında dış borçlanmalar başlamıştır sayılı kanuna göre bir Tarifeler Yönetmeliği çıkarılmıştır. Bu yönetmeliğin 2. maddesi şöyledir: İSKİ nin Kuruluş Kanununun 1nci maddesinin 2nci fıkrasıyla belirlenen görev alanı içerisinde, kaynaklardan sağladığı içme, kullanma ve sanayi suyunun ulaştırılması ve kullandıktan sonra uzaklaştırılması ile ilgili olarak her türlü bedel, pay teminat ve yaptırımlarla bunların tahsili esasları bu yönetmelikle düzenlenir. İşte maddeye dayandırılarak, yeni yapılan ve 150m2 den küçük olan konutlardan müşteri bedeli adı altında geri dönüşü olmayan 362 TL alınmaktadır. İSKİ nin abonesi (müşterisi) bulunmaktadır. Müşteri bedelinin miktarı, işyerleri ve 150m2 den büyük konutlarda daha yüksektir. Yani her konut ve işyeri, aldığı su hizmetinin maliyetini piyasa fiyatlarına ve işleyiş mantığına göre ödemektedir. Evimizde, işyerimizde kullandığımız su, Su Bedeli, KSUB Page 4 of 12

5 Bedeli, Bakım Bedeli olarak faturalanmaktadır. Bu faturaları müşteriler olarak bizler, KDV siyle, Çevre Temizlik Vergisi yle ödemekteyiz. Bunun anlamı, bugün Belediyeler eliyle verilmekte olan suyun ticarileştirilmiş olmasıdır; bu ticaret Belediyeler tarafından yapılmaktadır sayılı yasa ile 1985 te Tarım Orman ve Köy İşleri Bakanlığı na bağlı olarak kurulan, görevi nüfusu üç binin altındaki köylere içme suyu, kanalizasyon sistemleri, çiftlik işleri, köylere su temini ve küçük ölçekli sulama projeleri yapmak olan Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü, AB, İMF ve DB sının dayatmaları sonucu 13/01/2005 tarihinde çıkartılan 5286 sayılı yasa ile kapatılmıştır. Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü nün görevi, İstanbul ve İzmit Büyükşehir Belediyeleri ile İl Özel İdareleri ne devredilmiştir. Bir başka düzenleme de 03/07/2005 tarihinde kabul edilen 5393 sayılı Belediye Kanunu dur. Belediye Kanunu nun 15. maddesinin (e) fıkrasına göre belediyenin yetki ve imtiyazları arasında, Müktesep haklar saklı kalmak üzere; içme, kullanma ve endüstri suyu sağlamak; atık su ve yağmur suyunun uzaklaştırılmasını sağlamak; bunlar için gerekli tesisleri kurmak, kurdurmak, işletmek ve işlettirmek; kaynak sularını işletmek veya işlettirmek de vardır, yani belediyeler bu işleri kendi yapabileceği gibi özel sektöre de yaptırabilir; nitekim aynı yasada yukarıdaki madde için, adı geçen hizmetleri (...) Danıştay ın görüşü ve İçişleri Bakanlığının kararıyla süresi kırkdokuz yılı geçmemek üzere imtiyaz yoluyla devredebilir de denmektedir. Yasa açıkça su özelleştirmelerinin yolunu açmaktadır lı yıllardan itibaren su, emperyalizm tarafından ticari bir mal, meta olarak tanımlanmıştır. Kapitalizm, doğal kaynakları üretimin devamını karşılayamayacak kadar azaldığında metalaştırılmak zorundadır. Bir doğal kaynak, ancak kapitalist üretime girdi olarak girip, süreklilik arz ettiği sürece bedava bir girdi olarak kapitaliste doğanın bir armağanı olarak üretimde yer alır. Ne zaman ki bu doğal kaynağın artık üretimin ihtiyaçlarını karşılama kapasitesi azalır, işte o zaman o doğal kaynağın metalaşmasının vakti gelmiştir" diyor Marks. Marks ın öngörüsü bugün su için yaşanan süreci bire bir açıklıyor yılında yapılan BM Su Konferansı nda alınan İçme Suyuna Erişim Bir İnsan Hakkı kararı, 1992 yılında Dublin de yapılan Uluslararası Su ve Çevre Konferansı suyu ekonomik bir mal olarak tanımlamıştır Dublin Konferansı nın 2. maddesinde Suyun geliştirilmesi ve yönetimi, bütün düzeyde kullanıcıların, plancıların ve politika yapıcıların dahil olduğu katılımcı bir yaklaşım temelinde olmalıdır., 4. maddesinde ise Su bütün kullanımları dahilinde bir ekonomik değerdir ve ekonomik bir mal olarak kabul edilmelidir kararları alınmıştır. Aynı yıl Rio da geçekleşen Çevre ve Kalkınma Konulu BM Konferansı nda da suyun eko-sistemin bir parçası, doğal bir kaynak, sosyal ve ekonomik bir mal olarak algılanması gerektiği belirtilmiştir yılında emperyalist-kapitalist sistemin uluslararası kuruluşları, sermaye, ve hükümetler bir araya gelerek Dünya Su Konseyi ni kurmuşlardır. Dünya Su Konseyi her üç yılda bir Dünya Su Forumlarını düzenlemektedir, 2009 da İstanbul da yapılacak forumdan önceki son forum 2006 yılında Meksika da toplanmıştır. Dünya Su Forumu orada da suyun ticari bir mal/meta olduğunu söylemiş; temiz, güvenli ve yeterli suya erişimin ancak suyun ticarileştirilmesi ve özelleştirilmesiyle mümkün olduğunu yinelemiştir. Suyla ilgili bir diğer uluslararası kuruluş Küresel Su Ortaklığı dır (Global Water Partnership GWP). Amacı küresel su politikalarını belirlemek ve politika uygulama araçlarını geliştirmek olan Ortaklık, Ağustos 1996 da kurulmuştur. Üyeleri arasında Birleşmiş Milletler, hükümetler, çok ortaklı bankalar, meslek kuruluşları, özel sektör ve STK lar bulunan örgüt, Dünya Su Konseyi nin politikalarını yürütmek, ülkelerin bu politikaları benimsemelerini sağlamak amacındadır. Uluslararası sermayenin suyla ilgili politikalarını yaşama geçirme yolundaki en önemli uğraklarından biri de GATS Hizmet Ticareti Genel Sözleşmesi dir. GATS ın genişletilme müzakerelerinin 11 ana gündem maddesinden biri su iletim sistemleri,enerji ve atık su işleme dir. Suyun ticarileşmesi GATS ın önemli maddelerinden biridir. GATS özelleştirme yerine ticarileştirme sözcüğünü kullanmaktadır. Yani devletleri kamu hizmetlerinde özelleştirmeler yapmaya zorlamak gibi bir hedefi gözetmediğini, ancak kamu hizmetlerinin piyasa ölçeğinde ticarileştirimesi, rekabete açık hale getirilmesi gerektiğini belirtmektedir. Kısacası suyun kaynaktan temini, işlenmesi, iletimi, yani su hizmetleri bir kamu hizmeti olarak kalsa bile serbest piyasanın kurallarına tâbi olmalıdır. Page 5 of 12

6 Dünya Bankası nın 1993 te hazırladığı Su Kaynakları Raporu, suyun yönetimi ve finansmanı alanlarında piyasacı ve özelleştirmeci yaklaşımın bir başka ifadesi olmuştur. Bu rapora göre; Su ekonomik bir maldır. Tam maliyete dayalı fiyatlama yapılmalı, sübvansiyon kaldırılmalıdır. Su piyasaları oluşturulmalı ve özelleştirme yapılmalıdır. Su fiyatı serbest piyasa kurallarına göre belirlenmelidir. Su idarelerinde desantralizasyona gidilmelidir. Dünya Bankası nın verdiği krediler bu temel politikaların yaşama geçmesini sağlama doğrultusunda olmuştur. Tablo 3 te DB nin yılları arasında verdiği krediler bulunmaktadır. Borç Geri Dönüş Özelleştirme Bölge $ milyon Amaçlı Amaçlı Orta Asya, Doğu ve Orta Avrupa % 99.5 % 79 Doğu, Güney, Güney Doğu Asya % 95 % 88 Afrika ülkeleri % 86 % 100 Latin Amerika ülkeleri % 95 % 100 Ortadoğu ülkeleri % 97 % 74 Tablo 3 : Dünya Bankası nın arası verdiği krediler Kaynakça : III.World Water Forum, Kyoto 2003 verileri Tablodan da görüldüğü gibi, Dünya Bankası kredileri ağırlıklı olarak sübvansiyon sistemini ortadan kaldıran geri dönüş amaçlı dır. Geri dönüş amacına ek olarak, verilen bu kredilerin %88 i özelleştirme amaçlıdır lı yıllarla birlikte ülkemizde içme suyu yatırımları dış finansmana dayanarak hız kazanmıştır. Ülkemizde Su Hizmetlerinde Özelleştirme Uygulamaları Emperyalizmin suya ilişkin politikaları Türkiye de etkisini özellikle 1990 lı yıllardan başlayarak göstermiştir. Ülkemizde yabancı yatırım finansmanı ile yapılan özelleştirmeler Tablo 4 te gösterilmiştir.. Kentler Fonu Sağlayan Çokuluslu Şirket Proje Maliyeti Fonlama Tarih (Çeşitli) AYB 40,000,000 04,07,2002 Adana AYB Serco Kons (YİD) 45,000,000 45,000,000 12,11,1997 Antalya DB Suez 244,600, ,000,000 25,05,1995 Antalya AYB Suez 35,000,000 20,04,1995 Ankara(ASKİ)AYB 45,000,000 16,11,1995 Bursa DB 258,400, ,500,000 03,11,1993 Bursa AYB ,000 05,12,2000 Çeşme-Alaçatı DB 24,000,000 13,100,000 14,04,1998 Diyarbakır AYB 32,000,000 17,12,1998 Eskişehir AYB 38,500,000 14,12,2001 İzmit AYB 50,000,000 14,10,1996 Mersin AYB 60,000,000 11,10,2001 Tarsus KfW 82,000,000 19,400,000 19,04,1999 Tarsus AYB 82,000,000 38,000,000 22,04,1999 Tablo 4 Türkiye de su alanında dış finansman ile yapılan projeler Ülkemizde su alanında yapılan özelleştirmeler ve sonuçlarına ilişkin bazı örnekler verelim Yuvacık Barajı Özelleştirmesi (Yap-İşlet-Devret): İzmit Şehri Kentsel ve Endüstriyel Su Temini Projesi nin Yap-İşlet-Devret kapsamına alınması üzerine, 17 Ocak 1995 te İzmit Su Anonim Şirketi (İSAŞ) kurulmuştur. Şirketin kuruluş amacı, İzmit Belediyesi Evsel ve Endüstriyel Su Temini Projesi ile ilgili olarak, İzmit Belediyesine arıtılmış ve ham su satmak için Yuvacık Barajı, su arıtma tesisi, boru hatları, pompalama istasyonları ve tesislerin proje, mühendislik ve inşaatının yapılması, bu amaç için gerekli malzemelerin temini, yapılan tesisin test edilmesi, işletmeye alınması, yönetilmesi, işletilmesi ve bakımının yapılması olarak belirlenmiştir. İSAŞ ın ortakları arasında %53,5 payla GAMA (Gama İnşaat Anonim Şirketi), %35 payla İngiliz Thames Water, %11,5 payla GÜRİŞ (Güriş İnşaat ve Page 6 of 12

7 Mühendislik Anonim Şirketi) bulunmaktadır. Dünden Bugüne Türkiye'de Su Politikası Bakanlar Kurulu 1995 te İzmit Belediyesi nin İSAŞ a %39 hisse oranını geçmemek üzere ortak olabileceğine karar vermiştir. Bunun üzerine Belediye, GAMA ya ait hisselerin %15 ini almıştır. Yine GAMA hisselerinin %7,5 i Mitsui & Co. Ltd, %7,5 i ise Sumitomo tarafından alınmıştır. Yuvacık barajının yapımı ve işletmesi bu şirketlerden oluşan konsorsiyuma verilmiştir. Barajın yapımı 1998 de bitmiş ve Ocak 1999 dan itibaren İZSU (İzmit Su ve Atıksu İdaresi) depolarına su verilmeye başlanmıştır. 15 yıllık işletme süresi 2014 yılında sona ererek baraj belediyeye devredilecektir. Yuvacık Barajı DSİ nin öngördüğü maliyetin çok üstünde bir paraya mal olmuştur, yani YİD modeli projenin maliyetini neredeyse iki kat oranında artırmıştır. Bu proje bugüne dek ve bugün dahi yolsuzluklarla gündeme gelmiş, Kocaeli Belediye seçimleri için tartışmaların temelini oluşturmuştur. Ayrıca anlaşma gereği Hazine Müsteşarlığı tarafından ürün satın alma garantisi verildiği için kullanılmayan suyun parası dahi ödenmek zorunda kalmıştır. Bu ödenen paranın miktarı yılları arasında 1,3 milyar dolardır. Tüm bu nedenlerden dolayı İzmit Şehri Kentsel ve Endüstriyel Su Temini Projesi son derece tartışmalı bir proje olmuştur Antalya Su ve Çevre Sağlığı Projesi: DB ve Avrupa Yatırım Bankası kredileri ile Antalya kenti su hizmetleri, 1996 yılında su işletmeciliği konusunda dünyanın en büyük şirketlerinden biri olan Fransız Suez firması ile iki Türk AŞ olmak üzere üç ortaklı bir konsorsiyum ile sürdürülmüştür. (Suez Şirketi nin Türkiye deki faaliyeti eskiye dayanmaktadır. Şirket, 19. yüzyılın sonlarında Kadıköy-Üsküdar Türk Su Şirketi'nin de işletmeciliğini yapmıştır yılında bu şirket millileştirilince Türkiye yi terk etmek zorunda kalmıştır) yılında 10 yıllık sözleşme ile Antalya ili su dağıtım işletmesi özelleştirmiştir. Özelleştirilmenin sonucu hem kalitesiz hizmet sunumu, hem de Antalya halkının suyu aylık düzenli %7 fiyat artışıyla almak zorunda kalması olmuştur. Faturalara eklenen atık su bedelleri ise cabasıdır. Halkın tepkisinin iyice yükselmesi Belediye yi konuya müdahil olmaya yöneltmiştir. Su hizmetlerini fahiş fiyatlarla vermesine karşın, 2002 yılında Konsorsiyum tarafından kurulan ANTSU, üstesinden gelinemez bir hal alan mali zorluklar sebebiyle faaliyetlerini durdurmak zorunda kaldığını açıklamış ve bu durum yüzünden Belediye yi suçlayarak Antalya Belediyesi ni Uluslararası Tahkim e şikayet etmiştir Adana Su Kanalizasyon İdaresi (ASKİ): Avrupa Yatırım Bankası (AYB) finansmanı ve mali sözleşme kapsamında üç uluslararası konsorsiyum ASKİ için faaliyetini sürdürmektedir. Bu konsorsiyumlardan VA TECH WABAG (Avusturya), Yüksel İnşaat (Türkiye), ENER İnşaat (Türkiye)/SECO GROUP (İngiltere) konsorsiyumu Adana Batı ve Doğu Atıksu ve Arıtma tesislerinin yapım ve işletmesini üslenmiştir. MONTGOMERY WATSON(İngiltere)/SIGMATECH Konsorsiyumu ise Doğu ve Batı Atıksu Arıtma tesisinin inşaat kontrolörlük hizmetlerini üslenmiştir. GIBB (İngiltere)/TÇT (Türkiye) Ortak Girişimi ise Doğu ve Batı Atıksu Arıtma Tesisi ve Adana (Çatalan) İçme Suyu Projesi Proje Birimi Teknik Asistanlığı görevini üslenmiştir Çeşme-Alaçatı (ÇALBİR) Su İşletmesinin Özelleştirilmesi: Çeşme'de ÇALBİR (Çeşme ve Alaçatı Çevre Koruma Altyapı Tesisleri Yapma ve İşletme Birliği) Dünya Bankası kredisi ile bir proje gerçekleştirmiştir. ÇALBİR projesinin hedefleri: Çeşme-Alaçatı bölgesinde su temini ve kanalizasyon hizmetlerinin yönetimi için yeni yapısal kurumlaşmayı gerçekleştirmek, Özel işletmeci tarafından idare edilerek söz konusu hizmetlerin etkinliğini arttırmak, Söz konusu bölgede su kalitesi, kanalizasyon hizmetleri ve çevre koşullarını iyileştirmek olarak belirlenmiştir. Sonrasında ÇALBİR on yıl boyunca su temini ve atıksu sistemini işletmek ve sürdürmek amacıyla bir Fransız şirketi olan Compagnie General Des Eaux (CGE) ile Türk şirketi TEKSER İnşaat ortaklığında özel bir konsorsiyumla bir sözleşme imzalamıştır. Amacını yoksullar için kentsel hizmetlere erişim, kirlilik yönetimi ve çevre sağlığı olarak tanımlamış Çeşme-Alaçatı projesinin sonucunda ise 2001 yılında içme suyunun metreküp atık su bedeli dahil fiyatı İstanbul da , Ankara da , İzmir de TL iken Çeşmeliler bu suyu atık su bedeli hariç 1 milyon 100 bin liradan kullanmışlardır. Sonuç olarak bakıldığında ise ne borulardaki su kaybı giderilmiş, ne yatırımlar gerçekleştirilmiş, ne halka proje kapsamında vaat edilenler yerine getirilmiştir. Buna rağmen halk yüksek su faturaları ödemek durumunda kalmıştır. Bursa Su Kanalizasyon İdaresi (BUSKİ) tarafından 5 Aralık 2000 tarihinde Avrupa Yatırım Bankası (AYB) ile imzalanan Bursa Atıksu Projesi nde anahtar teslimi inşaatında 2002 tarihinde E.M.I.T S.p.A Page 7 of 12

8 (İtalya) ile OTV SA (Fransa), yine 2002 tarihinde yapılan sözleşmelerle müşavir ortak ya da üretici, satıcı ve benzeri görevlerle ILF Consulting Engineers (Avusturya), Tianjin Metals and Minerals Import and Export Co.Ltd. (Çin) ve VAG Armaturen GmbH (Almanya) firmaları yer almıştır. Diyarbakır Su ve Kanalizasyon İdaresi (DİSKİ) Diyarbakır Atıksu Arıtma Projesi nin müşavirlik hizmetlerini DAR ve Tugal Çevre Teknoloji firması üstlenmiş, müteahhitliğini ise Lurgi Bamag, Passavat ve Vinsa üslenmiştir. Ana kolektörler ve pompa projesinin müteahhitlik hizmetleri TEPE İnşaat ve Walter Bau tarafından yerine getirilmektedir. Diyarbakır Kanalizasyon Aşama 1-2 Projelerinin müşavirliğini GIBB-CES ve TIGRIS yapmakta, Alke Arsan ortak girişimi ise müteahhitlik işlerini yürütmektedir. Erzurum Büyükşehir Belediyesi İçme Suyu ve Arıtma Tesisi Ana Beslenme Hatları Projesi Tekser-İnyapısal Konsorsiyumu tarafından yüklenilmiş, proje bedeli ise 30 milyon Euro olarak belirlenmiştir. Konya Su ve Kanalizasyon İdaresi (KOSKİ) tarafından Temmuz 2002 tarihinde uluslararası dış kredi ile ihale edilen Atıksu Arıtma Tesisi Projesi nin inşaatını ve bir yıl süreyle işletmesini SİSTEM Yapı ve INIMA Türk-İspanyol ortak girişimi üstlenmiştir. Projenin bedeli yaklaşık 28,5 milyon Euro dur. Fethiye Belediyesi Su Kanalizasyon İşletmesi tarafından yürütülen Kanalizasyon projesi kapsamında pompa istasyonu ile atıksu arıtma tesisinin inşası ve 42 ay süreyle işletmesi, Sistem Yapı/DYWIDAG/GELSENWASSER AG Konsorsiyumu tarafından üstlenilmiştir. Siirt Su ve Kanalizasyon İşletmesi (SİSKİ) ilk etap ihalesini Alman DDC Dorsch Consult Mühendislik-Mimarlık firması ile Su Yapı Mühendislik ve Müşavirlik A.Ş ortak konsorsiyumu kazanmıştır. Projenin maliyeti 32 milyon Euro dur. Projenin %70 i hibe, %30 u kredidir. Sivas Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisi ve İçme suyu Rehabilitasyonu Projesi nin finansmanında KfW (Almanya Kalkınma Bankası) tarafından sağlanan yaklaşık 13 milyon Euro luk kredi kullanılmaktadır. Projenin müşavirlik hizmetleri Gauff Ingenieure GmbH (Almanya) ve Alter Şirketi (Türkiye) Konsorsiyumu tarafından yürütülmektedir. Projenin toplam maliyetinin 25 milyon Euro olacağı tahmin edilmektedir. Van Belediyesi KfW aracılığı ile Van İli Su Temini ve Atıksu Depolama Hizmetleri Acil Önlemler Programı adı altında GKW Consult ve Gentek Engineering müşavir firmaları ile çalışmalarını sürdürmektedir. Dünya Bankası nın Haziran 2006 da hazırladığı Türkiye de Su Yönetimi raporunda, olası bir su sorununun önlenmesi için DSİ nin sulama projelerinden vazgeçmesi önerilmiştir. Bu önerilerin Dünya Bankası ndan geldiği için mutlaka dikkate alınacağı düşünülürse, yakın bir gelecekte DSİ nin bu fonksiyonunun da ortadan kalkacağı düşünülebilir. Öte yandan halen DSİ Genel Müdürlüğü nde sulama suyu satış ve dağıtımının özel sektöre devredilmesi çalışmaları sürmektedir. Bu kapsamda öncelikle Diyarbakır-Silvan, Çukurova, Antalya ve Balıkesir-Manyas sulama suyu özelleştirmelerinin altyapısı oluşturulmaktadır. Su hizmetlerindeki bütün bu özelleştirmelere karşın su kıtlığı ve kirliliği sorunu hiç gündemden düşmemektedir. Örneğin İstanbul da çarpık ve ranta dayalı kentleşme ile plansız sanayileşme nedeniyle içme suyu havzaları kirletilmiş ya da yok edilmiş, İstanbul un su ihtiyacını karşılayamaz duruma getirilmiştir. Bu soruna çözüm olarak 180 km uzaklıktaki Melen Çayı havzasından su getirme projesi başlatılmıştır. Melen Çayı projesi, GAP tan sonra ülkemizin en büyük projesi olarak tanımlanmaktadır. Yatırım maliyeti yüksek olan proje Japon hükümetinden alınan kredi yardımıyla yürütülmektedir. Kredilerin geri ödemesi 2004 yılında başlamış, ancak henüz proje tamamlanamamıştır. Ancak İstanbul un su sorununa bu proje de çözüm olmamış ve deniz suyunun arıtılarak içme suyu elde edilmesi projesi gündeme getirilmiştir. Bu da İstanbul halkına yüksek su fiyatları olarak geri dönecek bir projedir. Suyun ticarileştirilmesi yalnızca içme suyu ve kanalizasyon hizmetlerinin ticarileştirilmesi ve Page 8 of 12

9 özelleştirilmesini kapsamamaktadır; akarsuların, göllerin satışı da bu politikaların bir parçasıdır. Türkiye de başta Fırat, Dicle ve Kızılırmak olmak üzere 12'den fazla akarsuyun ve göletin kullanım haklarnın 49 yıla kadar vadelerle özel sektöre devri söz konusudur. Devletin boşa akan su kaynakları değerlendirme girişimi olarak tanıtılan bu proje, doğal kaynakların metalaştırılması ve özelleştirilmesinin çok açık bir ifadesidir. IMF ve Dünya Bankası eliyle dayatılan özelleştirme programına harfiyen uyan ve bu yolda orman ve mera alanlarını satılığa çıkaran siyasi iktidar, şimdi de akarsularımızı, göllerimizi sermayeye peşkeş çekmek istemektedir. AB Su Çerçeve Direktifi (SÇD) Avrupa Birliği nin su politikası konusundaki yaklaşımını en somut ortaya koyan belge, AB Su Çerçeve Direktifi dir. AB nin resmi su politikasının temelini oluşturan SÇD ile AB, su yönetimi ve su kaynakları yönetimine bakışını ayrıntılı olarak ortaya koymaktadır. AB Parlamentosu nda 2000 yılı Ekim ayında kabul edilen SÇD ile, su ekonomik bir kaynak/meta olarak kabul edilmiştir. Bu çerçevede ücretlendirilmesi ve kullanan, kirleten öder prensibinin uygulanması istenmiştir. Bütünleşik su yönetimi ve havza bazında yönetim savunulmuştur. Kısaca SÇD bir meta olarak tanımladığı suyun yönetiminde de yeni kurumlar, aktörler ve stratejiler tarif etmektedir. Su havzalarının yönetimini amaçlayan havza bazında yönetim, havzaları yönetenlerin su kaynaklarını da yönetmesini beraberinde getirecektir. Bu noktada AB nin Fırat ve Dicle nin (ki bu iki nehir toplam su kaynaklarımızın %28,5 i etmektedir) suları için ileride bir uluslararası su yönetimi kurmak istemelerini bu açıdan değerlendirmek gerekir. AB Su Çerçeve Direktifi nin oluşturulmasından sonra ülkemizde su ile ilgili yapılan tüm araştırmalarda, tüm kararlarda ve kredi alan tüm projelerde SÇD de belirtilen ilkeler temel alınmıştır. Su Kapitalizmin Ticari Malı Değildir Emperyalizm Dünya Bankası, İMF, Dünya Ticaret Örgütü, Dünya Su Konseyi gibi tüm kurumlarıyla şimdi de yaşamımıza, geleceğimize, suyumuza saldırıyor. İnsanlığın ve tüm canlıların yaşam kaynağı olan suyu ticarileştirmek ve özelleştirmek istiyorlar. Bunun altyapısını hazırlamak için raporlar hazırlıyor, yasalar değiştiriyor, yeni kurumlar oluşturuyor, forumlar yapıyor. Dünya Su Konseyi nin her üç yılda bir yaptığı Dünya Su Forumlarının beşincisi Mart 2009 tarihlerinde İstanbul da yapılacaktır. Bu foruma hazırlık için dünyanın ve ülkemizin bazı bölgelerinde masumane isimler altında toplantılar gerçekleştirildi. İşte bu toplantılardan biri de 09/09/2008 tarihinde İstanbul da gerçekleştirilen Sürdürülebilir Su Yönetimi Konferansı idi. Bu konferansta TÜSİAD tarafından hazırlanan Türkiye de Su Yönetiminin Durumu: Sorunlar ve Öneriler başlıklı raporu, TÜSİAD Yönetim Kurulu Üyesi Erdal Karamercan okudu. Su sorununun temelde suyun miktarının ve kalitesinin yeterli olmamasından kaynaklandığı belirtilen rapora göre, Su hizmetleri için hukuki ve idari düzenlemelerin dağınık ve parçalı olduğu ve kurumlar arasında yetki karmaşası yaşandı belirtildi. Suyun ekonomik bir mal olarak kabulünün son derece yüksek finansman gerektirdiğini ve altyapı yatırımlarının zorunluluğunu ortaya çıkardığını vurgulayan rapor, Bunun şebeke suyu hizmetlerinde özel sektör katılımı seçeneğini gündeme taşıdığını belirtti. Devamında; Türkiye için şebeke suyu hizmetlerine özel sektör katılımı düşünüldüğünde uygun düzenleme rejimi, politika yapıcı kurumların eşgüdümünde ve hizmetin özel sektör katılımına açılması öncesinde tesis edilmeli. Bu yöntemle, toplam su potansiyelinin kullanılması ve hizmet kalitesinin yükseltilmesini mümkün kılacak yatırımların kamu kurum ve kuruluşları ile yerel yönetimlerin karşılaştığı altyapı ve finansman sorunları bertaraf edilebilecektir denen raporla TÜSİAD çok açık bir dille su özelleştirilsin buyurmuş oldu. Suyun ekonomik bir mal olduğunun kabul edilmesini, bu çerçevede ülkemizde de şebeke suyunun özelleştirilmesi konusunda yasal düzenlemeler yapılmasını, sonuçta içme suyu işletmesinin kendilerine verimesini istemiştir. Bu talep elbette hükümet nezdinde hemen cevap bulmuştur. Çevre ve Orman Bakanı Veysel Eroğlu, "santrallerin yanı sıra şehirlerin içme ve kullanma suyu dağıtma, faturalama ve işletmesinin özelleştirilebileceğini" açıklayarak şöyle demiştir: " Yap-İşlet-Devret kanununda çeşitli kolaylıklar getirdik. İş adamlarından beklentim, sulama projeleri yapmalarıdır. Devlet garantisi altında sulama tesislerini ihale ediyoruz. (...) Bu konuda aşağı yukarı 50 milyar dolarlık bir yatırım pastası var. Özel Page 9 of 12

10 sektörün devreye girmesi isabet olur. Dünden Bugüne Türkiye'de Su Politikası Bakan, AKP adına, halkın hakkı ve malı olan suyu, emperyalizme ve işbirlikçi tekellere peşkeş çekeceklerini açıkça ilan etmiştir. Emperyalist tekeller, işbirlikçi burjuvazi ve AKP iktidarının bölüşeceği pastanın büyüklüğünü de bu açıklamadan öğrenmiş bulunuyoruz: 50 milyar dolar! Ülkemiz ve Suyumuz Sahipsiz Değildir Suyumuzun ticarileştirilmesine ve özelleştirilmesine karşı, 2008 yılında, Mühendislik, Mimarlık ve Planlamada +İVME nin de içinde bulunduğu 80'e yakın demokratik kurum tarafından Suyun Ticarileştirilmesine Hayır Platformu kuruldu. Suyun ticari bir mal olarak görülmesine karşı çıkan platform, "Su kaynakları halkın malıdır. Alınıp satılamaz, ticarileştirilemez, halkın su kullanım hakkı engellenemez" diyerek İstanbul'da yapılacak 5. Dünya Su Forumu'na karşı bir forum örgütleme çalışmaları sürdürmektedir. Kuşkusuz bu, suyun tekeller tarafından ticarileştirilmesine ve özelleştirilmesine karşı mücadelenin sadece bir yanı ve başlangıç noktasıdır. Platform içinde, gerek suyun özelleştirilmesi ve gerekse de suyun özelleştirilmesine karşı mücadelenin nasıl olması gerektiği konusunda birçok farklı yaklaşım söz konusudur. Fakat Suyun Ticarileştirilmesine Hayır Platformu "Dünya halklarının ortak malı olan su ve su kaynaklarının talan edilmesine ve sermayeye peşkeş çekilmesine izin verilemeyeceği" noktasında hemfikirdir ve bu noktada ortak bir mücadeleyi öngörmektedir. Su halkındır ve kuşkusuz suyun ticarileştirilmesinin en başta vuracağı da yoksul halk kesimleridir. Bu anlamda su mücadelesi de ezilen, emekçi halkın mücadelesidir. Bitiremezken Sermayenin gözünde suyun piyasadaki diğer ticari mallardan ya da ürünlerden hiçbir farkı yoktur. Bu anlamda su hizmetlerinin tüm halka götürülmesi yerine, yüksek su fiyatlarını ödeyebilme gücüne sahip, az sayıdaki müşteriye verilmesi politikasını savunmaktadırlar (Kullanan Öder). Çokuluslu su şirketleri her ne kadar serbest piyasa ekonomisini savunduklarını, suyun fiyatlamasının da diğer ürünlerde olduğu gibi piyasada oluşması gerektiğini savunsalar da, kendileri tekelci niteliğe sahip olduklarından izledikleri politika da tekelci özellikler göstermektedir. Bu nedenle özel su şirketlerine dayalı su arz-talep sistemlerinin oluşturulması rekabetçi piyasa koşullarını sağlamayacaktır. Bu durumda su sektöründe devlet tekeli yerini emperyalist ve işbirlikçi tekellere bırakacaktır. Dünya su politikasının temelinde su kaynaklarının yönetimi sorunu vardır. Suyun kamu ya da özel sektör tarafından sahiplenilmesi ve işletilmesi su finansman modelinin turnosolunu oluşturmaktadır. Su kaynaklarını yöneten o alanda tekel olacağı gibi hakimiyetini de kuracaktır. Dünya Bankasına göre merkezi yönetimler, su sisteminin özelleştirilmesine yönelik kurumsal ve hukuksal altyapının hazırlanmasına odaklanmalıdır, suyun dağıtılmasını ve işletilmesini şirketlere bırakmalıdır. Şirketler de suyun işletilmesine talip olmaktadırlar. Çünkü suyun işletilmesi pahalı değildir. Pahalı olan su yatırımlarıdır. Ülkemiz 1980 yıllarından itibaren İSKİ modeliyle içme suyu faturalandırmış, 1990 lı yıllarından itibaren de emperyalist-kapitalist sistemin kurumlarının ve çokuluslu tekellerin politikaları doğrultusunda suyun ticarileştirilmesi ve özelleştirilmesiyle ilgili yasal düzenlemeler başlatılmıştır. Ülkemizde, su hizmetlerinde özelleştirmenin ilk adımları, atıksu arıtma tesisleri, kanalizasyon hizmetleri ve YİD modelidir. Bu alanda gerekli olan finansman ise büyük oranda dış kaynaklı finansman olmuştur. Kullanılan dış finansman kaynağına bağlı olarak, malların nereden alınacağı dahil olmak üzere bu hizmetlerin yapımının ya dış firmalar ya da yerli-yabancı ortak konsorsiyumlar tarafından üstlenilmesi şartı getirilmiştir. Bu firmalarda istihdam edilen yerli-yabancı mühendis-mimar sayısı ve görev bölümü, konunun ayrıca incelenmesi gereken bir başka boyutunu oluşturmaktadır. Page 10 of 12

11 İçme suyu alanında ise yatırım maliyetlerinin fiyatlandırılması ve maliyetin geri dönüşümü, kullanılan suyun vergileriyle birlikte abonelerden (müşteri) alınması suyun ticarileştirilmesidir. Bu ticaret bugün yerel yönetimlerce yapılmaktadır. Önümüzdeki dönemde yapılmak istenense, akarsuların, barajların, göllerin, derelerin ve tüm su hizmetlerinin özelleştirilmesidir. Dünya Su Konseyi nin her üç yılda bir Dünya Su Forumları düzenlemesinin amacı budur. 5. forumun İstanbul da yapılacak olması, suyumuzun yakın gelecekte benzer bir süreçten geçirileceğinin göstergesidir. Köylünün tarlasını bahçesini suladığı suya sayaç takıldığında, evlerimizdeki su sayaçları kontörlü sayaçlarla değiştirilip, paramız olmadığında otomatik olarak sularımız kesilmeye başlandığında, özelleştirme tüm vahim sonuçlarıyla ortaya çıkmış olacaktır. Açlığın, yoksulluğun yanına susuzluk eklenecektir. Arjantin'den Hindistan'a, Filipinler e kadar birçok yerde suyu özelleştiren bu emperyalist saldırıyla halk, bir yudum suya muhtaç hale getirilmiştir. Emekçiler, emekten, halktan yana olduğunu söyleyen tüm güçler; bunu asla kabul etmemeliyiz. "Su kaynakları halkın malıdır ve tüm canlılara aittir. Alınıp satılamaz, ticarileştirilemez, özelleştirilemez. Halkın su kullanım hakkı engellenemez" anlayışıyla mücadeleyi örgütleyip suyun ticarileştirilmesine ve özelleştirilmesine karşı çıkmalıyız. Bu mücadeleyi antiemperyalist, antikapitalist, sınıfsal bir zeminde yürütmeliyiz. KAYNAKÇA 1. Çınar, Tayfun, Neoliberal Politikalar Doğrultusunda İller Bankası, DSİ ve Belediyelerin Değişen Rolü, Erişim: Salihoğlu, Serhat, Küresel Su Siyaseti Nedir?, Su Yönetimi-Küresel Politika ve Uygulamalara Eleştiri adlı kitaptan, der. Çınar, Tayfun; Özdinç, Hülya K., Memleket Yayınları, Ankara, Çınar, Tayfun, Su Yönetimi ve Finansmanında Strateji, Model ve Aktörler, Su Yönetimi-Küresel Politika ve Uygulamalara Eleştiri adlı kitaptan, der. Çınar, Tayfun; Özdinç, Hülya K., Memleket Yayınları, Ankara, Çınar, Tayfun, Türkiye de İçme Suyu ve Kanalizasyon Hizmetleri: Yönetim ve Finansman, Su Yönetimi-Küresel Politika ve Uygulamalara Eleştiri adlı kitaptan, der. Çınar, Tayfun; Özdinç, Hülya K., Memleket Yayınları, Ankara, Taşkın, Taylan, Su Yönetiminde Neoliberal Reform Girişimleri, Su Yönetimi-Küresel Politika ve Uygulamalara Eleştiri adlı kitaptan, der. Çınar, Tayfun; Özdinç, Hülya K., Memleket Yayınları, Ankara, Mert, Aykan, İMF ve Dünya Bankası Su Politikaları, Çok Uluslu Şirketlerin Türkiye deki Uygulamaları, TMMOB 2. Su Politikaları Kongresi Su Raporu, Çevre Mühendisleri Odası, Erişim: Yılmaz, Gaye, Antikapitalist Mücadele Örgütlenmeden Su Sorunu Çözülmeyecek, Erişim: Su Üzerine Küresel Politikalar, Erişim: Sayı 7 Su Sayfa İvme Dergisi yazısıdır. Kaynak gösterilmeden kullanılamaz. Kaynak URL ( tarihinde yazdırıldı): html Page 11 of 12

12 Powered by TCPDF ( Dünden Bugüne Türkiye'de Su Politikası Page 12 of 12