ÖNSÖZ. Tüm bunların sonucu Ģeffaf bir Ģekilde piyasa hareketlerini ve büyüklüklerini ortaya koyacak yapının oluģturulması sağlanacaktır.

Transkript

1 ÖNSÖZ Bilindiği üzere 1980 li larda yaygın olarak ülkemizde kullanımına baģlanılan doğal gaz, baģta elektrik üretimi olmak üzere konut, sanayi ve diğer kullanımlarda etkinliğini giderek artırarak günümüzde Türkiye enerji sektörünün temel kaynağı konumuna gelmiģtir. Son lardaki talep artıģı açısından değerlendirildiğinde ülkemiz dünyada en hızlı geliģen doğal gaz piyasalarından birine sahiptir. Özellikle ülkemizde elektrik üretimindeki doğal gaz kullanımı, diğer geliģmiģ ülkelere nazaran daha fazla oranda bulunmaktadır. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu olarak piyasaya iliģkin tüm düzenleme ve denetim faaliyetlerimizde, etkinlik ve verimliliğin sağlanması, isabetli ve sağlıklı kararlar alınması temel amacımızdır. Bu amaca yönelik doğru ve güvenilir piyasa bilgilerine sahip olma zorunluluğunun bilinci içerisinde, doğal gaz piyasasına iliģkin tüm verilerin zamanında ve doğru bir Ģekilde Kurumumuz tarafından toplanmasına, analizine, raporlanmasına ve nihayetinde ilgili tüm taraflarla ve kamuoyuyla paylaģılmasına önem vermekteyiz. Bu çerçevede; piyasa katılımcılarından belirlenen periyotlar dahilinde alınan bilgi ve beyanlar sistematik biçimde takip edilerek derlenmekte, tasnif edilmekte, analizi yapılmakta ve son olarak ta raporlanmaktadır. Kurumumuz tarafından yapılan çalıģmalar sonucu geçen ilk kez yayımlanan Doğal Gaz Piyasası 2009 Yılı Sektör Raporu nun ardından Doğal Gaz Piyasası 2010 Yılı Sektör Raporu nu da yayımlamaktan mutluluk duymaktayız. Kurumumuz tarafından, enerji piyasalarında düzenli ve doğru bilgi temin edilmesine yönelik otomasyon çalıģmaları sürdürülmektedir. Bu sistem sayesinde gelecek larda sektörlere iliģkin bilgi ve raporlamaların en kısa sürede ve daha kapsamlı olarak hazırlanması amaçlanmaktadır. Böylece, Kurumumuz ve piyasa oyuncuları arasında düzenli olarak iletiģim altyapısı kurulmuģ olacak, bunun sonucu düzenli bilgi alıģveriģi hızlanacaktır. Tüm bunların sonucu Ģeffaf bir Ģekilde piyasa hareketlerini ve büyüklüklerini ortaya koyacak yapının oluģturulması sağlanacaktır. I

2 Hazırladığımız bu rapora gelebilecek her türlü görüģ ve önerilere de açık olduğumuzu iletmek isteriz. Bu çalıģmanın ilgili tüm kiģi, kurum ve kuruluģlara faydalı olmasını dilerim. Hasan KÖKTAġ BaĢkan II

3 ĠÇĠNDEKĠLER TABLOLAR LĠSTESĠ... Ġ GRAFĠKLER LĠSTESĠ... ĠĠ GĠRĠġ... ĠV 1 DÜNYA DOĞAL GAZ PĠYASASI DÜNYADA ENERJĠ TÜKETĠMĠ VE DOĞAL GAZ SEKTÖRÜNÜN YERĠ DÜNYA DOĞAL GAZ PĠYASASINA ĠLĠġKĠN TEMEL VERĠLER AVRUPA BĠRLĠĞĠ DOĞAL GAZ PĠYASASI Avrupa Birliği Doğal Gaz Piyasasına ĠliĢkin GeliĢmeler Bölgesel ĠliĢkiler Enerji Düzenleyicileri Bölgesel Birliği (ERRA) Avrupa Enerji Düzenleyicileri Konseyi (CEER) - Avrupa Elektrik ve Doğal Gaz Düzenleyicileri Grubu (ERGEG) Enerji Düzenleyicileri ĠĢbirliği Ajansı (ACER) Akdeniz Elektrik ve Doğal Gaz Piyasaları ÇalıĢma Grubu (MEDREG) Uluslararası Enerji Düzenleyicileri Konfederasyonu (ICER) Avrupa Birliği Doğal Gaz Piyasası Mevzuatı 2010 Yılı GeliĢmeleri Doğal Gaz Boru Hattı Projelerine ĠliĢkin 2010 Yılı GeliĢmeleri TÜRKĠYE DOĞAL GAZ PĠYASASININ TARĠHSEL GELĠġĠM SEYRĠ TÜRKĠYE DOĞAL GAZ PĠYASASININ MEVCUT DURUMU ÜRETĠM ĠTHALAT Boru Hatlarıyla Ġthalat SözleĢme Devirleri LNG ve Spot LNG Ġthalatı ĠHRACAT DEPOLAMA LNG Depolama Kullanım Usul Esasları TOPTAN SATIġ Boru Hatlarıyla SatıĢ LNG SatıĢı SIKIġTIRILMIġ DOĞAL GAZ (CNG) ĠLETĠM Boru Hatlarıyla Ġletim ġebeke ĠĢleyiĢ Düzenlemeleri LNG Ġletimi DAĞITIM Dağıtım Lisans Ġhaleleri ġebeke Yatırım Performansları III

4 3.8.3 Ġzleme ve Ġnceleme Faaliyetleri MüĢteri Hizmetleri ve Sektörel Rekabet Kurumumuza Ġntikal Eden BaĢvuru ve ġikayetler Kapsamında Dağıtım Sektörünün Değerlendirilmesi Dağıtım ġirketlerinden Gelen Veriler Kapsamında Dağıtım Sektörünün Değerlendirilmesi Bağlantı Bilgileri Abonelik Bilgileri Tüketim Miktarları Geçici Gaz Kesintisi Nedenleri Sayaçlar BaĢvuru ve ġikayetler Fatura Ġtirazları Acil Müdahale Doğal Gaz Kesintisi Serbest Tüketici Olma Sınırı ve Dağıtım Sektörüne Etkisinin Değerlendirilmesi SERTĠFĠKA FAALĠYETLERĠ Meslek Standartları Ġç Tesisat ve Servis Hatları Sertifikası Yapım ve Hizmet Sertifikası ULUSAL DOĞAL GAZ TÜKETĠM VERĠLERĠ EKLER EK-1: LĠSANS SAHĠBĠ ġġrketler VE LĠSANS BĠLGĠLERĠ TABLOSU (DAĞITIM LĠSANSI HARĠÇ) EK-2: BOTAġ DOĞAL GAZ ĠLETĠM SĠSTEMĠ HARĠTASI EK-3: DAĞITIM LĠSANSI SAHĠBĠ ġġrketler VE LĠSANS BĠLGĠLERĠ TABLOSU EK-4: DOĞAL GAZ DAĞITIM LĠSANSI ĠHALELERĠ DURUM HARĠTASI IV

5 TABLOLAR LĠSTESĠ Tablo 1- Enerji Kaynakları Bazında Dünya Birincil Enerji Tüketimi ve Tüketim Projeksiyonu (Mtep)... 2 Tablo 2- Ülkelerin Birincil Enerji Tüketimindeki Miktarı ve Payı (Mtep)... 3 Tablo 3- Bölgelere Göre Dünyadaki Birincil Enerji Tüketiminin Miktarı ve Payı (Mtep)... 4 Tablo 4- Ülkelere Göre Doğal Gaz Rezerv (trilyon m 3 ) ve Üretim (milyar m 3 ) Verileri... 6 Tablo 5- Bölgelere Göre Doğal Gaz Rezerv (trilyon m 3 ) ve Üretim (milyar m 3 ) Verileri... 7 Tablo 6- Ülkelere Göre Doğal Gaz Tüketim Verileri (milyar m 3 ) Tablo 7- Bölgelere Göre 2009 Yılı Doğal Gaz Tüketim (milyar m 3 ) Verileri Tablo 8- AB Gaz Dengesi Senaryosu (milyar m 3 ) Tablo 9- Doğal Gaz Alım SözleĢmeleri Tablo Yılları Doğal Gaz Ġthalat Miktarları (milyon m kcal/m 3 e baz) Tablo 11- SözleĢme Devir Miktarları Tablo 12- Depolama Faaliyetine ĠliĢkin Veriler Tablo LNG SatıĢ Miktarlarının Tüketimi KarĢılama Oranları Tablo CNG SatıĢ Miktarları (Sm kcal/m 3 e baz) Tablo 15- Ġzleme ve Ġnceleme Faaliyeti GerçekleĢtirilmiĢ Dağıtım Bölgeleri Tablo 16- Dağıtım Bölgelerinin 5 Yıllık Yatırım Yükümlülüklerinin BitiĢ Tarihleri Tablo 17- Analizi Yapılan 26 Dağıtım ġirketinin Dağıtım Bölgelerindeki MüĢterilerin Tarihleri Arasındaki Tüketim Profili Tablo Yılında Yürürlüğe Giren Doğal Gaz Meslek Standartları Tablo 19- Yıllar Ġtibariyle Ulusal Doğal Gaz Tüketim Tahmini ve GerçekleĢme Değerleri i

6 GRAFĠKLER LĠSTESĠ Grafik Yılı Dünya Birincil Enerji Tüketiminin Enerji Kaynakları Bazında Dağılımı... 1 Grafik 2- Kömür, Petrol ve Doğal Gazın Enerji Kaynakları Ġçindeki Paylarının DeğiĢimi (Mtep)... 3 Grafik 3- Bölgelere Göre Doğal Gaz Rezerv-Üretim Verileri... 9 Grafik 4- Sektörler Ġtibariyle Dünyadaki Doğal Gaz Talebi (milyar m 3 ) Grafik 5- Boru Hattı ve LNG itibariyle Dünyada Doğal Gaz Ticareti (milyar m 3 ) ve LNG Payı Grafik 6- AB Piyasası Ġçin Mevcut ve Planlanan Doğal Gaz Kaynakları Grafik 7- Yıllar Ġtibariyle Doğal Gazın Toplam Enerji Tüketimi Ġçindeki Payı Grafik Yılı Toplam Doğal Gaz Arzının KarĢılandığı Kaynakların Payları Grafik 9- Toptan SatıĢ Lisansı Sahibi Üretim ġirketlerinin Üretim Payları (2010 Yılı) Grafik 10- Ülkeler Bazında Türkiye nin 2010 Yılı Doğal Gaz Ġthalatı Grafik Yılları Ġthalat Kaynakları Payları DeğiĢimi Grafik 12- Ġthalatçı ġirketler ve Üretim ġirketlerinin 2010 Yılı Piyasa Payları Grafik Yılları Ġtibariyle Gaz Arzı Sağlanan Dağıtım Bölgesi Saarı Grafik 14- Ġhale ile Lisans Alan ġirketlerin Toplam Yatırım Miktarı (milyon TL) Grafik 15- Dağıtım Bölgeleri Toplam Polietilen ġebeke (Km) Grafik 16- Dağıtım Bölgeleri Toplam Çelik ġebeke (Km) Grafik 17- ġebeke Malzemeleri Yurtiçi Tedarik Oranları (%) Grafik 18- Dağıtım ġirketlerinin ġehir GiriĢ Ġstasyonları 2010 Yılı Maksimum ÇekiĢ Oranları (%) Grafik 19- Dağıtım Bölgelerine Göre Regülatör Dağılımı Grafik 20- Yapılan Ġzleme ve Ġnceleme Faaliyetleri (adet) Grafik Yılında Kalibrasyonu Yapılan Sayaçların Abone Saarına Oranı (%) Grafik Yılında Kuruma Yapılan Tüm BaĢvuruların Konulara Göre Dağılımı Grafik Yılı 4982 saı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu Çerçevesinde Tüketiciler Tarafından Yapılan BaĢvuruların Konulara Göre Dağılımı Grafik Yılında Kuruma Dilekçeyle Yapılan BaĢvuruların Konulara Göre Dağılımı Grafik Yılı Montajı Yapılan Sayaç Sayısı (adet) Grafik 26- Reddedilen Bağlantı Talep Sayısı (adet) Grafik Yılı Abone Sayısının Türlere Göre Dağılımı (adet) Grafik 28- Doğal Gaz Piyasası Potansiyel ve Mevcut Abone KarĢılaĢtırma Grafiği (%) Grafik 29- Merkezi Sistem Kullanıcılarının Ocak-ġofben Abonesi Olma Oranları Grafik Yılı Abonelerin Doğal Gaz Tüketim Miktarları (milyon Sm 3 ) Grafik 31- Dağıtım ġirketinden Doğal Gaz Satın Alan Serbest Tüketicilerin 2010 Yılı Doğal Gaz Tüketim Miktarları (milyon Sm 3 ) Grafik 32- Tedarikçilerden Doğal Gaz Satın Alan Serbest Tüketicilerin 2010 Yılı Doğal Gaz Tüketim Miktarları (milyon Sm 3 ) Grafik Yılı Geçici Doğal Gaz Kesintisi Nedenleri (adet) Grafik 34- Geçici Doğal Gaz Kesintisi (adet) Grafik 35- Sayaç Açma-Kapama Bedeli Alınan MüĢteri Sayısı (adet) ii

7 Grafik Yılında Tüketiciler Tarafından Dağıtım ġirketlerine Yapılan BaĢvuru ve ġikayetlerin Konulara Göre Aylar Ġtibariyle Dağılımı (adet) Grafik Yılı Tüketicilerin BaĢvuru ve ġikayet Yöntemlerinin Aylar Ġtibariyle Dağılımı (adet) Grafik 38- Tüketicilerin BaĢvuru ve ġikayet Yöntemlerinin 2009 ve 2010 Yılları Ġçin KarĢılaĢtırılması (adet).. 57 Grafik Yılı Aylar Ġtibariyle Tüketicilerin Fatura Ġtiraz BaĢvuruları (adet) Grafik Yılı Aylar Ġtibariyle Zamanında Ödenmeyen Fatura Sayısı (adet) Grafik Yılı Aylar Ġtibariyle Acil Müdahale Ġhbar Sayısı (adet) Grafik Yılı Aylar Ġtibariyle Doğal Gaz Kesintisi Dağılımı (adet) Grafik 43- Analizi Yapılan 26 Dağıtım ġirketinin Dağıtım Bölgelerindeki MüĢterilerin Tarihleri Arasındaki Tüketimleri Grafik Yılı Serbest Tüketici Sayısında Bir Önceki Aya Göre ArtıĢ Oranları (%) Grafik Yılı Serbest Tüketicilerin Tüketim Miktarları (milyon Sm 3 ) Grafik Yılı Doğal Gaz Satın Aldığı Kaynağa Göre Serbest Tüketici Sayısı (adet) Grafik Yılları Arası Yıllık Sertifika ĠĢlem Saarı (adet) Grafik Yılları Arası Sertifika ĠĢlemleri (adet) Grafik Yılı Sektörel Doğal Gaz Tüketimi Grafik 50- Yıllar Ġtibariyle Açıklanan-GerçekleĢen Tüketim Değerleri ve Sapma Yüzdesi iii

8 GĠRĠġ Sahip olduğu belirgin avantajları nedeniyle dünya enerji kaynakları içindeki payı gittikçe artan bir enerji kaynağı olan doğal gaz, uluslararası alanda önemli ticaret akımlarına konu olmaktadır. GeliĢmekte olan ve enerji ihtiyacı hızla artan bir ülke olarak Türkiye açısından ise hızlı ve sürdürülebilir ekonomik geliģmenin önemli unsurlarından birini teģkil etmektedir. Bu rapor, ülkemiz için stratejik öneme sahip olan doğal gaz sektörü ile ilgili temel verilerin tablo ve grafik haline getirilmesi ve sektörün yapısını belirleyen hukuki düzenlemeler ile önemli ulusal ve uluslararası geliģmelerin ıģığında ortaya konulmasını konu edinmiģ bulunmaktadır. Ġlgili kurum ve kuruluģlar, piyasa katılımcısı Ģirketler ve doğal gaz kullanıcılarından edinilen temel piyasa verileri, raporun sistematiği içinde analize uygun hale getirilmiģ, sektörün bugüne kadarki geliģim seyri, sektörle doğrudan bağlantı kurulabilecek mevcut ve muhtemel ulusal ve uluslararası geliģmeler de ilave edilmek suretiyle bir sektör raporu oluģturulmuģtur. Rapor; Dünya Doğal Gaz Piyasası, Türkiye Doğal Gaz Piyasasının Tarihsel GeliĢim Seyri, Türkiye Doğal Gaz Piyasasının Mevcut Durumu olmak üzere üç ana bölümden oluģmaktadır. iv

9 1 DÜNYA DOĞAL GAZ PĠYASASI 1.1 Dünyada Enerji Tüketimi ve Doğal Gaz Sektörünün Yeri Dünya çapında yaģanan ve genel olarak larını kapsayan ekonomik krizin etkisiyle birlikte 2011 ında, enerji piyasalarının geleceğine dair güvenilir tahminlerde bulunmak oldukça güçleģmiģtir. Hükümetlerin enerjide arz sürekliliğini sağlamak ve iklim değiģikliği tehdidi altında CO 2 emisyonlarını azaltmak gibi birbiriyle çatıģan enerji politikalarına bağlı olarak piyasaların seyri değiģecektir. Uluslararası Enerji Ajansı nın dönemini kapsayan öngörülerine göre 2008 ında 12,2 milyar ton petrol eģdeğerindeki dünya enerji tüketiminin, 2035 ında 16,7 milyar ton petrol eģdeğerine yükselmesi beklenmektedir. Ekonomik büyüme, nüfus ve refah artıģıyla birlikte her geçen artan enerji talebi, kaynakların verimli iģlenmesi için gereken teknoloji düzeyinden, piyasadaki satıģ fiyatı ve sözleģme süresine, çıkarıldığı coğrafi konumdan düģük karbonlu olup olmamasına kadar çeģitli etmenlere göre değiģiklik göstermektedir. Grafik 1 de görüldüğü üzere, enerjide temel kaynaklar üzerinden 2009 ı birincil enerji tüketimine bakıldığında petrol ve kömür baģı çekmektedir. Bununla birlikte önümüzdeki dönemde doğal gaz tüketiminin hızla artacağı beklenmektedir. Grafik Yılı Dünya Birincil Enerji Tüketiminin Enerji Kaynakları Bazında Dağılımı Kaynak: BP Statistical Rewiev of World Energy

10 Birincil enerji talebinin karģılandığı kaynaklar itibariyle, Kyoto Protokolü ve Kopenhag Kriterleri kapsamında CO 2 emisyonunun azaltılması için Grafik 1 de ihmal edilen biyo-kütle, rüzgar, güneģ gibi yenilenebilir enerji kaynaklarının gittikçe önem kazandığına ve yenilenebilir enerji kaynakları vasıtasıyla CO 2 ticaretinin hızlanacağına da dikkat çekmek burada faydalı olacaktır. Tablo 1- Enerji Kaynakları Bazında Dünya Birincil Enerji Tüketimi ve Tüketim Projeksiyonu (Mtep) * Kömür % Petrol % Doğal Gaz % Nükleer % Hidro % Biyokütle ve Çöp % Diğer % TOPLAM % * Yıllık ortalama artış oranıdır. Kaynak: IEA WEO 2010, New Policies Scenario Uluslararası Enerji Ajansı nın dönemine iliģkin projeksiyonuna göre; talebin önemli bir kısmını karģılayan kömür-petrol-doğal gaz üçlüsü 2035 ında da talebi büyük oranda karģılamaya devam etmekle birlikte, 2008 ında toplam enerji tüketimindeki payı %81 olan bu üçlü fosil yakıt grubunun 2035 ındaki payının %74 e düģmesi beklenmektedir. Fosil yakıtların son tüketiciye gittikçe artan fiyatlarda satılması, uluslararası piyasalardaki hızlı değiģiklikler ve düģük karbonlu enerji kaynaklarına yönelme eğiliminden dolayı adı geçen fosil yakıtlara olan talep oranı toplamda düģmektedir. Fakat fosil yakıtlar içinde doğal gaza olan talebin, çevresel ve pratik kolaylıkları nedeniyle artacağı ve 2035 ında petrolden sonra ikinci konumdaki kömür ile baģa baģ bir seyir izleyeceği tahmin edilmektedir. Dünyada enerji tüketimine dair projeksiyonlar hazırlanarak geleceğe dair öngörülerin netleģtirilmesi amaçlanmaktadır. Enerji tüketiminin birçok faktöre bağlı olarak artacağı kesin olmakla birlikte, tüketimin bölgeler ve ülkeler bazında ayrıģtırılarak en çok enerji talep eden bölgelerin ve ülkelerin bu taleplerindeki esas nedenlerin incelenmesi yerinde olacaktır. Grafik 2

11 2 de projeksiyonu verileri üzerinden fosil yakıtların tüketimlerindeki değiģimlere yer verilmekte ve ardından dünyada 2009 ı için birincil enerji tüketiminin hangi ülkeler ve bölgeler tarafından gerçekleģtirildiğine dair tablolar sunulmaktadır. Grafik 2- Kömür, Petrol ve Doğal Gazın Enerji Kaynakları İçindeki Paylarının Değişimi (Mtep) Kaynak: IEA WEO 2010, New Policies Scenario Tablo 2- Ülkelerin Birincil Enerji Tüketimindeki Miktarı ve Payı (Mtep) TÜKETİM MİKTARI TÜKETİM MİKTARI 2008 YILINA GÖRE TOPLAM 2008 YILSONU 2009 YILSONU DEĞİŞİM TÜKETİMDEKİ PAYI A.B.D 2302,4 2182,0-5,0% 19,5% KANADA 335,3 319,2-4,6% 2,9% BREZİLYA 227,8 225,7-0,6% 2,0% FRANSA 255,5 241,9-5,1% 2,2% ALMANYA 310,3 289,8-6,4% 2,6% İTALYA 176,6 163,4-7,2% 1,5% İSPANYA 146,1 132,6-9,0% 1,2% RUSYA 680,9 635,3-6,4% 5,7% TÜRKİYE 101,8 93,0-8,4% 0,8% İRAN 195,3 204,8 5,1% 1,8% G.AFRİKA 131,2 126,8-3,1% 1,1% S.ARABİSTAN 183,7 191,5 4,6% 1,7% HİNDİSTAN 441,1 468,9 6,6% 4,2% ENDONEZYA 124,7 128,2 3,1% 1,1% 3

12 JAPONYA 508,7 463,9-8,6% 4,2% GÜNEY KORE 236,1 237,5 0,9% 2,1% AVUSTRALYA 119,5 119,2 1,1% ÇİN 2007,4 2177,0 8,7% 19,5% İNGİLTERE 210,9 198,9-5,4% 1,8% DÜNYA TOPLAMI 11315, ,3-1,1% 100,0% Kaynak: BP Statistical Rewiev of World Energy 2010 Tablo 2 de de görüldüğü üzere dünyada birincil enerji tüketiminde, Amerika BirleĢik Devletleri, Çin, Rusya, Japonya ve Hindistan ön sıralarda yer almaktadırlar. Tablo 3 te bölgelere göre enerji tüketimi dağılımına bakıldığında ise Çin, Hindistan ve Japonya gibi atağa kalkan ekonomileri barındıran Asya Pasifik ülkelerinin önde olduğu, coğrafi konumu itibariyle Avrupa ve Avrasya bölgesindeki ülkeler ile A.B.D ve Kanada yı kapsayan Kuzey Amerika bölgesinin eģit ağırlıkta tüketim gerçekleģtirdiği görülmektedir. Bölgesel birlikler itibariyle baktığımızda Avrupa Birliği üye ülkeleri, 2009 ında Mtep ile dünya tüketiminde %14,5 lik paya sahiptir. OECD ülkelerinin toplam tüketimine bakıldığında ise Mtep ile tüketimin %48 lik kısmının gerçekleģtiği görülmektedir. Tablo 3- Bölgelere Göre Dünyadaki Birincil Enerji Tüketiminin Miktarı ve Payı (Mtep) BÖLGE TÜKETİM MİKTARI-2008 YILSONU TÜKETİM MİKTARI-2009 YILSONU 2008 YILINA GÖRE DEĞİŞİM DÜNYA TOPLAMI İÇİNDEKİ PAYI ORTADOĞU % 5.9% AVRUPA&AVRASYA % 24.8% AFRİKA % 3.2% ASYA PASİFİK % 37.1% KUZEY AMERİKA % 23.9% GÜNEY&ORTA AMERİKA % 5.0% DÜNYA TOPLAMI % 100.0% AVRUPA BİRLİĞİ % 14.5% Kaynak: BP Statistical Rewiev of World Energy 2010 Birincil enerji tüketimi, sektörler itibariyle incelendiğinde, dönemini kapsayan projeksiyonda 2008 ında %38 paya sahip olan elektrik sektörü 2035 ında %42 4

13 paya ulaģarak birinci sırada yer almaktadır dönemi için toplamda GW kapasite ilavesi planlanmaktadır ki bu ilave kapasite Amerika BirleĢik Devletleri nin hali hazırdaki kapasitesinin yaklaģık 6 katına tekabül etmektedir. Elektrik sektöründe öngörülen artıģta, kömürden elektrik üretimi baskınlığı korumakla birlikte 2035 ına kadar yüzde oranının düģeceği beklenmektedir. Kömürden elektrik üretiminin azalmasıyla ortaya çıkan açık, hidro kaynaklar haricindeki diğer yenilenebilir kaynaklar (biyo-kütle, çöp gazı gibi) ile telafi edilecektir. Nitekim projeksiyonuna göre, elektrik üretiminde kullanılan hidro kaynaklar hariç diğer yenilenebilir kaynakların oranı, 2008 ında %3 iken 2035 ında %16 ya yükselmektedir. Birincil enerji tüketiminin sektörler itibariyle gerçekleģmesinde, elektrik üretiminden sonra ikinci sırada sanayi sektörü yer almaktadır dönemi projeksiyonuna göre sanayi sektörü, lık ortalama %1,2 lik artıģla yükselme eğilimine girmekte ve sanayideki bu hızlı yükseliģin nedeni Orta Asya ve Latin Amerika daki endüstriyel atakla birlikte esas olarak Hindistan ve Çin deki büyümeden kaynaklanmaktadır. Sektörel analizde sanayi sektöründen hemen sonra konutlardaki enerji talebi gelmektedir. Bu kapsamda birincil enerji tüketiminde elektrik sektörü ve sanayi sektörü, talebi belirleyen ve Ģekillendiren ana faktörler olmaktadır. 1.2 Dünya Doğal Gaz Piyasasına ĠliĢkin Temel Veriler Dünyada yaģanan ekonomik krizle birlikte 2009 ında, 1982 den bu yana enerji tüketiminde ilk defa bir daralma gözlenmiģtir. Dünyadaki bu daralmaya bölgeler bazında bakıldığında, enerji tüketimindeki yüksek düģüģlere en çok OECD ülkelerinde ve Eski Sovyetler Birliği ülkelerinde rastlanmaktadır. Enerji tüketim sepetini oluģturan akaryakıt, doğal gaz, nükleer enerji, hidroelektrik, kömür vb. kalemlere bakıldığında ise 2009 ında, akaryakıt, doğal gaz ve nükleer enerji tüketimi azalırken kömür tüketiminin sabit kaldığı ve hidroelektrik ve diğer yenilenebilir kaynaklara dayalı enerji tüketiminin arttığı gözlemlenmiģtir. Bu bilgiler ıģığında, dünyada enerji tüketen sektörlerin 1998 ından bu yana ilk defa 2009 ında CO 2 emisyonu daha az olan enerji kaynaklarına yöneldiği sonucuna varılabilir. 5

14 2009 ı için her bir enerji kaynağı bazında fiyat değiģimlerine bakıldığında ise Kuzey Amerika ve Batı Avrupa çapında en keskin fiyat düģüģlerinin doğal gaz ve kömürde gerçekleģtiği görülmektedir ı baģında dünyadaki rekabetçi piyasalarda akaryakıt fiyatlarında önemli düģüģler yaģanmıģsa da sonrasında fiyatlar toparlanmıģ ancak spot LNG fiyatları boyunca düģmeye devam etmiģtir. Akaryakıt, doğal gaz, kömür, nükleer enerji ve hidroelektrik gibi enerji kaynakları dahil dünyadaki birincil enerji tüketimi, 2009 ında %1,1 oranında düģmüģtür. Dünya ortalaması alındığında ortaya çıkan bu düģüģe rağmen Asya Pasifik ve Orta Doğu ülkelerinde enerji tüketiminde artıģ olduğu ve Çin in tüketiminin %8,7 oranında arttığı gözlemlenmiģtir. Dünyadaki bu daralmanın yanında Türkiye nin genel enerji tüketim talebi ve özelde doğal gaz talebi değerlendirildiğinde dengeli ya da yükselen değerlere ulaģtığı görülmektedir. Bu bağlamda Türkiye nin enerji talebi argümanlarının değerlendirilmesi ve yorumlanması büyük önem kazanmaktadır. Dünyadaki 2009 ı doğal gaz talebine bakıldığında, diğer enerji kaynaklarına göre daha keskin düģüģler olduğu görülmektedir. Orta Doğu ve Asya Pasifik ülkeleri haricinde genel olarak doğal gaz talebi düģmüģ ve doğal gaz talebinde dünya ortalaması %2,1 oranında daralmıģtır. Bu düģüģ Rusya da %6,1, OECD ülkelerinde %3,1, ABD de %1,5 olarak gerçekleģmiģ; buna karģın Hindistan da ise %25,9 oranında bir artıģ görülmüģtür. Doğal gaz tüketim talebindeki azalıģa paralel olarak doğal gaz üretimi Rusya da %12,1 oranında, Türkmenistan da ise %44,8 oranında düģmüģtür. Tablo 4 te 2008 ve 2009 ları sonu itibariyle belli baģlı ülkelere göre dünya doğal gaz netleģen rezerv ve üretim miktarlarına iliģkin verilere yer verilmektedir. Tablo 4- Ülkelere Göre Doğal Gaz Rezerv (trilyon m 3 ) ve Üretim (milyar m 3 ) Verileri REZERV MİKTARI 2008 YILSONU REZERV MİKTARI 2009 YILSONU TOPLAMDAKİ PAYI ÜRETİM MİKTARI 2008 YILI ÜRETİM MİKTARI 2009 YILI 2008 YILINA GÖRE DEĞİŞİM TOPLAMDAKİ PAYI R/Ü (*) RUSYA % % 17.6% 84.1 İRAN % % 4.4% + 6

15 KATAR % % 3.0% + S.ARABİSTAN % % 2.6% + B.A.E % % 1.6% + ABD % % 20.1% 11.7 NİJERYA % % 0.8% + VENEZUELLA % % 0.9% + CEZAYİR % % 2.7% 55.3 ENDONEZYA % % 2.4% 44.3 NORVEÇ % % 3.5% 19.8 TÜRKMENİSTAN % % 1.2% + AVUSTRALYA % % 1.4% 72.7 MALEZYA % % 2.1% 38.0 MISIR % % 2.1% 34.9 KAZAKİSTAN % % 1.1% 56.6 ÇİN % % 2.8% 28.8 KANADA % % 5.4% 10.9 AZERBAYCAN % % 0.5% 88.8 HOLLANDA % % 2.1% 17.3 UKRAYNA % % 0.6% 51.0 İNGİLTERE % % 2.0% 4.9 DÜNYA TOPLAMI % % 100.0% 62.8 (*) Rezerv/Üretim oranı, o ki üretim hızıyla devam edildiği takdirde kaç lık rezerv miktarı kaldığını göstermektedir. R/Ü sütununda yer alan + işareti ile ilgili ülkelerdeki rezervin 100 dan fazla ömrü olduğu anlaşılmalıdır. Kaynak:BP Statistical Review of World Energy ı sonu itibariyle bölgelere göre dünya doğal gaz ispatlanmıģ rezerv ve üretim miktarlarına iliģkin veriler Tablo 5 te yer almaktadır. Tablo 5- Bölgelere Göre Doğal Gaz Rezerv (trilyon m 3 ) ve Üretim (milyar m 3 ) Verileri BÖLGE REZERV MİKTARI-2009 YILSONU DÜNYA TOPLAMI İÇİNDEKİ PAYI ÜRETİM MİKTARI YILI 2008 YILINA GÖRE DEĞİŞİM DÜNYA TOPLAMI İÇİNDEKİ PAYI ORTADOĞU % % 13.6% AVRUPA&AVRASYA % 32.5% AFRİKA % % 6.8% 7

16 ASYA PASİFİK % % 14.6% KUZEY AMERİKA % % 27.4% GÜNEY&ORTA AMERİKA % % 5.1% DÜNYA TOPLAMI % % 100.0% AVRUPA BİRLİĞİ % % 5.7% Kaynak:BP Statistical Review of World Energy Tablo 4 ve Tablo 5 teki veriler birlikte incelendiğinde görüleceği üzere; ı üretimlerine bakıldığında dikkati çeken en önemli değiģiklik, doğal gaz üretiminin bir önceki a nazaran %2,1 oranında daralmasıdır. - Dünya doğal gaz rezerv miktarının yaklaģık ¼ ü Rusya da bulunmakta ve Rusya, Ġran ve Katar ın sahip olduğu toplam rezerv miktarı dünya rezervlerinin yarısından fazlasına karģılık gelmektedir. - Dünya toplam rezervinin, ¾ lük paya sahip Ġran ve Katar ın da içinde bulunduğu Ortadoğu bölgesi ile Rusya nın da içinde bulunduğu Avrupa&Avrasya bölgesi toplam rezervlerinden oluģtuğu görülmektedir. - Ġran ve Katar ın sahip olduğu toplam rezerv miktarı Ortadoğu bölgesi rezervlerinin %72 sini oluģturmaktadır. - Avrupa&Avrasya bölgesine dahil olan Rusya, bu bölge rezervlerinin %70 ine sahiptir. Avrupa Birliği rezerv miktarının yaklaģık %45 i Hollanda nın rezervlerinden oluģmaktadır. Avrupa Birliğine üye olmayan Norveç ise Avrupa Birliği toplam rezervlerine yakın rezerve sahiptir. - Dünya doğal gaz üretiminin %43 ü Rusya, ABD ve Kanada tarafından gerçekleģtirilmektedir. Rusya ve ABD den her biri, Ortadoğu bölgesi toplam üretiminden daha fazla üretim gerçekleģtirmektedir. 8

17 Grafik 3- Bölgelere Göre Doğal Gaz Rezerv-Üretim Verileri Kaynak:BP Statistical Review of World Energy Tablo 5 teki verilerden yola çıkılarak oluģturulan Grafik-3 incelendiğinde; - En fazla rezerve sahip olduğu görülen Ortadoğu bölgesinin gerçekleģtirdiği doğal gaz üretiminin dünya toplamının ancak %13,6 sına karģılık geldiği, - Rusya nın da içinde bulunduğu Avrupa&Avrasya bölgesinin, dünya toplamının %32,5 lik kısmına karģılık gelen üretim miktarıyla en fazla üretim yapılan bölge olduğu, - Dünya doğal gaz üretiminde önemli bir paya sahip olan ABD nin de içinde bulunduğu Kuzey Amerika bölgesinin, rezerv miktarı yönünden beģinci sırada yer alırken, üretim miktarı sıralamasında ikinci sırada yer aldığı, görülmektedir. Tablo 6 da ları için ülkelere göre doğal gaz tüketim miktarları, değiģim oranları ve toplamdaki paylarına iliģkin verilere yer verilmektedir. 9

18 Tablo 6- Ülkelere Göre Doğal Gaz Tüketim Verileri (milyar m 3 ) 'E GÖRE DEĞİŞİM PAYI ABD % 22.2% RUSYA % 13.2% İRAN % 4.5% KANADA % 3.2% İNGİLTERE % 2.9% JAPONYA % 3.0% ALMANYA % 2.6% İTALYA % 2.4% S.ARABİSTAN % 2.6% ÇİN % 3.0% UKRAYNA % 1.6% MEKSİKA % 2.4% ÖZBEKİSTAN % 1.7% ARJANTİN % 1.5% B.A.E % 2.0% FRANSA % 1.4% HİNDİSTAN % 1.8% HOLLANDA % 1.3% G.KORE % 1.1% TÜRKİYE % 1.1% ENDONEZYA % 1.2% MISIR % 1.4% PAKİSTAN % 1.3% MALEZYA % 1.1% AVUSTRALYA % 0.9% CEZAYİR % 0.9% TÜRKMENİSTAN % 0.7% KATAR % 0.7% KAZAKİSTAN % 0.7% AZERBAYCAN % 0.3% NORVEÇ % 0.1% DİĞER ÜLKELER % DÜNYA TOPLAMI % 100.0% AB % 15.6% Kaynak:BP Statistical Review of World Energy

19 2009 ı sonu itibarıyla bölgelere göre dünya tüketim miktarlarına iliģkin veriler Tablo 7 de yer almaktadır. Tablo 7- Bölgelere Göre 2009 Yılı Doğal Gaz Tüketim (milyar m 3 ) Verileri BÖLGE TÜKETİM MİKTARI DÜNYA TOPLAMI İÇİNDEKİ PAYI 2008 E GÖRE DEĞİŞİM ORTADOĞU % 4.4% AVRUPA&AVRASYA % -6.8% AFRİKA % -1.9% ASYA PASİFİK % 3.4% KUZEY AMERİKA % -1.2% GÜNEY&ORTA AMERİKA % -4.2% DÜNYA TOPLAMI % -2.1% AVRUPA BİRLİĞİ % -5.9% Kaynak:BP Statistical Review of World Energy Tablo 6 ve Tablo 7 deki verilere göre; ABD, dünya toplam tüketiminin %22,2 sini oluģturan ve AB toplam tüketim miktarından daha fazla olan 646 milyar m 3 lük tüketim miktarıyla en fazla doğal gaz tüketen ülke konumundadır. ABD ve Rusya tüketim miktarları toplamı ise dünya doğal gaz tüketiminin 1/3 ünden fazlasını oluģturmaktadır. Dünyada en fazla doğal gaz tüketen Avrupa&Avrasya bölgesinin tüketim miktarı, dünya toplamının %35,9 unu oluģturmaktadır. Bu bölgenin tüketim miktarının %43,4 ü Avrupa Birliğinin, %36,8 i ise Rusya nın tüketim miktarlarından oluģmaktadır. Uluslararası Enerji Ajansı nın dönemi doğal gaz tüketim projeksiyonuna göre; 2008 ından itibaren toplam 1,4 trilyon m 3 lük artıģ ile doğal gaz talebinin lık ortalama %1,4 hızla 2035 ında 4,5 trilyon m 3 e ulaģması beklenmektedir. Her ne kadar doğal gaz, döneminde ekonomik kriz nedeniyle yaklaģık %2 lik bir daralmayla karģılaģmıģ olsa da bu daralmanın 2011 ı ve devamında toparlanacağı tahmin edilmektedir. 11

20 Doğal gaz, dünyada elektrik ve sanayi sektörlerinde enerji girdisinin karģılanmasında önemli bir kaynak olmaya devam edecektir ında elektrik üretiminin %39 u doğal gaz ile yapılmakta iken 2035 ında bu oranın %41 e yükseleceği öngörülmektedir. Ayrıca doğal gaz çevrim santrallerinde verimi artıran teknolojilerin uygulamaya konulmasıyla birlikte, elektrik üretiminde doğal gaz kullanılarak oluģan birim fiyatların da gittikçe düģmesi beklenmektedir. Kalkınan ekonomiler elektrik ve sanayi üretimlerindeki hızlı artıģın bir sonucu olarak doğal gaz talebinde baģı çekmektedirler dönemi tüketim projeksiyonuna göre, doğal gaz tüketiminde en hızlı artıģ Asya bölgesinde görülecek olup, bölgede Çin in 2008 ı tüketimi 85 milyar m 3 civarında iken 2035 ında 395 milyar m 3 e yükselmesi beklenmektedir. Bununla birlikte, Hindistan da da lık ortalama %5,4 hızla 2008 ında 42 milyar m 3 olan tüketim miktarının 2035 ında 177 milyar m 3 e yükseleceği tahmin edilmektedir. Grafik 4- Sektörler İtibariyle Dünyadaki Doğal Gaz Talebi (milyar m 3 ) *Ulaşım, tarım gibi diğer sektörleri içermektedir. Kaynak: IEA WEO 2010, New Policies Scenario Grafik 4 te görüldüğü üzere doğal gaz çoğunlukla elektrik üretimi için kullanılmaktadır. Bunu sanayi ve konut sektörleri tüketimi takip etmektedir. 12

21 Grafik 5- Boru Hattı ve LNG itibariyle Dünyada Doğal Gaz Ticareti (milyar m 3 ) ve LNG Payı Kaynak: IEA WEO 2010, New Policies Scenario Dünya doğal gaz ticaretinin yaygınlaģmasıyla birlikte boru hattı ile taģınan doğal gaza alternatif olan LNG nin payının gittikçe artacağı düģünülmektedir. Mevcut durumda gerekli düzenlemeleri devam eden LNG ticaretinin yanı sıra, Amerika kıtasındaki bol rezervleriyle dikkatleri çeken konvansiyonel olmayan enerji kaynakları da (shale gas, tight gas gibi) doğal gaz piyasasındaki yeni alternatifler olarak yerini almaktadır. 1.3 Avrupa Birliği Doğal Gaz Piyasası Avrupa Birliği Doğal Gaz Piyasasına ĠliĢkin GeliĢmeler Doğal gaz, Avrupa Birliği enerji ihtiyacının karģılanmasında önemli bir kaynaktır. Toplam birincil enerji ihtiyacının karģılanmasındaki doğal gazın payı 1973 te %10 iken, 1990 da %18, 2008 ı verilerine göre ise %26 olarak gerçekleģmiģtir larındaki ekonomik krizle birlikte Avrupa Birliği enerji piyasalarındaki hacmi daralan doğal gaz için önümüzdeki larda Tablo 8 de de görüleceği üzere kademeli olarak toparlanma süreci beklenmektedir. 13

22 Tablo 8- AB Gaz Dengesi Senaryosu (milyar m 3 ) * Talep % Üretim % Net İthalat % *Yıllık ortalama artış oranıdır. Kaynak: IEA WEO 2010, New Policies Scenario Her ne kadar Avrupa Birliği ndeki üretim düģmekte ve dıģa bağımlılık artmakta ise de, Birliğin doğal gaz itibariyle zengin ülkelere yakınlığı nedeniyle de enerji temininde farklı alternatifleri kullanma imkanı bulunmaktadır. Grafik 6- AB Piyasası İçin Mevcut ve Planlanan Doğal Gaz Kaynakları (mm 3 : milyar m 3 ) Kaynak: IEA 2009 ı Ocak ayında, Ukrayna üzerinden gelen Rusya kökenli doğal gazın kesilmesiyle, özellikle Doğu Avrupa da bulunan üye ülkeler yaklaģık 3 hafta boyunca enerji açığıyla karģı karģıya kalmıģtır. Doğal gazın beklenmedik bir Ģekilde, bu kadar uzun süre 14

23 kesilmesi AB üye ülkelerince, depolama tesislerine ve LNG terminallerine daha fazla yatırım yapılması ihtiyacını doğurmuģtur. Avrupa da doğal gaz üretiminin çoğunlukla yapıldığı Ġngiltere ve Hollanda da rezervlerin azalmasıyla birlikte, ithalat bağımlılığı gittikçe artacaktır. Bu kapsamda AB mevzuatında, diğer alternatiflerin geliģtirilmesi yönünde yasal alt yapı tamamlanarak 2010 ı sonunda, Arz Güvenliği maddesine eklemeler yapmıģtır Bölgesel ĠliĢkiler Enerji Düzenleyicileri Bölgesel Birliği (ERRA) Enerji Düzenleyicileri Bölgesel Birliği (ERRA); esas olarak merkez Avrupa ülkelerindeki ve Avrasya bölgelerindeki enerji düzenleyici kuruluģlarından ve bunun yanında Asya, Ortadoğu ve Amerika dan da katılımcıların olduğu, gönüllülük esasına dayanan bir organizasyondur ından bu yana ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı nın (USAID) finansal desteğiyle ABD Kamusal Hizmet ġirketleri Düzenleyicileri Ulusal Birliği (NARUC) ile iģbirliği halinde olan ERRA, NARUC tarafından verilen teknik toplantılar, görüģmeler ve eğitimlere katılan enerji düzenleyicileri tarafından, tıpkı ABD de NARUC un ifa ettiği gibi, resmi bir platform oluģturularak regülasyon konusunda daha düzenli bir tecrübe paylaģım platformu oluģturulması konusunda varılan fikir birliği sonucunda kurulmuģtur. Böylece 2000 ında 15 üye ile BükreĢ te toplanan Birlik, Ģu anda Kurumumuzun da üyeliği dahil toplam 24 tam üye ile çalıģmalarına devam etmektedir Nisan ayından bu yana merkezi Macaristan, BudapeĢte de kurulu olan ERRA, üye ülkelerin birbirleriyle görüģmelerini sağlayarak ulusal enerji piyasalarındaki düzenlemeler için her bir üye ülkeye kıyas yapma, hedef saptama imkanı vermektedir. Tüm Avrupa çapında tek bir piyasanın ön çalıģması olarak bölgesel birliklerin sağlanması yönünde toplantılar, eğitimler düzenlenmektedir Avrupa Enerji Düzenleyicileri Konseyi (CEER) - Avrupa Elektrik ve Doğal Gaz Düzenleyicileri Grubu (ERGEG) Enerji Düzenleyicileri ĠĢbirliği Ajansı (ACER) Avrupa Birliğine üye 27 ülke ve Ġzlanda ile Norveç dahil 29 ülkenin enerji düzenleyicilerinin bir araya gelerek oluģturduğu Avrupa Enerji Düzenleyicileri Konseyi (CEER), üye ülkelerin ulusal piyasalarındaki doğal gaz ve elektrik düzenlemeleri üzerine 15

24 fikir alıģveriģi sağlamalarına yönelik, kar amacı gütmeyen bir kuruluģtur. CEER in temel hedefi Avrupa çapında iģler, etkin, rekabete dayalı tek bir doğal gaz ve elektrik piyasası oluģturulmasıdır. CEER in tek piyasa oluģturma hedefine ulaģmak için üye ülkelere hazırladığı mevzuat düzenlemeleri, rehberler, dokümanlar ve diğer materyaller ülkemiz açısından da yol gösterici nitelikte olmaktadır. CEER in bir çalıģma grubu olarak çalıģan Avrupa Elektrik ve Doğal Gaz Düzenleyicileri Grubu (ERGEG), Avrupa Komisyonu na doğal gaz ve elektrikte tek piyasaya ulaģmak için danıģmanlık yapmak üzere 2003 ında kurulmuģtur. Avrupa Birliği ne üye 27 ülkenin düzenleyici kurumlarından oluģan ERGEG in ayrıca Kurumumuz da dahil olmak üzere 4 gözlemci statüsüne sahip üyesi bulunmaktadır. Avrupa Komisyonuna, doğal gaz ve elektrik piyasası düzenlemelerinde tavsiyede bulunan ve yol gösteren ERGEG in en önemli katkıları, 2007 ında kabul edilen Üçüncü Paket te ve Bölgesel GiriĢimler hakkındaki yasal düzenlemelerde görülmektedir. CEER ve ERGEG in her ikisi de Avrupa da tek, rekabetçi, verimli ve sürdürülebilir bir gaz ve elektrik iç piyasası oluģturulması amacına hizmet etmek için oluģturulmuģtur. Ancak, CEER enerji düzenleyicilerinin kendi aralarında gönüllülük esasına dayanılarak kurulmuģ bir kurul iken, ERGEG Avrupa Komisyonu na mevzuat hazırlıklarında danıģmanlık hizmeti vermek üzere kurulmuģ resmi bir tavsiye grubudur. CEER, ERGEG in çalıģmaları için hazırlık yapan bir kuruluģ olarak görev yapmaktadır ı Mart ayından itibaren ERGEG in ardılı olan (Enerji Düzenleyicileri ĠĢbirliği Ajansı) ACER, Avrupa Birliğinin tüzel kiģiliğe sahip bir kuruluģu olarak, bağlayıcı niteliği olan danıģmanlık hizmeti vermeye baģlamıģtır. ERGEG in sona ererek, görev ve faaliyetlerinin CEER ve ACER arasında paylaģtırıldığı 2011 ı, genel olarak geçiģ süreci olarak kabul edilmektedir. ACER in temel hedefi, üye ülkelerin düzenleyici kurumları arasında koordinasyonu sağlamaktır. ACER, Avrupa çapında tek piyasa hedefine ulaģmak için her bir ülkede hazırlanan Ģebeke kuralları hazırlıklarına katılmaya, altyapı yatırımlarında bağlayıcı usul ve esaslar getirmeye, elektrik ve doğal gaz piyasası katılımcılarına tavsiyelerde bulunmaya ve Avrupa Komisyonu ile Parlamentosunu gözlemleyip rapor hazırlamaya yetkilidir. CEER, Avrupa enerji düzenleyicilerinin ortak çıkarlarını geliģtirmek üzere Avrupa Birliği içinde eskisine oranla daha geniģ bir öneme sahip ortak bir platform olmaya devam edecek ancak bu durum ACER in etkinliğini azaltmayacaktır. 16

25 Akdeniz Elektrik ve Doğal Gaz Piyasaları ÇalıĢma Grubu (MEDREG) Akdeniz i çevreleyen ülkelerin elektrik ve doğalgaz piyasalarını ortak çalıģma prensibi çerçevesinde Ģekillendirmeyi öngören MEDREG, 2006 ında 20 yi aģkın Akdeniz ülkesi tarafından kurulmuģtur. MEDREG çalıģmaları Avrupa Birliğince hem finansal hem de yönetim kapasitesi bakımından desteklenmektedir. Kurumumuz Doğal Gaz Dairesi BaĢkanlığı, ları arasında Doğal Gaz Grubu nun BaĢkanlığını sürdürmektedir. Bu kapsamda üye ülkeler arasında iģbirliği olanaklarının yolları aranmakta, üyelere sunulmak üzere soru ve anketler hazırlanmakta ve üye ülkelerle çeģitli seviyelerde istiģare toplantıları yapılarak Akdeniz i çevreleyen bir doğalgaz piyasası pazarı oluģturulması yönünde adımlar atılmaktadır. Halihazırda devam eden çalıģmalar arasında, üye ülke piyasalarına iliģkin Ģeffaflığın incelenmesi, üçüncü tarafların Ģebekelere adil eriģimini temin edecek temel prensiplerin hazırlanması ve sınır ötesi altyapının geliģtirilmesi olanaklarının analiz edilmesi hususları bulunmaktadır Uluslararası Enerji Düzenleyicileri Konfederasyonu (ICER) Uluslararası Enerji Düzenleyicileri Konfederasyonu (International Confederation of Energy Regulators (ICER), dünya çapında enerji piyasalarındaki düzenleyici kurumlar arasında yardımlaģma amacı ile tarihinde kurulmuģtur. ICER altı kıtada faaliyet gösteren, 200 den fazla düzenleyici kurumu temsil eden, 11 bölgesel enerji düzenleyicileri birliğini bir araya getiren bir kuruluģ olup gönüllülük esasına göre hareket etmektedir. ICER in vizyonu; dünya enerji piyasalarını ilgilendirecek ölçekteki hususlarda enerji düzenleyici kurumları arasında gönüllü bir iģbirliği zemini sağlamaktır. ICER in misyonu; enerji düzenleyici kurumlarının elektrik ve doğal gaz piyasalarına iliģkin izleme faaliyetleri ve tüketici haklarının korunması alanlarındaki çalıģmaları konusunda kamuoyunu bilgilendirmek ve bu konularda farkındalık yaratmak, enerji düzenleyici kurumlarının ortak amaç ve değerlerine hizmet edecek bir platform oluģturmak, sürdürülebilirlik sürecine katkı sağlamak, piyasa mekanizması ve kamu hizmeti menfaatlerini uzlaģtırmaktır. Bu kapsamda ICER, üyeler arası sürekli iletiģim ve bilgi alıģveriģi yoluyla iģbirliği sağlanması ve eğitim faaliyetleri düzenlenmesi gibi giriģimlerde bulunmayı hedeflemektedir. 17

26 ICER Ģemsiyesi altında Kurumumuzun üyesi olduğu The Energy Regulators Regional Association (ERRA) ve The Association of the Mediterranean Regulators for Electricity and Gas (MEDREG) de yer almaktadır Avrupa Birliği Doğal Gaz Piyasası Mevzuatı 2010 Yılı GeliĢmeleri Avrupa Birliği doğal gaz piyasasına iliģkin yeni düzenlemeler kapsamında ERGEG in yayımladığı 2010 ı çalıģma planında, Üçüncü Paketin uygulanması temel hedefler arasında yer almaktadır. DüĢük fiyatların oluģmasına imkan sağlayacak rekabetçi bir doğal gaz piyasası oluģturmak, doğal gaz piyasalarında arz güvenliğini sağlamak Üçüncü Paketin özünü oluģturmaktadır. Türkiye nin AB ye üyelik müzakereleri süreci kapsamında, AB doğal gaz piyasası mevzuatı ve Türk mevzuatının karģılaģtırılmasını sağlamak amacıyla doğal gaz piyasasına iliģkin AB Tüzük ve Yönergeleri ve üye ülke uygulamalarının incelenmesi ve izlenmesi süreci 2010 ında da devam etmiģtir. Enerji Faslı içerisindeki doğal gaz piyasası mevzuatının AB müktesebatına uyumu çerçevesinde çalıģmalar sürdürülmektedir Doğal Gaz Boru Hattı Projelerine ĠliĢkin 2010 Yılı GeliĢmeleri Türkiye-Bulgaristan-Romanya-Macaristan- Avusturya (Nabucco) Doğal Gaz Boru Hattı Projesi Hazar Bölgesi ve Orta Doğu doğal gaz rezervlerini Avrupa pazarlarına taģımayı amaçlamaktadır. En büyük kısmı Türkiye üzerinden geçmesi öngörülen Nabucco boru hattı projesine iliģkin Hükümetler arası AntlaĢma geçtiğimiz Ankara da imzalanmıģ ve izleyen süreçte Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) ne sevk edilmiģtir. AnlaĢmaya taraf devletler, Nabucco Projesi'nin gerçekleģtirilmesiyle ülkeleri üzerinden doğal gazın taģınmasına yönelik tam siyasi destek sağlayacak ve gerekli önlemlerin alınmasını, desteklenmesini ve kolaylaģtırılmasını taahhüt edeceklerdir. 18

27 2 TÜRKĠYE DOĞAL GAZ PĠYASASININ TARĠHSEL GELĠġĠM SEYRĠ Türkiye de doğal gaz kullanımı, TPAO tarafından 1970 ında Hamitabat ve Kumrular doğal gaz sahalarında keģfedilen doğal gazın 1976 ında Pınarhisar Çimento fabrikasında kullanılmasıyla baģlamıģtır. Nüfus artıģı ve sanayileģmeye bağlı olarak artan enerji ihtiyacının karģılanmasında alternatif bir enerji kaynağı olarak doğal gazın payını artırmak ve bazı Ģehirlerde gittikçe yoğunlaģan hava kirliliğine bir çözüm bulmak amacıyla tarihinde Türkiye ve S.S.C.B. arasında doğal gaz sevkiyatına iliģkin olarak imzalanan anlaģmanın ardından, BOTAġ ile S.S.C.B. nin doğal gaz ticareti konusunda yetkili kuruluģu SOYUZGAZ EXPORT arasında tarihinde 25 süreli ve plato değeri lık 6 milyar m 3 olan bir doğal gaz alım-satım anlaģması imzalanmıģtır. SSCB ile yapılan ilk alım anlaģmasını, artan doğal gaz ihtiyacının karģılanması amacıyla yapılan diğer alım anlaģmaları izlemiģtir. Tablo 9- Doğal Gaz Alım Sözleşmeleri Mevcut Sözleşmeler Miktar (Plato) (milyar m 3 /) İmzalanma Tarihi Süre (Yıl) Durumu Gaz Teslimatına Başlanan Yıl Rus. Fed.(Batı) Devrede 1987 Cezayir (LNG) Devrede 1994 Nijerya (LNG) 1, Devrede 1999 İran Devrede 2001 Rus.Fed. (Karadeniz) Devrede 2003 Rus. Fed.(Batı) 8 (*) Devrede 1998 Türkmenistan Azerbaycan 6, Devrede 2007 (*) 4646 saı Kanunun Geçici 2 nci maddesi kapsamında BOTAŞ ın tarihli alım-satım sözleşmesinin 4 milyar cm 3 / miktarlık kısmı devredilmiştir tarihli alım-satım anlaģması sonrasında tarihinde inģasına baģlanan 842 Km uzunluğundaki Rusya Federasyonu-Türkiye Doğal Gaz Boru Hattı, Bulgaristan sınırındaki Malkoçlar mevkiinden Türkiye ye girerek de Hamitabat a ulaģmıģ, daha sonra Ambarlı, Ġstanbul, Ġzmit, Bursa ve EskiĢehir güzergahını takip ederek Ağustos 1988 de Ankara ya ulaģmıģtır. Söz konusu doğal gaz hattı ile Trakya bölgesinde 19

28 bulunan Hamitabat ve Ambarlı doğal gaz kombine çevrim santrallerine, ĠGSAġ (Ġstanbul Gübre Sanayi A.ġ.) ve TÜGSAġ (Türkiye Gübre Sanayi A.ġ.) gübre tesislerine ve doğal gaz boru hattının geçtiği güzergah üzerinde bulunan Ģehirlere doğal gaz ulaģtırılmıģtır. Doğal gaz, Ekim 1988 de Ankara da, Ocak 1992 de Ġstanbul da, Aralık 1992 de Bursa da, Eylül 1996 da Ġzmit te, Ekim 1996 da EskiĢehir de konut ve ticari sektörün kullanımına sunulmuģtur. Üretimin baģladığı 1976 ından, söz konusu alım-satım anlaģması gereği ithalatın baģladığı 1987 ına değin toplamda yaklaģık 747 milyon m 3 lük sınırlı bir üretim ve tüketim miktarına ve toplam enerji tüketimi içinde ihmal edilebilir paylara sahip olan doğal gaz, kullanım oranının giderek artması sonucunda tüketim miktarında ve toplam enerji tüketimindeki payında hızlı artıģlar göstermiģtir. Grafik 7- Yıllar İtibariyle Doğal Gazın Toplam Enerji Tüketimi İçindeki Payı Kaynak: ETKB ve DPT verilerinden yararlanılarak oluşturulmuştur. Türkiye doğal gaz sektörüne iliģkin hukuki süreç, 350 saı Kanun Hükmünde Kararname (KHK) nin 1988 ında yürürlüğe girmesiyle baģlamıģtır. Bu KHK ile 7/7871 saı Kararnameye istinaden tarihinde TPAO (Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı) nun bağlı ortaklığı olarak boru hatları ile petrol taģımacılığı faaliyeti yapmak üzere 20

29 kurulmuģ olan BOTAġ 1, doğal gazın ithali alanında yetkilendirilen tek kuruluģ olarak belirlenmiģtir tarih ve 397 saı Doğal Gazın Kullanımı Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile 350 saı KHK yürürlükten kaldırılmıģ ve doğal gazın (sıvılaģtırılmıģ hali dahil) ithali, satıģ fiyatının tespiti ve ülke içinde dağıtımı yetkisi BOTAġ a verilmiģtir tarih ve 4646 saı Kanunun ilgili maddesi gereği 397 saı KHK nin yürürlükten kaldırılmasına kadarki dönem; ithalat, toptan satıģ ve iletim (doğal gazın ülke içinde dağıtımı) faaliyetlerinin tamamen BOTAġ tarafından yürütüldüğü, ayrıca Bursa ve EskiĢehir deki Ģehir içi doğal gaz dağıtım faaliyetinin de BOTAġ tarafından yürütüldüğü bir dönemdir. Ankara, Ġstanbul ve Ġzmit Ģehirlerindeki doğal gaz dağıtımı ise belediye Ģirketi niteliğindeki EGO (Ankara), ĠGDAġ (Ġstanbul) ve ĠZGAZ (Ġzmit) tarafından yürütülmüģtür. Türkiye enerji talebindeki hızlı artıģ, Avrupa Birliği kriterlerine uyum ve küresel ekonomiyle bütünleģme sürecinin gereği olarak yürürlüğe giren 4646 saı Kanun, alternatif enerji kaynakları karģısında gittikçe daha cazip hale gelmeye baģlayan doğal gazın kullanımının Türkiye nin tamamında yaygınlaģtırılması, kaliteli, sürekli ve ucuz bir Ģekilde tüketicilerin kullanımına sunulması için doğal gaz piyasasının düzenlenmesi ve rekabete açılacak Ģekilde yeniden yapılandırılması sürecini baģlatmıģtır. Bu çerçevede 4646 saı Kanunla, bir kamu kuruluģu olan BOTAġ ın piyasada tekel konumunda olduğu bir yapıdan, piyasada rekabetçi unsurlara sahip olan faaliyetlerin rekabete açıldığı, rekabetçi unsurlara sahip olmayan alanlarda düzenleme ve denetimin sağlandığı bir yapıya doğru geçiģ amaçlanmıģtır. Öte yandan, tarih ve 4628 saı Elektrik Piyasası Kanunu ile kurulmuģ olan Elektrik Piyasası Düzenleme Kurumunun görev alanına doğal gaz piyasasının düzenlenmesi ve denetlenmesi de eklenerek Kurumun adı Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) olarak değiģtirilmiģtir tarih, 95/6526 saı Bakanlar Kurulu Kararı ile BOTAġ ın TPAO nun Bağlı Ortaklığı statüsünden çıkarılmasına ve iktisadi devlet teģekkülü olarak yapılandırılmasına karar verilmiģtir. 21

30 3 TÜRKĠYE DOĞAL GAZ PĠYASASININ MEVCUT DURUMU Türkiye doğal gaz piyasasının hukuki altyapısını oluģturan 4646 saı Kanun, BOTAġ ın dikey bütünleģmiģ tüzel kiģiliğinin, dağıtım faaliyeti hariç olmak üzere ayrıģtırılarak yeniden yapılandırılması ve iletim faaliyetini yapan Ģirket hariç diğer Ģirketlerin (depolama ve ticaret) özelleģtirilmesini hükme bağlamıģtır. Kanunun yayımlandığı dönemde BOTAġ ın mülkiyetinde ve iģletiminde bulunan Ģehir içi dağıtım iģletmeleri ve varlıklarının özelleģtirilmesi ve yeni oluģturulacak dağıtım bölgelerinde ise ihale yöntemiyle belirlenecek özel Ģirketlerin faaliyet göstermesi öngörülmüģtür. Ayrıca, ithalat, iletim, depolama, toptan satıģ, ihracat, dağıtım, sıkılaģtırılmıģ doğal gaz dağıtım ve iletimi faaliyetleri, lisans alınmasının zorunlu hale getirildiği birer piyasa faaliyeti olarak samıģtır. Kanun, doğal gazın kaliteli, sürekli, ucuz, rekabete dayalı esaslar çerçevesinde çevreye zarar vermeyecek Ģekilde tüketicilerin kullanımına sunulması için, doğal gaz piyasasının serbestleģtirilerek mali açıdan güçlü, istikrarlı ve Ģeffaf bir doğal gaz piyasasının oluģturulması ve bu piyasada bağımsız bir düzenleme ve denetimin sağlanmasını amaçlamaktadır. 3.1 Üretim 1970 lerde kullanımına baģlanan, enerji talebindeki artıģa paralel olarak sahip olduğu avantajlar nedeniyle kullanım oranı ve kullanım alanları gittikçe artan doğal gazın, mevcut ve potansiyel kullanımının karģılanmasında yurt içi rezerv ve üretim miktarlarının oldukça sınırlı düzeyde kalması, Türkiye için doğal gaz tedarikinde ithalatı zorunlu bir tercih kılmaktadır. Grafik Yılı Toplam Doğal Gaz Arzının Karşılandığı Kaynakların Payları 22

31 Doğal gaz arama ve üretim faaliyetleri, 6326 saı Petrol Kanununa göre Petrol ĠĢleri Genel Müdürlüğü (PĠGM) tarafından verilen arama ve iģletme ruhsatları kapsamında gerçekleģtirilmektedir. Üretim faaliyeti 4646 saı Kanun gereği piyasa faaliyeti olarak samamakla birlikte, üretim Ģirketlerinin ürettikleri doğal gazı Kurumdan toptan satıģ lisansı almak suretiyle toptan satıģ Ģirketlerine, ithalatçı Ģirketlere, ihracatçı Ģirketlere, dağıtım Ģirketlerine, kuyubaģından olmak kaydıyla CNG satıģ Ģirketleri ile CNG iletim ve dağıtım Ģirketlerine veya serbest tüketicilere pazarlayabilmeleri mümkün olduğu gibi ihracatçı lisansı almak suretiyle ürettikleri doğal gazı ihraç edebilmeleri de mümkündür. Bu kapsamda Kurumdan toptan satıģ lisansı almıģ olan TPAO, Amity Oil International Pty Limited (Merkezi Avustralya-Türkiye Ġstanbul ġubesi), Thrace Basin Natural Gas Corporation (Ankara Türkiye ġubesi), Foinavon Energy Inc (Merkezi: Kanada) Türkiye- Ankara ġubesi, Tiway Turkey Limited (Ankara Türkiye ġubesi), Petrol Ofisi Arama Üretim Sanayi ve Ticaret A.ġ. ve Transatlantic Exploration Mediterranean Int. Pty. Ltd. (Merkezi: Avustralya) Türkiye Ġstanbul ġubesi Ģirketlerince Güney Doğu Anadolu, Trakya ve Batı Karadeniz bölgelerinde üretilen doğal gaz, üretim bölgelerinde bulunan sınai ve ticari kuruluģlara, dağıtım Ģirketlerine ve toptan satıģ Ģirketlerine sunulmaktadır. Bu Ģirketler tarafından 2010 ında gerçekleģtirilen 682 milyon m 3 lük doğal gaz üretiminin önemli miktardaki kısmı; TPAO ve Thrace Basin Natural Gas Corporation Ģirketleri tarafından gerçekleģtirilmiģtir. Grafik 9- Toptan Satış Lisansı Sahibi Üretim Şirketlerinin Üretim Payları (2010 Yılı) 23

32 3.2 Ġthalat Yerli doğal gaz kaynaklarının istikrarlı bir artıģ eğiliminde olan tüketim miktarını karģılamaktaki yetersizliğinin doğrudan sonucu olarak Türkiye nin doğal gazda ithalat bağımlılığı ve ithalatta da Rusya lehine bir kaynak bağımlılığı söz konusudur ları ithalat miktarları Tablo 10 da görülmektedir. Tablo Yılları Doğal Gaz İthalat Miktarları (milyon m kcal/m 3 e baz) Yıl Rusya İran Azerbaycan Cezayir Nijerya Spot Toplam Grafik 10- Ülkeler Bazında Türkiye nin 2010 Yılı Doğal Gaz İthalatı 24

33 Grafik Yılları İthalat Kaynakları Payları Değişimi Boru Hatlarıyla Ġthalat Rusya yla 1986 ında imzalanan lık 6 milyar m 3 (plato) miktarındaki ilk alım anlaģmasının ardından, artan tüketim miktarının karģılanabilmesi amacıyla imzalanan diğer alım anlaģmaları kapsamında sırasıyla Rusya (Ġlave Batı Hattı), Ġran ve Rusya (Mavi Akım Hattı) dan doğal gaz alımına devam edilmiģtir tarihinde imzalanan alım anlaģması kapsamında 2007 ından itibaren Azerbaycan dan da doğal gaz alımına baģlanmıģtır. Böylece mevcut durum itibariyle Türkiye, 1999 ında imzalanmakla birlikte henüz devreye girmediği için toplama dahil edilmeyen Türkmenistan anlaģması hariç olmak üzere, 3 farklı ülkeden uzun dönemli doğal gaz alım anlaģmaları kapsamında boru hatlarıyla doğal gaz ithalatı gerçekleģtirmektedir. Ġthalatta Rusya nın ağırlığını koruduğu görülmektedir SözleĢme Devirleri 4646 saı Kanunda öngörülen sözleģme devri mekanizması tarihinde BOTAġ tarafından 6 adet alım sözleģmesi için 6 ayrı ihaleye çıkılarak iģletilmeye baģlamıģtır. Söz konusu ihalelerde, 250 milyon Cm 3 (Kontrat m 3 ) lük lotlar üzerinden 64 lota karģılık gelen toplam 16 milyar Cm 3 / miktarındaki kısım devir konusu yapılmakla birlikte satıcı ön onay belgesinin sunulamaması nedeniyle tekliflerin bir kısmı geçersiz samıģtır. Teklifler 25

34 içinde sadece, 16 lot için (4 milyar Cm 3 /) ihaleye çıkılan tarihli Doğal Gaz Alım-Satım SözleĢmesinin devri için verilmiģ olan 4 adet teklif geçerli samıģtır. BOTAġ tarafından yapılan en uygun teklif sıralaması Ģu Ģekilde gerçekleģmiģtir. Tablo 11- Sözleşme Devir Miktarları ŞİRKET MİKTAR (milyon Cm 3 /) * SHELL ENERJİ A.Ş. 250 BOSPHORUS GAZ CORP. A.Ş. 750 ENERCO ENERJİ SAN.VE TİC.A.Ş AVRASYA GAZ A.Ş. 500 *: 9000 kcal/cm3 üst ısıl değere bazdır. Söz konusu Ģirketlerden Shell Enerji A.ġ. Aralık 2007 de, Bosphorus Gaz Corporation A.ġ. 3 Ocak 2009 da, Enerco Enerji Sanayi ve Ticaret A.ġ. ve Avrasya Gaz A.ġ. ise 1 Nisan 2009 da ithalat ve toptan satıģ faaliyetine baģlamıģ bulunmaktadır saı Kanunun Geçici 2 nci Maddesi çerçevesinde piyasalarda BOTAġ ın sözleģme devri ihalelerine devam etmesi beklentisine rağmen 2010 ında somut bir geliģme olmamıģtır LNG ve Spot LNG Ġthalatı Arz kaynaklarının çeģitlendirilerek arz güvenliğinin ve tedarikte esnekliğin artırılması amacıyla 1988 ında imzalanan alım anlaģması kapsamında 1994 ından itibaren Cezayir den, 1995 ında imzalanan alım anlaģması kapsamında ise 1999 ından itibaren Nijerya dan LNG alımına baģlanmıģtır ında Rusya ve Ukrayna arasında yaģanan doğal gaz krizi sonrasında Batı Hattından gelen doğal gazın azalması, Ġran ın teknik sorunlar ve iç tüketimini karģılayamadığı gerekçeleriyle ihraç ettiği doğal gazı kıģ aylarında kesmesi, yeterli depolama kapasitesine sahip olmayan Türkiye nin boru hatlarından gelen doğal gazda arz sıkıntısı yaģamasına neden olmuģtur. 26

35 Tedarikçi ve transit ülkelerinden kaynaklanan nedenler ve teknik nedenlerle özellikle kıģ aylarında günlük gaz sözleģme değerlerinin altında doğal gaz arzının gerçekleģtiği ve dolayısıyla günlük arz-talep dengesinin sağlanmasında sıkıntıların yaģandığı durumlarla karģı karģıya kalınmıģtır. Diğer taraftan, tarihli ve 5784 saı Elektrik Piyasası Kanunu ve Bazı Kanunlarda DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Kanun ile LNG ithalatı, BOTAġ ve diğer piyasa katılımcıları için serbest bırakılmıģ ve daha önce 4646 saı Kanun ile düzenlenmemiģ olan ithalat (spot LNG) faaliyeti düzenleme altına alınmıģtır. Ayrıca, alınacak tek bir ithalat (spot LNG) lisansı kapsamında birden fazla ülkeden ithalat yapılabilmesinin önü açılmıģtır ındaki genel ekonomik kriz nedeniyle ülkelerin doğal gaz tüketimi azalmıģ, bu nedene bağlı olarak uluslararası piyasalarda LNG fiyatlarının düģmesi sonucunda spot LNG ithal edebilmek için lisans alan Ģirket sayısında artıģ meydana gelmiģtir. Söz konusu düzenleme kapsamında 2010 ı sonu itibariyle 22 adet Ģirketin ithalat (spot LNG) lisansı bulunmaktadır (Ek-1). Gerek spot gerekse de uzun dönemli sözleģmelerle getirilen LNG olsun, 2008 ından bu yana Türkiye'deki LNG ithalatının durumuna baktığımızda, 2008 ında ulusal doğal gaz tüketiminin %14,9'u LNG ile karģılanmakta iken bu oran; 2009'da %17,5'e, 2010'da %22'ye kadar yükselmiģtir. Doğal gaz tüketiminin LNG ile karģılanan kısmını Ģirketler bazında ayırdığımızda, EGEGAZ'ın ilk defa 2009 ında getirdiği LNG ile tüketimin %1,5'ini karģıladığı, 2010 ındaki artıģla %8,2'ye çıktığı görülmektedir. Aynı Ģekilde BOTAġ'a baktığımızda, 2008 ında tüketimin %14,9'u BOTAġ'ın getirdiği LNG ile karģılanmakta iken 2009 ında bu oran, %16'ya yükselmiģ ve devamında %13'lere düģerek durağan bir seyir izlemektedir ında ithal edilen LNG'nin tümü BOTAġ tarafından getirilmekte iken, 2009 ında LNG'nin %91,5'i BOTAġ, %8,5'i EGEGAZ tarafından getirilmiģtir ında EGEGAZ, LNG ithalatının %37,3'ünü sağlamakta iken BOTAġ da %62,7'a düģmüģtür. 27

36 3.3 Ġhracat Ġthal edilmiģ veya yurt içinde üretilmiģ doğal gazın yurt dıģına ihraç edilebilmesi faaliyeti, Kuruldan ihracat lisansı almıģ olan tüzel kiģiler tarafından gerçekleģtirilebilmektedir ı itibariyle BOTAġ haricinde 3 tüzel kiģiye daha ihracat lisansı verilmiģtir. Bu tüzel kiģilerden Setgaz Doğalgaz Ġthalat Ġhracat ve Toptan SatıĢ A.ġ. ye süreyle Bulgaristan a doğal gaz ihraç etmek üzere; Liquefied Natural Gas Ġhracat Tic.Ltd.ġti. ye süreyle Yunanistan a doğal gaz ihraç etmek üzere; Ege Gaz A.ġ. ye ise süreyle Yunanistan a doğal gaz ihraç etmek üzere ihracat lisansı verilmiģtir. Yunanistan a doğal gaz ihracatı, Türkiye-Yunanistan boru hattının tamamlanması sonrasında tarihinde baģlamıģtır. BOTAġ tarafından 2007 ında 30,8 milyon Sm 3, 2008 ında 435,8 milyon Sm 3, 2009 ında 708,5 milyon Sm 3, 2010 ında ise 648,6 milyon Sm 3 doğal gaz ihracatı gerçekleģtirilmiģtir. BOTAġ haricindeki diğer ihracat lisansı sahibi tüzel kiģiler tarafından 2010 ı içerisinde doğal gaz ihracat faaliyetinde bulunulmamıģtır. 3.4 Depolama TPAO nun Trakya daki Kuzey Marmara ve Değirmenköy doğal gaz üretim sahalarındaki mevcut doğal gazın tüketimi sonrası yeraltı doğal gaz depolama tesisi olarak kullanılmasına iliģkin olarak BOTAġ ve TPAO arasında da Doğal Gaz Yer Altı Depolama ve Yeniden Üretim Hizmetleri AnlaĢması imzalanmıģtır. Türkiye nin, ilk yeraltı doğal gaz depolama tesisleri olan Silivri deki Kuzey Marmara ve Değirmenköy yeraltı doğal gaz depolama tesisleri Temmuz 2007 de iģletmeye açılmıģtır. Bunun yanı sıra Tuz Gölü Havzası nda oluģturulacak tuz domlarının doğal gazı yeraltında depolamak amacıyla kullanımı için geliģtirilen Tuz Gölü Doğal Gaz Yeraltı Depolama Projesi nin mühendislik çalıģmaları tamamlanmıģ olup, yapım ihalesi değerlendirme aģamasındadır. 28

37 1994 ında devreye alınmıģ olan ve halen BOTAġ mülkiyet ve iģletmesinde olan Marmara Ereğlisi ile 2001 ında Ġzmir Aliağa da kurulan ve 2006 ında kullanılmaya baģlanan EGEGAZ LNG Terminalleri, ithal edilen LNG nin gazlaģtırılarak sisteme verilmesinde ve doğal gazın en fazla tüketildiği pik kullanım dönemlerinde azami çekiģleri düzenleyerek talep değiģimlerinin karģılanmasında kullanılmak üzere kurulmuģ olan tesislerdir. Diğer taraftan, inģa edilecek olan gerek yeraltı doğal gaz depolama tesislerinde gerekse LNG tesislerinde depolama faaliyetinde bulunmak amacıyla Kuruma yapılmıģ lisans baģvuruları bulunmaktadır. Bu bağlamda, yatırımcıların ülkemizde depolama tesisi kurarak faaliyette bulunma gayretinde bulunduğu görülmektedir. Tablo 12- Depolama Faaliyetine İlişkin Veriler ŞİRKET ADI LİSANS SÜRESİ DEPOLAMA TESİSLERİ DEPOLAMA KAPASİTESİ BOTAŞ (LNG) itibaren 10 Marmara Ereğlisi/Tekirdağ m3 LNG ( m 3 x3) EGE GAZ A.Ş. (LNG) itibaren 30 Aliağa/İzmir m3 LNG ( m 3 x2) TPAO (DOĞAL GAZ) BOTAŞ (DOĞAL GAZ) itibaren itibaren 30 Silivri/İstanbul m 3 Sultanhanı/Aksaray m LNG Depolama Kullanım Usul Esasları SıvılaĢtırılmıĢ Doğal Gaz Depolama Tesisi Temel Kullanım Usul ve Esaslarının Belirlenmesine Dair Yönetmelik tarih ve saı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiģtir. Anılan Yönetmeliğin amacı; depolama Ģirketlerince sıvılaģtırılmıģ doğal gaz depolama tesisi için hazırlanacak temel kullanım usul ve esaslarında yer alması gereken hususların belirlenmesidir. Yönetmelik gereğince SıvılaĢtırılmıĢ Doğal Gaz Depolama Tesisi Temel Kullanım Usul ve Esasları (KUE); deponun kullanımı için eģit durumdaki hizmet alanlar arasında ayrım 29

38 yapılmaması, ekonomik, verimli ve güvenli iģletmecilik yapılması ilkelerine uygun genel, teknik ve ticari kuralları içermektedir. EĢit taraflar arasında ayrımcılık yapılmaması ilkesi doğrultusunda; LNG nin boģaltılması, depolanması, gazlaģtırılması, tesise yanaģabilecek geminin ve kara tankerinin özellikleri, geminin ve kara tankerlerinin yanaģması ve ayrılmasına iliģkin detay bilgiler KUE de yer almaktadır. Söz konusu Yönetmelik hükümleri kapsamında hazırlanan BOTAġ a ait KUE tarihli ve 2586/2 saı, EGEGAZ a ait KUE ise tarihli ve 2586/1 saı Kurul Kararlarıyla onaylanarak yürürlük kazanmıģtır. 3.5 Toptan SatıĢ Boru Hatlarıyla SatıĢ 4646 saı Kanunda öngörülen liberal piyasa modeli, rekabetçi dinamiklere sahip olan toptan satıģ faaliyeti alanında rekabetin oluģturulması temeline dayanmakta olup, bu kapsamda toptan satıģ faaliyeti alanında piyasa oyuncu sayısının artırılması ve hakim yapıların önlenmesi önem arz etmektedir. Bu çerçevede, Kanunun çıktığı dönemdeki arz-talep koģulları ve BOTAġ ın uzun dönemli anlaģmalardan kaynaklanan yükümlülüklerinin doğrudan sonucu olarak Kanunda sözleģme devri modeli öngörülmüģtür ı itibariyle Türkiye toplam doğal gaz tüketiminin %90 lık kısmı, piyasanın ana tedarikçisi olan BOTAġ tarafından karģılanmaktadır. SözleĢme devri mekanizması sonucu piyasa tedarikçisi olan dört Ģirket ile ithalat (spot LNG) lisansı sahibi Ģirketlerin piyasadaki payları toplamı %8, üretim Ģirketlerinin payları ise %2 dir. 30

39 Grafik 12- İthalatçı Şirketler ve Üretim Şirketlerinin 2010 Yılı Piyasa Payları LNG SatıĢı Doğal gazın boru hatları ile taģınmasının teknik ve ekonomik anlamda uygun olmadığı yerlere kara yoluyla taģınarak satıģı yapılan LNG, demir-çelik ile alüminyum ergitme-iģleme, döküm ve metal iģleme, inģaat malzemeleri imalatı, otomotiv yedek parça imalatı, gıda (unlu mamuller, tavukçuluk), yem üretimi gibi sanayi dallarında ve turizm, hastane, havalimanı gibi hizmet sektörlerinde ağırlıklı olarak kullanılmaktadır. Ġthalatçı Ģirketlerce ithal edilen LNG formundaki doğal gazın bir kısmının, Marmara Ereğlisi ve Aliağa LNG Terminallerinden LNG formunda temin edilerek piyasaya satıģını gerçekleģtiren Toptan SatıĢ Lisansı sahibi Ģirketler tarafından yapılan ları LNG satıģ miktarları toplamının toplam tüketim içindeki payları Tablo 13 te görüldüğü Ģekilde gerçekleģmiģtir. Tablo LNG Satış Miktarlarının Tüketimi Karşılama Oranları 2007 YILI 2008 YILI 2009 YILI 2010 YILI 1,5% 1,3% 1,3% 1,5% 31

40 3.6 SıkıĢtırılmıĢ Doğal Gaz (CNG) CNG lisansı sahibi Ģirketler, almıģ oldukları lisans içeriğine göre yurt genelinde, doğal gazın sıkıģtırılması, basınçlı kaplara doldurulması ve satıģı, basınçlı kaplara doldurulmuģ ve sıkıģtırılmıģ haldeki doğal gazın özel vasıtalarla Ģehirlerarasında taģınması ve iletim Ģebekelerinin ulaģamadığı yerlerde basıncının düģürülerek satıģının yapılması faaliyetlerini gerçekleģtirir. CNG satıģ ve/veya iletim ve dağıtım faaliyeti için Kurumdan lisans almıģ olan Ģirket isimleri, lisans verilme tarihi ve lisans geçerlilik süresine iliģkin bilgiler rapor ekindeki tabloda yer almaktadır (Ek-1) Tablo CNG Satış Miktarları (Sm kcal/m 3 e baz) Yıllar Miktar Ġletim Boru Hatlarıyla Ġletim Türkiye de doğal gazın boru hattı yoluyla iletimi faaliyeti, bir kamu teģebbüsü olan BOTAġ tarafından yürütülmektedir saı Kanun gereği, BOTAġ ın yatay bütünleģmiģ tüzel kiģiliğe uygun olarak yeniden yapılandırılması sonucunda ortaya çıkacak Ģirketlerden iletim faaliyeti yapan Ģirketin kamu Ģirketi niteliğinin devam edeceği öngörülmektedir. ġebekeye üçüncü taraf eriģiminin söz konusu olması, yani Ģebekenin sahibi ya da iģletmecisi olan Ģirket dıģındaki Ģirketlerin iletim Ģebekesi üzerinden gazını taģıtabilmeleri, piyasaya giriģ yapabilmeleri anlamına geleceğinden rekabet yaratıcı bir sonuç doğurmaktadır. 32

41 Ġlgili AB Direktif ve Tüzüklerinin tesislere üçüncü taraf eriģimini düzenleyen kuralları çerçevesinde iletim Ģebekesine üçüncü taraf eriģimi düzenlemeye tabi kılınmıģ ve Ģebekeye eriģimin reddedilmesiyle ilgili gerekçeler kurala bağlanmıģtır. Ġletim Ģirketlerince hazırlanacak Ģebeke iģleyiģine iliģkin düzenlemelerde yer alması gereken usul ve esasların belirlenmesi amacıyla tarihli ve saı Resmi Gazete de yayımlanmıģ olan Doğal Gaz Piyasası Ġletim ġebekesi ĠĢleyiĢ Yönetmeliği, doğal gaz boru hattı Ģebekesi vasıtasıyla iletim faaliyeti yapan iletim Ģirketlerince hazırlanacak olan Ģebeke iģleyiģine iliģkin düzenlemeler kapsamında yer alacak sisteme giriģ, taģıma miktarı bildirimi ve taģıma hizmetinin programlanması, taģıma miktarının tespiti, kesinti iģlemi, sevkiyat kontrolü, sistem dengelemesi, iletiģim sistemi, kapasite tahsisi, doğal gaz teslimi ve ölçüm iģlemi gibi Ģebeke iģleyiģine iliģkin usul ve esasları kapsamaktadır ġebeke ĠĢleyiĢ Düzenlemeleri Doğal Gaz Piyasası Ġletim ġebekesi ĠĢleyiĢ Yönetmeliği, eģit taraflar arasında ayrım yapılmaması, ekonomik, verimli ve güvenli iģletmecilik yapılması ilkeleri kapsamında, sisteme giriģ ve Ģebeke iģleyiģ kurallarını da içeren ġebeke ĠĢleyiĢ Düzenlemeleri hazırlanmasını öngörmektedir. Bu çerçevede BOTAġ tarafından, iletim Ģebekesi yoluyla doğal gaz taģınması ile ilgili tarafların belli hak ve yükümlülüklerinin kayıt altına alınması amacıyla hazırlanmıģ olan BOTAġ Ġletim ġebekesi ĠĢleyiĢ Düzenlemelerine ĠliĢkin Esaslar (ġġd), Kurumumuz tarafından onaylanarak tarihinde yürürlüğe girmiģtir. ġġd, piyasa ihtiyaçları doğrultusunda gelen görüģ ve tekliflerin değerlendirilmesi sonucu 2007, 2008, 2009 ve 2010 larında güncellenmiģtir. ġġd, Temel Uygulamalar ve ĠĢletme Hükümleri olmak üzere iki kısımdan oluģmaktadır. Temel uygulamalar kısmı, temel ilkeler, taģıyıcı ve taģıtan yükümlülükleri, kapasite rezervasyonu veya bağlantı yaptırmak yoluyla sisteme giriģe iliģkin baģvuru Ģartları ve sistem giriģ uyuģmazlıklarını kapsamaktadır. Ġkinci kısım ise kapasite rezervasyonu, sevkiyat kontrol ve sistem dengeleme, taģıma miktar bildirim ve programı, giriģ ve çıkıģ Ģartları, dahili kullanım gazı, zilyetlik ve sorumluluğun geçiģi, tahsisat, ölçüm, kalite ve basınç, acil durum, zor gün ve sınırlı kapasite günü, bakım, mücbir sebep, faturalama ve ödeme, değiģiklik prosedürü ve diğer bölümlerden oluģmaktadır. 33

42 Sistemin fiziksel olarak dengelenebilmesi için iletim Ģirketinin sistemi anlık olarak izlemesi ve gerektiğinde sistem dengelemesi için bazı önlemler alması ve/veya bazı iģlemler gerçekleģtirmesi gerekmektedir. Bu kapsamda, iletim Ģebekesinde fiziksel dengelemeyi sağlamak üzere iletim sistemini kullananlara da ġġd çerçevesinde yükümlülükler getirilmiģtir. ġġd kapsamında larında uygulanmak üzere, doğal gaz piyasası iletim ve sevkiyat kontrolüne ait tarifeler hakkındaki tarih ve 2970 saı Kurul Kararı alınmıģ olup, bu karar ile mevcut Ģebekede 9 adet GiriĢ Noktası, Ġhracat ÇıkıĢ Noktası ve ÇıkıĢ Zonu belirlenmiģtir. Bunlar; GiriĢ 1: Rusya-Türkiye Doğal Gaz Boru Hattı ile Türkiye ye giriģ yapan doğal gazın, miktarları ile kalitesinin belirlendiği Malkoçlar Ana Ölçüm Ġstasyonudur. GiriĢ 2: Marmara Ereğlisi LNG Terminalinde, iletim Ģebekesine sevk edilen gazlaģtırılmıģ LNG nin miktarlarının ve kalite değerlerinin belirlendiği ölçüm ünitesinin çıkıģ vanasının çıkıģ tarafıdır. GiriĢ 3: Mavi Akım Doğal Gaz Boru Hattı ile Türkiye ye giriģ yapan doğal gazın miktarları ile kalitesinin belirlendiği Durusu Ana Ölçüm Ġstasyonudur. GiriĢ 4: Ġran- Türkiye Doğal Gaz Boru Hattının Türkiye sınırına girdiği nokta olup teslim alınan miktarlar ve kalite değerleri Ġran tarafındaki Bazargan ölçüm istasyonunda belirlenir. GiriĢ 5: Azerbaycan- Türkiye Doğal Gaz Boru Hattı ile Türkiye ye giriģ yapan doğal gazın miktarları ile kalitesinin belirlendiği Türkgözü Ana Ölçüm Ġstasyonudur. GiriĢ 6: EGEGAZ Aliağa LNG Terminalinde, iletim Ģebekesine sevk edilen gazlaģtırılmıģ LNG nin miktarlarının ve kalite değerlerinin belirlendiği ölçüm ünitesinin çıkıģ vanasının çıkıģ tarafıdır. 34

43 GiriĢ 7: TPAO Silivri Doğal Gaz Yeraltı Deposundan çekilerek iletim Ģebekesine sevk edilen doğal gazın miktarlarının ve kalite değerlerinin belirlendiği ölçüm ünitesinin çıkıģ vanasının çıkıģ tarafıdır. GiriĢ 8: TPAO Akçakoca Doğal Gaz iģleme tesislerinden Ġletim ġebekesine, Doğal Gazın Miktarının ve kalite değerlerinin belirlenmesinden sonra, sevk edildiği noktadır. GiriĢ 9: TEMĠ Edirne Üretim tesislerinden Ġletim ġebekesine sevk edilen Doğal Gazın Miktarlarının ve kalite değerlerinin belirlendiği ölçüm ünitesinin çıkıģ vanasının çıkıģ tarafıdır. Ġhracat ÇıkıĢ Noktası: Türkiye - Yunanistan Doğal Gaz Boru Hattı nın Yunanistan sınırına girdiği nokta olup, teslim edilen Miktarlar ve kalite değerleri Yunanistan tarafındaki Kipi Ölçüm Ġstasyonunda belirlenir. ÇıkıĢ Zonu: TaĢıyıcı tarafından teslim alınan doğal gazın, taģıtanlara veya onlar adına hareket edenlere teslim edildiği tüm ÇıkıĢ Noktaları, tek bir çıkıģ zonu içinde yer alır Gaz Yılı için BOTAġ tarafından Elektronik Bülten Tablosu 2 (EBT) nda duyurulmuģ olan 288 adet Ana ÇıkıĢ Noktası bulunmaktadır ı sonu itibariyle doğal gazın GiriĢ Noktasından ÇıkıĢ Noktasına taģınmasında kullanılan ve BOTAġ'ın mülkiyetinde olup tamamlanan iletim hatlarının uzunluğu km, inģaatı devam eden hatların uzunluğu ise 623 km yi bulmaktadır (Ek-2) LNG Ġletimi 4646 saı Kanun gereği iletim faaliyeti boru hattı yoluyla yapılabildiği gibi, Kuruldan lisans almak Ģartıyla LNG taģıma vasıtalarıyla da gerçekleģtirilebilmektedir. Bu çerçevede LNG iletimi faaliyetini gerçekleģtirmek üzere 2010 ı itibariyle Kuruldan iletim 2 Piyasada faaliyet gösteren tarafların piyasa hareketlerini takip edebilmeleri için kurulmuģ olan ve iletim Ģirketince iģletilen elektronik duyuru panosudur. 35

44 lisansı almıģ olan 18 adet Ģirket bulunmakta olup Ģirket isimleri, lisans verilme tarihi ve lisans süresine iliģkin bilgiler ekte yer alan tabloda görülmektedir (Ek-1). 3.8 Dağıtım Dağıtım Lisans Ġhaleleri 4646 saı Kanunun yayımlandığı 2001 ından günümüze kadar geçen dönemde, Kanun ve Kanuna dayanılarak hazırlanmıģ olan ikincil mevzuat hükümleri çerçevesinde, yeni doğal gaz dağıtım bölgeleri oluģturularak doğal gazın yaygınlaģtırılması ve doğal gaz dağıtım faaliyetinin özel sektör tarafından yürütülmesi bakımlarından önemli bir geliģme sağlanmıģ bulunmaktadır saı Kanun gereği, Ģehir içi doğal gaz dağıtım hizmeti, Kurum tarafından açılan ihaleyi kazanarak Dağıtım Lisansı alan Ģirket tarafından yerine getirilmektedir. ġirketler tarafından verilen teklifler, ilgili mevzuatta belirtilen usul ve esaslara göre, bir kwh doğal gazın sunumu için tek bir bedel olarak verilen birim hizmet ve amortisman bedeli üzerinden değerlendirilmektedir ında Türkiye de sadece 6 ilde doğal gaz kullanılıyor iken, Kanunda ve ikincil mevzuatta öngörülen mekanizmanın iģletilmesiyle Kurumumuz tarafından açılan Ģehir içi doğal gaz dağıtım ihaleleri sonrasında, mevcut illerimizdeki dağıtım bölgeleri için verilen 7 dağıtım lisansı ile birlikte lisanslı dağıtım Ģirketi sayısı 60 a, gaz arzı sağlanan dağıtım bölgesi sayısı ise 58 e ulaģmıģtır. Kurumumuzca 2003 ından itibaren yapılan doğal gaz dağıtım lisansı ihaleleriyle birlikte 2010 ı sonu itibariyle toplam 63 ilimizde konutlarda ve sanayide doğal gazın kullanılması sağlanmıģtır. Aydın, Siirt, Batman, Ardahan, Giresun, GümüĢhane ve Kilis illerinde de gaz arzı sağlanması çalıģmaları devam etmektedir ında; Geyve-Ali Fuat PaĢa-Pamukova ve Havza-Bafra-Vezirköprü dağıtım bölgeleri için Kurumumuz tarafından dağıtım ihalesi gerçekleģtirilmiģtir. Ayrıca Zonguldak ve Bartın bölgeleri için ihale ilanına çıkılması çalıģmaları baģlatılmıģtır. (Ek-4 Ġhale haritası ) 36

45 Grafik Yılları İtibariyle Gaz Arzı Sağlanan Dağıtım Bölgesi Saarı Zonguldak ve Bartın illeri ile ihalesi ertelenen Ağrı ve Iğdır illeri için ihale ilan çalıģmaları tamamlanmak üzere olup; Ģehir içi doğal gaz dağıtım lisans ihaleleri gerçekleģtirilmeyen Muğla, Sinop, Artvin, Tunceli, Bitlis, Bingöl, MuĢ, Mardin, Hakkari ve ġırnak illeri için iletim Ģirketi BOTAġ tarafından yapılması planlanan boru hatlarının tamamlanması ve söz konusu Ģehirlerin gaz arzına hazır hale getirilmesini müteakip Kurumumuzca ihale ilanı çalıģmalarına baģlanacaktır ġebeke Yatırım Performansları ı sonuna kadar; dağıtım ihalelerinin gerçekleģtirilerek dağıtım lisansı almıģ olan Ģirketler tarafından lisansları kapsamındaki dağıtım bölgelerinde gerçekleģtirilmiģ toplam yatırım tutarı 2,3 milyar TL yi aģmıģ olup, inģa edilen polietilen boru hattı uzunluğu yaklaģık km, çelik boru hattı uzunluğu ise yaklaģık km yi bulmaktadır. Bu dağıtım bölgelerinde yaklaģık kiģiye istihdam sağlanmıģ, u aģan konut eģdeğeri abone sayısına ulaģılmıģtır. ġebekenin ulaģtığı potansiyel konut eģdeğeri abone sayısı ise yaklaģık dir ı öncesinde doğal gaz kullanan 6 Ģehirde ise; yaklaģık km polietilen boru hattı, yaklaģık km çelik boru hattı inģa edilmiģ, yapılan toplam yatırım tutarı 7 milyar TL ye ulaģmıģ ve yaklaģık kiģiye istihdam sağlanmıģtır. Söz konusu bölgelerde kiģinin üzerinde konut eģdeğeri abone sayısına ulaģılmıģtır. 37

46 Grafik 14- İhale ile Lisans Alan Şirketlerin Toplam Yatırım Miktarı (milyon TL) Türkiye de doğal gazın konutlarda kullanılmaya baģlandığı 1987 ından; 4646 saı Kanunun yürürlüğe girmesi sonrası çıkarılan ikincil mevzuat çerçevesinde 2003 ında yapılan ilk ihaleye kadar geçen yaklaģık 17 lık sürede ulaģılan abone sayısına, ları arasındaki 7 senede ihalesi yapılan dağıtım bölgeleri toplamında ulaģılmıģtır. Kurumumuzca yapılan ihalelerle birlikte; sadece Ģehirlerde doğal gazın yaygınlaģtırılması sağlanmamıģ aynı zamanda yeni iģ alanları açılarak ülke ekonomisine katma değer oluģturmak üzere yaklaģık kiģiye istihdam sağlanmıģ ve ihalelerde ortaya çıkan düģük hizmet bedelleri sayesinde sanayicilerin rekabet gücünü artırması sonucu ortaya çıkmıģtır. Grafik 15- Dağıtım Bölgeleri Toplam Polietilen Şebeke (Km)

47 Grafik 16- Dağıtım Bölgeleri Toplam Çelik Şebeke (Km) Grafik 15 ve Grafik 16 dan da anlaģılacağı üzere dağıtım Ģirketlerinin 2010 ında gerçekleģtirdikleri PE Ģebeke yatırımlarının bir önceki a oranla yaklaģık %1000 çelik Ģebeke yatırımlarını ise yine bir önceki a oranla yaklaģık %300 artırdıkları görülmektedir. Söz konusu ciddi yatırım artıģı; önceki larda dünya genelinde yaģanan ekonomik krizin piyasa üzerindeki etkisini yavaģlatmasıyla ve 2010 ı içerisinde 5 lık yatırım yükümlülüğü süresi dolan veya dolması yaklaģan lisanslı Ģirketlerin yatırımlarına hız vermeleriyle açıklanabilmektedir saı Kanun öncesinde Ģebeke yapımına iliģkin olarak altyapı malzemelerinin tamamına yakını yurtdıģından temin edilirken, Grafik 17 de de görüleceği üzere geliģen doğal gaz dağıtım sektörünün aynı zamanda ülkemizdeki altyapı malzemeleri sektörünü de beraberinde geliģtirdiği sonucu ortaya çıkmaktadır. Grafik 17- Şebeke Malzemeleri Yurtiçi Tedarik Oranları (%) 39

48 5 lık yatırım yükümlülükleri süresi dolmuģ olan dağıtım Ģirketlerinin dağıtım bölgelerinde 2010 ında gerçekleģen doğal gaz tüketimleri incelendiğinde 4646 saı Kanun öncesinde doğal gaz kullanılan dağıtım bölgelerinin Ģehir giriģ istasyonları kullanım kapasitelerine ulaģıldığı ve yeni yatırıma baģlamıģ doğal gaz dağıtım Ģirketlerinin kullanım kapasitelerinin ise en yoğun dönemde henüz %25 seviyelerinde olduğu görülmektedir. Grafik 18- Dağıtım Şirketlerinin Şehir Giriş İstasyonları 2010 Yılı Maksimum Çekiş Oranları (%) 2010 ı sonu itibariyle 5 lık yatırım yükümlülükleri süresi dolmuģ olan dağıtım Ģirketlerinin dağıtım bölgelerinde bölge regülatörlerinin hizmet verdiği abone saarı ile 4646 saı Kanun öncesinde doğal gaz kullanılan dağıtım bölgelerindeki bölge regülatörlerinin hizmet verdiği abone saarının birbirine çok yakın olduğu görülmüģtür. Yatırım miktarlarına paralel olarak Ģirketlerce tamamlanan bölge regülatör saarı Grafik 19 da gösterilmiģtir. Grafik 19- Dağıtım Bölgelerine Göre Regülatör Dağılımı 40

49 Dağıtım Ģirketlerinin dağıtım bölgelerinde yapmıģ oldukları yatırımların süresini etkileyen en önemli faktörlerden birisi de malzeme tedarik ve montaj süreleridir. Regülatör ve sayaç gibi malzemeleri genellikle yurtdıģından temin edilen Ģehir içi giriģ istasyonları ve bölge regülatörlerinin sipariģ verilmesinden kullanıma hazır hale getirilmesine kadar geçen sürenin, büyük oranda sipariģ tedarik süresine bağlı olduğu ve bu sürenin Ģehir giriģ istasyonları için 1,5 a kadar, bölge regülatörleri için 5 aya kadar uzayabildiği görülmektedir ında ülke genelinde gerçekleģtirilen doğal gaz altyapı çalıģmaları kapsamında imalatı yapılan servis hatlarının fiili yapım süresinin her bir servis hattı için ortalama 1 iģgünü olduğu görülmektedir. Dolayısıyla potansiyel tüketicilerin bağlantı talebinde bulunmalarından bağlantının gerçekleģmesine kadar geçen ve ilgili mevzuatta 30 günden 90 güne kadar çıkabileceği belirtilen sürenin tamamına yakınının, bağlantı anlaģması yapılan bölgeye dağıtım Ģebekesinin tesis edilmesi ve akabinde servis hattının çekilmesi için kullanıldığı sonucu ortaya çıkmaktadır Ġzleme ve Ġnceleme Faaliyetleri Kurumumuz tarafından sektörde faaliyet gösteren baģta Ģehir içi dağıtım Ģirketleri olmak üzere tüm piyasa oyuncularının faaliyetleri izlenmektedir. Bu çalıģmalarımıza ilaveten Kurumumuz adına iki bağımsız denetim Ģirketi tarafından bugüne kadar 51 dağıtım bölgesinde izleme ve inceleme faaliyeti gerçekleģtirilmiģtir. Tablo 15- İzleme ve İnceleme Faaliyeti Gerçekleştirilmiş Dağıtım Bölgeleri Çorlu Yozgat Niğde-Nevşehir Gümüşhane-Bayburt Bandırma Kahramanmaraş Düzce-Kdz.Ereğli Trabzon-Rize Polatlı Sivas Çanakkale Çukurova Aksaray Samsun Erzincan Edirne-Tekirdağ-Kırklareli Balıkesir Kütahya Elazığ Antalya Yalova Şanlıurfa İnegöl Ordu-Giresun Kayseri Malatya Diyarbakır Bilecik-Bolu 41

50 Uşak Karaman Amasya-Tokat Karabük-Çankırı-Kastamonu Bursa Afyon Kars-Ardahan Ankara Eskişehir İzmir Van Gebze Manisa İstanbul Çatalca-Hadımköy Çorum Erzurum Denizli Gaziantep Adapazarı Konya Isparta-Burdur İzmit Dağıtım bölgelerindeki özel durumlar üzerinden yapılan incelemeler de dikkate alındığında bazında gerçekleģtirilen izleme ve inceleme faaliyeti Grafik 20 de verilmiģtir. Grafik 20- Yapılan İzleme ve İnceleme Faaliyetleri (adet) lık sürelerini tamamlayan Dağıtım ġirketlerinin Ģartname kapsamında yatırım yükümlülüğünün yerine getirilip getirilmediğinin tespit edilmesi ve kesin teminat iadesinin sağlanması amacıyla UGETAM ve S&Q MART firmalarına yetki verilmiģ olup, ĠNGAZ (Ġnegöl), GEMDAġ (Gemlik), ÇORDAġ (Çorlu), TRAKYADAġ (Çatalca), ÇĠNĠGAZ (Kütahya) ve GAZNET (Konya) Ģirketlerinin incelemeleri tamamlanmıģ, hazırlanan raporlar değerlendirilmek üzere Kurumumuza sunulmuģtur. UGETAM ve S&Q MART firmalarının 5 ını tamamlayan diğer Ģirketlere de sırasıyla inceleme yapmak üzere görevlendirilmesi planlanmaktadır. 42

51 Tablo 16- Dağıtım Bölgelerinin 5 Yıllık Yatırım Yükümlülüklerinin Bitiş Tarihleri EDİRNE- KAYSERİ ERZURUM UŞAK KIRKLARELİ- TRABZON-RİZE ÇUKUROVA ( ) ( ) ( ) TEKİRDAĞ ( ) ( ) ( ) KONYA ( ) ÇORLU ( ) POLATLI ( ) DENİZLİ ( ) GÜMÜŞHANE- BAYBURT ( ) AYDIN ( ) GEBZE BİLECİK-BOLU YOZGAT ELAZIĞ SİİRT-BATMAN ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) İNEGÖL İZMİR G.ANTEP- KİLİS DİYARBAKIR ( ) ( ) ( ) ( ) ÇATALCA MANİSA ÇANAKKALE ORDU-GİRESUN ( ) ( ) ( ) ( ) BANDIRMA NİĞDE-NEVŞEHİR ŞANLIURFA ADIYAMAN ( ) ( ) ( ) ( ) M.KEMALPAŞA BALIKESİR MALATYA KARACABEY VAN ( ) ( ) SUSURLUK ( ) ( ) SİVAS ( ) K.MARAŞ ( ) ISPARTA-BURDUR ( ) SEYDİŞEHİR- ÇUMRA ( ) KÜTAHYA KARAMAN ( ) ( ) KONYA-EREĞLİ KARS-ARDAHAN ( ) ( ) ÇORUM AFYON ( ) ( ) SAMSUN TOKAT-AMASYA ( ) ( ) KARABÜK- AKSARAY KASTAMONU- ( ) ÇANKIRI ( ) K.EREĞLİ-DÜZCE ERZİNCAN ( ) ( ) KIRIKKALE- KIRŞEHİR ( ) ANTALYA ( ) GEMLİK ( ) YALOVA ( ) 43

52 Dağıtım Ģirketlerinden Kurumumuza ulaģan bilgiler irdelendiğinde, 2010 ı içerisinde sayaçlarla ilgili yapılan iģlemlerde 4646 saı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten evvel alınmıģ kanuni bir hak, belge, izin veya yetkilendirmeye müsteniden piyasa faaliyeti yapmakta olan lisanslı doğal gaz dağıtım Ģirketlerinin abonelerinin %5,5 inin, Kurumumuzca yapılan ihaleler sonucunda lisans alan Ģirketlerin abonelerinin ise %0,3 ünün sayacının kalibrasyonunun yapıldığı ve kalibrasyonu yapılan sayaç saarındaki oransal farkın ise temel olarak abonelerin doğal gaz kullanım sürelerinin farklı olmasından kaynaklandığı değerlendirilmektedir. Grafik Yılında Kalibrasyonu Yapılan Sayaçların Abone Saarına Oranı (%) MüĢteri Hizmetleri ve Sektörel Rekabet Kurumumuza Ġntikal Eden BaĢvuru ve ġikayetler Kapsamında Dağıtım Sektörünün Değerlendirilmesi 2010 ı içerisinde, 433 adedi 4982 saı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu çerçevesinde olmak üzere tüketicilerden Kurumumuza toplam 745 adet baģvuru yapılmıģtır. 44

53 Grafik Yılında Kuruma Yapılan Tüm Başvuruların Konulara Göre Dağılımı Tüketiciler, Bilgi Edinme Hakkı Kanunu çerçevesinde yaptıkları baģvurularda, ağırlıklı olarak ilgili dağıtım Ģirketleriyle yaģadıkları sorunları dile getirip, Ģikayette bulunmaktadırlar. Bu çerçevede tüm baģvurular tek tek mevzuat kapsamında incelenip, Ģikayete konu dağıtım Ģirketlerinden bilgi, belge ve açıklama istenmekte, hatalı uygulamalar varsa mevzuat kapsamında düzelttirilmekte ve tüketicilere bilgi verilmektedir. BaĢvuruların konularına göre dağılımına bakıldığında; tüketiciler tarafından Bilgi Edinme Hakkı Kanunu çerçevesinde en fazla baģvurunun %49,88 lik payıyla bağlantı konusunda yapıldığı, bunu ağırlıklı olarak Fatura, Sayaç ve Fiyat, Abone Bağlantı Bedeli, Proje Onay ve Gaz Açma ĠĢlemlerinde Gecikme ve Güvence Bedeli nin takip ettiği görülmektedir. 45

54 Grafik Yılı 4982 saı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu Çerçevesinde Tüketiciler Tarafından Yapılan Başvuruların Konulara Göre Dağılımı Kurumumuza dilekçeyle yapılan baģvuruların da %50,64 lük kısmını yine bağlantıya iliģkin baģvuruların oluģturduğu, Servis Hattı, Servis Kutusu Montajı ve Montaj Süresi konusundaki baģvuruların da %10,90 luk bir paya sahip olduğu görülmektedir. Grafik Yılında Kuruma Dilekçeyle Yapılan Başvuruların Konulara Göre Dağılımı Bağlantı konusunda yapılan baģvurular incelendiğinde; gelen Ģikayetlerin %56 sının 6 dağıtım Ģirketinde toplandığı, bazı tüketiciler tarafından doğal gaz hizmetinin belediyeler tarafından verildiğinin sanıldığı ve dağıtım Ģirketine baģvuru yapılması gerektiğinin bilinmediği, bazı tüketicilerin dağıtım bölgesi içerisinde veya imarlı alanlar bütününde yer almadığı halde bağlantı yapılmadığına iliģkin Ģikayette bulunduğu, bazı tüketicilerin ise 46

55 mevzuatta yer alan gerekli koģulları sağlamadığı halde (bağlantı talebinin bağımsız bölüm maliki, binanın veya tesisin sahibi ya da bunların yetkili temsilcilerince yapılmaması durumu) bağlantı talebi reddedildiği için Ģikayette bulunduğu görülmüģtür. Ayrıca bağlantıya iliģkin gelen Ģikayetlerin bazılarının lisans yürürlük itibaren ilk beģ ı dolmamıģ, yani yatırım dönemi devam eden dağıtım Ģirketlerine iliģkin olduğu da saptanmıģtır. Bağlantıya iliģkin haklı Ģikayetler ise mevzuat kapsamında değerlendirilerek, dağıtım Ģirketlerine uyarı yazısı gönderilmiģ ve gerekli görülen durumlarda ise konu Denetim Dairesine intikal ettirilmiģtir. Kurumumuza ulaģan diğer konulardaki Ģikayetler ve Ģehir bazında dağılımı değerlendirildiğinde; Fatura, Sayaç ve Fiyat a iliģkin baģvuruların %39 unun ve Servis Hattı, Servis Kutusu Montajı ve Montaj Süresine iliģkin baģvuruların %44 ünün tek bir dağıtım Ģirketinde toplanması dıģında, diğer tüm baģvuruların Ģehir ve konu bakımından homojen dağılıma sahip olduğu ve Ģikayetlerin, bağlantıya iliģkin Kurumumuza ulaģan birçok Ģikayetle benzer Ģekilde tüketicinin yeterli temel bilgiye sahip olmamasından kaynaklandığı söylenebilir. Bu çerçevede dağıtım Ģirketlerinin tüketicilerin bilgilendirilmesine yönelik mekanizmaları yeterince kullanmadığı sonucuna ulaģılabilir. Bu noktada ilerleyen dönemde Kurumla dağıtım Ģirketlerinin koordineli çalıģması sonucunda, tüketicilerin bilgilendirilmesi ve bilgi eksikliklerinin gidermesine yönelik ilave tedbirler alınmasının yerinde olacağı düģünülmektedir. Diğer taraftan bundan sonraki dönemlerde Kuruma tüketiciler tarafından yapılan tüm baģvuruların konuları itibariyle Ģirket bazında dağılımının da yayınlanmasının dağıtım Ģirketlerinin otokontrol yapmaları açısından faydalı olacağı düģünülmektedir Dağıtım ġirketlerinden Gelen Veriler Kapsamında Dağıtım Sektörünün Değerlendirilmesi Bağlantı Bilgileri incelenmiģtir. Dağıtım Ģirketlerinin sayaç bilgileri, bağlantı anlaģması ve abonelik sözleģmeleri 47

56 Grafik 25 te 2010 ı için aylar itibariyle montajı yapılan sayaç saarı görülmektedir. Buna göre 2010 ı içerisinde tüm dağıtım Ģirketlerince adet sayaç montajı yapılmıģtır. Aboneliklerin kıģ aylarında artması sebebiyle sayaç montajı saarının da Ekim, Kasım ve Aralık aylarında önemli oranda arttığı görülmektedir. Kurumumuza yapılan müracaatlarla beraber bu tablo değerlendirildiğinde, sayaç montaj iģlemlerinin belli aylarda yoğunlaģması dikkate alınarak müģteri memnuniyeti açısından dağıtım Ģirketlerinin bu yoğunluğu önleyecek tedbirleri alması önem arz etmektedir. Grafik Yılı Montajı Yapılan Sayaç Sayısı (adet) 2010 ı içerisinde yapılan abone bağlantı anlaģmaları saarı ile reddedilen bağlantı talep saarı Grafik 26 da verilmekte olup, 2010 ında toplam adet bağlantı anlaģması yapılmıģ ve adet bağlantı talebi reddedilmiģtir. Ancak, Doğal Gaz Piyasası Dağıtım ve MüĢteri Hizmetleri Yönetmeliğinin 36. Maddesi kapsamında reddedilen bağlantı taleplerine iliģkin Kurumumuza herhangi bir baģvuru yapılmamıģtır. Kurumumuza baģvuru yapılmamıģ olmasının ana sebebi olarak, tüketicilerin mevzuattan kaynaklanan hakları konusunda yeterli temel bilgiye sahip olmaması gösterilebilir. Diğer taraftan reddedilen bağlantı talep sayısı değerlendirildiğinde 2010 ı içerisinde reddedilen bağlantı talep sayısının 2009 ına göre %23 oranında azaldığı görülmektedir. Bu 48

57 azalıģın nedeninin Ģebeke yatırımlarının geniģlemesiyle beraber tüketicilerin doğal gaz kullanma taleplerinin karģılanması olduğu düģünülmektedir. Grafik 26- Reddedilen Bağlantı Talep Sayısı (adet) Abonelik Bilgileri 2010 ı içerisinde dağıtım Ģirketleri tarafından toplam adet abonelik yapılmıģ olup, bu aboneliklerin %93 ü konut, %5 i ticarethane, %2 si resmi daire, sanayi ve diğer aboneliklerden oluģmaktadır ı abone saarının türlere göre dağılımı aģağıda verilmektedir. Grafik Yılı Abone Sayısının Türlere Göre Dağılımı (adet) 49

58 Dağıtım Ģirketleri tarafından sunulan veriler incelendiğinde; 2010 ı sonu toplam abone sayısının %14 ünün 2010 ı içerisinde gerçekleģtirildiği, bu oranın toplam ulaģılabilir abone sayısı içerisinde %7,12 ye tekabül ettiği ve sonuç olarak 2010 ı performansı sonrasında dağıtım bölgelerinde toplam ulaģılabilir abone sayısının %53 üne ulaģıldığı görülmüģtür. Bu veriler dağıtım Ģirketi bazında farklılık göstermekle beraber büyük ölçüde yatırım dönemlerinin tamamlandığı göz önünde bulundurulduğunda verimli iģletmecilik için abone olma hızının artmasına katkı sağlamak üzere gerek Kurum gerekse dağıtım Ģirketleri tarafından tedbirler alınması gerektiği düģünülmektedir. Grafik 28- Doğal Gaz Piyasası Potansiyel ve Mevcut Abone Karşılaştırma Grafiği (%) Dağıtım Ģirketlerinin 2009 ı sonu itibariyle ısınma ihtiyaçlarını merkezi sistem aracılığıyla karģılayan abonelerinin ocak-ģofben kullanım oranı %26 iken, 2010 ı sonu itibariyle %38 e ulaģtığı görülmüģtür. Yaz aylarında da doğal gaz kullanımının gerçekleģtiği bu tür abonelerde sağlanan bu artıģ önemli olmakla birlikte bu oranın daha da arttırılması için dağıtım Ģirketleri ve Kurumumuz tarafından merkezi sistem abonelerini ocak-ģofben kullanımına teģvik edecek tedbirlerin geliģtirilmesi gerekmektedir. 50

59 Grafik 29- Merkezi Sistem Kullanıcılarının Ocak-Şofben Abonesi Olma Oranları Tüketim Miktarları Doğal gaz abonelerinin 2010 ı içerisinde aylar itibariyle gerçekleģtirdikleri tüketim miktarlarına bakıldığında, konut, ticarethane ve resmi daire tüketimlerinin özellikle kıģ aylarında yükseldiği ve ġubat ayında en yüksek değere ulaģtığı, bununla birlikte sanayi tüketiminin aylar itibariyle önemli bir değiģim göstermediği görülmüģtür. Grafik Yılı Abonelerin Doğal Gaz Tüketim Miktarları (milyon Sm 3 ) 51

60 Serbest tüketicilerin 2010 ı tüketimlerinin ise içerisinde aylara bakılmaksızın artıģ gösterdiği görülmektedir. Grafik 31- Dağıtım Şirketinden Doğal Gaz Satın Alan Serbest Tüketicilerin 2010 Yılı Doğal Gaz Tüketim Miktarları (milyon Sm 3 ) Diğer taraftan tedarikçilerden gaz alan serbest tüketicilerin doğal gaz tüketimlerinde de 2010 ı içerisinde aynı Ģekilde artıģ görülmektedir. Bunun sebebinin de hem tedarikçilerden gaz alan serbest tüketici sayısının artması hem de ekonomide yaģanan iyileģme olduğu söylenebilir. Grafik 32- Tedarikçilerden Doğal Gaz Satın Alan Serbest Tüketicilerin 2010 Yılı Doğal Gaz Tüketim Miktarları (milyon Sm 3 ) 52

61 Geçici Gaz Kesintisi Nedenleri 2010 ı içerisinde toplam adet gaz kesintisi yapıldığı, bunun %90 ının sebebinin fatura bedelinin zamanında ödenmemesi olduğu, %5 inin müģterinin talebiyle yapıldığı, %4,90 ının kaçak ve usulsüz doğal gaz kullanımı sebebiyle gerçekleģtiği, geri kalanının sebebinin ise mahkeme veya Kurul Kararları ya da diğer sebepler olduğu tespit edilmiģtir. Grafik Yılı Geçici Doğal Gaz Kesintisi Nedenleri (adet) Diğer taraftan 2009 ve 2010 ı verileri karģılaģtırıldığında, 2010 ında abone sayısında artıģ olmasına rağmen, geçici doğal gaz kesinti sayısında yaklaģık %1,086 oranında düģüģ olduğu; bu düģüģün ana nedeninin de fatura bedelinin zamanında ödenmemesi dolayısıyla yapılan gaz kesintilerindeki azalma olduğu saptanmıģtır. Fatura bedelinin zamanında ödenmemesi nedeniyle yapılan geçici gaz kesintilerinde azalma sağlanmasının ise, fatura tahsilat olanak ve seçeneklerinin çeģitlendirilmesinden (otomatik ödeme talimatı, farklı banka seçenekleri, dağıtım Ģirketinin çok sayıda ödeme noktası vb.) kaynaklandığı anlaģılmaktadır. Kurumumuza gelen Ģikayetler arasında bazı dağıtım Ģirketlerinin tahsilat noktalarının azlığı nedeniyle tüketicilerin fatura ödemede güçlük çektiğine dair baģvuruların da yer aldığı göz önüne alındığında, dağıtım Ģirketleri tarafından fatura tahsilat imkanlarının artırılması halinde fatura bedelinin zamanında ödenmemesi nedeniyle yapılan geçici gaz kesinti oranının daha da düģeceği düģünülmektedir. 53

62 Grafik 34- Geçici Doğal Gaz Kesintisi (adet) Sayaçlar Ölçmeye iliģkin olarak dağıtım Ģirketlerinin ölçüm yapmayan sayaç ya da hatalı ölçüm yapan sayaç verileri ile sayaç açma kapama bedeli alınan müģteri saarı değerlendirilmiģtir. Verilerin incelenmesi neticesinde; 2010 ında bir önceki a göre hatalı ölçüm yapan sayaçların yaklaģık %31 ve ölçüm yapmayan sayaçların yaklaģık %30 oranında azaldığı görülmüģtür. Ayrıca 2010 ında sayaç açma kapama bedeli alınan müģteri sayısında bir önceki a göre yaklaģık %13 lük bir azalma olduğu saptanmıģtır. Önümüzdeki larda sayaçlar ve açma-kapama bedelleri hususlarında, dağıtım Ģirketleri ve sayaç üreticileri bazında daha detaylı çalıģmalar yapılması planlanmaktadır. Grafik 35- Sayaç Açma-Kapama Bedeli Alınan Müşteri Sayısı (adet) 54

63 BaĢvuru ve ġikayetler Tüketiciler tarafından dağıtım Ģirketlerine yapılan baģvuru ve Ģikayetler; sayaç, doğal gaz basınç seviyesi, gaz kesintisi, çeģitli Ģikayetler olarak sınıflandırılabilir. Buna göre dağıtım Ģirketlerine 2010 ında toplam adet baģvuru ve Ģikayette bulunulmuģ olup, bu baģvuru ve Ģikayetlerin %40 ını doğal gaz kesintisi, %13 ünü doğal gaz basınç seviyesi, %8 ini sayaçlar ve %39 unu ise diğer hususlarla ilgili (faturalandırma, bağlantı talebi vb.) baģvuru ve Ģikayetler oluģturmaktadır. Aylar itibariyle gelen baģvuru ve Ģikayetler değerlendirildiğinde sayaç ve doğal gaz kesintisine iliģkin olanların içinde kıģ aylarında yoğunlaģtığı görülmektedir. Grafik Yılında Tüketiciler Tarafından Dağıtım Şirketlerine Yapılan Başvuru ve Şikayetlerin Konulara Göre Aylar İtibariyle Dağılımı (adet) Dağıtım Ģirketlerinden alınan verilerden dağıtım Ģirketlerine yapılan Ģikayetlerin %92 sinin telefonla, %4 ünün e-posta ile, %3 ünün yazılı dilekçe ile kalanının ise faks ile yapıldığı görülmüģtür. Doğal gaz tüketicilerinin dağıtım Ģirketlerine Ģikayet baģvurusu yöntemleri arasında telefon ile Ģikayet baģvurusu dıģındaki diğer yöntemleri etkin olarak kullanmadığı saptandığından, dağıtım Ģirketlerinin telefonla yapılan Ģikayet baģvurularını 55

64 kayıt altına alacak ve etkin çözebilecek yapıları oluģturması noktasında gerek Kurum gerekse dağıtım Ģirketleri tarafından çalıģmalar yapılması gerektiği düģünülmektedir. Grafik Yılı Tüketicilerin Başvuru ve Şikayet Yöntemlerinin Aylar İtibariyle Dağılımı (adet) Diğer taraftan abone saarı artmıģ olmasına rağmen, dağıtım Ģirketlerine gelen Ģikayetlerin 2009 ına göre azalma eğiliminde olduğu anlaģılmaktadır. ĠĢletmecilik konusundaki deneyimlerin artmasına paralel olarak Ģikayetlerdeki azalıģın devam edeceği öngörülmektedir. Bununla beraber toplam abone saarı ile Ģikayet saarı birlikte değerlendirildiğinde her 16 kiģiden 1 inin Ģikayette bulunduğu görülmektedir. Her ne kadar lar itibariyle iyileģme devam etse bile bu oranın azaltılması, dağıtım Ģirketlerinin verimliliği ve Kurumumuz açısından önem arz ettiğinden konuya daha fazla hassasiyet gösterilmesi ve gerekli tedbirlerin alınması gerektiği düģünülmektedir. Ġkincil mevzuatta yapılacak sadeleģtirmeye yönelik değiģiklikler neticesinde mevzuatın tüm piyasa tarafları açısından anlaģılabilirliğinin artırılmasının, bu baģvuru ve Ģikayetlerin azalmasında önemli bir etken olacağı değerlendirilmektedir. 56

65 Grafik 38- Tüketicilerin Başvuru ve Şikayet Yöntemlerinin 2009 ve 2010 Yılları İçin Karşılaştırılması (adet) Fatura Ġtirazları Dağıtım Ģirketlerine iletilen fatura itirazları; itiraz sayısı, itirazı kabul edilen müģteri sayısı, itirazı reddedilen müģteri sayısı baģlıklarıyla incelenmiģ ve Grafik 39 da verilmiģtir. Buna göre, 2010 ı içerisinde kesilen yaklaģık faturanın adedine iliģkin itiraz baģvurusu olduğu ve bu baģvuruların adedinin kabul edildiği görülmektedir ında abone saarı artmıģ ancak fatura itirazları bir önceki a göre %4,6 oranında azalmıģtır. Haklı bulunan fatura itirazı sayısında ise bir önceki a göre %2 oranında artıģ görülmüģtür. Fatura itirazlarında görülen düģüģ memnuniyet verici olmakla birlikte, faturalandırma iģlemlerindeki hataların azaltılması yönünde tedbir alınması gerektiği değerlendirilmektedir. Grafik 39 da 2010 ı aylar itibariyle fatura itirazları yer almaktadır. 57

66 Grafik Yılı Aylar İtibariyle Tüketicilerin Fatura İtiraz Başvuruları (adet) 2010 ı içerisinde kesilen toplam fatura sayısının %19 unun zamanında ödenmediği görülmüģtür. Yüksek olduğu düģünülen bu oranın fatura ödeme tarihlerinin darlığı, gecikme faizinin caydırıcı olmaması, bazı abonelerin maaģ alma tarihleri ile son ödeme tarihlerinin uyumsuzluğu, fatura tahsilat merkezlerinin abone sayısına oranla yetersiz olması gibi nedenlerden kaynaklandığı değerlendirilmektedir. Grafik Yılı Aylar İtibariyle Zamanında Ödenmeyen Fatura Sayısı (adet) 58

67 Acil Müdahale Dağıtım Ģirketlerine 2010 ı içerisinde toplam adet acil müdahale ihbarı gelmiģtir. Bu ihbarların, adet acil müdahale personeli ve 413 acil müdahale aracı ile ortalama 10,43 dakikada sonuçlandırıldığı görülmüģtür ı içerisinde Ģebeke yatırımları ve abone sayısındaki artıģa rağmen 2009 ına göre acil müdahale baģvurularında artıģ olmaması olumlu bulunmakla birlikte, Ģebeke iģletmeciliğinin geliģmesi ve tüketicilerin daha da bilinçlenmesine paralel olarak baģvuru saarında ileriki larda düģüģ olması öngörülmektedir. Grafik Yılı Aylar İtibariyle Acil Müdahale İhbar Sayısı (adet) Doğal Gaz Kesintisi Dağıtım Ģirketleri tarafından acil durum ve bakım-onarım sebebiyle 2010 ında kez doğal gaz kesintisi yapıldığı gelen verilerden saptanmıģtır. Bir önceki a göre Ģebeke yatırımlarının yaygınlaģması ve abone saarında artıģ yaģanmasına rağmen kesintilerde önemli bir artıģ olmadığı gözlemlenmiģtir. Aylar itibariyle bakıldığında bu tür kesintilerin Ģebeke yapımının yoğunlaģtığı dönemler ile gaz kullanımının arttığı dönemlerde artıģ gösterdiği görülmüģtür. ġebeke iģletmeciliğinde sağlanacak verimlilik artıģına paralel olarak bu kesintilerin lar itibariyle azalacağı değerlendirilmektedir. 59

68 Grafik Yılı Aylar İtibariyle Doğal Gaz Kesintisi Dağılımı (adet) Serbest Tüketici Olma Sınırı ve Dağıtım Sektörüne Etkisinin Değerlendirilmesi Doğal gaz piyasasında serbest tüketicilere ve 2010 ı boyunca uygulanmak üzere, serbest tüketici olma sınırına iliģkin olarak alınan tarih ve 2378 saı Kurul Kararı ile serbest tüketici olma sınırı m 3 ten m 3 e düģürülmüģtür. Serbest tüketici sınırının belirlenmesi çalıģmalarında 4646 saı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten evvel alınmıģ bir hak, belge, izin ve yetkilendirmeye müsteniden doğal gaz dağıtım faaliyetinde bulunan Ģehir içi doğal gaz dağıtım Ģirketleri ile Kurumun yaptığı ihale sonucu lisans almıģ ve lisans yürürlük baģlamak üzere ilk 5 ını doldurmuģ toplam 26 dağıtım Ģirketinden alınan tarihleri arasındaki 12 aylık doğal gaz tüketim verileri analiz edilmiģtir. Tablo 17- Analizi Yapılan 26 Dağıtım Şirketinin Dağıtım Bölgelerindeki Müşterilerin Tarihleri Arasındaki Tüketim Profili Tüketim Miktarı Aralığı (Sm 3 /) Tüketim Miktarı Aralığındaki Yüzdesi (%) Toplam Tüketimdeki Yüzdesi (%) ,5 3, ,0 1, ,7 1, ,3 0, ,4 0, ,9 0, ,5 0, ,7 0,6 60

69 ,1 0,4 > ,9 27,5 Genel Toplam ( Sm3/ üzeri) 100,0 37,2 Tablo 17 de yer alan veriler incelendiğinde; Sm 3 / üzerinde tüketimi bulunan müģterilerin toplam tüketim içerindeki payının %27,5 olduğu; Sm 3 / altında tüketimi bulunan müģterilerin toplam tüketim içerindeki payının %62,8 olduğu; Sm 3 / aralığındaki müģterilerce tüketilen toplam doğal gaz miktarının büyük kısmının Sm 3 / aralığında gaz tüketen müģterilerce tüketildiği (%8,5); en az doğal gaz tüketilen aralığın Sm 3 / aralığı olduğu (%0,4) ve bunu ve Sm 3 / aralıklarının takip ettiği (%0,6) tespit edilmiģtir. Grafik 43- Analizi Yapılan 26 Dağıtım Şirketinin Dağıtım Bölgelerindeki Müşterilerin Tarihleri Arasındaki Tüketimleri Serbest tüketici olma sınırının Sm 3 e düģürülmesi sonucunda ilgili dağıtım bölgelerinde 2010 ı baģında toplam tüketimdeki payı %1,07 olan 116 müģteri serbest tüketici statüsüne geçmiģ ve yurt içinde herhangi bir üretim Ģirketi, ithalat Ģirketi, dağıtım Ģirketi veya toptan satıģ Ģirketi ile doğal gaz alım-satım sözleģmesi yapma serbestisi kazanmıģtır. Ayrıca 2010 ı içinde lisans yürürlük baģlamak üzere ilk 5 ını dolduran 8 dağıtım Ģirketinin dağıtım bölgesinde de serbest tüketici olma sınırının Sm 3 olması daha fazla tüketicinin serbest tüketici statüsüne geçmesine olanak sağlamıģtır. 61

70 Grafik Yılı Serbest Tüketici Sayısında Bir Önceki Aya Göre Artış Oranları (%) 2010 ına iliģkin tüm dağıtım Ģirketlerinden gelen serbest tüketiciye iliģkin gerçekleģmiģ veriler değerlendirildiğinde; ı sonu itibariyle 2009 ına göre serbest tüketici sayısında %62 lik bir artıģ olduğu, - Serbest tüketici olma sınırının Sm 3 e düģürülmesi nedeniyle bu artıģın %20 lik payının 2010 ı Ocak ayında gerçekleģtiği, ı bütününde serbest tüketici statüsü kazanan tüketici toplam sayısı içinde, serbest tüketici olma sınırının düģürülmesinin etkisinin %32 olduğu, ında tedarikçilerden doğal gaz satın alan serbest tüketicilerin toplam serbest tüketiciler içerisindeki payı %17 iken, 2010 ı içerisinde serbest tüketici statüsü kazanan tüketicilerin %18 inin tedarikçilerden doğal gaz satın alma hakkını kullandığı, ı içerisinde serbest tüketicilerin %3,5 unun tedarikçi değiģtirmiģ olduğu, tespit edilmiģtir. 62

71 Diğer taraftan 34 dağıtım Ģirketinden serbest tüketici olma sınırının belirlenmesine yönelik çalıģmalarda kullanılmak amacıyla alınan verilerden ve tüm dağıtım Ģirketlerinden alınan 2010 ı gerçekleģmiģ verilerinden hareketle; serbest tüketicilerin tedarikçi seçme oranı ve tedarikçilerden doğal gaz alan serbest tüketicilerin tüketimlerinin toplam serbest tüketicilerin tüketimlerine oranı incelenmiģtir tarihleri ve tarihleri arasındaki iki dönem olarak 34 dağıtım Ģirketi için ve tarihleri arasında tüm dağıtım Ģirketleri için ayrı ayrı ve genel olarak yapılan inceleme sonucunda; tarihleri arasındaki dönemde serbest tüketicilerin tedarikçisini seçme oranının yaklaģık %13 olduğu, ancak tedarikçilerden doğal gaz satın alan serbest tüketicilerin satın aldığı doğal gaz miktarının, serbest tüketiciler tarafından satın alınan toplam doğal gazın yaklaģık %74 üne tekabül ettiği, tarihleri arasındaki dönemde serbest tüketicilerin tedarikçisini seçme oranının yaklaģık %17 olduğu, ancak tedarikçilerden doğal gaz satın alan serbest tüketicilerin satın aldığı doğal gaz miktarının, serbest tüketiciler tarafından satın alınan toplam doğal gazın %83 üne tekabül ettiği, tarihleri arasındaki dönemde serbest tüketicilerin tedarikçisini seçme oranının yaklaģık %17 olduğu, ancak tedarikçilerden doğal gaz satın alan serbest tüketicilerin satın aldığı doğal gaz miktarının, serbest tüketiciler tarafından satın alınan toplam doğal gazın %87 sine tekabül ettiği, görülmüģtür. Grafik 45 ve Grafik 46 da da tarihleri arasındaki dönemde sırasıyla dağıtım Ģirketinden doğal gaz satın alan serbest tüketicilerin tüketim miktarı ile tedarikçilerden doğal gaz satın alan serbest tüketicilerin tüketim miktarı ve dağıtım Ģirketinden doğal gaz satın alan serbest tüketicilerin sayısı ile tedarikçilerden doğal gaz satın alan serbest tüketicilerin sayısı gösterilmektedir. 63

72 Grafik Yılı Serbest Tüketicilerin Tüketim Miktarları (milyon Sm 3 ) Grafik Yılı Doğal Gaz Satın Aldığı Kaynağa Göre Serbest Tüketici Sayısı (adet) Yapılan incelemede ortaya çıkan verilerden hareketle; yüksek doğal gaz tüketimine sahip serbest tüketicilerin tedarikçisini seçme eğiliminde oldukları, düģük doğal gaz tüketimine sahip serbest tüketicilerin ise ağırlıklı olarak dağıtım Ģirketlerinden doğal gaz almaya devam ettiği sonucuna varılabilir. Bunun birçok nedeni olabileceği ve her bir nedenin ayrı ayrı incelenmesi neticesinde bir saptama yapılabileceği düģünülmekle birlikte, genel kapsamda yüksek doğal gaz tüketimine sahip serbest tüketicilerin, düģük doğal gaz tüketimine sahip serbest tüketicilere oranla tedarikçilerle pazarlık gücünün fazla olması ve piyasada bilgi eksikliği veya bilgi asimetrisi vb. nedenler gösterilebilir. 64

73 Bu kapsamda doğal gaz piyasasında rekabetçi piyasa ortamı oluģturularak, devamlılığının sağlanması, piyasa açıklığının artırılmasıyla sağlanabilecek bir amaç olup, serbest tüketici olma sınırının düģürülerek daha fazla tüketicinin tedarikçisini seçebilme hakkını elde etmesi önemli bir enstrümandır. Ayrıca bireylerin tercih ve davranıģlarında özgürlüğün sağlaması etkin bir rekabetin temel koģullarından biri olmanın yanı sıra, baģlı baģına bir değer de içerir. Ancak daha fazla tüketicinin bu statüye kavuģmasının sağlanması yanında, eģzamanlı olarak piyasanın arz tarafında da daha fazla piyasa oyuncusunun piyasaya katılımının sağlanması ve piyasada hakim durumda olan yapıların ortadan kaldırılması gerekmektedir. Özetle piyasanın arz ve talep taraflarındaki geliģiminin birbiriyle eģzamanlı yürütülmesi esastır. Diğer taraftan teknik açıdan ihtiyaç duyulan yapıların oluģumu ve tüketicilerin tedarikçilerini seçebilme hakkı konusunda bilinçlendirilmeleri, yani bilgi eksikliğinin ortadan kaldırılması da önem arz etmektedir. Gerek piyasanın arz tarafında ihtiyaç duyulan geliģimin sağlanması, gerekse tüketicinin bilgi eksikliğinin ortadan kaldırılması ve teknik geliģimin sağlanması konularında, piyasanın etkin iģleyebilmesi için gerekli önlemlerin alınması gerekmektedir. 3.9 Sertifika Faaliyetleri Meslek Standartları 1986 ında yayımlanan 3308 saı Meslekî Eğitim Kanununun amacı; çırak, kalfa ve ustaların eğitimi ile okullarda ve iģletmelerde yapılacak mesleki eğitime iliģkin esasları düzenlemektir. Örgün Eğitimde üç lık meslek lisesi mezunları Mesleki Eğitim Merkezlerine (eski adıyla Çıraklık Eğitim Merkezi) müracaat eder, teorik ve uygulamalı sınavlara katılarak baģarılı olduğu takdirde Ustalık Belgesi almaya hak kazanırlar. Dört lık meslek lisesi, meslek yüksek okulları ve üniversite mezunları ise sınava girmeden diplomaları ile birlikte Ustalık Belgesini de kapsayan onun bir üst belgesi olan ĠĢyeri Açma Belgesi ne sahip olabilmektedirler. Yaygın Eğitimde ise bir iģyerinde çırak olarak çalıģan kiģi üç boyunca haftada bir gün Mesleki Eğitim Merkezlerine giderek teorik bilgi alır, üçüncü ın sonunda Kalfalık Sınavlarına katılarak baģarılı olursa kalfa olur. Üç daha iģyerinde kalfa olarak çalıģmaya devam eder, yine haftada bir gün Mesleki Eğitim Merkezine gelerek teorik eğitim alır, üç ın sonunda yine sınavlara katılarak baģarılı olursa Ustalık Belgesini 65

74 alır. Kalfalık süresince haftada bir gün Mesleki Eğitim Merkezine gelmediği takdirde, altı bir iģyerinde (teorik eğitim süresinin iki katı) kalfa olarak çalıģır. Bu sürenin sonunda sınava katılıp baģarılı olursa Ustalık Belgesi almaya hak kazanır. 131 meslek dalı çıraklık eğitimi uygulama kapsamında olup bu mesleklerde eğitim, sınav ve belgelendirme iģlemleri Milli Eğitim Bakanlığınca yapılmaktadır. Personel belgelendirmesi konusunda Türk Akreditasyon Kurumu (TÜRKAK) tarafından akredite edilmiģ olan kuruluģlar ile akreditasyon kapsamı TÜRKAK ın web sayfasında yayımlanmaktadır. Yabancı kökenli olup da ülkemizde faaliyet gösteren ve belgelendirme faaliyeti yapan kuruluģlar; Avrupa Akreditasyon Birliği (EA) üyesi bir ulusal akreditasyon kuruluģu tarafından akredite edilmiģ olmalıdır. Meslek standartlarını temel alarak, teknik ve meslekî alanlarda ulusal yeterliliklerin esaslarını belirlemek; denetim, ölçme ve değerlendirme, belgelendirme ve sertifikalandırmaya iliģkin faaliyetleri yürütmek üzere 21 Eylül 2006 tarihli ve 5544 saı Kanun ile Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK) kurulmuģtur. MYK gerek ulusal meslek standartlarını, gerekse sınav ve sertifikasyon hizmetlerini, yetkilendirdiği kurum ve kuruluģlara yaptırmaktadır. Sınav ve belgelendirme sistemi kapsamında yetkilendirilecek kuruluģların MYK tarafından kabul edilecek ulusal meslek standartları ve yeterliliklere göre TÜRKAK (veya Avrupa Akreditasyon Birliği ile çok taraflı tanıma anlaģması imzalamıģ diğer akreditasyon kurumları) tarafından TS EN ISO/IEC Uygunluk değerlendirmesi-personel belgelendirmesi yapan kuruluģlar için genel Ģartlar standardına göre akredite olmaları gerekmektedir. Türkiye Doğal Gaz Dağıtıcıları Birliği (GAZBĠR) ve Ġstanbul Uygulamalı Gaz ve Enerji Teknolojileri AraĢtırma Mühendislik Sanayi Ticaret A.ġ. (UGETAM) iģbirliği yaparak doğal gaz piyasasına iliģkin ulusal meslek standartlarını hazırlamak üzere MYK tarafından yetkilendirilmiģ ve hazırlanan 11 adet doğal gaz meslek standardı MYK tarafından onaylanarak tarihli Resmi Gazete de yayımlanmıģtır. 66

75 Tablo Yılında Yürürlüğe Giren Doğal Gaz Meslek Standartları 01 Bacacı (Seviye 3) 02 Bacacı (Seviye 4) 03 Doğal Gaz Çelik Boru Kaynakçısı (Seviye 3) 04 Doğal Gaz Polietilen Boru Kaynakçısı (Seviye 3) 05 Doğal Gaz Polietilen Boru Kaynakçısı (Seviye 4) 06 Isıtma ve Doğal Gaz İç Tesisat Yapım Personeli (Seviye 3) 07 Doğal Gaz Isıtma ve Gaz Yakıcı Cihaz Servis Personeli (Seviye 4) 08 Doğal Gaz İşletme Bakım Operatörü (Seviye 4) 09 Doğal Gaz Altyapı Yapım ve Kontrol Personeli (Seviye 4) 10 Coğrafi Bilgi Sistemleri Operatörü (Seviye 5) 11 Topoğraf (Seviye 4) GAZBĠR tarafından kurulan GAZMER Doğalgaz ve Enerji Eğitim Belgelendirme ve Teknolojik Hizmetler Ltd. ġti. (GAZMER), yürürlükteki doğal gaz meslek standartlarının sınav ve belgelendirmesi hususunda yetki alabilmek ve akredite olmak için çalıģmalar yapmaktadır Ġç Tesisat ve Servis Hatları Sertifikası 4646 saı Kanunun 5 inci maddesinde Ġç tesisat ve servis hatları ile ilgili sertifikalar Kurum adına ve Kurum tarafından yetkilendirilen resmi veya özel Ģirketler ile Ģehir içi dağıtım Ģirketlerince verilir. hükmü yer almaktadır. Doğal Gaz Piyasası Sertifika Yönetmeliğinde iç tesisat ve servis hatları sertifikasının ilgili dağıtım Ģirketinin belirlenmiģ bölgesinde geçerli olduğu hususu düzenlenmiģ, iç tesisat ve servis hatları sertifikası vermek üzere resmi veya özel Ģirketlere Yetki Belgesi verilmesi ile ilgili uygulamanın baģlama tarihi ise müteaddit Yönetmelik değiģiklikleri ile tarihine ertelenmiģtir. Halihazırda iç tesisat ve servis hatları ile ilgili sertifikalar sadece dağıtım Ģirketleri tarafından verilmekte olup, sertifikayı veren dağıtım Ģirketinin yetkilendirildiği dağıtım bölgesi içerisinde geçerlidir. Ayrıca, sertifika sahiplerinin denetimi, sundukları iç tesisat projelerinin onayı ile yapılan tesisatların test ve kabulü dağıtım Ģirketlerince gerçekleģtirilmekte, mevzuat ihlalinde bulunan sertifika sahipleri Kuruma bildirilmektedir. 67

76 Yetki Belgesi almıģ Ģirketler tarafından da sertifika verilmesi ve denetim yapılması piyasada karmaģa yaratacağından, Yetki belgesi ile ilgili uygulama baģlatılmamıģtır tarihli ve saı Resmi Gazete de yayımlanan Doğal Gaz Piyasası Sertifika Yönetmeliğinde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile, sertifika baģvurularında sadece akredite kuruluģlardan alınmıģ kaynakçı belgelerinin sunulmasına iliģkin bir lık geçiģ süresinin, piyasadan gelen talepler doğrultusunda altı ay uzatılması yönünde düzenleme yapılmıģtır. Böylece; Sadece akredite edilmiģ kuruluģlarca verilen doğal gaz iç tesisat yetkili mühendis belgesi ile çelik ve polietilen boru kaynakçı belgelerine iliģkin hükümlerin yürürlüğe giriģ tarihi dur. Akredite olmamıģ kuruluģlarca sonra düzenlenen yetkili mühendis ve kaynakçı belgeleri sertifika alma, tadil ve vize baģvurularında kabul edilmez. Ancak, bu tarihten önce düzenlenmiģ belgeler sertifika alma, tadil ve vize baģvurularında tarihine kadar kullanılabilir. hükmü getirilmiģtir Yapım ve Hizmet Sertifikası Kurum tarafından verilen, tadil edilen, sona erdirilen ve vizesi yapılan yapım ve hizmet sertifikalarının durumu lara göre ve 2010 ı sonu itibariyle toplam sertifika iģlemleri Grafik 47 de gösterilmiģtir tarihli ve saı Resmi Gazete de yayımlanan Yönetmelik değiģikliği ile, yapım ve hizmet sertifikalarında; 4646 saı Kanun da geçen fizibilite-etüt, müģavirlik, proje, kontrol ve denetleme, yapım, servis, bakım ve onarım faaliyetlerine karģı gelen zemin, arazi, inģaat, mekanik, elektrik/elektronik kategorilerine de yer verilmesi, bu doğrultuda sertifika sahiplerinden her bir kategoriyle ilgili mühendis, iģ bitirme veya deneyim belgesi talep edilmesi ve tarihine kadar verilen tüm sertifikaların, yapılan mevzuat değiģikliği çerçevesinde zorunlu olarak tadil edilmesi hükmü getirilmiģtir. Bu bağlamda, 2006 ve 2007 larında tadil edilen sertifika saarındaki bariz artıģ, bedel alınmaksızın zorunlu olarak gerçekleģtirilen tadil iģlemlerinden kaynaklanmıģtır. 68

77 Grafik Yılları Arası Yıllık Sertifika İşlem Saarı (adet) Grafik Yılları Arası Sertifika İşlemleri (adet) 3.10 Ulusal Doğal Gaz Tüketim Verileri 2008 ı için 36,865 milyar Sm 3 olan ulusal doğal gaz tüketim miktarı, dünyada yaģanan ekonomik krizin etkisiyle 2009 ında 35,218 milyar Sm 3 e düģmüģ ve 2010 ında 37,411 milyar Sm 3 seviyelerine ulaģarak, tekrar artıģ trendine girmiģtir. Doğal gaz kullanımının 2010 ındaki sektörel dağılımı yüzde 51 elektrik, yüzde 32 sanayi, yüzde 17 69

78 konut olarak gerçekleģmiģtir ı içinde tüketilen doğal gazın önceki üç senede olduğu gibi yaklaģık yarısının elektrik üretiminde kullanıldığı görülmektedir. Grafik Yılı Sektörel Doğal Gaz Tüketimi 2004 ından bu yana, mevzuatta verilen yetkiye dayanarak ulusal doğal gaz tüketim tahmini çalıģmalarını yürüten Kurum gerek katılımcıların piyasadaki paylarını ölçmek ve gerekse de geçmiģ ın gerçekleģme değerleri ile gelecek ın tahmin değerlerini piyasayla paylaģarak yol gösterici olma niteliğini korumaktadır. Ulusal doğal gaz tüketim tahmini çalıģmalarında, dünyada ve Türkiye de ekonomik seyrin durumuna iliģkin parametreler göz önünde tutulmakta ve piyasa katılımcılarından bilgi talep edilmektedir. Türkiye nin birincil enerji tüketiminde 2010 ında gözlenen artıģın 2011 ında da sürmesi beklenmektedir ında birincil enerji tüketiminin yüzde 5,6 artıģla 114,3 Mtep olacağı tahmin edilmektedir. Türkiye de birincil enerji tüketiminde doğal gazın büyük bir payı olmakla birlikte, gerek 2009 ve 2010 larında Türkiye de hidrolojik Ģartların iyileģmesi ile barajların doluluk oranlarının yükselmesi sonucunda hidrolik kaynakların, elektrik üretimindeki payının artması, gerekse de tarih ve 2009/11 saı Yüksek Planlama Kurulu (YPK) Kararı olarak yayımlanan Elektrik Enerjisi Piyasası ve Arz Güvenliği Stratejisi Belgesi ile uzun soluklu elektrik kaynak kullanım hedeflerinin ortaya konulması ile birincil enerji tüketiminde öngörülen bu artıģın, doğal gaz tüketimine aynı oranda yansımayacağı tahmin edilmektedir. Bu kapsamda piyasa katılımcılarından derlenen 2011 ı tüketim tahminlerinin de değerlendirilmesiyle tarih ve 3055/6 saı Kurul Kararıyla 2011 ı ulusal doğal gaz tüketim miktarı, 39 milyar Sm 3 olarak açıklanmıģtır. 70

79 göstermiģtir. Tablo 19 de görüldüğü üzere tüketim miktarı, 2009 ı hariç tüm larda artıģ Tablo 19- Yıllar İtibariyle Ulusal Doğal Gaz Tüketim Tahmini ve Gerçekleşme Değerleri Miktar (Sm 3 ) Tahmin Gerçekleşen Tahmin Gerçekleşen Tahmin Gerçekleşen Tahmin Gerçekleşen Tahmin Gerçekleşen Tahmin Gerçekleşen Tahmin Gerçekleşen* Tahmin Gerçekleşen - *2010 ı için ilk 10 ay gerçekleşen, son 2 ay gerçekleşme tahmini verileri üzerinden hesaplanmıştır. Grafik 50- Yıllar İtibariyle Açıklanan-Gerçekleşen Tüketim Değerleri ve Sapma Yüzdesi 71