2015 TEMMUZ KISA VADELİ DIŞ BORÇ İSTATİSTİKLERİ GELİŞMELERİ

Transkript

1 1990-Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q1 Tem TEMMUZ KISA VADELİ DIŞ BORÇ İSTATİSTİKLERİ GELİŞMELERİ 15 Eylül 2015 Kısa vadeli dıģ borçlara iliģkin Temmuz 2015 verileri, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından 15 Eylül 2015 tarihinde yayımlandı 1. Kısa vadeli dıģ borçlar, temel olarak bankaların aylık döviz vaziyeti stokları, özel sektörün yurt dıģından sağladığı kredilerin izlendiği veri tabanı, ticari kredilere iliģkin Türkiye Ġstatistik Kurumu (TÜĠK) ithalat verileri ve Merkez Bankası aylık döviz vaziyeti kaynaklarından derlenmektedir. Buna göre, kısa vadeli dıģ borç stoku Temmuz 2015 itibarıyla 2014 yılsonuna göre %3,7 (~ 4,9 milyar ABD doları) azalmıģ ve yaklaģık 128 milyar ABD doları olarak gerçekleģmiģtir (ġekil 1). Aynı dönemde bankalar kaynaklı kısa vadeli dıģ borç stoku %5,4 azalarak 90,7 milyar ABD dolarına, diğer sektörler kaynaklı kısa vadeli dıģ borç stoku da %0,9 azalarak 37 milyar ABD dolarına gerilemiģtir. ġekil 1: Kısa Vadeli DıĢ Borç Stoku (1990:Q1- Temmuz 2015, Milyon ABD Doları) 140, , Tem.2015, 128,001 80,000 60,000 40,000 20,000 0 Kaynak: TCMB 1 TCMB, her ay verileri geçmiģe dönük revize ettiği için bilgi notlarında yer alan tablolardaki eski yıllara ait veriler farklılık gösterebilmektedir. 1

2 Kısa vadeli dıģ borç stokunun %70,9 u bankalar kaynaklı borçlardan oluģmaktadır. Bankalar kaynaklı borçların %39,5 ini ise krediler oluģturmaktadır. Bankaların yurt dıģından kullandıkları kısa vadeli krediler 2015 yılı Temmuz sonu itibarıyla yaklaģık 35,9 milyar ABD doları olarak gerçekleģmiģtir. Bu rakam, kısa vadeli kredilerde 2014 yılsonuna göre %25,7 lik bir daralma yaģandığı anlamına gelmektedir. Aynı dönemde yurt dıģı yerleģiklerin döviz tevdiat hesabı, banka mevduatları ve TL cinsinden mevduatları, sırasıyla, %11,8, %22,9 ve %6,3 oranında artmıģtır (Tablo 1). Diğer sektörlerin yurt dıģından sağladığı kısa vadeli borçlar ise 2014 yılsonuna göre %0,9 oranında artarak 37 milyar ABD doları seviyesinde gerçekleģmiģtir. Tablo 1: Kısa Vadeli DıĢ Borç Stoku (2012:Q1- Temmuz 2015, Milyon ABD Doları) Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Temmuz MERKEZ BANKASI 1,243 1,127 1,071 1, BANKER KREDĠ MUHABĠR AÇIKLARI KREDĠ MEKTUPLU DTH 1,242 1,127 1,070 1, DÖVĠZE ÇEV. MEVDUAT & DĠĞER GENEL HÜKÜMET BANKALAR 57,380 62,725 64,349 68,385 79,361 86,106 88,676 92,252 90,009 94,673 95,056 95,877 95,208 91,468 90,735 KREDĠLER 23,750 26,616 27,089 29,381 36,331 37,619 40,862 44,300 44,447 47,205 47,587 48,223 44,211 37,484 35,850 DÖVĠZ TEVDĠAT HESABI 8,495 8,839 8,403 8,768 8,967 9,696 10,714 11,507 11,465 12,077 12,592 13,131 12,778 13,939 14,686 BANKA MEVDUATI 15,947 16,633 17,286 18,588 21,621 25,699 27,142 25,390 23,992 22,933 21,999 21,118 25,543 26,379 25,952 TL CĠNSĠNDEN MEVDUAT 9,188 10,637 11,571 11,648 12,442 13,092 9,958 11,055 10,105 12,458 12,878 13,405 12,676 13,666 14,247 DĠĞER SEKTÖRLER 29,326 32,439 32,215 30,774 33,741 37,255 34,927 37,331 34,952 36,254 36,073 36,670 34,073 35,761 37,018 TĠCARĠ KREDĠLER 25,348 27,627 26,960 26,390 29,701 33,169 30,427 32,325 30,028 31,358 31,407 31,855 29,402 30,970 32,031 ĠTHALAT BORÇLARI 20,246 22,900 22,486 22,084 25,345 28,638 25,911 27,828 25,490 26,930 27,097 27,744 25,565 27,261 28,370 PREF.&PEġĠN ĠHRACAT 5,102 4,727 4,474 4,306 4,356 4,531 4,516 4,497 4,538 4,428 4,310 4,111 3,837 3,709 3,661 DĠĞER KREDĠLER 3,978 4,812 5,255 4,384 4,040 4,086 4,500 5,006 4,924 4,896 4,666 4,815 4,671 4,791 4,987 KAMU ÖZEL 3,978 4,812 5,255 4,384 4,040 4,086 4,500 5,006 4,924 4,896 4,666 4,815 4,671 4,791 4,987 TOPLAM 87,949 96,291 97, , , , , , , , , , , , ,001 Kaynak: TCMB Kısa vadeli dıģ borç stokunun borçlu bazında dağılımı incelendiğinde, tamamı kamu bankalarından oluģan kamu sektörünün borcunun Temmuz 2015 itibarıyla, 2014 yılsonuna göre %8,8 oranında azaldığı ve 16,4 milyar ABD dolarına gerilediği görülmektedir. Kısa vadeli dıģ borç stokunun %87 sini oluģturan özel sektörün kısa vadeli dıģ borç stoku ise 2015 yılı Temmuz sonunda, 2014 yılsonuna göre %3,3 oranında (2,9 milyar ABD doları) azalmıģ ve 111,3 milyar ABD doları seviyesinde gerçekleģmiģtir. Alacaklı bazında dağılım incelendiğinde ise özel kredi alacaklıların %62 sini oluģturan parasal kuruluģlara olan kısa vadeli borçların 2015 yılı Temmuz sonu itibarıyla, bir önceki yılsonuna göre %8,3 oranında azaldığı ve 76,5 milyar ABD dolarına gerilediği görülmektedir. Aynı dönemde parasal olmayan kuruluģlara olan kısa vadeli borçlar ise %3,4 oranında artmıģ ve 47,3 milyar ABD doları seviyesinde gerçekleģmiģtir yılı Temmuz sonu itibarıyla 3,8 milyar ABD doları olan tahvil ihraçlarının 2014 yılsonuna göre %9,1 oranında daraldığı görülmektedir. Kısa vadeli dıģ borç stokunun Temmuz dönemindeki döviz kompozisyonu incelendiğinde, 2005 yılına kıyasla yaklaģık 6 yüzde puan azalmakla birlikte, ABD dolarının payının, euro ve diğer dövizlere göre daha yüksek olduğu görülmüģtür yılı Temmuz sonu itibarıyla, kısa vadeli dıģ borç stokunun %53,8 i ABD doları, %29,9 u euro, %13,26 sı TL ve %2,7 si de diğer döviz cinslerinden oluģmaktadır (ġekil 2). ġekil 2: Kısa Vadeli DıĢ Borç Stokunun Döviz Kompozisyonu, % (2005 Temmuz 2015) 2

3 ABD Doları 59,7 54,3 53,2 49,9 48,6 43,5 51,2 49,9 50,3 53,3 55,0 53,8 53,8 Euro TL Diğer 23,9 29,7 30,1 19,3 14,4 7,5 2,7 2,5 2,7 26,2 29,7 28,7 32,7 32,3 18,3 20,7 28,4 14,3 15,4 2,1 2,0 1,9 1,8 2,4 34,6 12,7 2,5 30,6 13,5 2,7 29,7 12,7 2,6 30,4 13,2 2,6 29,9 13,6 2,7 k: TCMB Q Q2 Tem.2015 Kayna Son olarak kısa vadeli dıģ borç stokunu kalan vadeye göre değerlendirmek gerekirse 2015 yılı Temmuz sonu itibarıyla, orijinal vadesine bakılmaksızın vadesine 1 yıl veya daha az kalmıģ kısa vadeli dıģ borç stokunun 170,8 milyar ABD doları olduğu görülmektedir. Söz konusu stokun yaklaģık %54,5 i özel bankaların borçlarından oluģmaktadır. 33,3 milyar ABD dolarlık kısmı ise Türkiye de yerleģik bankaların ve özel sektörün, yurt dıģı Ģubeleri ile iģtiraklere olan borçlarından oluģmaktadır. Kalan vadeye göre dıģ borç stoku borçlu bazında ele alındığında, özel sektörün %86,8 lik oran ile en büyük paya sahip olduğu tespit edilmiģtir. Kamu sektörü ve Merkez Bankası nın payları ise sırasıyla, %12,7 ve %0,5 tir. 3

4 Yorum: (Not: Bir ülkenin dıģ borcu ele alındığında, o ülkenin hem kamu hem de özel sektörünün dıģ borcu toplamı değerlendirilir. Dolayısıyla, Türkiye nin kısa vadeli dıģ borç stokunda hem kamu hem de özel sektörün kısa vadeli dıģ borç toplamı ele alınır.) YaklaĢık 2/3 ü bankalara, 1/3 ü reel sektöre ait olan kısa vadeli dıģ borç stoku, Temmuz ayında 0,7 milyar $ artarak 128 milyar $ a ulaģmıģtır. Orijinal vadesine bakmaksızın, önümüzdeki 1 yıl içinde ödenecek kısa vadeli dıģ borç stoku ise 2,5 milyar $ artarak 170,8 milyar $ a yükselmiģtir. Bu tutarın 111,3 milyar $ ı bankalara, 55,3 milyar $ ı reel sektöre, 4,2 milyar $ ı ise kamuya aittir. Kısa vadeli dıģ borç stokunun döviz kompozisyonu incelendiğinde, $ payının, Euro ve diğer dövizlere göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Kısa vadeli dıģ borç stokunun %53,8 si $, %29,9 u Euro cinsinden oluģmaktadır. Sonuç olarak Kredi derecelendirme kuruluģları bir ülkenin kredi notunu değerlendirirken kısa vadeli borç stokunun yanı sıra Merkez Bankasının rezervlerini de göz önüne alırlar. Kısa vadeli sermaye çıkıģına olan hassasiyetin azaltılmasında, kısa vadeli dıģ borç stokunu karģılayacak yeterli döviz rezervinin olması önemlidir. Rezervlerin seviyesi ülke kredi notunun düģürülmesi veya yükseltilmesinde önemli bir gerekçedir. Merkez Bankası döviz rezervlerinin kısa vadeli dıģ borca oranının minimum 1 olması beklenir. Bu oran ile Merkez Bankası nın döviz yeterliliği belirlenirken diğer taraftan kısa vadeli dıģ borç stokunun düzeyi öne çıkmaktadır. Bu oranın önemi; ülkenin kırılganlık durumunu veya dıģ Ģoklara olan hassasiyetini göstermesidir. Uluslararası kredi derecelendirme kuruluģu S&P 28 Eylül 2015 tarihinde yayınladığı ve Endonezya ile Türkiye yi karģılaģtırdığı notta her iki ülkenin de küresel likidite değiģimlerine hassas olduklarını ancak, Türkiye nin Endonezya ya göre hassasiyetinin daha fazla olduğunu ve daha zayıf bir dıģ borç profiline sahip olduğunu belirtmiģtir. Diğer bir uluslararası derecelendirme kuruluģu olan Fitch, 29 Eylül 2015 tarihinde yayınladığı notta geliģmekte olan ülkelerdeki döviz rezervlerindeki azalıģın makroekonomik baskıları artırabileceğini belirtmiģtir. AĢağıdaki grafik, geliģmekte olan ülkelerin Merkez Bankalarının döviz rezerv seviyesini Eylül sonu itibariyle göstermektedir. Türkiye geliģmekte olan ülkeler arasında en düģük rezerve sahip ülkeler arasında yer alırken; döviz rezervi Eylül sonu itibariyle milyar $ olup bir yıllık periyotta %8,1 oranında düģüģ göstermiģtir. 4

5 TCMB nın toplam rezerv büyüklüğü olan milyar $ ın 99.6 milyar $ ı döviz, 18.3 milyar $ ı altın rezervidir. Toplam büyüklüğü, kısa vadeli dıģ borç stoku ile oranladığımız zaman (117.9/127.3) %92,1 oranını elde etmekteyiz. Diğer taraftan, orijinal vadesine bakmaksızın kısa vadeli dıģ borç stokunu ele aldığımızda bu oran (117.9/170.8) %69 olarak gerçekleģmektedir. Diğer taraftan, Ġngiltere orijinli uluslararası bir banka olan Barclays 22 Eylül 2015 tarihinde yayınladığı raporda geliģmekte olan ülkeleri, Merkez Bankası Rezervi/Kısa Vadeli DıĢ Borç Stoku oranına göre analiz ederek ortaya çıkan değerleri minimum değer olan 1 değerinin altında ve üzerinde kalan ülkeler olarak sıralamıģtır. AĢağıdaki grafikten görüldüğü üzere Türkiye en düģük orana sahip ülkedir (Yukarıda da hesaplandığı üzere 0,69 oranına sahiptir.). Türkiye ile aynı konumda olan ancak Türkiye den daha yüksek orana sahip diğer ülke ise Arjantin dir. Doç.Dr.Ġsmail Orçun GÜNDÜZ 5