AVRUPA da Su Hizmetlerinde Kamu ve Özel Sektör Uygulamaları. Dursun YILDIZ Su Politikaları Uzmanı

Transkript

1 AVRUPA da Su Hizmetlerinde Kamu ve Özel Sektör Uygulamaları Dursun YILDIZ Su Politikaları Uzmanı 6. Dünya Su Forumu nda Avrupa da kamu ya da özel sektör eliyle verilen su hizmetlerine yönelik çeşitli oturumlar ve konferanslar düzenlendi. Bu konuda kamu yönetimine verilen en önemli örnek 4 yıl önce özel sektörden devralınıp kamu eliyle yürütülen Paris teki su hizmeti oldu. Paris te Su bir Kamu Hizmeti Paris Çeşmeleri 6. Dünya Su Forumunun Fransa da yapılması Paris Belediyesi nin ve Marsilya Belediyesi nin su yu bir insan hakkı olarak kabul etmesi ve bu hizmeti bir kamu hizmeti anlayışıyla vermesi için yaptığı çalışmaları öne çıkardı.bundan üç yıl önce İstanbul da Yapılan 5. Dünya Su Forumu nda,paris ta Su Hizmeti konusunda özel olarak bilgi aradığım için biliyorum, bu bilgiye ulaşmak çok zordu.aslında belki de çok yeni olduğu için 2009 yılında İstanbul da ele alınmayan bu konu Marsilya ya damgasını vurdu. Forumlar düzenlendi,broşürler dağıtıldı,ilanlar asıldı. Paris Belediyesi verdiği su hizmetini ve bunu nasıl yaptığını detaylı olarak anlattı Paris Belediyesi nin kamu hizmeti olarak kabul ettiği su hizmetini verirken bir sloganı var. Herkes İçin En İyi Su, En Düşük Fiyata, Paris Suyu nun Önemli Tarihleri 1 Paris suyu 1982 yılına kadar Belediye tarafından bir kamu hizmeti olarak veriliyordu.1984 yılında Belediye Meclisi su tesislerindeki işletme, bakım,yenileme ve ücretlerin toplanması gibi hizmetleri Veolia ve Suez şirketlerine verdi yılında Belediye Meclisi içme suyu üretimi için hisselerinin %70 ine sahip olduğu yarı kamusal bir şirket kurdu.bu şirketin adı 1 Ocak Mairie de Paris In Paris,water is a right

2 te Eau de Paris oldu.2008 yılında Paris Konseyi su hizmetlerinin tekrar kamu hizmetine dönmesine karar verdi.kamu Endüstri ve Ticaret Şirketi kuruldu (EPIC). Yeni Eau de Paris EPIC, daha öneceki yarı resmi şirketin yerini aldı.1 Ocak 2010 da Eau de Paris tamamen kamu hizmeti veren ( Suyun kaynağından getirilmesinden su ücretlerinın toplanmasına kadar tüm işleri kendisi yapan) bir belediye kurumu oldu. 1 Temmuz 2011 de ise Eau de Paris abonelerin yönetimini de bünyesine aldı.daha önce farklı dağıtım şirketleri tarafından verilen bu hizmetin de belediyeye geçmesiyle kamu hizmetine yeniden dönüş süreci tamamlandı Yılında Karar Verildi 2011 Yılının 1 Temmuz unda Paris teki su fiyatı son 25 yılın en düşük seviyesine indi.2008 yılı Paris te su hizmetlerinin el değiştirmesi kararının verildiği yıl oldu.paris Konseyi Özel Sektördeki su hizmetlerinin Paris Belediyesine geri verilmesine karar verdi. Bu karardan bir dönem sonra tüm vergiler dahil suyun fiyatı 2,93 /m 3 oldu. Paris in %33,4 üne hizmet götüren kamu şirketi Eau de Paris, Paris te en düşük gelir seviyesindeki bir hanenin aylık su ödemesinin hane halkı aylık gelirinin % 3 ünü aşması üzerine (OECD kriteri) önlem aldı yılında hane ye Paris belediyesi ekonomik destek oldu.paris halkı ise su faturalarını ödeyerek belediye nin bu sosyal yardımına destek oldu.2011 yılında Eau de Paris bu hanelere verdiği desteği iki katına çıkardı ve bu kez verdi. En Ucuz Su Kullanmadığınız Su dur 2. Belediye bunların yanısıra en ucuz su kullanmadığımız sudur anlayışıyla su ve elektrik fatura bedellerini azaltmak için sosyal ve ekolojik önlemler aldı.bugünden 2012 yılının sonuna kadar Paris Habitat ın işbirliği ile su tasarrufu takımının sosyal konutlara takılmasına karar verildi.böylece yardımdan yararlanan insan sayısı arttıralacak. Belediye nin açıklamalarına göre Paris te çok az da olsa hala tuvaletsiz ve banyo suz ev bulunuyor.bu olanaklardan yoksun evler için 5.Eylem Planı 2010 yılında uygulamaya kondu. Paris Belediyesi sokakta yaşayanların işgal ederek kaldığı apartmanlarda su kotalarını 2010 yılında kaldırdı.buralarda yaşayanlarla özel bir anlaşma yapıldı ve su faturalarını ödemleri konusunda mutabakat sağlandı. Paris Belediyesi 1160 adet sokak çeşmesine ücretsiz su sağlıyor.30 adet duş noktasına da su ücretsiz olarak temin ediliyor.belediye yine de 70 adet su temin noktası daha açmayı planlamış.engelli kişiler için tuvaletler ise 2013 yılında bir pilot bölgede açılacak. Paris Belediyesi abonelerine yılda 4 kez fatura gönderiyor.yeni kurulan (automated meter reading (AMR) ) otomatik okuma sistemiyle Paris in binalarının %95 inde kullanılan su miktarı anlık olarak tesbit ediliyor.bu miktar internet üzerinden de görülebiliyor. Günde 1 Milyon m 3 Su Sağlanıyor.Suyun Kalitesi Garanti Ediliyor. 2 Water in Paris.A Public Service Magazine Eau de Paris. Maire de Paris. March 2012.

3 Eua de Paris Genel Müdür Jean-François Collin 6. Dünya Su Forumundaki panelde Paris in Merkezine günde 1 milyon m 3 su verdiklerini ve bu suyun kalitesini 7 gün 24 saat her an her yerde garanti ettiklerini söyledi. Collin bizim misyonumuz Paris in suyundan kar etmek değil Paris lilere kamu hizmeti vermek diyor.paris Belediyesi bu hizmeti 900 çalışanı ile veriyor. Paris e verilen su miktarında son 25 yıldır % 30 oranında tasarruf sağlandığı belirtiliyor 3. Bunun şehirdeki küçük ölçekli sanayinin nitelik değiştirip daha az su kullanması,iş çevrelerinin ve tüketicilerin daha bilinçli su tüketmesinden kaynaklandığı belirtiliyor. Temnin edilen sudaki bu azalmanın her yıl yaklaşık % 2 civarında olduğu açıklanıyor.paris Belediyesi her yıl yaklaşık 1 milyon su analizi yaptığını ileri sürüyor. Marsilya da Su Hizmetini Özel Sektör Veriyor Marsilya da su hizmetleri Eaux de Marseille adlı firma tarafından veriliyor. Bu firma esas olarak dünya genelinde su hizmetleri veren Suez in bir alt şirketi. Bir yıl öncesine kadar Suez ve Veoli nin % 50 % 50 pay sahibi olduğu bu şirket geçen seneden bu yana % 100 hissesinin Suez e ait olduğu bir şirket oldu. Eaux de Marseille Marsilya Belediyesi ile yaptığı bir sözleşme doğrultusunda kente su ve kanalizasyon hizmeti veriyor. Marsilya Su Yönetimi Şirketine (Societe d Etues des Eaux de Marseille) kentin su yönetimi 1941 yılında verilmiş. Marsilya nın ana içme suyu kanalı 4 Marsilya ya su taşıyan Akedük 5 Evsel atık suyun arıtılmasını da yapan Eaux de Marseille şirketi şehire günde yaklaşık m 3 su sağlıyor. Marsilya kentinde 2200 km uzunluğundaki içme suyu şebekesinin bakım ve onarımından da sorumlu olan şirkette su ve kanalizasyon hizmeti için toplam 950 kişi istihdam ediliyor 6. 3 Water in Paris.A Public Service Magazine Eau de Paris. Maire de Paris.March Marseille,A Time for Solution.The Eaux de Marseille Group Magazine Specail Issue. March 2012

4 Şirket kentte suyun daha verimli kullanılmasına yönelik özellikle okullarda seminer ve konferanslar düzenliyor. Bu çalışmalar sonunda Marsilya Belediyesi nin su sağladığı okul vb. kamu kurumlarında Avrupa da Su Hizmetleri Dursun Yıldız kullanılan su % 25 oranında azalmış. Alplerden gelen kaynak sularını 6 tesiste arıtarak kente dağıtan şirket Fransa nın En İyi Suyu ödülünü de almış.su ücretlerinin kamu otoritesi tarafından tesbit edildiğini belirten yetkililer su şebekesindeki kayıpların da % 15 olduğunu belirtiyor 7.Şehre verilen suyun kalitesi için yılda yaklaşık kimyasal analiz yapılıyor 8 Eaux de Marseille şirketi yetkilileri Marsilya ya verdikleri suyun bütün vergiler dahil 3 /m 3 olduğunu belirtiyorlar.yetkililer bu gelirin yaklaşık yarısını sözleşme gereği Belediye ye verdiklerini ifade ediyor.şirket Marsilya su hizmeti içinde günde 24 saat acil servis hizmetleri verdiğini de belirtiyor 9. Marsilya da 1998 yılında su tüketici komiteleri kurulmuş ve bu tarihten bu yana şirketle yapılan 41 toplantıda 150 sorun çözülmüştür 10. Son 5 yıl içinde, arıtılmış atık su kullanılarak şehrin su talebi % 30 oranında ( m 3 /yıl) azaltılmış 11.Merkezi kontrol sistemi ile kontrol edilen şehir şebekesinin bu nedenle oldukça verimli çalıştığı ileri sürülüyor. Avrupa Genelinde Durum 6. Dünya Su Forumunda düzenlenen Panelde 12 Avrupa nın diğer bazı ülkelerindeki nüfusa içme ve kullanma suyu temini hizmetinin özel sektör mü yoksa kamu tarafından mı sağlandığı açıklandı. 7 Solutions to Share.Magazine. Euex de Marseille March Age. 9 Giving the Best of Ourselves. Magazine Eaux de Marseille Marh Solutions to Share.Magazine. Euex de Marseille March Marseille,A Time for Solution.The Eaux de Marseille Group Magazine Specail Issue. March 2012

5 Bu açıklamada İngilterenin tümüne özel sektör tarafından İçme ve Kullanma suyu hizmetinin sağlandığı belirtildi.bu oranın Almanya da ise hemen hemen tam tersi olduğu ve bu ülkede özel sektörün nüfusun sadece %8 ine içme suyu hizmeti sağladığı belirtildi.ülkelerdeki bu oranlar aşağıdaki Şekilde verilmiştir. Bu şekildeki oranlar dikkate alaınarak yapılan bir hesapta Avrupa nın bu 6 ülkesinde yaşayan nüfusun (323 milyon) % 51 ine ( 165 milyon) su hizmetleri kamu eliyle sağlandığı görülmüştür. AB Nüfusunun % 11 i Güvenilir Suya Ulaşamıyor! 6 ncı Dünya Su Forumunda yeni kitapların tanıldığı bölümde Avrupa için BM Ekonomik Komisyonu (UNECO) ve Avrupa Suyu Dayanışması nın organizasyonuyla No One Left Behind: Good Practices to Ensure Equitable Access to Water and Sanitation in the Pan- European Region adlı kitabın tanıtımı yapıldı. Avrupa da birçok yoksul un suya ulaşımını kısıtlayan coğrafik ekonomik ve sosyal konuları ele alan bu kitap suya eşit ulaşımın sağlanabilmesi için bölgede uygulanan çözümleri de anlatıyor. Bu toplantıda Avrupa Komisyonu İnsani Yardım ve Kriz müdahalesi için Uluslararası İşbirliğinden Komisyon üyesi Kristalina Georgieva, AB Nüfusunun %11 inin güvenilir suya ulaşamadığını açıkladı. Konuşmacı su konusunda kamu özel sektör işbirliğinin önemi üzerinde ısrarla durdu ve AB su çerçeve direktifinin hızla uygulanması gerektiğini ifade etti. 12 Public Water Management Challenges and Prospects Espace France 13 March 2012.

6 Sonuç ve Değerlendirme Su ve sanitasyon hakkının bir insan hakkı olarak tanınması ve sağlanmasının öne çıktığı 6. Dünya Su Forumu nda su hizmetlerinin özel sektör veya kamu sektörü eliyle verilmesi konusu da gündeme geldi.hatta bu konu Paris Belediyesi nin su yönetimini özel sektörden geri almasıyla yeni bir boyut kazandı denilebilir. Aslında su hizmetlerinin bütünüyle kamu veya özel sektör veya özel kamu işbirliği ile verildiği kentlerdeki uygulamalar daha detaylı incelendiğinde bu alandaki net sınırların bulunmadığı görülmektedir. 6. Dünya Su Forum unda Fransa nın çeşitli kentlerindeki su hizmetleri modeli ile çeşitli ülkelerdeki modeller konusunda daha detaylı bilgi alma ve tartışma ortamı doğmuştur. Konu bu kapsamda incelendiğinde Fransa içinde özel ve kamu modellerinin hizmet kalitesi ve su fiyatı açısından birbirlerinden önemli farklılıklarının olmadığı görülmüştür.paris te su hizmetinin kamu hizmeti olarak verilmesinin avantajlarını,marsilya da aynı hizmeti veren özel sektörün yarattığı ileri sürülmektedir. Ancak bu hizmetlerin ve ücretlerin özel sektör tarafından kriz dönemlerinde aynı seviyede ne kadar sürdürülebileceğine dikkat edilmelidir.bunun yanısıra özel sektörün hizmet modelinin gelişmiş ülkelerde daha kolay uygulanabilir olduğu da açıktır. Tüm bunlar dikkate alındığında konunun biraz karmaşık hale geldiği düşünülebilir. Ancak açık olan en önemli husus özel sektörün su hizmetleri alanında da karını enbüyükleme orijinli bir ticari yaklaşımdan uzak durmayacağıdır. Diğer husus ise kamu hizmeti anlayışıyla verilen bir su hizmetinde ön ödemeli sayacın olamayacağıdır.bir taraftan kârını en fazla hale getirmeye çalışan ve bu kardan uzaklaştıkça hizmet kalitesini düşürmeye hazır bir ticari anlayış,diğer taraftan parası olmayana su hizmeti vermeyen (ön ödemeli sayaçlı) kamu hizmeti anlayışı (?).Her ikisinin de ortak paydası su için herkes mutlaka bir ücret ödemeli dir. Bu sonuç ile bu hizmetlerin hangisinin kamu hangisinin özel sektör tarafından verildiği önemini kaybeder. Dünyamızda özellikle azgelişmiş ülkelerde gelir adaletsizliği yaygınlığını devam ettirdikçe ve toplumda gelir düzeyi arasındaki bu makas açıldıkça ücretini öde kullan anlayışı bir yaşam hakkı ihlaline dönüşür.bu nedenle Avrupa daki su hizmetlerinde PrivateX Public, Özel X Kamu tartışması ve değerlendirmeleri üniversal bir geçerlilik taşımaz. Sadece Avrupa da bazı kentlerdeki sosyal duyarlılığın yüksek olmasından kaynaklanan sonuçları gösterir. Aslında Avrupa nüfusunun yarısının bu hizmeti özel sektörden alması da özel sektörün bu alandaki ilerleme başarısını ortaya koymaktadır. Ancak AB nüfusunun % 11 inin güvenilir suya ulaşamadığı açıklaması su hizmetleri modelinin mutlaka sosyal bir anlayışı içermesi gerektiğini ortaya koyuyor. 24 Mart 2012.