ÜNİTE. EĞİTİM PSİKOLOJİSİ Yrd. Doç. Dr. Muhammed ÇİFTÇİ İÇİNDEKİLER HEDEFLER EĞİTİM PSİKOLOJİSİNE GİRİŞ

Transkript

1 HEDEFLER İÇİNDEKİLER EĞİTİM PSİKOLOJİSİNE GİRİŞ Bilim Sayıltıları İşlevleri Temel Nitelikleri Bilimsel Yöntem ve Aşamaları Psikoloji Bilimi Amaçları Yaklaşımları ve Alt Dalları Eğitim Psikolojisi ve Önemi İlgi Alanları Eğitim Psikolojisinde Araştırma Yöntemleri Eğitim Psikolojisi ve Öğretmen EĞİTİM PSİKOLOJİSİ Yrd. Doç. Dr. Muhammed ÇİFTÇİ Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Bilimin tanımını, sayıltılarını, işlevlerini ve temel niteliklerinin neler olduğunu öğrenebilecek, Bilimsel yöntem ve aşamalarını açıklayabilecek, Psikoloji biliminin tanımını, amaçlarını, yaklaşımlarını ve alt dallarının neler olduğunu söyleyebilecek, Eğitim psikolojisinin tanımını, ilgi alanlarını öğrenebilecek, Eğitim psikolojisinde araştırma yöntemlerinin neler olduğunu söyleyebilecek, Eğitim psikolojisinde öğretmenin önemini fark edebileceksiniz. ÜNİTE 1

2 Eğitim Psikolojisine Giriş GİRİŞ İnsan hakkında bildiklerimiz, bilmediklerimizin yanında deryada bir damla gibidir. İnsanı bilme ve anlama çabası birçok bilimin konusu olmuştur. İnsanı konu edinen birçok bilimin ortaya koydukları bulgulardan, eğitim sürecinde yararlanılmaktadır. Çünkü eğitimin merkezinde öğrenci statüsü ile yer alan varlık insanın kendisidir. Eğitim süreci doğumdan ölüme kadar süren uzun bir süreci içermektedir. Bu uzun yolculukta bireyler farklı eğitim kademelerinden geçmektedirler. Bu farklı kademelerdeki eğitim kurumları ile bireylere hayatta gerekli olan bilgi, beceri ve tutumlar sistematik bir şekilde kazandırılmaya çalışılmaktadır. Eğitim süreci içerisinde bu bilgi, beceri ve tutumların kazandırılması, öğrencilerin sahip oldukları ve farklı yaşlarda gösterdikleri gelişim özellikleri bilmeden mümkün değildir. O yüzden eğitim sürecinde; özellikle genel psikoloji, sosyal psikoloji, gelişim ve öğrenme psikolojisi gibi bilim dallarının ortaya koydukları bulgulardan yararlanılmaktadır. Bilimin dayandığı temel sayıltılar; Açıklık, Denetlenebilirlik, Yansızlık, Düzelticilik, Denemecilik, Seçicilik, Akla uygunluk, Duyarlılık, Eleştiriciliktir. Psikoloji ile eğitimin kesiştiği noktada yer alan ve psikoloji biliminin bir alt dalı olan eğitim psikolojisi ile öğrenen bir varlık olarak öğrencinin neyi, ne zaman ve nasıl öğrendiği gibi konularda önemli bilgiler ortaya konmaktadır. Eğitim psikolojisi; farklı kademelerdeki eğitim ortamlarında öğrenme süreçlerini, öğrenmeyi etkileyen faktörleri, öğrencilerin gelişim özelliklerini ve güdülenmeleri gibi öğrenme ve gelişim psikolojisinin konularını, öğretme-öğrenme süreci ile ilişkilendiren bir alanı ifade etmektedir. Etkili ve verimli bir öğretme-öğrenme sürecinde özellikle eğitim psikolojisinin bulgularından yararlanılmalıdır. Bu bölümde; bilim, bilimin sayıltıları, bilimin işlevleri, bilimin temel nitelikleri, bilimsel yöntem, bilimsel yöntemin aşamaları, psikoloji bilimi, psikolojinin tarihçesi ve psikoloji yaklaşımları, psikolojinin alt dalları, eğitim psikolojisi ve önemi, eğitim psikolojisinin ilgi alanları, eğitim psikolojisinde araştırma yöntemleri, eğitim psikolojisi ve öğretmen konuları üzerinde durulacaktır. BİLİM Günümüzün insanı, emsali görülmemiş bir hızda bilimsel gelişmelere tanık olmaktadır. Dünyanın farklı bölgelerinde neredeyse her saat başı insan hayatını önemli ölçüde etkileyecek buluşlar yapılmaktadır. Yaşanılan bu bilimsel gelişmeleri ve bilgiye ulaşmadaki artan hızı düşünecek olursak, bilimin insan hayatındaki yeri ve öneminin daha da artmıştır. Bilimin ne olduğu, neye yaradığı gibi konularda sağlanabilen görüş birliğinin, onu tanımlamaya yansıtılmadığını söyleyebiliriz. Yapılabilecek birçok tanıma rağmen genel olarak bilimi, doğal olay ve olguları, davranışları ve bunlar arasındaki ilişkileri olduğu gibi göstermeye çalışan betimlemeli bir etkinlik; bunları yorumlayıp anlamlı genellemeler ve sistemler içinde organize etmeye, nedenlerini belirtmeye yönelen açıklamalı bir çaba ve gelecekte olacakları kestirmeyi ve doğayı kontrol altına almayı amaç edinen yordamalı ve kontrollü bir etkinlik olarak tanımlayabiliriz. Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 2

3 Eğitim Psikolojisine Giriş Bilimin Dayandığı Temel Sayıltılar Bilimi tanımlarken yararlanabileceğimiz bazı temel dayanak noktaları vardır. Bunlar; Tarihsel süreçte bilime olan ihtiyaç her geçen gün artmış ve insanın hayatını giderek daha fazla şekillendirmiştir. Açıklık: Bilimsel yaklaşım, bilinen belli süreçlerden oluşur. Bu süreçlere bağlı olarak yapılan çalışmanın açık net ve anlaşılır olması gerekir. Denetlenebilirlik: Yapılan bir çalışmadan elde edilen sonuçlar, aynı koşul ve şartlar altında tekrarlandığında benzer sonuçlar vermesi gerekir. Yansızlık: Bilimsel yaklaşım tümüyle yansızlık temeline oturmuştur. Bilim adamı hangi görüşe sahip olursa olsun en üst düzeyde yansız olmaya çalışmalıdır. Düzelticilik: Bilimsel yaklaşım, gerektiğinde yanlışlarını düzeltmek ister, bundan kuvvet alır. Denemecilik: Bilimsel bir çalışmada elde edilen sonuçlar tatmin edici seviyeye ulaşıncaya kadar denenmeye devam edilir. Seçicilik: Bilimsel yaklaşımda toplanılan veriler, sınanmak istenen şeye uygun nitelikte olmalıdır. Akla Uygunluk: Yapılan bir çalışma insan mantığının kabul edebileceği, yordama yapabileceği ve sınayabileceği şekilde olmalıdır. Duyarlılık: Bilimsel yaklaşımda bütün ölçüm aşamaları için duyarlılığı yüksek metotlar kullanılmalıdır. Olayları yansız ve önyargısız bir şekilde değerlendirmeli, olumlu ve olumsuz yönlerini açık bir şekilde ortaya koymalıdır. Bilime Duyulan İhtiyaç İnsan var olduğu günden beri bir yandan evrende olup bitenleri anlama, tanıma, onun sırlarını çözme, öte yandan doğayı kontrol altına alarak daha rahat ve güvenli bir yaşam sürdürme isteğini duymuş; bu istek doğrultusunda bilime olan ihtiyaç her geçen gün artmış ve insanın hayatını giderek daha fazla şekillendirmiştir. Bilimin İşlevi Bilimin temel işlevleri farklı adlarla tanımlansa da genel olarak betimleme, açıklama, yordama ve kontrol olarak ifade edilir. Betimleme: Bilimin anlama işlevi, var olan durumun olduğu gibi aktarılmasıdır. Aynı zamanda Nedir? sorusunun cevabıdır. Açıklama: Mevcut durumun olduğu gibi tanınmasından sonra, o durumların muhtemel nedenlerini bilmeye çalışmaktır. Aynı zamanda Niçin? sorusunun cevabıdır. Yordama: Betimleyici ve açıklayıcı faaliyetler sonucu ulaşılmış olan ilişkilerin, başka olaylarının tahmininde kullanılmasını içerir. Kontrol: Betimleme ve açıklama işlevleriyle üretilen bilgilerin fiilen uygulamalara aktarılması, doğa ve toplum olaylarının denetim altına alınmasını amaçlar. Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 3

4 Bireysel Etkinlik Eğitim Psikolojisine Giriş Bilimin Temel Nitelikleri Problem çözmek için izlenen düzenli yola bilimsel yöntem denir. Bilimin temel niteliklerini sıralayacak olursak bunlar; Olgusallık: Bilimin olgusal olması, bilimsel önermelerin tümünün doğrudan veya dolaylı olarak gözlenebilir olguları içermesinden kaynaklanır. İlerleyicilik: Bilim adamlarının yaptığı her bir araştırma kendi çalışma alanlarındaki eski bilgilere yeni bilgiler eklemekte, böylece alanlarındaki bilginin hacmi giderek artmaktadır. Birikimlilik: Tarihsel süreçte yapılan her çalışma kendinden önceki benzer çalışmaların üzerine koyarak ilerler. Açıklık: Herhangi bir kişinin bir alanda belli bir yöntemi kullanarak ulaştığı sonuca, aynı yöntemi kullanarak herkesin aynı biçimde ulaşması gerekir. Nesnellik: Üreticisi insan olmasına karşın, bilimsel bilgi insandan bağımsız nesnel bir alana ait olmalıdır. Dinamiklik: Bilimsel bilgi sürekli bir değişme, gelişme ve ilerleme hâlindedir. Mantıksallık: Bilimin ulaştığı her türlü bilgi çelişkiden uzak ve mantıksal olmalıdır. Yordayıcılık: Bilim, elindeki bilgi ve verilere dayanarak ileride neler olabileceğini yordamaya çalışır. Gelişen bilgi birikiminin tarih boyunca insanoğluna getirdiği yenilik ve kazanımlarını araştırınız. Bilimsel Yöntem Bilim gibi bilimsel yöntem de çeşitli biçimlerde tanımlanabilir. Bilimsel yöntem bilim üretmenin yolu, bilimin süreç yönü, kanıtlanmış bilgi elde etmek için izlenen yol ya da daha genel bir anlatımla problem çözmek için izlenen düzenli yol şeklinde tanımlanabilir. Bilimsel yöntemde, üzerinde durulan noktaların ya da aşamaların yaratıcı düşüncede, problem çözmeye dönük bilimsel düşüncedekilerin aynı ya da benzeri olduğu görülmektedir. Bilimsel Yöntemin Aşamaları Bilimsel yöntem izlenirken problemin nasıl çözüleceğini gösteren aşamalardır. John Dewey in How we think adlı kitabında, yaratıcı düşünme faaliyetinde ya da problem çözme işleminde yer alması gerektiği belirtilen aşamalar şöyle özetlenebilir. Bir ihtiyacın doğuşu ya da bir problemi hissetme: Yeni bir gereksinim sonucu ya da var olan bir güçlük sonucunda kişi istediği sonuca varamamaktadır. Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 4

5 Örnek Bireysel Etkinlik Eğitim Psikolojisine Giriş Güçlüğün yerini ve problemi tayin etme: Bu aşamadaki kişi problemin nereden kaynaklandığını ve problemin ne olduğunu açık net bir şekilde bilir. Bazı çözüm yolları önerme: Kişi problemi çözme noktasında farklı stratejiler ve hipotezler geliştirir. Doğrulayıcıların saptanması: Bu aşamada kişi sonuçları düşünüp çözüm yollarını tartışır. Denencelerin test edilmesi: Bu aşamada da kişi, olaylara olgulara bakarak ve kanıtlar toplayarak denencelerin doğru olup olmadığını saptamaya çalışır. Problemin hissedilmesi (1) Problemi tanımlama (2) Bazı çözümler önerme (3) Doğrulayıcıların saptanması (4) Denencelerin test edilmesi (5) Şekil 1. Bilimsel Yöntemin Aşamaları John Dewey'in Bilimsel Yöntemi'nin aşamalalarını dikkate alarak örnek bir aşama modeli düşününüz. Psikoloji; insan ve hayvanların, davranışları ve zihinsel süreçleri üzerinde, bilimsel yöntemin ölçüt ve kurallarına göre çalışan bir bilim dalıdır. PSiKOLOJİ BİLİMİ Psikoloji; insan ve hayvanların, davranışları ve zihinsel süreçleri üzerinde, bilimsel yöntemin ölçüt ve kurallarına göre çalışan bir bilim dalıdır. Psikoloji; davranışı, insanın içinde ve dışında yer alan iki grup etkenin bileşimi olarak açıklar. İçsel etkenler; kişinin sinir sistemi ve hormonlarının işleyişi, güdülenmesi, algılama ve düşünme gibi biyolojik süreçlerle ilgilidir. Dışsal etkenler ise kişinin içinde yaşadığı fiziksel ve sosyal çevreyi içerir. Bir bireyin davranışlarını açıklarken bu iki faktörü göz önünde bulundurmak gerekir. Lise öğrencisi olan Batuhan'ın arkadaşlarına tatlı ısmarlaması onları sevme özelliğinden kaynaklanıyorsa bu davranışa (İçsel faktörlerin) neden olduğunu söyleyebiliriz. Eğer arkadaş baskısına maruz kalıp tatlı ısmarlıyorsa bu davranışa da (Dışsal faktörlerin) neden olduğunu söyleyebiliriz. Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 5

6 Örnek Eğitim Psikolojisine Giriş Psikolojinin Amaçları Psikolojiye dair bir araştırma yaparken temel amaçlar; davranışını tanımlamak, açıklamak, tahmin etmek ve kontrol etmektir. Ne olduğunu tanımlamak: Psikolojideki ilk amaç davranış hakkında net gözlemler yapmaktır. Ne olduğunu açıklamak: Psikolojideki bir diğer amaç, davranışın nasıl gerçekleştiğini keşfetmeye çalışmaktır. Ne olacağını tahmin etmek: Bir davranışın nedeninin net bir açıklanması ileride gerçekleşecek diğer bir davranış hakkında tahminler yapmayı sağlar. Eski çağlardan beri var olan psikoloji, 18. Yüzyıldan itibaren felsefeden kopup, kendi başına yeni bir bilim dalı olmuştur. Köpek fobisi olan Ali, arkadaşı Mert'in evine ziyarete gidecektir. Mert ise köpekleri çok sevdiğinden evinde beslemek üzere büyük bir kangal köpeği almıştır. Ali'nin fobisini göz önünde bulundurursak, evde Mert'in köpeğiyle karşılaştığında bu durumdan rahatsız olacağını ileri sürebiliriz. Ne olduğunu kontrol etmek: Psikoloji insanların problem davranışlarını kontrol etmelerine yardım ederek onların yaşam kalitelerini artırır. Psikolojinin Tarihçesi ve Psikoloji Yaklaşımlar Eski çağlardan beri var olan psikoloji, 18. yüzyıldan itibaren felsefeden kopup, kendi başına yeni bir bilim dalı olmuştur. Bununla birlikte psikoloji bilimi kendi tarihsel süreci içerisinde çeşitli ekoller oluşturmuştur. Bu ekoller; Yapısalcılık: Alman bir psikolog olan Wilhelm Wundt, ilk psikolojisi laboratuvarını kuran kişidir. Wundt un bu çalışmalarının psikolojinin bağımsız bir bilim dalı olmasında önemli bir yeri vardır. Aynı zamanda Wundt ve ardından gelen takipçileri yapısalcılık ekolünü ortaya koymuşlardır. Ortaya çıkan bu yapısalcılık ekolü, bilinçli zihinsel tecrübelerimizi oluşturan en temel unsurlardan olan duyum ve algıların incelenmesi olarak tanımlanmaktadır. İşlevselcilik: İşlevselciliğin kurucusu olan Willam James; bilincin yapısı yerine işlevini inceler, zihnimizin değişen çevre şartlarına nasıl uyum sağladığıyla ilgilenir. Gestalt Psikolojisi: Max Wertheimer ve beraberindeki arkadaşları psikolojik süreçleri parçalarına ayırıp bütün hakkında yargıda bulunmadılar. Bütünü onu meydana getiren parçalarından daha büyük olduğu yaklaşımından hareketle akımlarını geştalt psikoloji olarak adlandırdılar. Davranışcılık: John B. Watson tarafından ortaya atılmıştır. Bu psikoloji anlayışında, psikolojinin görevi, çevredeki olaylara karşı insanların nasıl tepki gösterdiğini araştırmaktır. Bu yüzden bireyin gözlenebilen ve ölçülebilen davranışları önem arz eder. Psikanalitik Psikoloji: Temsilcisi Sigmund Freud tür. Bu yaklaşım; davranışın, cinsel güdüler, bilinçaltı, toplumsal baskılar gibi unsurlar tarafından oluşturulduğunu savunurlar. Freud a göre insanın doğası kötüdür ve insanı yönlendiren iki temel unsur vardır. Bunlar biri cinsellik diğeri ise saldırganlıktır. Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 6

7 Bireysel Etkinlik Eğitim Psikolojisine Giriş Bilişsel Yaklaşım: Bilişsel yaklaşımda insan; algılayan, uyarıcıları seçip işleyerek anlamlandırabilme yeteneğine sahip aktif bir sistem olarak görülür. Algı, dikkat, hafıza, düşünme, öğrenme, karar verme, yargılama ve yordama gibi bilişsel süreçleri inceler. İnsancıl Yaklaşım: Bu akıma göre insan; davranışlarını denetleyebilir, seçimlerinde özgürdür ve bu seçme özgürlüğünü kendi potansiyelini açığa çıkarma ve geliştirme bir başka deyişle kendini gerçekleştirme yönünde kullanır. İnsan içinde bulunduğu durumdan o anki ihtiyaçları, beklentileri, inançları geçmiş yaşamına göre algılamakta ve bu algılamadan yola çıkarak davranışta bulunmaktadır. İnsan davranışını açıkalmaya çalışan psikolojik yaklaşımların birbirleri ile olan benzerliklerini ve farklılıklarını araştırınız. Psikolojinin İlişkili Olduğu Diğer Bilim Dalları ve Alt Dalları Psikoloji; insanı biyolojik olarak ele alan ve inceleyen biyoloji, fizyoloji, biyo-kimya gibi bilimlerin yanında insanı sosyal bir varlık olarak ele alan sosyoloji, antropoloji gibi bilimlerle ilişkilidir. Psikometrik psikoloji; insanların yetenek, beceri, zekâ, kişilik ve anormal davranışlarının ölçülmesi ile ilgilidir. ANTROPOLOJİ SOSYOLOJİ BİYOLOJİ Psikoloji FİZYOLOJİ BİYO- KİMYA Şekil 2. Psikolojinin İlişkili Olduğu Diğer Bilim Dalları Psikoloji Deneysel Psikoloji Sosyal Psikoloji Psikometrik Psikoloji Uygulamalı Psikoloji Şekil 3. Psikolojinin Alt Dalları Deneysel Psikoloji: Duyu, algı, öğrenme insan performansını, motivasyon ve heyecan alanlarını kapsar. Fizyolojik psikoloji ve karşılaştırmalı psikoloji olarak ikiye ayrılabilir. Sosyal Psikoloji: Sosyal ilişkileri, önyargıları, tutumları, uyum sağlamayı, grup davranışlarını ve saldırganlık konularını inceler. Psikometrik Psikoloji: İnsanların yetenek, beceri, zekâ, kişilik ve anormal davranışlarının ölçülmesi ile ilgilidir. Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 7

8 Bireysel Etkinlik Eğitim Psikolojisine Giriş Uygulamalı Psikoloji: Psikolojinin davranışa dönük uygulamalarını içeren kısmıdır. Klinik Psikoloji, Danışmanlık Psikolojisi, Endüstri ve Örgüt Psikolojisi, Eğitim Psikolojisi gibi temel alanları vardır. Psikolojinin diğer hangi bilimlerle ilişkili olabileceğini araştırınız. Uygulamalı Psikolojinin Alt Alanları Klinik Psikoloji: Bireye düşünsel, duygusal ve davranışsal düzeyde yardımcı olarak, çevresiyle daha uyumlu bir ilişki kurmasına yardımcı olur. Danışmanlık Psikolojisi: Bireyin sorunlarının belirlenmesinde, kendisini daha iyi tanımasına ve bireysel sorunlarının çözümüne yardımcı olur. Endüstri ve Örgüt Psikolojisi: Endüstri ve işletmelerde kişilerin birbirleriyle, işletmeyle, teknoloji ve araç-gereçle etkileşimi konularını içerir. Eğitim Psikolojisi: Eğitim psikolojisi, öğrenme süreçlerini, öğrenmeyi etkileyen faktörleri, öğrencilerin gelişim özelliklerini ve güdülenmeleri gibi öğrenme ve gelişim psikolojisinin konularını, öğretme-öğrenme süreci ile ilişkilendiren bir alanıdır. Eğitim psikolojisi, psikoloji ile eğitimin kesiştiği noktayı ifade eder. Eğitim Psikolojisi ve Önemi Eğitim, bireyin gelişim ve öğrenme özelliklerine ilişkin bilgiyi psikolojinin ortaya koymuş olduğu bulgulardan elde etmektedir. Eğitim psikolojisi; insan davranışlarını çok yönlü olarak ele alan temel bir bilim dalı olan psikoloji ile yine insanla ilgilenen uygulamalı bir bilim alanı olan eğitimin birleşiminden oluşmaktadır. Bir başka deyişle, psikoloji biliminin ortaya koymuş olduğu bulguların eğitim alanına uygulanması olarak da ifade edilebilir. Ertürk Hoca, eğitimi; bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla kasıtlı olarak istendik değişme meydana getirme süreci olarak tanımlamıştır. İstendik yönde davranış değişikliği oluşturabilmek için eğitim ortamlarının bireyin gelişim ve öğrenme özelliklerine göre düzenlenmesi gerekir. Eğitim bireyin gelişim ve öğrenme özelliklerine ilişkin bilgiyi psikolojinin ortaya koymuş olduğu bulgulardan elde etmektedir. Psikoloji, temelde insanı anlama ve tanımlama çabasıdır. Bireyin doğrudan ya da dolaylı olarak gözlenebilen davranışlarını ve bu davranışlar üzerinde etkili olan faktörleri konu edinen bir bilimdir. Psikoloji; sadece insan davranışlarını incelemez, aynı zamanda hayvan ve insan davranışları arasındaki birçok benzerliklerden, hayvan davranışlarını incelemenin insan davranışlarını anlamaya yardımcı olacağından hayvan davranışlarını da inceler. O hâlde psikoloji, insan ve hayvan davranışlarını inceleyen bir bilimdir. Psikoloji doğrudan ya da dolaylı olarak gözlenebilen insan ya da hayvan davranışlarını bilimsel yöntem ve tekniklerle inceler. Bazı bilim insanları eğitim psikolojisini, psikolojinin ortaya koymuş olduğu bulguların ve kuramların okula ve sınıftaki öğrenme-öğretme sürecine uygulanması olarak ele almaktadırlar. Bazıları da eğitim psikolojisini psikolojiden ayrı bir bilim alanı olarak görmektedirler. Eğitim psikolojisi, bireylerin okuldaki ve sınıftaki öğrenme sürecindeki davranışlarını incelemesi yönüyle doğrudan eğitim Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 8

9 Eğitim Psikolojisine Giriş süreci ile ilgilendiğinden, psikolojiden ayrılır. Eğitim psikolojisi, insanların gelişim özelliklerini ve öğrenme ilkelerini inceleyerek eğitim ortamlarını etkili bir biçimde düzenlemeyi ve eğitim-öğretimi verimli bir biçimde gerçekleştirmeyi amaç edinen uygulamalı bir bilim dalıdır. Eğitim psikolojisinde; eğitim ortamında öğrencinin gelişimsel özellikleri ve bu özelliklerin öğrenme üzerindeki etkisi, öğrenme süreci, öğrenmeyi etkileyen faktörler, öğretmen, öğrenme ortamı, öğrenci-öğretmen etkileşimi, öğrenme ürünleri gibi konular ele alınmaktadır. Öğretmenlerin ders sürecini planlamalarından değerlendirme sürecine kadar gerçekleşen tüm etkinliklerde başarılı olunmasında gerekli bilgilerin elde edilmesine yardımcı olur. Eğitim psikolojisinin ilgilendiği bazı konu başlıkları şu şekilde sıralanabilir; Öğrencinin gelişim özelliklerine göre öğrenme süreci Öğrencinin gelişimi ve güdülenmesi Sosyal öğrenme Öğretim teknikleri geliştirme Öğrenmeye etki eden faktörler Öğretme ilkeleri geliştirme Bilgi, kavram, beceri, tutum ve problem çözmenin öğretimi Ölçme ve değerlendirme Öğretme ve öğrenme sürecinde daha ziyade gelişim ve öğrenme psikolojisinin ilke ve kuramlarından yararlanan eğitim psikolojisinin temel bazı işlevlerinden söz edilebilir; Eğitimin amaçları arasında öğrencinin başarısını arttırmak, öğrenme-öğretme sürecini olumsuz etkileyen faktörleri ortadan kaldırmak gibi öğrencinin bir bütün olarak gelişmesine yardımcı olmak vardır. Öğretme ve öğrenme sürecinde yer alan başta öğrenci olmak üzere öğretmenlerin de güdülenmesini sağlamak Gelişim, öğrenme ve öğretme kuramlarından yaralanmak ve geliştirmek Eğitim uygulamalarındaki değişiklikleri ele almak ve yeni modeller sunmak Psikoloji biliminin ilke ve kuramları ışığında öğretme yöntemlerini değerlendirmek Eğitimin psikolojik özellikleri dikkate alınarak yapılacak araştırmalarda bilimsel yaklaşımın önemine dikkat çekmek Eğitim psikolojisinin tarihçesini kısaca değerlendirmek gerekirse, bu alanın gelişmesinde felsefecilerin, psikologların ve eğitimcilerin çabalarının olduğu görülmektedir. 19. yüzyıl boyunca, Descartes in düalizmi ve Locke nin duyu organları ile algılama yoluyla öğrenme ilkelerinin ve zihinsel çağrışım kuramının, Rousseau nun doğacı fikirlerinin eğitim psikolojisinin gelişmesinde bir alt yapı oluşturdukları görülmektedir. Eğitim psikolojisinin yeni bir alan olarak ortaya çıkmasında ve gelişmesinde; özellikle Wilhelm Wundt un 1879 da ilk psikoloji laboratuvarını kurması ve eğitim alanına uygulanabilecek birçok katkılar sunması, William James in eğitim sorunları ile ilgilenmesi, Dewey in öğrencilerin öğrenme sürecine aktif olarak katılmaları gerektiği görüşü ve Thorndike ın öğrenme ürünlerinin ölçülmesine ilişkin katkılarının öncülük ettiği söylenebilir. Kısaca, büyük ölçüde uygulamalı bir alan olan eğitim psikolojisi; genel, gelişim, öğrenme ve sosyal psikolojinin bulgularını öğretme-öğrenme yaşantılarında kullanan ve bu öğretme-öğrenme sürecinin öğrenci ve öğretmen için daha etkili hâle gelmesinde birtakım bilimsel araştırmalar yapmaktadır. Eğitim psikolojisi bu çalışmaları ile öğretmenlerin sınıftaki liderliğini güçlendiren, öğretmen öğrenci ilişkilerini daha etkili hâle getiren, öğretmenlerin öğretim planları hazırlama, uygulama ve değerlendirme görevlerinde başarılı olmalarına yardımcı olur. Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 9

10 Bireysel Etkinlik Eğitim Psikolojisine Giriş Eğitim psikolojisinin ilgilendiği öğrenmeye etki eden faktörlerin neler olduğunu araştırınız. Eğitim Psikolojisinin İlgi Alanları Eğitimin amaçları arasında öğrencinin başarısını arttırmak, öğrenmeöğretme sürecini olumsuz etkileyen faktörleri ortadan kaldırmak ya da en aza indirmek ve öğrencinin bir bütün olarak bedence ve ruhça sağlıklı bir şekilde gelişmesine yardımcı olmak vardır. Bu amaçları gerçekleştirebilmek için öğretme ve öğrenme süreci üzerinde etkili olan öğrencinin gelişim ve kişilik özellikleri, öğrenme, güdülenme, öğrenmeyi etkileyen faktörler, öğretme ilkeleri, ölçme ve değerlendirme vb. ile ilgili gerekli bulguları eğitimin hizmetine sunan özellikle gelişim psikolojisi ve öğrenme psikolojisi gibi psikolojinin alt dalları, eğitim psikolojisinin temel ilgi alanlarını oluşturmaktadır. Gelişim Psikolojisi İnsan, duyuşsal ve devinimsel davranışlarının birçoğunu çevresiyle etkileşime girerek ve kendi yaşantısı yoluyla öğrenir. Gelişim psikolojisi; insan davranışında, döllenmeden ölüme kadar yaşa bağlı olarak görülen biyolojik ve psikolojik değişiklikleri inceleyen hem temel bir bilim hem de uygulama yanları olan bir bilimdir. Gelişim psikolojisi bireyin kronolojik yaşı, anne babasından aldığı kalıtsal donanımı ve içinde yetiştiği çevresi ile bilişsel ve davranışsal sistemleri arasındaki ilişkiyi araştıran, gelişimin ilkelerini belirlemeye çalışan, gelişimle ilgili kuramlar geliştiren bir bilimdir. Eğitim sisteminin odağında yer alan öğrenciler arasında birçok özellik bakımından farklılıklar bulunmaktadır. Aynı gelişim dönemi içinde bulunan öğrenciler arasında bile önemli bireysel farklılıklardan bahsedilebilir. Eğitim sisteminde makro ve mikro düzeydeki planlamaların yapılmasında ve öğretim programlarının hazırlanmasında öğrencilerin içinde bulundukları gelişim özelliklerinin, bireysel farklılıkların ve öğrenci ihtiyaç ve problemlerinin bilinmesi, gerek eğitim planlamacıları için gerekse eğitim programcıları için önemlidir. Öğretmenler ders planlarını hazırlarken öğrencilerin bu özelliklerini göz önünde bulundurmaları gerekir. Bir derse ilişkin hedef ve kazanımlar öğrencilerin içinde bulundukları gelişim düzeylerine uygun olmalıdır. Öğretmen sınıftaki öğretmeöğrenme yaşantılarında kullanacağı yöntem ve teknikleri, öğretilecek konu ile ilgili vereceği ipuçları ve pekiştireçleri belirlerken öğrencilerin gelişim düzeylerini ve ihtiyaçlarını göz önünde bulundurmalıdır. Gelişim psikolojisinin ortaya koymuş olduğu araştırma bulguları ve kuramlar, öğrencilerin farklı gelişim düzeylerine uygun eğitim ve öğretim hedeflerinin ve etkinliklerin belirlenmesinde ve uygulanmasında öğretmenlere yol gösterici olacaktır. Bu bakımdan öğretmenlerin öğrencilerin gelişim özellikleri, bireysel farklılıklar, öğrenci ihtiyaçları ve problemleri konularında bilgi sahibi olmaları gerekir. Öğretmenlerin bu konularda aydınlatılması eğitim psikolojisinin sahasına girmektedir. Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 10

11 Bireysel Etkinlik Eğitim Psikolojisine Giriş İnsan hayatında, döllenmeden ölüme kadar meydana gelen temel değişiklikler nelerdir araştırınız. Öğrenme psikolojisi Eğitim psikolojisinde araştırmanın amacı, öğrenmeyi etkileyen faktörler hakkında açık ve daha az netlikteki sorulara nesnel yöntemler kullanarak cevaplar bulmaktır. Eğitim psikolojisinin ilgi alanlarından biri de öğrenme psikolojisidir. Öğrenme konusu psikolojinin en önemli çalışma sahalarından birini oluşturur. İnsan davranışlarının büyük bir kısmı öğrenme yaşantıları sonucunda kazanılır. Yani birey bilişsel, duyuşsal ve devinimsel davranışlarının birçoğunu çevresiyle etkileşime girerek ve kendi yaşantısı yoluyla öğrenir. Bu nedenle öğrenme, öğrenme ilkeleri, öğrenmenin nasıl gerçekleştiğini açıklamaya çalışan kuramların bilinmesi istenmeyen davranışların nasıl kazanıldığını, istenmeyen davranışların yerine olumlu davranışların nasıl kazandırılabileceğinin cevabını oluşturmaktadır. Öğretmenin öğrencilere daha önceden hazırladığı eğitim programları doğrultusunda etkili öğrenme yaşantıları sağlayabilmesi için, öğrenmenin nasıl gerçekleştiğini bilmesi gerekir. Öğrenmenin nasıl gerçekleştiğini bilen bir öğretmen öğrenme psikolojisinin bulguları olan öğrenme ilkelerini, öğrenme kuramlarına dayalı olarak geliştirilen öğretim modellerini, öğretim yöntem ve tekniklerini daha kolay kavrar ve sınıfta uygulayabilir. Öğrenme psikolojisi kapsamında, genel öğrenme ve öğretme ilkeleri, farklı bilişsel, duyuşsal ve devinimsel öğrenme için gerekli öğrenme koşulları, öğrenme kuramları, algılama, düşünme, hatırlama, unutma, problem çözme ve bellek süreçleri ele alınır. Eğitim psikologları, öğrenme psikologlarının hayvanlar ve insanlar üzerinde yaptıkları çalışmalar sonucunda elde edilen bulgulara dayalı kuram ve ilkeleri öğrenciler üzerinde uygulamalar yaparak, öğretmenlere için sınıfta uygulayabilecekleri öğretme-öğrenme ilkeleri geliştirirler. Eğitim psikologlarının bu çalışmaları öğretmenlerin başarısını arttırıcı bir katkıda bulunur. Eğitim Psikolojisinde Araştırma Yöntemleri Öğretmenlerin, eğitim psikolojisinin ortaya koymuş olduğu araştırma bilgileri ile donanmış olarak sınıfa girmeleri gerekir. Eğitim psikolojisi alanında çalışanlar, öğretmenler için yararlı olacak öğretme ve öğrenme sürecine ilişkin ilke ve kuramlarını her geçen gün güncellemekte ve sınıfta öğretmenin kullanımına hazır hâle getirme çabası içinde hareket etmektedirler. Eğitim psikolojisinde araştırmanın amacı, öğrenmeyi etkileyen faktörler hakkında açık ve daha az netlikteki sorulara nesnel yöntemler kullanarak cevaplar bulmaktır. Bu sorulara bilimsel yöntemle verilecek cevaplar sonucunda birtakım ilkelere, kanunlara ve kuramlara ulaşılacaktır. Bu ilkeler, kanunlar ve kuramlar araştırmaların ürünleridir. Öğretmen ve öğretmen adayları için öğretmenlik mesleğine ilişkin elde edilen bilgiler, genelde öğretmenlik uygulamalarında, iş başında ve öğretmenliğin ilk yıllarında kazanılmaktadır. Sınıfta öğretmen her gün öğretme ve öğrenme sürecinde birçok kararlar vermek zorunda kalmaktadır. Bu kararlarının gerisinde de birtakım ilkelerin ve kuramların yer aldığı söylenebilir. Alınan kararlarda başarılı olmak, büyük olasılıkla kararın dayandığı kuramın kalitesine, doğruluğuna ve kullanışlılığına bağlıdır. Eğitim psikolojisinde birtakım Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 11

12 Eğitim Psikolojisine Giriş ilke, kanun ve kuramlara ulaşmanın yanında program ve uygulamaların etkililiği hakkında da araştırmalar yapılmaktadır. Herhangi bir bilim dalında olduğu gibi eğitim psikolojisinde de elde edilen bilgi, çok değişik yollardan elde edilmektedir. Bazı eğitim psikologları okulları, öğretmenleri veya öğrencileri mevcut durumlarıyla ele almaktadır. Bazıları ise özel programlar kurgulayıp test etmektedirler. Buradan çıkarılacak bir sonuç, araştırmalarda doğru bilgiye ulaşmak için farklı yöntemlerin var olduğudur. Eğitim psikologlarının okullar, öğretmenler, öğrenciler, öğretme ve öğrenme süreci hakkında doğru bilgiye ulaşmada kullandıkları yöntemler genellikle betimsel, deneysel ve istatistiksel yöntemlerdir. Betimsel Yöntemler Gözlem, farklı kıstaslar doğrultusunda; doğal gözlem sistematik gözlem, katılımlı gözlem katılımsız gözlem, sürekli gözlem aralıklı gözlem biçiminde sınıflandırılabilir. Olayları, nesneleri ve problemleri anlama ve anlatmada ilk aşamayı betimleme oluşturur. Yani bilimsel etkinlikler, olayların, betimlenmesiyle başlar. Böylece; olayları, nesneleri ve problemleri iyi anlayabilme, sınıflayabilme ve aralarındaki ilişkileri saptayabilme söz konusu olur. İşte bu tür araştırmalara betimsel araştırmalar ve kullanılan yönteme de betimsel yöntem denilmektedir. Betimsel yöntemler, anlamayı amaçlayan ya da nedir? sorusuna yanıt aralar. Betimsel araştırma; olayların, objelerin, varlıkların, kurumların, grupların ve çeşitli alanların ne olduğunu betimlemeye, açıklamaya çalışan incelemelerdir. Betimsel araştırmalar, deneysel araştırmalarda olduğu gibi olaya karışmazlar. Var olan durumu olduğu gibi betimlemeye çalışırlar. Betimsel araştırmalar deneysel ve ilişkisel çalışmalar kadar bilimsel nesnelliğe sahip olmasalar da bu açığı zengin ayrıntı ve yorumla kapatırlar. Birçok betimsel araştırma okul ve sınıflarda neler olduğunun tanımlanmasını sağlar. Gelişim psikologları farklı yaşlardaki çocukların özelliklerini ortaya koymak için betimsel araştırmadan yararlanırlar. Eğitim alanındaki araştırmalarda, en yaygın betimsel yöntem tarama çalışmasıdır. Çünkü araştırmacılar bireylerin, grupların ya da fiziksel ortamların özelliklerini özetler. Gözlem, görüşme, anket, olay incelemesi ve test gibi teknikler bazı betimsel tekniklerdir. Gözlem Gözlem; nesne, olay, yer veya bir kimseye ilişkin durumun gözlenmesi ve olduğu gibi betimlenmesidir. Gözlem, sadece gözle yapılan bir etkinlik değildir. Diğer duyu organları ile de yapılır. Duyu organlarının yetersiz kaldığı durumlarda gözlem için farklı araçlar da kullanılabilir. Gözlem, farklı kıstaslar doğrultusunda; doğal gözlem sistematik gözlem, katılımlı gözlem katılımsız gözlem, sürekli gözlem aralıklı gözlem biçiminde sınıflandırılabilir. Doğal gözlem, nesne, olay, yer veya bireylerin kendi doğal ortamları veya şartları içinde herhangi bir müdahale olmaksızın gözlenmesi ve rapor edilmesidir. Doğal gözlem, fazla zaman ve kontrol imkânı olmadığı için tek başına kullanılması bakımından yeterli bir yöntem değildir. Sistematik gözlemde, gözlenecek nesne, olay ya da birey davranışları araştırmacının belirlediği şartlar altında gözlenir ve rapor edilir. Sistematik gözlem, amaçlı, planlı, neyin gözleneceği, ne zaman gözleneceği, ne gibi şartlarda gözleneceğinin daha önceden belirlenen bir gözlem türüdür. Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 12

13 Örnek Eğitim Psikolojisine Giriş Görüşme Bireyin kendini anlattığı tekniklerden biri olan görüşme tekniği; belli bir amaçla yüz yüze gelen iki veya daha fazla bireyin, belli bir amaçla sözel ve sözel olmayan iletişim araç ve tekniklerini kullanmak suretiyle oluşturdukları etkileşime dayalı bir tekniktir. Görüşme; amacına, konusuna, tarafların tutumlarına ve görüşmede rol alacak kişilerin niteliğine ve görüşmenin yerine göre farklılıklar gösterir. Görüşme tekniğinden, bilgi toplamak, bilgi vermek, kişisel yardım etme gibi amaçlar için kullanılabilir. Görüşme iki taraf arasında yapılır. Bir tarafta görüşmeci diğer tarafta iletişim sürecinin diğer ucunda yer alan kişidir. İki taraf arasında yapılacak görüşme, konuşmadan farklıdır. Görüşme; iki tarafın da uygun görmesi durumunda, belli bir zamanda, yerde ve sürede, belirlenmiş bir amaç için belli bir plan ve düzen içinde gerçekleştirilir. Anket Bilgi toplama tekniği olarak anket; belli bir konuda, çok sayıda bireyin görüş, tutum ve duygularını belirlemek amacı ile geliştirilmiş bir soru listesidir. Anket; kısa bir zamanda çok sayıda insandan bilgi toplamaya uygun olması, kolay ve ucuz bir teknik olması gibi avantajlarından dolayı çok kullanılan tekniklerden biridir. Olay incelemesi, bir kimsenin çeşitli özellikleri bakımından derinlemesine bilgi toplanması ve bu bilgilerin belli bir sistem içinde derlenmesidir. TV programlarında, seçim dönemlerinden önce seçim sonuçlarına ilişkin tahminler yapılmaktadır. Bu tahminler belli örneklem gruplarına uygulanan anketler sayesinde belirlenmektedir. Testler Testler; kişilik, ilgi, yetenek, başarı ve tutum gibi davranış veya özellikleri ölçmek amacıyla kullanılan araçlardır. Test, herhangi bir niteliği ölçmek amacıyla, nitelikler evrenini temsil edecek şekilde seçilmiş standart uyarıcılar takımıdır. Bir psikolojik testle ile yapılan, bireylere bireysel ya da grup şeklinde standart şartlar altında standart sorular sorulması işlemidir. Psikolojik testlerin geçerlik ve güvenirlik çalışmaları yapılmış araçlar olması sahada kullanılmaları bakımından önemlerini arttırmaktadır. Olay İncelemesi Bir kimsenin çeşitli özellikleri bakımından derinlemesine bilgi toplanması ve bu bilgilerin belli bir sistem içinde derlenmesidir. Bireyin geçmişi, ailesi, çevresindeki kişilerle ilişkileri, sorunları gibi konularda bireyin kendisinden ve diğer kaynaklardan derinlemesine ve ayrıntılı bilgi toplama tekniğidir. Olay incelemesi tekniği, genellikle sağlık ve davranış bilimlerinde kullanılmaktadır. Olay incelemesinde amaç, bireyin sorununun nedenlerini tespit etmek ve uygun tedavi yöntemini belirlemektir. Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 13

14 Bireysel Etkinlik Bireysel Etkinlik Eğitim Psikolojisine Giriş Betimsel Yöntem'in kullanıldığı bir araştırma modelinin nasıl olabileceğini tartışınız. Deneysel Yöntemler Deneysel yöntemler, ele alınan değişkenler arasındaki neden-sonuç ilişkilerinin araştırıldığı ve değişkenlerin kontrol altında tutularak değişmelerin gözlemlendiği yöntemlerdir. Deneysel yöntemlerde, gözlem koşulları araştırmacı tarafından hazırlanır. Deneysel yöntemlerde, ele alınan değişkenler arasındaki neden-sonuç ilişkilerinin araştırıldığı ve değişkenlerin kontrol altında tutularak değişmelerin gözlemlendiği yöntemlerdir. Ele alınan problem, ileri düzeyde kontrol edilmiş şartlar altında incelenmekte ve denekler üzerinde bir müdahaleyi gerektirmektedir. Deneysel yöntemin kullanıldığı durumlarda araştırmacı bazı şartları değiştirir ve bunların değiştirilmeyen, sabit durum ve davranışlar üzerindeki etkisini gözlemler. Deneysel yöntemlerde, bir bağımlı bir de bağımsız olmak üzere iki çeşit vardır. Bağımsız değişken; hiçbir şarta bağlı olmaksızın araştırmacı tarafından manipüle edilen, yani değişiklikler yapılan ve bağımlı değişkendeki değişmelere neden olduğu kabul edilen faktördür. Bağımlı değişken, bağımsız değişkendeki değişmeye bağlı olarak durumu değişikliğe uğrayan faktördür. Bu iki değişkenin dışında kontrol altında tutulması gereken bir üçüncü değişken grubu vardır ki o da kontrol değişkeni olarak adlandırılır. Kontrol değişkeni, bağımsız değişken dışında bağımlı değişken üzerinde etkili olabilecek tüm diğer faktörlerdir. Deneysel yöntemde, kontrol değişkenlerinin belirlenmesi ve kontrol altına alınması gerekir. Deneysel araştırmalarda, bir ya da birden çok deneysel grup ve kontrol grubu bulunabilir. Deney grubu; bağımsız değişkenin bağımlı değişken ile eşleştirildiği, yani manipülasyonun yapıldığı grubu oluşturur. Kontrol grubu ise deney grubu ile kontrol değişkenleri açısından eşleştirilmiş, ancak manipülasyonun yapılmayan grubu oluşturmaktadır. Deneysel araştırmalar genelde ya laboratuarlarda ya da alanda yapılır. Laboratuarlar, araştırmacının, ilgilendiği değişkenleri çok sıkı kontrol altına alabildiği yapay ortamlardır. Bazı deneysel araştırmalar alanda yapılır. Örneğin; bir sınıf, fabrika, köy, hastane ve benzeri yerler alan olarak nitelendirilebilir. Alanda yapılan araştırmalarda değişkenlerin kontrolünün sağlanması oldukça zordur. Deneysel araştırmaların bir özelliği de iki durum arasındaki neden-sonuç ilişkisini daha kolay belirlenebilmesi ve başka durumlar hakkında genellemeler yapılabilmesidir. Deneysel araştırmaların dört temel özelliği bulunmaktadır. Bunların ilki deney ve kontrol gruplarının karşılaştırılması, ikincisi bağımsız değişken üzerinde manipülasyon yapılabilmesi, üçüncüsü örneklem seçim şekli ve son olarak da dışsal değişkenlerin kontrol altında tutulabilmesidir. Deneysel Yöntemin kullanıldığı bir araştırma modelinin nasıl olabileceğini tartışınız. Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 14

15 Eğitim Psikolojisine Giriş İstatistiksel Yöntemler Bir araştırmanın sonuçlarının bilimsel bir değer kazanması için genellikle sayısal olarak ifade edilmesi gerekmektedir. Çoğu araştırma sonucu sayısal verilerin istatistiksel analizlerine dayanmaktadır. Araştırma sonucunda elde edilen sayısal veriler istatistiksel analizlerle daha anlamlı hâle gelmektedirler. Bu nedenle bir araştırma sonucunda elde edilen sayısal verilerin yorumlanmasında istatistiksel yöntemlere ihtiyaç vardır. İstatistiksel yöntemler, daha çok teknik kavramı adı altında kabul edilmesinin yanında, bazı alan yazında yöntem olarak da ifade edilmektedir. Psikoloji biliminde temel olarak iki istatistiksel teknikten yararlanılmaktadır. Bunlardan biri farkların önem derecesi, diğeri ise iki değişken arasındaki ilişkiyi ele alan korelasyon tekniğidir. Farkların önem derecesi, araştırmada elde edilen iki sayısal değer arasındaki farkın gerçekten anlamlı olup olmadığını saptamakta kullanılan istatistiksel teknikleri ifade etmektedir. Farkların önem derecesinde başvurulan yollardan birisi, ele alınan grupların ortalamalarını karşılaştırmaktır. Bunun içinde genelde en çok başvurulan teknikler, z ve t sınamalarıdır. Grupların sayısının ikiden fazla olması hâlinde ƒ sınamasından yararlanılmaktadır. Deneysel araştırmalarda sıklıkla başvurulan bir başka istatistiksel ölçü de korelasyon katsayısının hesaplanmasıdır. Deneysel araştırmaların amacı, değişkenler arasındaki neden-sonuç ilişkisinin bulunmasıdır. Korelasyon yönteminde ise amaç, değişkenler arasında neden-sonuç ilişkisine bakılmaksızın bir ilişkinin olup olmadığının belirlenmesidir. Korelasyonda iki dizi puan ya da ölçüm arasındaki ilişki istatistiksel olarak belirlenir ve bu istatistiksel değere korelasyon katsayısı denir. Korelasyon katsayısı r ile sembolize edilir. Korelasyon katsayısının iki özelliği vardır, korelasyon katsayısının yönü ve korelasyon katsayısının büyüklüğü dür. Korelasyon katsayısının büyüklüğü 0 ile 1 arasında değişiklik gösterir. İki değişken arasında hiç ilişki yoksa, sıfır ile gösterilir. 1 ise iki değişken arasında mutlak bir ilişkinin olduğunu ifade etmektedir. Korelasyon katsayısı 1 e yaklaştıkça, ilişkinin büyüklüğünün arttığı, yani değişkenler arasında ilişkinin güçlendiği anlamına gelmektedir. Korelasyon katsayısının negatif ya da pozitif olması iki değişken arasındaki ilişkinin yönünü gösterir. Negatif korelasyon katsayısı ilişkinin ters yönde olduğu, pozitif korelasyon katsayısı ise ilişkinin doğru yönde olduğunu göstermektedir. Öğretmenin temel görevi, etkili bir öğretim ortamı düzenleyerek öğrenmeyi sağlamaktır. Eğitim Psikolojisi ve Öğretmen İnsanoğlunun dünyadaki serüvenine neredeyse eşdeğer sayılabilecek konulardan biri de eğitimdir. Eğitim, insanlık tarihi kadar eski bir araştırma alanı olmasına rağmen bilim olma yolundaki çabaları oldukça yenidir. Eğitim; ilkel insandan günümüz modern insanına kadar gerek bireysel gelişim bakımdan gerekse toplumsal gelişim bakımından daima ilerlemenin, hayata uyum sağlamanın en önemli anahtarı olmuştur. İnsanoğlunun ürettiği maddi ve manevi kültürün bireyden bireye aktarılması işi eğitim yoluyla olagelmiştir. Ulusların en büyük zenginlik kaynağı sahip oldukları insan gücü kaynağıdır. Bugün en büyük yatırım insana yapılan yatırımdır. Eğitim insana yapılan en önemli yatırımlardan biridir. Ülkelerin kalkınmışlıklarının göstergelerinden biri de insanların eğitim düzeyidir. Kalkınmış ülkelerde eğitime ayrılan bütçe, diğer alanlara ayrılan bütçeden çok daha fazladır. Kalkınmış ülkelerde zorunlu eğitim süresinin daha Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 15

16 Eğitim Psikolojisine Giriş uzun ve eğitimin kalitesinin daha iyi olduğu bilinmektedir. Geri kalmış ülkelerin önemli sorunlarından biri de eğitim sorunudur. Bir ülkenin kalkınmasıyla sahip olduğu nitelikli insan gücü arasında çok yakın bir ilişki vardır. Bireyin bir meslek sahibi olması başka bir deyişle toplumun nitelikli insan gücünün yetiştirilmesi eğitimin işidir. Eğitimin amacı, bireyi kendisi ve toplumu için bedence ve ruhça sağlıklı, kendisiyle ve çevresiyle barışık, toplumunu ileriye taşıyabilecek, kendi ayakları üzerinde durabilen aktif bireyler olarak yetiştirmektir. İnsan gücünün yetiştirilmesinde en önemli görev öğretmenlere düşmektedir. İstediği kadar gerçekçi eğitim hedefleri belirlensin, programlar düzenlensin, modern araç-gereç ve yöntemler kullanılsın, eğer öğretmenler yeterli değilse eğitimde istenilen çıtanın yakalanması mümkün değildir. Çünkü etkili bir eğitim ortamının oluşması öğretmene bağlıdır. Öğretme işi eğitim sisteminin merkezinde yer alır. Öğretme sürecinin merkezinde de öğretmen vardır. Öğretme-öğrenme sürecinin etkili olabilmesi için öğretmenin eğitim bilimine ilişkin bilgilerle donanmış olması gerekir. Öğretmeöğrenme sürecinin yaşandığı yer olan sınıfların etkili ve verimli olması, derslerin korkutucu ve sıkıcı olmaktan çıkarılıp eğlenceli etkinliklere dönüştürülmesi, öğrencilerin genel ve akademik anlamda başarılı olabilmeleri için, öğretmenlerin, öğrencilerin içinde bulundukları yaşa ilişkin özelliklerin ve öğrenme-öğretme ilke ve kuramlarının neler olduğu konularında, yani eğitim psikolojisi konusunda donanımlı olmaları gerekir. Araştırmalara göre etkili bir öğretme-öğrenme yaşantısının oluşması için öğretmenlerin en az dört çeşit bilgiye sahip olmaları gerekir. Bunlar; Alan bilgisi, öğretmenin alanında sahip olduğu bilgiyi ifade eder. Yani öğretmenin alanında bilgili olması gerekir. Pedagojik alan bilgisi, öğrenciye konunun anlamlı hâle getirilmesi için öğretilecek konunun düzenlenmesi ve uygun yollarla sunulması, yani öğretmenin pedagojik alan bilgisine sahip olması gerekir. Pedagojik alan bilgisi kısaca bilgi ve becerinin nasıl öğretileceği bilgisi demektir. Bunun içinde farklı konular farklı stratejiler gerektirdiği için öğretmenin alanına uygun farklı yöntem ve teknikleri bilmelidir. Öğretmen, alan bilgisi ve pedagojik alan bilgisinin yanında öğretimi ve sınıf yönetimini içeren genel pedagojik bilgiye de sahip olmalıdır. Yani öğretmen, öğretme kuramlarını ve etkili bir öğrenme çevresi oluşturmak için sınıfın nasıl yönetileceğine ilişkin bilgiyle donanmış olmalıdır. Etkili bir öğretme-öğrenme sürecinin gerçekleştirilebilmesi için öğretmenin öğrencilerine ilişkin birçok bilgiye sahip olmasını gerekir. Öğretmen öğrencilerini ne kadar iyi tanırsa ne kadar çok özellikleri hakkında bilgi sahibi olursa öğretim o denli etkili ve verimli olur. Öğretmenin temel görevi, etkili bir öğretim ortamı düzenleyerek öğrenmeyi sağlamaktır. Öğretmen bu temel görevini yerine getirirken bazı etkinlikleri gerçekleştirmelidir. Bu etkinliklerden biri, öğretim planlarının hazırlanmasıdır. Bunun içinde öğretmen derse girmeden önce yıllık ve günlük planlarını hazırlamalıdır. Öğretim planlarının hazırlanmasında; dersin hedef ve davranışlarının belirlenmesi, hedef ve davranışların kazandırılmasında uygun yöntem ve tekniklerin belirlenmesi, öğretimi kolaylaştırıcı araç ve materyalleri seçmesi ve hedeflere ulaşma derecesinin tayininde değerlendirme etkinliklerini belirlemesi gerekir. Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 16

17 Bireysel Etkinlik Eğitim Psikolojisine Giriş Öğretme-öğrenme süreci sonunda, öğrencilerin daha önceden kazandırılmaya çalışılan hedef ve davranışları kazanma derecelerini belirlemek amacıyla değerlendirme yapılmalıdır. Etkinliklerden bir diğeri, öğrenme yaşantıları düzenlemedir. Öğretmen sınıfa girdiğinde önceden belirlediği planını uygulamaya koyar. Bunun için öğrencilerini öğrenmeye karşı güdüler, yer yer öğrencilerinin davranışlarını uygun pekiştireçlerle yönlendirir ve böylece öğrencilerinin derse aktif katılımlarını sağlamış olur. Her sınıfta farklı özelliklere sahip öğrenciler bulunmaktadır. Bu öğrencilerin birlikte uyum içinde çalışmalarını sağlamak için öğretmenin iyi bir yönetici, yani sınıf lideri olması gerekir. Etkinliklerden bir diğeri de değerlendirmedir. Öğretme-öğrenme süreci sonunda, öğrencilerin daha önceden kazandırılmaya çalışılan hedef ve davranışları kazanma derecelerini belirlemek amacıyla değerlendirme yapılmalıdır. Öğretmen, bu değerlendirme sayesinde hem öğrencilerdeki öğrenmeye ilişkin eksiklerin neler olduğu görebilir hem de uygulamaya koyduğu plandaki eksikliklerin düzeltilmesi fırsatını bulur. Yukarıda ifade edilen görevlerin yerine getirilmesi için iyi bir öğretmende bulunması gereken beceri ve özellikler nelerdir sorusuna cevap vermek gerekir. İyi bir öğretmende bulunması gereken beceri ve özellikler aynı zamanda iyi bir öğretimin de unsurlarını oluşturmaktadır. İyi bir öğretmenin sekiz temel özelliği vardır. Bu özellikler; Konu bilgisi Karar verme Eleştirel düşünce ve problem çözme becerisi Kendini tanıma ve kendini düzeltme Yansıtma Öğrencileri tanıma ve öğrencilerin öğrenme ihtiyaçlarını bilme Eğitimle ilgili yeni bulguları uygulama Öğretme ve iletişim becerisi Okullarda öğretmenler; bilgi aktaran bireyler olarak değil, öğrenciyi yönlendiren, rehberlik eden, tutum ve davranışlarıyla, bilgisi ve kültürüyle, kişiler arası becerileriyle iyi örnek olan alanının uzmanı kişilerdir. Bu yüzden nitelikli öğretmene sahip olmak için, öğretmen adaylarının çok iyi seçilmesi, yetiştirilmesi ve çok iyi sosyal ve ekonomik imkânlarla istihdam edilmesi gerekir. İçerisinde öğretmenin olmadığı bir eğitim sisteminin nasıl olabileceğini tartışınız. Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 17

18 Ödev Ödev Ödev Eğitim Psikolojisine Giriş Bilimsel yöntem dışında bilgi elde etme yollarını ve bu bilgilerin güvenirliğini araştırınız. Psikoloji bilimin'in felsefeden ayrılıp bağımsız bir pozitif bilim olma serüvenini araştırınız. Eğitim psikolojisi alanındaki çalışmalar ışığında öğretmenlerin yararlanabilecekleri öneriler hazırlayınız. Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 18

19 Özet Eğitim Psikolojisine Giriş Günümüzün insanı, emsali görülmemiş bir hızda bilimsel gelişmelere tanık olmaktadır. Dünyanın farklı bölgelerinde neredeyse her saat başı insan hayatını önemli ölçüde etkileyecek buluşlar yapılmaktadır. Yaşanılan bu bilimsel gelişmeleri ve bilgiye ulaşmadaki artan hızı düşünecek olursak, bilimin insan hayatındaki yeri ve öneminin daha da artmıştır. Psikoloji; insan ve hayvanların, davranışları ve zihinsel süreçleri üzerinde, bilimsel yöntemin ölçüt ve kurallarına göre çalışan bir bilim dalıdır. Eğitim psikolojisi, insan davranışlarını çok yönlü olarak ele alan temel bir bilim dalı olan psikoloji ile yine insanla ilgilenen uygulamalı bir bilim alanı olan eğitimin birleşiminden oluşmaktadır. Gelişim psikolojisi ve öğrenme psikolojisi gibi psikolojinin alt dalları, eğitim psikolojisinin temel ilgi alanlarını oluşturmaktadır. Eğitim psikolojisinde; okullar, öğretmenler, öğrenciler, öğretme ve öğrenme süreci hakkında doğru bilgiye ulaşmada kullanılan yöntemler genellikle betimsel, deneysel ve istatistiksel yöntemlerdir. Sınıfta etkili bir öğretme-öğrenme yaşantısının oluşabilmesı için öğretmenlerin alan bilgisi, pedagojik alan bilgisi, pedagojik genel bilgi ve öğrenciler hakkında bilgi sahibi olmaları gerekir. Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 19

20 Eğitim Psikolojisine Giriş DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Aşağıdakilerden hangisi bilimin dayandığı temel sayıltılardan biri değildir? a) Açıklık b) Denetlenebilirlik c) Seçicilik d) Akla Uygunluk e) Subjektiflik 2. Herhangi bir kişinin bir alanda belli bir yöntemi kullanarak ulaştığı sonuca, aynı yöntemi kullanarak herkesin aynı biçimde ulaşması gerekir. Bu durum bilimin hangi temel ilkesi ile ilişkilidir? a) Olgusallık b) Açıklık c) Mantıksallık d) Birikimlilik e) Yordayıcılık 3. İnsan, davranışlarını denetleyebilir; seçimlerinde özgürdür ve bu seçme özgürlüğünü kendi potansiyelini açığa çıkarma ve geliştirme bir başka deyişle kendini gerçekleştirme yönünde kullanır. Cümlede tanımı verilen psikolojik yaklaşım aşağıdakilerden hangisidir? a) İşlevsel Yaklaşım b) Yapısal Yaklaşım c) İnsancıl Yaklaşım d) Bilişsel Yaklaşım e) Davranışcı Yaklaşım 4. Aşağıdakilerden hangisi John Dewey in oluşturduğu bilimsel yaklaşımın aşamalarından biri değildir? a) Problem yaratma b) Problemin hissedilmesi c) Problemi tanımlama d) Bazı çözümler önerme e) Doğrulayıcıların saptanması 5. Aşağıdakilerden hangisi psikolojinin amaçlarından biridir? a) Ne olduğunu tanımlamak b) Ne olacağını tahmin etmek c) Ne olduğunu açıklamak d) Nelere yol açtığını tanımlamak e) Ne olduğunu kontrol etmek Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 20

21 Eğitim Psikolojisine Giriş 6. Aşağıdaki hangisi eğitim psikolojisinin konuları içerisinde yer almaz? a) Öğrencinin gelişim özellikleri b) Öğretim teknikleri geliştirme c) Bilgi ve beceri öğretimi d) Danışma becerileri öğretimi e) Ölçme ve değerlendirme 7. İnsan davranışında, döllenmeden ölüme kadar yaşa bağlı olarak görülen biyolojik ve psikolojik değişiklikleri inceleyen bilim dalı aşağıdakilerden hangisidir? a) Deneysel Psikoloji b) Psikometrik Psikoloji c) Sosyal Psikoloji d) Öğrenme Psikolojisi e) Gelişim Psikolojisi 8. Aşağıdaki araştırma tekniklerinden hangisi betimsel teknikler içerisinde yer almaz? a) Korelasyon Tekniği b) Görüşme Tekniği c) Test Tekniği d) Gözlem Tekniği e) Olay İncelemesi Tekniği 9. Yapılan bir araştırmada öğrencilerin güdülenme düzeyleri ile akademik başarıları arasında korelasyon katsayısı r =.87 olarak bulunmuştur. Bulunan bu istatistiksel değer ile ilişkili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi söylenemez? a) Öğrencilerin güdülenme düzeyleri ile akademik başarıları arasında olumlu bir ilişki vardır. b) Öğrencilerin güdülenme düzeyleri ile ilgili aritmetik ortalama puanları çok yüksektir. c) Öğrencilerin güdülenme düzeyleri ile akademik başarıları arasında bir ilişki bulunmaktadır. d) Öğrencilerin güdülenme düzeyleri ile akademik başarıları arasındaki ilişki doğru yöndedir. e) Öğrencilerin güdülenme düzeyleri ile akademik başarıları arasında güçlü bir ilişki vardır. Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 21