ANTALYA PLAJLARINDA MİKROBİYOLOJİK DENİZ SUYU KALİTESİ

Transkript

1 ÖZET ANTALYA PLAJLARINDA MİKROBİYOLOJİK DENİZ SUYU KALİTESİ Gönül TUGRUL-ICEMER 1, C. KELES 1, H. KARACA 2 1-AKDENIZ ÜNIVERSITESI, MÜHENDISLIK FAKÜLTESI, ÇEVRE MÜHENDISLIĞI BÖLÜMÜ 2-SAĞLIK BAKANLIĞI,ANTALYA İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ, gicemer@akdeniz.edu.tr Fekal kirliliğin varlığı, bu suya maruz kalan bireyler için sağlık riski taşımaktadır. Fekal kaynaklı bakterilerin oluşturduğu kirlilik, fosseptiklerin taşması ya da noktasal veya noktasal olmayan insan ya da hayvan atığı kaynaklarından çevre sulara karışması sonucu oluşabilir. Deniz suyu kalitesi, bazı kirlilik kaynaklarının ve atıksu deşarjlarının etkisi altındadır. Bu nedenle, fekal kirlilik yüzme suyu amaçlı sularda sağlık riskine neden olur. Denize deşarj olan dere, nehir ve diğer akımların su kalitesi üzerinde aşırı bir etkiye sahip olduğunu göstermek amacıyla örnekler bu akımlara yakın noktalardan alınmıştır. Bu çalışmada, örnekler 21 ile 25 yılları arası genellikle 2şer hafta aralıklarla Antalya Körfezi nin kıyı istasyonlarından alınmıştır. Mavi Bayrak yüzme suyu ölçütlerine göre, su örneklerinde üç tip fekal gösterge (Toplam Koliform, Fekal Koliform ve Fekal Streptokok) analiz etmiştir. Amacımız Antalya Körfezi deniz suyundaki mikrobiyolojik kirliliğin yükseldiğini açığa çıkarmak ve yıllar arasındaki sonuçların değişimini karşılaştırmaktır. Bu analizlerin sonucunda, Antalya kıyısı boyunca yüzme ve eğlen-dinlen amaçlı sularda koliform bakteriler son 2 yılda artış eğilimi gösterdiği tespit edilmiştir. Anahtar kelimeler: Antalya Körfezi, İklim faktörleri, Fekal koliform, Deniz suyu kalitesi, Lara Plajı, Konyaaltı Plajı ABSTRACT The location of sampling sites must furthermore reflect to location potential source of pollution. Samples were taken near streams, rivers or other inlets entering the beach in order to provide documentation that such inflows do not affect bathing water quality. Because, the sea water quality is mainly under the effect of some pollution sources and wastewater discharges. So it can cause a health risk through contamination of water used for bathing. In this study, samples were taken from the coast stations used for bathing sea water of Antalya Bay from 1994 to 25 generally fortnightly intervals. According to criteria of bathing water the Blue Flag Campaign analyzed for three fecal indicator bacteria (Total Coliform, Fecal Coliform and Fecal Streptococci) in water samples to facilitate comparison with established bacteriogical water-quality criteria. Our aim is to compare the changes of the results and expose the increase in microbiological pollution in sea water Antalya Bay among the years. As a result of these statistical analyses, coliform bacteria have shown increasing trend for bathing and recreational activities in the Antalya coastline. Keyword: Antalya Bay, Climate factors, Fecal coliform, Marine recreational water quality, Lara Beach, Konyaalti Beach. GİRİŞ Antalya, Akdeniz kıyısında uzanan en ünlü turizm merkezlerinden biridir. Güneş, deniz ve doğanın mükemmel bir uyum oluşturduğu, Akdeniz deki en güzel ve en temiz kıyı şehridir. Antalya ya gelen turist sayısı, bölgede turizm aktivitelerinden dolayı son yirmi yılda Antalya Körfezi nin kıyı kesimlerindeki nüfus artışı fark edilir derecede artmıştır. Son yıllarda, kıyı şeridinde turizm yapıları giderek çoğalmaktadır. Antalya Körfezi

2 km uzunluğunda ve son nüfus sayımlarına göre 1,631,392 nüfusu barındırmaktadır. Antalya kıyıları kendi il nüfusunun dışında, turizm merkezlerinde, yıllık ortalama 7.2 milyon yabancı turist ve 3 milyon yerli turist ile birlikte toplam 1,2 milyon nüfusu barındırmakta ve bunun karşılığı olarak yıllık yaklaşık 5 milyar dolar turizm geliri sağlanmaktadır. Turizm sezonunda nüfustaki bu ani artış, deniz suyunda kirliliği de beraberinde getirmektedir. Bu kaynaklardan doğan mikrobiyolojik kirlilik arıtma tesislerinin deniz deşarjları ve derelerle denize döküldüğü çevrede halk sağlığını tehdit eder bir hale getirmektedir. Ayrıca, gemi kaynaklı evsel atık sular ve gemilerin sintinebalast-tank yıkama suları da yüzeysel akıntılarla kıyılara mikrobiyal kirlilik açısından katkıda bulunmaktadır. Doğal hayat, kanalizasyon deşarjları, septik sistemlerden meydana gelen sızma, hayvan besi alanları ve tarım arazilerinden gelen yüzey suları toplam ve fekal koliform açısından önemli kirletici kaynaklardır (Lipp ve ark. 21, 22). Bazı araştırıcılar tarafından, FK seviyelerinin mevsimsel değişimlerle (Chigbu ve ark. 24), dalga etkisiyle (Holland ve ark. 24) ve nehir deşarjlarıyla (Lipp ve ark. 21a; Tuğrul-İçemer 23; Erdem ve.ark. 23) farklılık gösterdiğini belirtilmiştir. Kıyı ve deniz kirliliğinin önlenmesi ve korunması amacı ile Sağlık Bakanlığı 1989 yılından bu yana Adana, Antalya, Aydın, Balıkesir, Bursa, Çanakkale, İstanbul, İzmir, Kocaeli, Muğla, Tekirdağ, İçel illerinde E.coli; Mavi Bayrak Projesi kapsamında 22 yılı itibarı ile 29 ilde Toplam koliform, Fekal koliform ile Fekal streptekok ; 22 yılı yüzme sezonu itibarı ile de ülke genelinde tüm numune noktalarında Toplam koliform, Fekal koliform ile Fekal streptekok parametrelerini izlemektedir. Antalya Körfezinde yüzme amaçlı deniz suyu kalitesini korumak için, körfez, Sağlık Bakanlığı, Mavi Bayrak ve Antalya Büyükşehir Belediyesi tarafından 2 şer hafta aralıklarla izlenmektedir. Bu çalışmada, Nisan ayından Kasım ayına kadar süren turizm sezonunda, mikrobiyal su kalitesi ile meteorolojik veriler ve turist+yerel nüfus arasındaki ilişkinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu kapsamda, Antalya Körfezi ndeki TK, FK ve FS seviyelerinin yıllar arası (21 25) değişimleri ve bu değişimlerin yağış, rüzgâr ve nüfus ile bağıntıları değerlendirildi. ARAŞTIRMA SAHASI Antalya bir plato üzerine kurulmuştur. Bu plato ağırlıklı olarak traverten formasyonunda iki farklı düzlükten oluşmaktadır. Kıyı uzunluğu 64 km dir ve batıda Esen, doğuda Kaledran deresiyle sınırlandırılmıştır. Antalya ili 2,82 km 2 lik bir alana yayılmıştır. Platonun zemini, alüvyon ve falezlerden oluşmaktadır. Arazi kuzey rüzgârına maruz kaldığı zaman, hâkim rüzgar yönü kuzey kuzey doğu (NNW,North North West) dur ve sıcak, kurak yaz- ılık yağışlı kış özelliğindeki tipik Akdeniz iklimine sahiptir. Antalya il merkezinde yerli ve yabancı turistlerin yüzme ve eğlen-dinlen amaçlı kullandığı Lara ve Konyaaltı plajı olmak üzere 2 plaj bulunmakta ve toplam km uzunluğundadır. Bu iki plaj arasında 16 km ve deniz yüzeyinden 35 m yükseklikte falezler bulunmaktadır. Antalya nın doğusunda bulunan Lara plajı 5.5 km uzunluğunda olup Düden Aksu nehirleri ile Kopak çayı ve otellerin atıksu arıtma tesislerinin deniz deşarjlarına; Batısında bulunan Konyaaltı plajı ise 7.11 km uzunluğunda olup Sarısu, Boğacay, Arapsuyu I, Arapsuyu II dereleri ve Antalya Merkezi Atıksu Arıtma Tesisi nin deniz deşarjına maruz kalmaktadır. Bu plajlara dökülen 6 dere bulunmaktadır. Lara plajı, deniz, %7 Aksu ve Düden nehirlerinden kaynaklan kirlilik yükü altında olup, bu yük akıntılarla güney-doğudan esen rüzgarın oluşturduğu yüzey akıntılarıyla Konyaaltı plajını etkilemektedir. 554

3 Şekil 1. Konyaaltı ve Lara Plajlarını belirlenen örnekleme noktaları. YÖNTEM Antalya il merkezinde mikrobiyolojik deniz suyu kalitesini belirlemek için yılları arasında Nisan dan Kasım a kadar 2 haftalık aralıklarla, istasyondan deniz suyu örneği alındı (Şekil 1). Örnekler deniz yüzeyinden yaklaşık 3 cm altından kapaklı şişe ters çevrilerek alındı ve laboratuarda filtre edilinceye kadar soğuk zincirde korundu. Toplam Koliform (TK) m-endo besiyeri, Fekal Koliform (FK) m-fc besiyeri ve Fekal Streptokok (FS) Azid besiyer kullanılarak membran filtrasyon tekniği ile tayin edildi. Rüzgâr hızı ve yönü ve yağmur verileri Çevre Orman Bakanlığı, Meteoroloji Antalya İl Müdürlüğünden temin edildi. Lara ve Konyaaltı plajlarının mikrobiyojik kirliliğini değerlendirmek için meteorolojik veriler ile koliform sayılarının yıllar arasında değişimi değerlendirildi. Ayrıca, koliform bolluğu, nüfus ve yağış verileri arasındaki ilişki sınandı. SONUÇLAR VE TARTIŞMA Mikrobiyolojik değişkenlerin beş yıllık izleme programı kapsamında, Şekil 1 de belirtilen noktalarda, 4218 örnek incelendi ve yıllık TK, FK ve FS ortalama değerleri sırasıyla, Lara plajında 12, 28, 8 ve Konyaaltı plajında 11, 17, 8 KOB/1 ml aralığında bulundu. Bu değerlerin, Avrupa Birliği (AB) ve Türkiye de uygulanan eğlen-dinlen ve yüzme suyu kalitesi sınır değerlerini aşmadığı görülmüştür(çizelge 1). Meteorolojik veriler ile koliform bakterileri ve il nüfusu arasında yapılan analiz sonuçları Çizelge 2 de sunulmuştur. Antalya iline düşen yağış miktarı ile TK güçlü bir ilişki gösterirken, yağmur ile FK ve FS arasındaki ilişki ise düşük bulunmuştur. Yağmur ile turist+yerel nüfus (r=,89) arasında da güçlü ilişki bulunmuştur. Yıllık ortalama rüzgar hızları ve mikrobiyolojik değişkenlerin örnek sayıları standart hataları Çizelge 3 de sunulmuştur. Antalya da genelde kuzeyli hâkimdir. Güneyli rüzgârlar ise, 23 yılı hariç, kuzeyli rüzgârlardan daha düşük hızdadır ve esme süresi daha kısadır. Rüzgâr 555

4 yönü ve hızının yüzey akıntıları ile kıyılarda etkili olup olamayacağı sınandı ve koliform bakterilerinin rüzgâr ve diğer değişkenler arasında hiçbir ilişkinin olmadığı belirlenmiştir. Çizelge 1. Türkiye ve Avrupa Birliği ülkelerinde yüzme ve eğlen-dinlen amacıyla kullanılan suların sağlaması gereken mikrobiyolojik sınır değerleri. AB Standartları Türkiye Standartları Sınır Sınır Sınır Sınır Zorunlu Sınır Mikrobiyolojik değişkenler değ değerlerden değerler değerlerden (215 değerlerden erler yüksek test yüksek test yılına yüksek test sonuçlarının kabul edilebilir yüzdesi sonuçlarının kabul edilebilir yüzdesi kadar) sonuçlarının kabul edilebilir yüzdesi Toplam Koliform /1mL 5 (%2) 5 (%2) 1 (%5) Fecal Koliform /1 ml 1 (%2) 1 (%2) 2 (%5) Fekal Streptokok /1 ml 1 (%1) 1 Salmonella /1 L - * Enterovirüsler PFU /1 L - * * Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nin Deniz suyunun Genel Kalite Kriterleri Çizelge 4 de belirtilen standart değerlerin aşıldığının tespiti durumunda Bakanlıkça gerekli tedbirler alınır/aldırılır. a) b) ORT. TK ( KOB/1 ml ) YAĞIŞ (cm) ORT. FK ( KOB/1ml ) YAĞIŞ (cm) LP KP YAGIŞ LP KP YAGIŞ c) Mean FS ( CFU/1 ml ) LP KP YAGIŞ YAĞIŞ (cm) Şekil 2. Yıllara göre Lara (LP) ve Konyaaltı (KP) plajlarında toplam koliform (a), fekal koliform (b) ve fekal streptokok (c) yıllık ortalama sayılarını yağmur ile değişimleri. Hem yağmur hem de bakteri sayıları nisandan kasım ayına kadar olan ortalama değerlerdir. 556

5 Çizelge 2. Antalya Körfezinde iklim verileri, nüfus yoğunluğu ve mikroorganizmalar arasındaki ilişkiler (Korelasyon, r ) Yağış Rüzgâr YN YN+TN TK FK FS (cm/km 2 ) (m/ sn) Yağış 1. Rüzgâr, YN,81, YN+TN,8733,7551, TK,8262,9258,815, FK,5263,7459,8924,8712, FS,5134,7375,8864,86391,7215, YN: Yerel Nüfus, YN+TN: Yerel Nüfus ve Turist Nüfusu, TK: Toplam koliform, FK: Fekal koliform, FS: Fekal streptekok a) b) ORT. TC ( KOB/1 ml ) ,5 1,,95,9,85,8 YEREL+TURİST NÜFUSU (MİLYON) TK YN+TN ORT.FC KOB/1mL ,5 1,,95,9,85,8 YEREL+TURİST NÜFUSU(MİLYON) FK YN+TN c) 557

6 ORT. FS KOB/1ML ,5 1,,95,9,85,8 YEREL+TURİST NÜFUSU(MİLYON) FS YN+TN Şekil.3. Antalya il merkezi kıyılarında yıllara göre yerel nüfus (YN) ve turist nüfusunun (TN), toplam koliform (a), fekal koliform (b), fekal streptokok (c) sayılarının yıllara göre değişimleri. Hem turist nüfusu hem de bakteri sayıları nisandan kasım ayına kadar olan ortalama değerlerdir. Nisanda Kasım ayına kadar en düşük 24 yılı (25,4cm), en yüksek 25 yılı (44,2 cm) olmak üzere 5 yıllık ortalama toplam yağış 34, cm olarak hesaplanmıştır. Toplam yağış miktarı 21 ile 25 yılları arasında artış göstermiştir. İzlenen bölgeye nisandan kasım ayına kadar düşen yağış miktarı ve koliform bakterileri ortalamalarının yıllara göre değişimi Şekil 2a, b ve c de sunulmuştur. Yağmur ile TK arasında güçlü ilişki (r=,82) bulunmuş. Ancak yağmur miktarı ile FK (r=,52) ve FS (r=51) sayıları arasındaki ilişkinin daha az olduğu belirlenmiştir. TK sayısı dikkate alındığında Konyaaltı plajının yağış ile daha fazla etkilendiği Şekil 2a da görülmektedir. Körfezde koliform bakterilerinin sayısı 5 yılda dikkate değer derecede yükselmiştir. Bu bakterilerin artışı, özellikle, temmuz ve ağustos aylarında artan nüfus yoğunluğu ile orantılıdır. (Şekil 3a,b,c). Gerek yerel nüfus gerekse turist nüfusu ile mikrobiyolojik değişkenler arasındaki.8 den yüksek r değerleri nüfusun mikrobiyoljik su kalitesi değişimi üzerine etkisini desteklemektedir. Sucul ortamdaki FK bakterilerinin kaynağı insan ve sıcakkanlı diğer canlılardır. İnsan aktivitelerinden kaynaklanan atık sular denize deşarj edildiğinde, patojen bakteri ve virüsler yüzücüler için sağlık riski oluşturmaktadır. Eğlen-dinlen ve yüzme alanlarında bakteri yoğunluğunun nüfus büyümesiyle doğru orantılı olarak artış gösterdiği bu çalışmada ileri sürülmüştür. TC ve yağış (r=,82) arasındaki güçlü ilişki, aynı zamanda FK ile nüfus arasında da saptandı. Shibata ve Chigbu(24) yağış ile TK nin pozitif bir ilişki gösterdiğini, Noble ve ark. (26) ise deniz suyunda fekal enterokokların diğerlerine oranla daha uzun süre yaşadığını belirtmişlerdir. Nüfus yanında kirletici kaynak olarak nehir ve derelerde Konyaaltı ve Lara plajları içn önemli bir kaynak olabilmektedir. Bölgede yapılan son çalışmalar göre Konyaaltı plajında Boğaçay( Oğuz ve Topkaya, 22), Lara plajında Düden (Tuğrul- İçemer,23; Erdem ve ark. 23) ve Aksu nehirlerinin körfeze fekal kirlilik taşıdığını rapor etmişlerdir. İzleme süresinde alınan örneklerin büyük çoğunluğunda yüksek koliform sayıları nehir ağızlarında saptanmıştır. Koliform düzeyleri açısından Konyaaltı plajının Lara plajından hafifçe daha yüksek olduğu gözlenmiştir. Yine de Antalya il merkezinde bu mikrobiyolojik değişkenler ile en güçlü ilişki nüfus yoğunluğu ile saptanmıştır. Çizelge 3. Yıllar arasın rüzgâr hızı ve yönü ile mikrobiyolojik değişkenlerin yıllık ortalamaları ve standart hataları (SE). Tarih Kuzeyli Güneyli TK KOB FC KOB FS KOB 558

7 Rüzgar Rüzgâr /1mL /1mL /1mL 21 (Nisan- Ekim) Ort ± SE 2,633±,179 1,767±, ,8 ± 1,5 Örnek sayısı (Nisan- Ekim) Ort ± SE 2,7±,222 1,9 a 39,89 ±6,95,146 ±,13,571 ±,43 Örnek sayısı (Nisan- Ekim) Ort ± SE 2,691±,39 3,1 a 7,39 ± 5,15 6,238 ±,61 1,13 ±,819 Örnek sayısı (Nisan- Ekim) Ort ± SE 2,536±,166 2,1 a 177,31± 8,77 23,61 ± 2,41 1,16 ± 1,82 Örnek sayısı (Nisan- Ekim) Ort ± SE 2,645±,258 1,7 a 148,3 ± 11,7 66,81± 5,95 31,8 ± 3,4 Örnek sayısı ( a ) Tek değer. Türkiye turizm aktivitelerinin yaklaşık %4 ı Antalya kıyılarında gerçekleşmektedir. Bu aktiviteler aynı zamanda su ve katı atıklara dayalı çevre sorunlarını da beraberinde getirmektedir. Kıyıların giderek kirlenmesi turizm potansiyeli etkileyerek azalan verimler ilkesi gereği ekonomik ve sosyal sorunları da beraberinde getirecektir. Sonuç olarak, eğlen-dinlen alanları ve yüzme suyu mikrobiyolojik kalite sınır değerleri ni ve Mavi bayrak sınır değerleri ni aşmamış olmasına rağmen, Hızlı nüfus artışı sonucu Antalya kıyılarının hızla kirlendiği Yağış ve karasal girdilerin körfezin kirliliğine katkıda bulunduğu Fekal kirliliğin hiperbolik olarak artmakta olduğu dikkate alınmalıdır. Bu çalışmanın bulguları ışığında, Konyaaltı ve Lara plajlarının taşıma kapasitesi hesaplanarak plaj yönetim planı oluşturulması ve derelerin ıslah edilmesi önerilmektedir. KAYNAKLAR Chigbu, P.; Gordon, S.; Strange, T. 24. Influence of inter-annual variations in climatic factors on fecal coliform levels in Mississippi Sound. Water Research 38: ERDEM, A., Tuğrul- İçemer, G., YILMAZ, V. 23.: Excessive Microbiological Pollution Carried by Duden River in the Antalya Bay. 12 th International Symposium on Environmental Pollution and its Impact on Life in the Mediterranean Region, 4-8 October, Antalya. Abstract Book pp. 99 Holland, A.F., Sanger, D.M., Gawle, C.P., Lerberg, S.B., Santiago, M.S., Riekerk, G.H.M., Zimmermann, L.E., Scott, G.I. 24 Linkages between tidal creek ecosystems and the landscape and demographic attributes of their watersheds. Journal of Experimental Marine Biology and Ecology. 298, Griffin, D.W., Donaldson KA., Paul J.H., Rose JB. 23. Pathogenic human viruses in coastal waters. Clinical Microbiological Review 16(1): Lipp, E.K., Farrah, S.A. and Rose, J.B. 21. Assessment and impact of microbial fecal pollution and human enteric pathogens in a coastal community. Marine Pollution Bulletin 42(4): Lipp, E.K., Kurz, R., Vincent, R., Rodrigez-Palacios, C.,, S., Rose, J.B., 21a. Seasonal variability and weather effects on microbial fecal pollution and enteric pathogens in subtropical estuary Estuaries

8 Lipp, E.K., Jarell, J.L., Griffin, D.F., Lucasik, J., Jacukiewicz, J. and Rose, J.B.22. Preliminary evidence for human fecal contamination in corals of the Florida Keys, USA Marine Pollution Bulletin 44: Noble, M.A. ; Xu, J.P.; Robertson, G.L. and Rosenfeld, L.K. 26. Distribution and sources bacteria at Huntington Beach before and after disinfection on an ocean outfall- A frecuency- domain analysis. Marine Environmental Research. 61: RESMİ GAZETE, 26. Yüzme suyu kalitesi yönetmeliği, 9/1/26 tarih ve 2648 sayı. Shibata, T., Solo-Gabriela, H.M; Fleming, L.E., Elmir, S. 24. Monitoring marine recreational water quality using multiple microbial indicators in an urban tropical environment. Water Research 38, Tuğrul-İçemer, G., LEVENT, H., ÖZGÜN, K., & YILMAZ, V., 23. :Microbiological Water Quality in Antalya Bay. 12 th International Symposium on Environmental Pollution and its Impact on Life in the Mediterranean Region, 4-8 October, Antalya. Abstract Book pp 11 Wymer, L.J., Brenner, K.P., Martinson, J.W., Stutts, W.R., Schaub, S.A., and Dufour, A.P. 25. The EMPACT Beaches Project: Result from a study on microbiological monitoring in recreational waters. EPA, 6/R-4/23, August, 25. Cincinnati, OH 45268, US. 56