bölgesel kalkınma 117

Transkript

1 PROJE bölgesel kalkınma 117

2 Karacadağ Kalkınma Ajansı Yönetim Kurulu Adına Sahibi Genel Sekreter Dr. İlhan KARAKOYUN Genel Yayın Yönetmeni Mehmet ÖZTEK Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Osman YAKUT Hukuk Danışmanı Veysi DANIŞMAN Yayın Kurulu Dr. İlhan KARAKOYUN Adnan TUZCU Ayşegül ÖZBEK Hasan MARAL Hülya ÖZÖNEN AKGÜL Hüseyin AKDOĞAN Editörler Abdullah Önder ÖZKUL Adem ERDURUCAN Elvan AKSOY Eser Çağlar YILMAZ Mustafa BALTACI Selçuk MENGÜVERDİ Şirin KASIMOĞLU Adres: Selahattini Eyyubi Mah. Urfa Bulvarı No: 15/A Bağlar-Diyarbakır/Türkiye Tel: Faks: dergi@karacadag.org.tr Web Tasarım Sevin Demirbaş Karacadağ Bölgesel Kalkınma Dergisi nin tüm yayın hakları Karacadağ Kalkınma Ajansı na aittir. Dergideki yazı ve fotoğraflar, Ajans'tan izin alınmadan, eğitim ve tanıtım amaçlı kısmi alıntılar hariç olmak üzere, hiçbir şekilde kopya edilemez, çoğaltılmaz ve yayınlanamaz. Yazıların dergide yayınlanmış olması, yazarlara ait kişisel görüşlerin Ajans tarafından paylaşılması anlamına gelmez. Yazılar ancak kaynak gösterilmek suretiyle iktibas edilebilir. YAZI/MAKALE YAZIM VE YAYIN KURALLARI Karacadağ Kalkınma Ajansı tarafından altı ayda bir yayınlanan Karacadağ Bölgesel Kalkınma Dergisi ne gönderilecek yazı ve makaleler için yazım ve yayın kuralları aşağıdaki gibidir: 1. Yazı/makaleler, MS Word 2000 ve/veya üstü sürümlerde, 12 punto, Times New Roman karakteri ile tek satır aralıklı olarak yazılır. Paragraflardan sonra 6 nk aralık bırakılmalıdır. Özetler (varsa) 10 punto yazılmalıdır. 2. Yazı/makalenin başlığı ilk sayfanın başına kalın 14 punto, ilk harfler büyük diğerleri küçük olarak sayfa ortalanarak yazılır. Başlıktan sonra 12 nk aralık verilerek yazar ad(lar)ı unvansız olarak sayfa ortalanarak yazılır. Unvan, çalıştığı kurum ve elektronik posta (e.mail) adresi dipnot olarak belirtilir. 3. Yazı/makale; tablo, şekil ve kaynaklar dâhil 5 sayfayı (yaklaşık kelimeyi) geçmemelidir. 4. Yazıda/makalede yararlanılan veya atıfta bulunulan kaynaklar belirtilmelidir. Kaynak gösterme ile ilgili detaylar için deki yazım kurallarına bakınız. 5. Yararlanılan kaynaklar, ayrı bir sayfada Kaynakça başlığı altında verilmelidir. 6. Dergide yayınlanan yazı/makalenin içeriğiyle ilgili bütün sorumluluk yazara aittir. Yazılardaki/makalelerdeki görüş ve düşünceler Karacadağ Kalkınma Ajansı nın resmi görüşünü yansıtmaz. 7. Dergide yayınlanmak üzere gönderilen yazı/makalenin yayınlanması konusundaki takdir yetkisi Yayın Kurulu na aittir. Yayın Kurulu, yazı/makalede gerekli gördüğü değişikliği yapabilir. Yayınlansın veya yayınlanmasın, Dergiye gönderilen yazı, makale, çalışma veya belgeler iade edilmez. 8. Dergide yayınlanan yazılar/makaleler, kaynak gösterilmek şartıyla, iktibas edilebilir. 9. Yazılar/makaleler, varsa ilgili fotoğraflarla birlikte, elektronik ortamda, dergi@karacadag.org.tr adresine gönderilebilir. Grafik Tasarım Baskı Agrafik Diclekent Bulvarı 83. Sk. Şeker Apt. Altı 118Kayapınar/DİYARBAKIR bölgesel kalkınma

3 Degerli Okurlarımız, Dr. İlhan KARAKOYUN Genel Sekreter Altı aylık periyotlarla çıkardığımız Dergimizin 2013 yılındaki ilk sayısı ile merhaba diyoruz. Yaklaşık 3 yıldır Diyarbakır da görev yapan ve Ajansımızın kurumsallaşma sürecinde, destek ve yönlendirmeleriyle çok büyük katkıları olan Yönetim Kurulu Başkanımız ve Valimiz Mustafa TOPRAK, İzmir Valiliğine atandı. Yeni görevinden dolayı, Sayın Valimizi tebrik ediyoruz. İzmir Valimiz Sayın M. Cahit KIRAÇ da Diyarbakır a geldi. Ülkemizde pilot kalkınma ajansları olarak kurulan İzmir ve Çukurova Kalkınma Ajanslarının her ikisinin de kuruluş ve kurumsallaşma süreçlerinin başında yer alan ve bu süreci çok iyi bilen Sayın Valimizin Kalkınma Ajansları konusundaki engin birikim ve tecrübesi bizler ve Bölgemiz için yol gösterici olacaktır. Sayın Valimize hoş geldiniz! diyoruz. Bu dönemde, Ticaret ve Sanayi Odalarımızda da seçim dolayısıyla görev değişiklikleri oldu. E. Sabri ERTEKİN, Şanlıurfa Ticaret ve Sanayi Odası Başkanlığına yeniden seçilirken, Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odasının başkanlığına Ahmet SAYAR seçildi. Sayın Başkanlarımıza yeni görevlerinde başarılar diliyor; Ajansımız Yönetim Kurulu nda üye olarak görev alan Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odasının eski başkanı Remzi CAN a da teşekkür ediyoruz. 31 Mayıs 2013 tarihinde Resmi Gazete de yayınlanan Bakanlar Kurulu Kararıyla Kalkınma Kurullarımız da yeniden oluşturuldu. Ajansımız Kalkınma Kurulu ilk toplantısını 4 Temmuz 2013 tarihinde yaptı. Toplantıda, Başkanlık Divanı yeniden oluşturuldu. Önceki dönemde görev yapan Başkanlık Divanı üyelerimize teşekkür ederken, yeni Başkanlık Divanını da tebrik ediyoruz. Dergimizin bir önceki sayısını yoksulluk konusuna ayırmıştık. Bu sayımızda ise, yoksulluğun ve toplumdaki diğer sosyal sorunların önlenmesi, etkilerinin asgari düzeye indirilmesi ve bireyin yaşam kalitesinin arttırılması açısından son derece önemli olan sosyal politika konusunu ele aldık. Ülkemizde, son yıllarda, sosyal devlet ilkesinin bir gereği olarak, sosyal politika alanında önemli adımlar atılmış, sosyal yardım sistemi daha kapsayıcı bir hale getirilmiş, toplumda dezavantajlı konumda olan kişilerin desteklenmesine ve refah düzeylerinin arttırılmasına yönelik yeni politikalar geliştirilmiş ve kurumsal yapılar oluşturulmuştur. Bu kurumsal yapıların başında, hiç şüphesiz Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı nın kurulması gelmektedir. Bakanlığın kurulmuş olması; aile ve sosyal politikalar alanında yaygın bir şekilde yaşanan kurumlar arası yetki çakışması ve görev karmaşasının giderilmesi ile sosyal yardım kurumlarını tek bir çatı altında toplamak açısından yararlı olmuştur. Bu sayımızda, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanı Sayın Fatma ŞAHİN ile Bakanlığın kuruluşunu, faaliyetlerini ve geleceğe yönelik proje ve hedeflerini konuştuk. Röportaj talebini kabul ettiği için Sayın Bakanımıza müteşekkir olduğumuzu belirtmek isteriz. Dergimizin amaçlarından biri de, bölgesel kalkınma ile ilgili bütün tarafların bilimsel çalışmaları ile tecrübelerine yer vermektir. Bu sayımızda, Ajansımız uzmanlarına ait yazıların yanında, Kalkınma Bakanlığı, ODTÜ, TODAİE gibi ülkemizin seçkin kurum ve üniversitelerinden uzman ve akademisyenlerin çalışmalarını da sizlerle paylaşıyoruz. Katkıları için kendilerine teşekkür ediyorum. Her sayımızda Özel Dosya olarak bir kalkınma ajansını tanıtıyoruz. Bu sayıda, Serhat Kalkınma Ajansı na (SERKA) yer veriyoruz. Dergimizin her sayısında yeni bir ülkeyi ve bu ülkenin Türkiye ve Bölgemizle ekonomik ve ticari ilişkilerini ele alıyoruz. Bu sayımızdaki ülke, Afrika Kıtasının en gelişmiş ülkesi olan Güney Afrika Cumhuriyeti. Dergimizin bu sayısında da, Ajansımız tarafından mali destek verilen projeler tanıtılıyor; bölgemizden haberlere yer veriliyor ve kitap tanıtımları yapılıyor. Sizlerin katkı, eleştiri ve önerileriyle nitelik kazanacak dergimizin, ülkemizdeki bölgesel kalkınma çabalarına katkı sağlamasını diliyorum. Saygılarımla bölgesel kalkınma 1

4 İçindekiler 2 bölgesel kalkınma SOSYAL HARCAMALARI 1,3 MİLYAR TL DEN 20 MİLYAR TL YE ÇIKARDIK KALKINMA AJANSLARININ ÖZERK, DİNAMİK VE ESNEK YAPILARI GELİŞTİRİLMELİ Mustafa Cahit KIRAÇ - Diyarbakır Valisi EKONOMİK GELİŞME SOSYALKALKINMA İLE DESTEKLENMELİ Celalettin GÜVENÇ - Şanlıurfa Valisi KALKINMA PLANLARINDA BÖLGESEL POLİTİKA VE SOSYAL POLİTİKA İLİŞKİSİ Damla YAZAR, Tayyar DOĞAN, İbrahim KUZU SOSYAL POLİTİKA- SOSYAL KALKINMA İLİŞKİSİ Ayşegül ÖZBEK SOSYAL YARDIMLAR VE YOKSULLUK Dr. İlhan KARAKOYUN VALİ GÜVENÇ: GÜNEY AFRİKA DA ÜLKEMİZ VE BÖLGEMİZ İÇİN ÖNEMLİ FIRSATLAR MEVCUT SOSYAL BİR TRAVMA OLAN ŞİDDETE KARŞI DOĞA MERKEZLİ ÖĞRENME STRATEJİSİ Recep TEZGEL GAP BÖLGE KALKINMA İDARESİ NİN SOSYAL KALKINMA YAKLAŞIMI Adalet Budak AKBAŞ TÜRKİYE BİLİM VE TEKNOLOJİ POLİTİKASI ÜZERİNE NOTLAR Prof. Dr. Erkan ERDİL TÜRKİYE DE GENÇ İŞSİZLİK VE MESLEK STANDARDİZASYONU Prof. Dr. Kamil Ufuk BİLGİN BASEL UZLAŞILARI Abdullah Önder ÖZKUL TRC2 BÖLGESİ KURUMLAR ARASI İŞBİRLİĞİ AĞ ANALİZİ Selman DELİL TOPLUMLARIN DÖNÜŞÜMÜ BİREYLERDEN GEÇER Dr. Hasan MARAL ŞANLIURFA SANAYİSİ YENİ DÖNEMDE ÇAĞ ATLAYACAK E. Sabri ERTEKİN

5 58 ÇALIŞMALARIMIZIN MERKEZİNDE HALKIMIZIN İHTİYAÇLARI İLE YATIRIM ALTYAPISI OLACAK Ahmet SAYAR TÜRKİYE DE BÖLGESEL GELİŞMİŞLİK FARKLILIKLARI SORUNU: ŞIRNAK ÖRNEĞİ Arzu KARAARSLAN SERHAT İLLERİNİN KALKINMASINDA ÖNCÜ KURULUŞ: SERKA KALKINMA AJANSLARININ SOSYAL KALKINMA YAKLAŞIMI Mehmet Fatih ESLEMEZ TRC2 BÖLGESİNİN ÖNE ÇIKAN SOSYAL SORUNLARI VE SOSYAL HİZMET ALANINDA YAŞANAN EKSİKLİKLER Ayşegül ÖZBEK, Özlem ERSAVAŞ SOSYAL DESTEK PROGRAMI (SODES) DİYARBAKIR UYGULAMASI Hamit ERCENGİZ SOSYAL DESTEK PROGRAMI (SODES) ŞANLIURFA UYGULAMASI Ramazan SEÇİLMİŞ CESUR YÜREKLİ KADINLAR OLARAK ZAMANIN RUHUNU OKUYORUZ Cevahir Asuman YAZMACI KADINLARA İKİNCİ HAYAT FIRSATI SUNAN DERNEK: KINALI ELLER Müzeyyen KORKUTATA EV EKSENLİ ÇALIŞAN KADINLARA SOSYAL GÜVENCE SAĞLANMASINI İSTİYORUZ Aycan CANKURT YEREL BİR KALKINMA MODELİ OLARAK CITTASLOW Nihat ÖZDAL AFRİKA NIN YÜKSELEN GÜCÜ: GÜNEY AFRİKA CUMHURİYETİ M. Ufuk ELHASOĞLU PROJELER CAZİBE MERKEZLERİNİ DESTEKLEME PROGRAMI DİYARBAKIR PROJELERİ Mustafa TEMEL AJANSTAN HABERLER BÖLGEDEN HABERLER KÜRESEL EKONOMİK VERİLER Diyadin İNAN bölgesel kalkınma 3

6 RÖPORTAJ SOSYAL HARCAMALARI 1,3 MİLYAR TL DEN 20 MİLYAR TL YE ÇIKARDIK Aile ve Sosyal Politikalar Bakanı Sayın Fatma Şahin, Dergimizin 4. sayısında Bakanlığının çalışmaları ve yürütülen projeler ile ilgi açıklamalarda bulundu. Aile ve Sosyal Politikaların Bakanlık olarak örgütlenmesi, verilen hizmetler açısından ne gibi bir farklılık getirdi? Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı ile sosyal yardımlar ve sosyal hizmetler tek çatı altında toplandı. Bakanlık; kadın, erkek, çocuk, yaşlı, engelli, şehit ve gaziler ile sosyal yardımları kapsayan geniş bir yelpazeden oluşuyor. Amacımız tüm vatandaşlarımızın sorunlarına derman olmak, yanlarında olmak. Sorunlar oluşmadan, testi kırılmadan önleyici tedbirleri almak için çalışıyoruz. Bakanlığınızın gelecek 5 yıla ilişkin stratejisinin temel unsurları neler olacaktır? 4 bölgesel kalkınma Bakanlığımızın insan odaklı, insanı yaşat ki devlet yaşasın ifadesinde karşılık bulan hizmet felsefesi; arz ve talep odaklı hizmeti, koruyucu ve önleyici yaklaşımı, bütüncül hizmet sunumunu ve multidisipliner bakışı esas almaktadır. Güçlü birey, güçlü aile, güçlü toplum anlayışı; halkımıza en yakın noktadan hizmet sunumu ile sosyal yardım ve sosyal hizmetler; daha kapsayıcı, adil, objektif, istihdamı özendirici olma ilkeleri çerçevesinde oluşturulmaktadır. Türkiye nin 2023 e doğru tarihsel yürüyüşünde, mutlu birey ve güçlü ailelerden oluşan müreffeh bir toplum için, zamanın ruhunu yakalayan, değişimi yönetebilen ve buna yönelik dönüşümü gerçekleştiren, sosyal riskleri önleyici sosyal politikalar geliştiren ve uygulayan bir bakanlık olmak hedefimizdir. Kadın, erkek, genç, yaşlı, engelli her bir vatandaşımızın toplumsal yaşama etkin katılımı için alınacak tedbirleri belirlemek, bu konuda politika üretmek ve uygulamak kararlılığımız ve irademiz devam edecektir. Hedefimiz güçlü yarınlar, iyi bir gelecek. Önce çocuk diyoruz ve tüm politikamızı geleceğimizin emanetçisi yavrularımız için planlıyoruz. Biz kimse mutlu olmadıkça biz mutlu olamayız, kimse huzurlu olmadıkça biz huzurlu olamayız diyerek yola çıktık. On yılda yapılan çalışmalar gelecek adına ümitleri artırmıştır. Yapacak çok iş var, bunu yapacak irade Ak Parti hükümetlerinde mevcuttur. Lider Ülke Türkiye için çalışmaya devam edeceğiz. Dünya Ekonomik Forumu 2011 Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği Raporu na göre, Türkiye, kadınların ekonomik hayata katılımı sıralamasında 135 ülke arasında 132 nci sırada yer alıyor. Ayrıca, Dünya Bankası nın 2012 yılında yayımladığı Dünya Toplumsal Cinsiyet Atlası nda da Türkiye % 28 olan kadının işgücüne katılım oranı ile 184 ülke arasında 169 uncu sıradadır. Kadının ekonomik hayata katılımını arttırmak için ne gibi projeler/faaliyetler yürütüyorsunuz? Kadını ekonomik ve sosyal hayatın bir parçası yapmayı, kadının hem anne vasfını hem kariyerindeki engelleri aşmayı, aile, iş hayatını uyumlu hale getirmeyi, sosyal destek projeleriyle bu işi kolaylaştırmayı, ailedeki huzur ve barışı sağlamayı en büyük görevimiz olarak görüyoruz. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Kalkınma, Maliye, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı işbirliğiyle aile ve iş yaşantısının uyumlaştırılması konusunda bir çalışma başlattık. Bu konuda üç boyutlu bir çalışma yapıyoruz. Bunlar; doğum izninin uzatılması, kreş desteği ve esnek çalışma modeli. Kamu olarak biz ne yapmalıyız? onu çalışıyoruz. Çalışan kadının en önemli sorunu kreş. Mesela, biz sosyal sorumluluk pro-

7 RÖPORTAJ jesi çerçevesinde Borusan Grubuyla on tane kreşin anlaşmasını yaptık. Özel sektörde şuan kadın çalıştırma oranı yüksek olan yerler olan organize sanayi bölgelerinde Bilim ve Sanayi Bakanlığımızla birlikte kreş açmaya başladık. Dünya Ekonomik Forumu (DEF) çatısı altında oluşturulan görev grubunda yer alan ve Türkiye de ekonomik alandaki cinsiyet uçurumunu en aza indirmek için İşte Eşitlik Platformu nu oluşturduk. Ülkelerin, kadınların iş hayatına katılım ve onlara sunulan fırsatlar açısından değerlendirildiği ve sıfırdan 1 e kadar puanlandığı indekste, Türkiye nin 2012 notu Hedefimiz bu notun 3 yılda % 10 seviyesinde yükseltilerek e ulaşmaktır. Kadının statüsünü yükseltmek, onu sosyal, ekonomik, sanat, spor yani hayatın her alanında daha aktif ve etkin hale dönüştürmek bizim en büyük görevimiz. Kadının, kamuda, özel sektörde, girişimcilikte ve her alanda önünü açmamız, pozitif ayrımcılık yaparak yolumuza devam etmemiz gerekiyor. Bir diğer üzerinde durduğumuz model, esnek çalışma. Bugün Avro Bölgesi nde kadının iş gücüne katılımının büyük bir bölümü esnek çalışma şeklinde. Kişiye özgü modeller geliştirerek bunun da katma değerini üretmek gerekiyor. Teknolojik imkanlarla dünya evlere geliyor ve bu imkanları kullananlara gerekli donanımın sağlanması çok önemli. Bunun altyapısı için çalışmalarımızı sürdürüyoruz. Mesela Avusturya da kadınların iş gücüne katılım oranı % 69. Bu oranın % 40 ını yarı zamanlı çalışanların oluşturduğunu gördük. Türkiye de tam zamanlı kadın istihdam oranının % 30 a ulaştıysa, esnek çalışma modelinin ve kayıt dışının önüne geçilmesiyle bu oran daha da artacaktır. İsteyen kadınlara yarım, isteyenlere de tam zamanlı çalışma imkanı sunulması gerekiyor. Böyle bir uygulamanın erkek dünyasında da zihinsel dönüşüm olarak kabul edilmesi gerekiyor. Doğum sonrası sürenin nasıl uzatılacağı konusunda da çalışmalarımızı sürdürüyoruz. Yoksulluğun azaltılması amacına yönelik çalışmalarınızı özetleyebilir misiniz? Türkiye sosyal sınıflar arasındaki farkı giderek azaltan bir ülke. En büyük amacımız zengin ve fakir arasındaki farkı en aza indiren Türkiye dir. Eğer bu farkı kapatabilirsek, fırsat eşitliğini verebilirsek, herkesin insan olmadan dolayı temel hakkına kavuşturabilirsek, balık tutmayı öğretebilirsek ve yoksulluğun kader olmadığı anlayışını verebilirsek topyekun kalkınacağız. Amacımız 2023 vizyonunda günlük 4 doların altında hiç kimsenin kalmamasıdır. Yoksulluk tüm dünyada kabul görmüş bilimsel yöntemler kullanılarak hesaplanmaktadır. Bu çerçevede başta Dünya Bankası olmak üzere birçok uluslararası kuruluş tarafından yoksulluk satın alma gücü paritesine göre 1 dolar, 2.15 dolar, 4.3 dolar sınırlarına göre ölçülmektedir. Ülkemizde TUİK tarafından açıklanan rakamlara göre günlük 4.3 doların altında gelirle yaşayanların oranı 2002 de % 30.3 iken, 2010 da % 3.66 ya ve 2011 de % 2.79 a düşmüştür yılından bu yana bir yandan ekonomide sağlanan gelişmeler çerçevesinde ortaya çıkan refah artışı, sosyal desteğe ihtiyacı olan toplum kesimlerine yoğun bir şekilde yansıtılmıştır. Zira 2002 yılında sosyal harcamaların tutarı sadece 1.3 milyar TL iken, bu tutar 2012 yılında yaklaşık 20 milyar TL ye yükseltilmiştir. Bu rakamlar sosyal devlet ilkesinin bir gereği olarak ulaşılan toplum kesiminin arttığının bir göstergesidir. Hükümetlerimiz dönemlerinde sosyal devlet ilkesi hayata geçirilmiştir. Ekonomik gelişmelerden toplumun en dezavantajlı kesimlerinin yararlanması sağlanmıştır. Bu nedenle sosyal harcamalara daha fazla kaynak aktarılmış ve kapsayıcı sosyal yardım programları uygulanarak yoksulluk oranları düşürülmüştür. Uluslararası toplum, yoksullukla mücadelede büyük bir gayret içinde, ama gelinen noktada Somali de, Afrika da, Kenya da ve dünyanın bir çok ülkesinde açlıkla mücadele eden insanlar var. Türkiye nin 2001 de yaşadığı krizin benzerini bugün Avrupa, ABD ve dünya yaşıyor. Türkiye yaşadığı krizden büyük ders çıkardı. Eşi vefat eden ve hiçbir sosyal güvencesi olmayan yaklaşık 240 bin kadına düzenli maddi destek başlattık. İki ayda 500 TL ödenmektedir. Şimdi de oğlu, eşi askerde olan ve maddi imkanı olmayanlara destek olacağız. Bu ailelere aylık 250 TL maddi destek vereceğiz. Biz ülkemizin bölgesel kalkınma 5

8 RÖPORTAJ kaynaklarını milletimiz için kullanıyoruz. Ve kullanmaya devam edeceğiz. Kadına yönelik şiddetin önlenmesine yönelik atılan adımlar ve alınan tedbirler nelerdir? Kadına yönelik şiddetin toplumsal sorun, insan hakkı ihlali ve eşitsizlik zihniyetinden kaynaklandığına inanıyorum. Kadına yönelik şiddetle mücadele ile ilgili İstanbul Sözleşmesini çekincesiz olarak imzalayan ilk ülke Türkiye dir. Hemen ardından Ailenin Korunması ve Kadına Şiddetin Önlenmesi Yasası çıkarılarak şiddet uygulayana yönelik önemli yaptırımlar içeren ve şiddet göreni gözeten ve koruyan bir yasal alt yapı oluşturulmuştur. Elektronik takip sisteminin pilot çalışması başlatılmış, Adana ve Bursa pilot illerimiz olarak seçilmiştir. Erkeklerde zihinsel dönüşümün önemi kapsamında Genelkurmay Başkanlığı ve Diyanet İşleriyle Başkanlığı ile protokol imzaladık. Er ve erbaş okullarında kadına şiddet başlığı ders konusu müfredatına alındı. Şiddet İzleme ve Önleme Merkezleri Kozaları açarak hem şiddet görene hem de şiddet uygulayana yönelik hizmetler başlattık. Koruyucu önlemlerden tutun yasal 6 bölgesel kalkınma altyapıya kadar şiddet mağduru kadınlarımızı hayatlarının geri kalan kısmında yaşanabilmesi muhtemel olumsuz gelişmelerden nasıl koruyabiliriz, hayata ve topluma nasıl tekrar kazandırabiliriz? bunun çalışmaları içerisindeyiz. Sanıyorum ki çalışmalarımızın meyvelerini yakın gelecekte almaya başlayacağız ve toplumsal bir sorun olan kadına şiddet sorununda devletin kadınlarımızın yanında olduğunu daha fazla hissettireceğiz. Sevgi Evleri Projesi ve Çocuk Evi Projesi nden bahseder misiniz? 10 yıldan beri çocuklarımızla alakalı çalışmalar yürütüyoruz. Başbakanımızın talimatıyla Önce çocuk dedik. 10 yıldan beri fiziksel şartlarını geliştirdik. 3 bin çocuğumuz bugün sevgi evlerinde yaşıyor. Biz bakanlık olarak 2014 yılının sonuna kadar koğuş sistemini sona erdirme kararı aldık. Hızla koğuş sisteminden çıkıyoruz. Çocukların en mutlu oluğu yerler tabi ki aile ortamı. Eğer çocuğun aile ortamında kalması mümkün değilse, aile sıcaklığına yakın olan bir ev ortamında kalması çok önemli. Sevgi evleri bir kampüs içinde villa tipi evlerde 7-8 çocuğun yaşadığı yerler. Çocukların kendi odaları, kendi eşyaları var. Bizim önem verdiğimiz bir diğer sistem ise, çocuk evi uygulamamız. Sosyal hayatın içinde çocukların kaldığı çocuk evleri açıyoruz. 3 bin çocuğumuz apartman dairelerinde yetişiyor. Başlarında yardımcı personeller ve öğretmenler bulunuyor. Çocuk evlerinde kalan çocukların akademik başarılarının arttığını tespit ettik. Tıpkı kendi çocuklarımız gibi okula gidiyorlar, ekmeklerini kendileri alıyor, alışveriş yapıyorlar. Böylece hayatı öğreniyor, sosyalleşiyorlar. Çocukların bir adresi oluyor. Kendi çocuklarımızla ilgili hayalimiz beklentimiz ne ise, burada ki çocuklarımızdan da bunları bekliyor ve bu doğrultuda çalışmaya devam ediyoruz. Engellilere yönelik uyguladığınız projeler nelerdir? Son on yıla kadar engellilerle ilgili bir kanun dahi bulunmamaktaydı. Bu dönemde ülkemizin ilk Engelliler Kanunu çıkarılmıştır. Türkiye de hatta dünyada ilk kez engellileri kendi arasında sınıflandırılarak memur sınavını uygulamaya koyduk. Bu sınavla işitme engelliler ayrı, görme engelliler ayrı, yani her engel grubunun kendi içinde sınav yapıldı. Engelli Memur Sınavıyla bugüne kadar 12 bin engelli işe yerleştirildi. Yatılı bakım hizmetinin özel sektör tarafından da sağlanması düşüncesi doğrultusunda, yasal düzenlemelerle bakıma muhtaç özürlülere Özel Bakım Merkezleri marifetiyle bakım hizmeti verilmesi sağlanmış; bu uygulama ayda iki asgari ücret tutarındaki Özel Bakım Merkezi Ödemesi ile desteklenmiştir. Engellilerimize daha iyi hizmet verilmesi için rehabilitasyon merkezlerini yeniden yapılandırıyoruz. Ulaşılabilirlikte süre doluyor. Şehirlerin engelli erişimine uygun hale getirilmesi için verilen süre bitiyor. Bu konunun Bakanlık olarak takipçisiyiz. Son on yılda engelliler evlerinden çıktı. Daha önce ülkemize gelen yabancı konuklar ne kadar şanslısınız hiç

9 RÖPORTAJ engelliniz yok diyorlardı. Çünkü engeli kardeşlerim evlerinden çıkamıyordu. Engellilerin hayat kalitesini yükseltmek için mali destek veriyoruz. Bu güne kadar 440 bin engelli kardeşimize mali destek verdik. Her şey akşamdan sabaha düzelmiyor. Ancak engellisiyle engelsiziyle biz herkesin hakça ve adilce yaşadığı bir Türkiye için çalışıyoruz. Türkiye de sosyal yardım sisteminde bir koordinasyon sorunu olduğu gözlemlenmektedir. Kamu Kurumları, yerel yönetimler ve STK ların yaptıkları sosyal yardımların ortak bir veri tabanından izlenmesine yönelik herhangi bir çalışmanız var mı? Kısa zaman önce Sosyal Yardım Bilgi Sistemi ni (SOYBİS) hayata geçirdik. Sosyal Yardım Bilgi Sistemi (SOYBİS), sosyal yardım başvurusu yapan vatandaşlarımızın muhtaçlıklarını ve kişisel verilerini merkezi veri tabanlarından temin/tespit etme ve mükerrer yardımların önlenmesine yönelik olarak kurumlar arası (online) veri paylaşımını sağlama amacıyla SYDGM tarafından 6 aylık çalışma ile hayata geçirilmiş bir e-devlet uygulamasıdır. Sosyal Yardım Bilgi Sistemi vasıtasıyla sosyal yardım başvurusu yapan vatandaşlarımızın online olarak TC Kimlik Numaraları vasıtasıyla hâlihazırda aktif olan sistemden 13 başlık altında 28 ayrı sorgulama saniyelerle ifade edilen kısa bir süre içinde yapılabilmektedir. SOYBİS ile vatandaşlarımıza daha hızlı ve etkin bir hizmet imkanı yakalanmıştır. Bir tuşla yardım alan ailenin tüm bilgilerine ulaşılmakta ve mükerrer yardım alımları önlenmektedir. SOY- BİS ile daha adil daha etkin daha hızlı bir sosyal yardım ağı kurulmuştur. Kısa sürede büyük bir başarıya imza atan e-devlet uygulaması Sosyal Yardım Bilgi Sistemi (SOYBİS), Türkiye Bilişim Derneği tarafından düzenlenen Bilişim Yıldızları e-dönüşüm Yarışması e-devlet kategorisinde ödül kazanmasının ardından TÜSİAD tarafından düzenlenen 7. etr Ödülleri nde Kamudan Kamuya e-hizmetler kategorisinde birincilik ödülüne layık görülmüştür. Genel olarak Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve özellikle Diyarbakır Şanlıurfa da Bakanlık olarak yaptığınız çalışmaları özetleyebilir misiniz? Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı olarak Doğu ve Güneydoğu da 15 ilde kurulacak 52 Aile Destek Merkezi ile kadınlarımızın sosyalleştirilmesi, çocuklarımızın da terör etkisinden kurtarılması planlanıyor. İki bölgede kurulacak toplam 52 Aile Destek Merkezi ile kadın ve çocukların, terör ve töre kısırdöngüsünden kurtarılıp, sosyal hayata daha fazla dahil edilmesi hedefleniyor. Proje ile kadın ve çocukların sosyal hayata katılımını artırmak için 15 il ve 38 ilçede 52 Aile Destek Merkezi kurulacak. Merkezlerde kadın ve çocuklar için 27 branşta beceri ve meslek kurslarının yanı sıra, hobi programları açılacak. Gezi, piknik, koro çalışmaları, sanat atölyeleri gibi farklı sosyal, kültürel etkinlikler düzenlenecek. Etkinliklerden her yaştan kursiyer ücretsiz olarak yararlanabilecek. Aile Destek Merkezleri nde, kadınların kurslara ve etkinliklere katılımını kolaylaştırmak için okul öncesi eğitimi ve 4. sınıftan 8. sınıfa kadarki öğrencilere yönelik etüt hizmeti de verilecek. Ayrıca, okuma yazma bilmeyenler ile ilköğretim ve ortaöğretimi dışarıdan bitirmeye çalışan vatandaşlar için kurslar açılacak. Toplumda dezavantajlı konumda olanların sosyal ve ekonomik durumlarının iyileştirilmesi açısından Bakanlık olarak Kalkınma Ajanslarından beklentileriniz nelerdir? Bölgesel ekonomik kalkınma ve sosyal gelişme alanında yaşanan yapısal dönüşümün ve sürdürülebilir kalkınmanın en önemli kurumları arasında kalkınma ajansları gelmektedir. Kalkınma ajansları ülkemizin genel büyümesine, gelişmesine, refahına ve istikrarına katkı sağlamakta, sosyal uyum ve adaletin güçlendirilmesini ve değişen küresel rekabet şartlarına adaptasyonu sağlamaktadır. Sonuç olarak, kalkınma ajansları, hem ulusal, hem de bölgesel-yerel düzeyde başta istihdam ve gelir olmak üzere ekonomik ve sosyal göstergelerin iyileştirilmesine, bölgeler arası ve bölge içi gelişmişlik farklarının azaltılmasına ve dolayısıyla ülkenin genel refahının artırılması ve istikrarının pekiştirilmesine olumlu katkılar sağlamaktadırlar. Bu özellikleriyle bizim önemli paydaşlarımız arasındadır. Konularımız ve hedeflerimiz ortaktır. Ülkemizin refaha ermesi ve milletimizin mutluluğunu artırmak için birlikte çalışmaktayız ve çalışmaya devam edeceğiz. bölgesel kalkınma 7

10 KALKINMA AJANSLARININ ÖZERK, DİNAMİK VE ESNEK YAPILARI GELİŞTİRİLMELİ Mustafa Cahit KIRAÇ Diyarbakır Valisi 1. GİRİŞ Küreselleşme süreci bütün dünyada büyük bir rekabet yaratmaktadır. Bu rekabet, yerel birimleri birer ekonomik aktör konumuna getirmiştir. Dünyadaki gelişmiş bölgelere baktığımızda, yerel kaynaklarını ve potansiyellerini en iyi şekilde değerlendirerek stratejik ve vizyoner bir yaklaşımla belirli sektörlerde uzmanlaşan bölgelerin, diğer bölgelerle karşılaştırıldığında dünya ekonomisinde de öncü ve daha rekabetçi oldukları gözlemlenmektedir. Şüphesiz, bu üstünlük ve avantajların elde edilmesi kendiliğinden ortaya çıkan birer olgu olmayıp bölgedeki kamu sektörü, özel sektör ve sivil toplum kuruluşlarının (STK) işbirliği ve güç birliği yaparak belirli strateji ve politikalar doğrultusunda organize olmaları ve ortak hareket etmelerinin bir sonucudur. 8 bölgesel kalkınma Son yıllarda ekonomik ve sosyal kalkınma sürecinde büyük bir ivme yakalayan ülkemizde bölgeler arası ve bölge içi gelişmişlik farkları önemli bir ekonomik ve sosyal sorun olarak varlığını sürdürmekte ve gündemin en ön sıralarında yer almaya devam etmektedir. Ulusal kalkınmanın, çeşitli toplum kesimleri ve bölgeler arasında dengeli bir işbölümü ile gerçekleştirilmesi ve buna paralel olarak kalkınmanın getirilerinin de kesimler ve bölgeler arasında dengeli dağılımı, geçmişten beri, hükümet programları ve kalkınma planlarının en öncelikli konuları arasında yer almıştır. Günümüzde de, geri kalmış bölgelerimizin yerel kaynak ve potansiyellerinin harekete geçirilerek istihdam düzeylerinin arttırılması, işsizliğin azaltılması ve rekabet güçlerinin geliştirilmesi suretiyle bölgeler arası ve bölge içi ekonomik ve sosyal gelişmişlik farklılıklarının azaltılması ve sürdürülebilir ekonomik kalkınmanın gerçekleştirilmesi ülkemizin temel öncelikleri arasındadır. Bu amacı gerçekleştirmek için diğer ekonomik ve sosyal tedbirlerin yanında, yerel katılımı arttıracak, ortak girişim alanlarını geliştirecek ve yerel ekonomik gelişmeye yerel aktörlerin ortak katılımını düzenleyecek yeni yerel yönetişim modelleri ile kurumsal yapılara ihtiyaç vardır. Bu ihtiyacı karşılamak düşüncesiyle ülkemizde oluşturulan ve bölgesel gelişmede yeni bir hamle olarak değerlendirilen kurumsal yapıların başında bölgesel kalkınma ajansları gelmektedir. Türkiye deki kalkınma ajanslarının pilot uygulamaları olan Çukurova ve İzmir Kalkınma Ajanslarının kuruluş sürecinde Vali olarak bizzat yer aldım. Bugün 26 bölgemizin tümünde kalkınma ajanslarının kurulmuş olması ve kurumsallaşma çalışmalarını büyük ölçüde tamamlamış olmalarını görmek bizleri ziyadesiyle sevindirmektedir sayılı Kanun da tasarlandığı ve Kanun gerekçesinde detaylı olarak belirtildiği gibi, Kalkınma Ajanslarının katılımcı karar alma mekanizmaları, donanımlı insan kaynakları, araştırma, planlama, program uygulama, proje bazlı destek sistemleri, etkin izleme ve değerlendirme faaliyetleri ile yatırım destek ve tanıtım çalışmalarının, bölgelerimizin ekonomik ve sosyal gelişme ve

11 kalkınma çabalarına çok önemli katkılar yapacaklarını değerlendiriyorum yılından itibaren bütün bölgelerde faaliyete başlayan Kalkınma Ajanslarının, kuruluş sürecini kısa bir zamanda tamamlayarak hizmet vermeye başlamış olmaları son derece önemlidir. Ajansların kuruluşuyla, bölgelerde yeni ve farklı bir çalışma tarzı oturtulmaya çalışılmaktadır. Yerelde uzmanlaşmayla kamu beşeri sermayesinin taşra düzeyinde gelişmesinin sağlanmasına katkı, bölgesel planlama ve analizler, mali destekler vasıtasıyla oluşan sektörel odaklanma, yatırım promosyon faaliyetleri, proje bazlı ve bağımsız değerlendirmeye dayanan kaynak tahsisi... vb ajansların kuruluşuyla sağlanan bazı kazanımlardır. Ancak, Türkiye nin bölgesel kalkınma sürecinde önemli bir aktör olması beklenen bu genç ve nevi şahsına münhasır kurumların, bölgelerde kendilerini konumlandırmaları, kurumsallaşma süreçleri, bölgede sahiplenme, nitelikli personel tutma, esnek ve dinamik çalışma gibi konularda bazı sorunlar yaşadığı da bir gerçektir. Bu yazıda; ana hatlarıyla Kalkınma Ajansları uygulamasında yaşanan bir takım aksaklıkları dile getirmek ve sistemin daha da iyileştirilmesi için neler yapılabileceğini irdelemek istiyorum. Türkiye nin bölgesel kalkınma sürecinde önemli bir aktör olması beklenen bu genç ve nevi şahsına münhasır kurumların, bölgelerde kendilerini konumlandırmaları, kurumsallaşma süreçleri, bölgede sahiplenme, nitelikli personel tutma, esnek ve dinamik çalışma gibi konularda bazı sorunlar yaşadığı da bir gerçektir. 2. AJANSLAR, KURUMSALLAŞTIRILMALI VE AJANSLARDA KURUM KÜLTÜRÜ OLUŞTURULMALIDIR Kalkınma ajansları, kurulma sürecini çok kısa bir sürede tamamlamışlardır. Ajanslarda kamu iç kontrol standartlarına uyumu sağlayacak kontrol mekanizmalarının geliştirilmesi, iç ve dış denetim süreçlerinin işlediğine dair göstergelerin kamuoyu ile paylaşılması, kaynakların tahsisinde şeffaflığın ve hesap verebilirliğin korunması kurumsallaşma sürecinde önemli başlıklar arasında sayılabilir. Ancak, yeni kuruluşlar olduğu için ajanslarda henüz kurum kültürü yeterince oturmamıştır. Ajanslarda kurumsallaşmanın derinleştirilmesi ve sağlıklı bir kurum kültürünün oluşturulması, hem ulusal kaynakların hem de AB fonlarının etkin kullanılması açısından önem taşımaktadır. AB ye üyelik için aday ülke olan Türkiye de kalkınma ajanslarının kurulması, bölgesel gelişme alanında AB müktesebatına uyum için çok önemli bir adımdır. Katılım öncesi mali yardımların en yoğun olarak kullanılmaya başlandığı bölgesel gelişme programlarının etkin, verimli, başarılı ve AB koşullarına uygun bir şekilde yürütülebilmesi için programları yerel düzeyde yürütecek bölgesel koordinasyon birimlerine ihtiyaç bulunmaktadır. Ajansların kurulması ve işler hale getirilmesiyle AB katılım öncesi mali yardımlarıyla desteklenen bölgesel programların yerelde bu birimler tarafından koordine edilmesi planlanmaktadır. Bu nedenle, ajanslarda kurumsallaşma ve kurum kültürünü geliştirme çalışmalarına ağırlık verilmeli; bunun için nitelikli ve tecrübeli personeli ajanslarda tutmak için özlük hakları iyileştirilmeli; Bölgelerde, kalkınma ajanslarının sahiplenilmesi konusundaki farkındalık arttırılmalı ve kalkınma ajanslarının daha MAKALE fazla kaynak kullanması sağlanmalıdır. Kurumsallaşmış ajanslar, AB katılım öncesi bölgesel gelişme fonlarının etkin bir şekilde kullanılması alanında da çok önemli bir ihtiyacı karşılayacak ve AB destekli bölgesel kalkınma programlarının, yereldeki uygulama ve koordinasyon altyapısını oluşturacaktır. 3. AJANSLARIN ESNEK VE DİNAMİK BİR ŞEKİLDE ÇALIŞMALARI GÜVENCE ALTINA ALINMALIDIR Küresel rekabet süreci, karşılaştırmalı üstünlükler temelinde, yerel ve bölgesel uzmanlaşma sürecini de hızlandırmaktadır. Yerel girişimcilik, yerel kaynakların harekete geçirilmesi, bilgi ve beceri birikimi ve diğer yerel potansiyellere de bağımlı olarak, belirli sektörlerde uzmanlaşabilen yöreler, dünya ekonomisi içerisinde karşılaştırmalı üstünlük elde edebilmekte ve bu sayede ülke ortalamasından daha fazla büyüme ve gelişme şansı bulurken, ülkenin genel büyümesine, refah ve istikrarına da daha fazla katkı sağlayabilmektedir. Mevcut şartlar altında, ülkeler arası rekabetin artık kentler ve bölgeler arası rekabete dönüştüğü gözlenmektedir. Bölge ekonomilerinin, yeni ulusal ve yerel rekabet koşullarına ayak uydurma yeteneğini geliştirmek ve bunun için gerekli her türlü altyapıyı hazırlayabilmek için, çabuk karar alıp uygulayabilen, esnek ve dinamik yeni kurumsal yapılara ihtiyaç duyulmaktadır. Bütün dünyada, yerel ekonomik kalkınmanın kilit kuruluşlarından biri olarak kalkınma ajansları ön plana çıkmaktadır. Küresel rekabet sürecinde, Bölgesel Kalkınma Ajansları, bölgelerin küresel pazarda rekabet gücü elde edebilmesi, tanıtılması ve bölgelere yatırım çekilmesine yönelik faaliyetleriyle giderek önemi ve rolleri artan yapılanmalardan biri haline gelmiştir. Nitekim OECD tarafından 13 bölgeden 16 ajans ile ilgili olarak yapılan bir araştırma; birçok OECD ülkesinde yerel düzeyde ekonomik kalkınmanın gerçekleşti- bölgesel kalkınma 9

12 rilmesi ve yönetilmesinde, kalkınma ajansları modeline büyük bir güven duyulduğunu ortaya koymaktadır. Şüphesiz, kalkınma ajanslarının güçlü yanları olduğu gibi, bir takım zayıf yanları ve sınırlılıkları da söz konusudur. Ajansların başlıca güçlü yanları şu şekilde özetlenebilir: Özel sektör benzeri bir yapıya sahip olmaları, çeviklik ve esneklikleri, mekansal odaklanma, liderlik, müşteri ve sonuç odaklılık, yetenekli ve tecrübeli personel yapısı, güçlü ortaklık, yenilik, kapsayıcı ve entegre yaklaşım, politik olmayan yapı ve katılımcılık. Ajansların zayıf yanları ve sınırlılıkları olarak da; bütçe kısıtları ve fon sağlama ile ilgili düzenlemelerin yetersizliği, piyasa koşulları, özerk olmayan yapıları, yönetişim eksiklikleri, yerel kalkınma sistemindeki kompleks rolleri sayılabilir (CLARK, HUXLEY ve MOUNT- FORD, 2010). Dolayısıyla, Bölge Kalkınma Ajanslarımızın kendilerinden beklenen rolü en iyi şekilde yerine getirebilmeleri için esnek ve dinamik çalışmalarını sağlayacak yetki ve araçlarla teçhiz edilmeleri; bu konuda mevzuat açısından yaşanan belirsizliklerin (mükerrer denetimler, denetimin kapsamına ilişkin farklılıklar ve standart olmayan uygulamalar vb) ortadan kaldırılması gerekmektedir. 10 bölgesel kalkınma 4. BAKANLIĞIN İDARİ VESAYET YETKİSİ AZALTILMALI VE YÖNETİM KURULLARI DAHA ETKİN OLMALIDIR Kalkınma ajansları, yerel ve özerk kuruluşlar olarak tasarlanmıştır. Ancak, uygulamada, yeteri kadar özerk çalışmadıkları gözlemlenmektedir. Bunun temel nedeni, Kalkınma Bakanlığı nın aşırı idari vesayet uygulamasıdır. Mevcut düzenlemelerle, her Bölge için tek tip kalkınma ajansı yaratılmaya çalışılmaktadır. Bunun yerine, ajanslar, daha yerel ve daha özerk olmalıdır. Bunun için Kalkınma Bakanlığı nın uyguladığı vesayet yetkisinin sınırları daraltılmalı ve net bir şekilde tanımlanmalı; aynı zamanda, Bölgelerin ajanslara rengini verebilmesi ve daha fazla sahiplenmesi için karar organı olarak Yönetim Kurullarının yetkileri arttırılmalıdır. Ayrıca, daha hızlı karar alınması ve uygulanması için Genel Sekreterlerin de statü ve yetkileri yeniden tanımlanmalıdır. 5. KOBİ LERE DESTEK İÇİN AJANSLARIN KAYNAKLARI ARTTIRILMALI; FAİZ DESTEĞİ VE FAİZSİZ KREDİ DESTEĞİ MEKANİZMALARI DA UYGULAMAYA KONULMALIDIR 5449 sayılı Kanunun gerekçesinde; ulusal ve küresel rekabet, özellikle esnek ve dinamik üretim yapılarıyla değişen koşullara kolay ayak uydurabilen KOBİ ler için önemli avantajlar sunmaktadır. Bu kapsamda, yerel girişimciliğe ve KOBİ lere dayalı bir kalkınma modeli bölgelerin ve ülkelerin yerel, ulusal ve küresel piyasalara entegre olabilme şansını artırırken, kalkınmanın sürdürülebilirliğini de temin etmektedir. Bu kalkınma modelinde, yerel girişimcilere ve KO- Bİ lere sağladıkları destekler ile ajanslar özel bir önem kazanmaktadır denilmektedir. Ajanslar, bölgelerinde proje teklif çağrılarıyla KOBİ lere % oranında 50 hibe destekleri vermektedirler. Etkin izleme ve değerlendirme ile yönlendirme faaliyetleri sonucu, bu hibe destekleriyle yeni işletmeler kurulmakta, mevcut işletmelerin kapasiteleri artmakta, yeni teknoloji kullanımı yaygınlaştırılmakta ve firmaların üretim, ihracat ve istihdam kapasiteleri artmaktadır. Ancak, ajansların kaynakları arttırılamadığı için KOBİ lere yeterli bütçe ayrılamamaktadır. Aynı zamanda, Bölgelerdeki belediyelerin önemli borç yükü altında olması nedeniyle, Kalkınma Ajansı paylarının tahsilinde güçlüklerle karşılaşılmakta ve bu durum Ajansın Bölgede sahiplenmesini olumsuz yönde etkilemektedir. Bu nedenle, Ajansların kullanabilecekleri gelir kaynakları ve bütçeleri arttırılmalı; bütün belediyelerin

13 Kalkınma ajanslarının kurulması, bölgelere bir heyecan getirmiştir. Uzman kadroları ve katılımcı karar mekanizmalarının illere ve bölgelere katkı sağlamaya başladığı aşikardır. Ancak, sistemin iyileştirilerek sürdürülmesi ve özel sektör bakış açısının yitirilmemesi gerekmektedir. Aynı zamanda, bölge potansiyellerini tespit ederek harekete geçirmeye yönelik faaliyetler ile bölgede gerçekleştirilen yatırımların izlenmesine yönelik çalışmalara da ağırlık verilmelidir. Ajans Bütçesine katkıda bulunması zorunluluğu kaldırılmalı; sadece Yönetim Kurulunda temsil edilen İl Belediyeleri için bu katkı zorunlu olmalıdır. Ayrıca, hibe destekleri dışında, Kalkınma Ajansları Mevzuatında da yer alan faiz desteği ve faizsiz kredi desteği gibi mekanizmalar için de gerekli altyapı oluşturularak bu tür enstrümanlar da ajanslar tarafından kullanılmalıdır. 6. AJANSLARIN HİBE VERME DIŞINDAKİ FONKSİYONLARI DA ÖNEMLİDİR Kalkınma ajansları, ülkemizin yönetim yapısı içerisinde yeni bir model getirmiştir. Daha çok sağladıkları hibe destekleri ile gündeme gelen kalkınma ajanslarının, bölge planlama, etkin izleme ve değerlendirme ile yatırım tanıtım ve destek... gibi diğer fonksiyonlarının daha önemli olduğu kanaatindeyim. Aynı zamanda, yönetim ve karar alma mekanizmalarıyla, kalkınma ajansları, ülkemizin en çok ihtiyaç duyduğu ve en çok tartışılan yerindelik ve yönetişim kavramlarına karşılık gelen kurumlardır. Ajansların teşkilat yapısı, danışma işlevi daha ağırlıklı olan geniş katılımlı bir Kalkınma Kurulundan, karar alma organı olarak kamu-özel sektör işbirliği ile çalışan bir Yönetim Kurulundan ve teknik kapasitesi yüksek, etkin bir özel sektör kuruluşu gibi faaliyet gösteren icra organı niteliğindeki Genel Sekreterlikten oluşmaktadır. Kalkınma ajanslarının kurulması, bölgelere bir heyecan getirmiştir. Uzman kadroları ve katılımcı karar mekanizmalarının illere ve bölgelere katkı sağlamaya başladığı aşikardır. Ancak, sistemin iyileştirilerek sürdürülmesi ve özel sektör bakış açısının yitirilmemesi gerekmektedir. Aynı zamanda, bölge potansiyellerini tespit ederek harekete geçirmeye yönelik faaliyetler ile bölgede gerçekleştirilen yatırımların izlenmesine yönelik çalışmalara da ağırlık verilmelidir. MAKALE 7. BÖLGE PLANLARI KONUSUNDA YATIRIMCI KURUMLARLA KOORDİNASYON VE İŞBİRLİĞİ SAĞLANMALIDIR Günümüzde yerel aktörlerin hem planlama, hem de uygulama safhalarında sürekli aktif olması, planları sahiplenmesi, araştırma ve proje üretme kapasitelerini geliştirmesi ve bunu kurumsallaştırması başarılı bölgesel/yerel kalkınma modellerinin en önemli özelliği haline gelmiştir. Buna bağlı olarak, zaman ve mekân boyutunda, planların esnek, dinamik ve paylaşımcı bir anlayışla yapılmasını ve uygulanmasını gerektiren bu değişimi zorlayan etkenlerden biri de küreselleşme olmuştur. Kalkınma ajanslarının kurulmasından sonra, 3194 sayılı Kanunla Kalkınma Bakanlığı na (DPT) verilmiş olan Bölge Planları yapma veya yaptırma görevi Ajanslar tarafından yerine getirilmeye başlanmıştır. Tabandan-tavana planlama ve bu süreçte yerelin görüş ve önerilerini alarak yerel düzeyde aktif katılımı ve sahiplenmeyi sağlama açısından son derece önemli olan bu görev Ajanslar tarafından yerine getirilmektedir. Bölgelerin potansiyellerini tespit etme ve harekete geçirme konusunda da önemli araştırma çalışmaları yapan Ajanslar, kritik nitelikteki yerel bilginin merkeze taşınmasında ve sürekliliğinin sağlanmasında çok önemli bir işlevi yerine getirmektedirler. Bu nedenle, kalkınma ajanslarının koordinesinde hazırlanan Bölge Planında öngörülen gelişme eksenleri, amaç ve önceliklerin merkezi düzeydeki yatırımcı kurum ve kuruluşlarca, yatırım kararlarının verilmesinde göz önünde bulundurulmalı ve bu konuda kalkınma ajansları ile işbirliği sağlanmalıdır. Kanunun gerekçesinde de belirtildiği gibi, Ajansların başarısı, merkezi kuruluşların sürece etkin katılım ve katkı sağlamalarıyla da doğru orantılıdır. Bu katkı ve katılımın sağlanması noktasında, Kalkınma Bakanlığı daha etkin bir performans sergilemelidir. 8. BİRDEN FAZLA İLİ KAPSAYAN BÖLGELERDE KAYNAK DAĞILIMI KONUSUNDA SORUNLAR YAŞANIYOR Ülkemizin idari yapısı, İl esasına dayanmaktadır ve kamu kurumlarında İl bazlılık taşra yönetim sistemimizin neredeyse temel unsuru haline gelmiştir. Oysa kalkınma ajanslarının kuruluşunda İl bazının yeterli olmayacağı değerlendirilerek İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırmasına (İBBS) göre belirlenen Düzey 2 Bölgeleri esas alınmaktadır. Bu sistem, bazı ajanslarda birden fazla ilin birlikte ve koordineli çalışmasını gerektirmektedir. Ajansların destek sisteminde, proje bazlı destek sağlanmaktadır. Dolayısıyla, kaynak dağılımı da illere göre değil, yarışmacı bir süreç ve bağımsız bir değerlendirme sonunda başarılı projelere göre yapılmaktadır. Bu durum, özellikle büyüklük olarak birbirinden farklı İllerin olduğu bölgelerde gereksiz tartışma ve çekişmeler ile Ajansa sahiplik ko- bölgesel kalkınma 11

14 nusunda sorunlara yol açmaktadır. Bu nedenle, iller arasındaki bu çekişmeyi önleyecek ve Bölge bazlı projelerin birlikte üretilip uygulanmasını teşvik edecek bir takım tedbirlerin alınması faydalı olacaktır. 9. AJANS PERSONELİNİN ÖZLÜK VE SOSYAL HAKLARI KONUSUNDA YAŞANAN KARMAŞA GİDERİLMELİDİR 5449 sayılı Kanunun gerekçesinde, Ajansların en önemli özelliklerinden biri olarak yüksek nitelikli personeli, esnek kaynak ve istihdam yapısı ndan bahsedilmektedir. İstihdam usulleri hem seçim ve işe alma, hem de ücret ödemede uzmanlığa, performansa dayalı ve başarıya odaklı tasarlanmıştır. Çalışanların tamamında istihdam garantisi ancak performansa, takım çalışmasının devamına, hizmet verme heyecanına, kurum içi ve dışında sağlıklı iş ilişkilerine bağlıdır. Ajansın statüsü gereği, çalışanlar iş akdiyle istihdam edilmekte ve kamu görevlisi istihdamının oluşturduğu verimlilik sorunu bu şekilde aşılmaya çalışılmaktadır. Ancak, 666 sayılı KHK ile getirilen düzenleme sistemi tamamen alt üst etmiştir. 666 sayılı KHK ile kalkınma ajansları uzmanlarının ücretleri Başbakanlık uzmanlarının ücretlerine endekslenmiştir. Mevcut durumda iş güvencesi, tayin ve terfi imkanı olmayan Ajans çalışanlarının ücretlerinin Başbakanlık uzmanlarına endekslenmesi, ajans uzmanlarının ajanstan ayrılmasına yol açmaktadır. Bu nedenle, sürekli yeni eleman istihdam etmek zorunda kalan ajanslarda istenen uzmanlık oluşmamakta ve gereken verim alınamamaktadır. Bu nedenle, Ajans personelinin ücret başta olmak üzere, iş güvencesi, tayin ve terfi... gibi özlük hakları konusundaki belirsizlik ve farklı uygulamalar ortadan kaldırılmalıdır. Ayrıca, çalışma şartlarındaki zorluklar ile benzeri hususlar dikkate alınarak özellikle azgelişmiş illerde ve bölgelerde çalışan personel için teşvik edici bir takım düzenlemeler yapılmalıdır. 10. SONUÇ Bölgesel kalkınmada yeni kurumsal yapılardan biri olan kalkınma ajansları, bölgelerde ortak çalışma kültürünün gelişmesine katkıda bulunabilir. Bu yönüyle ajanslar, bölge aktörlerinin, bölgenin gelişmesi, kalkınması ve rekabet gücünün arttırılması yönündeki ortak hedeflerinin tespit edilmesi ve bu hedeflerin gerçekleştirilmesi için atılacak adımların belirlenmesi açılarından bölgelerin ortak akıl platformu haline gelebilir. Ancak, bütün olumlu düşüncelere ve iyi niyetli çabalara rağmen, Türkiye halen merkeziyetçi yönetim yapısını büyük ölçüde korumakta ve devletin merkezi bürokratik yapısı yerele yetki devri konusunda isteksiz davranmaktadır. Nitekim Kalkınma Bakanlığı nın, ajanslar üzerinde ağır bir vesayet uyguladığı ve bunun ajansları adeta Bakanlığın taşra teşkilatına dönüştürdüğü dile getirilerek bu durum eleştirilmektedir. Benzer şekilde, kalkınma ajanslarının kuruluşunun, merkezi ve yerel düzeydeki bazı kurum ve kuruluşlar tarafından da pek sıcak karşılanmadığı ve sahiplenilmediği bilinen bir gerçektir. Oysa, 5449 sayılı Kanun un gerekçesinde de belirtildiği gibi, kalkınma ajansları, bölgelerde faaliyette bulunan kurum ve kuruluşların işlevlerinde bir mükerrerlik veya bir daralma meydana getirmemekte ; aksine, onların çalışma ve faaliyetlerinde tamamlayıcı ve destekleyici bir rol oynamaktadır. Örneğin, kalkınma ajansları yatırım destek ofislerinin faaliyete geçmesiyle birlikte, çeşitli bakanlıklar ve kurum ve kuruluşlar tarafından verilen Devlet destek ve teşviklerinin yerelde tanıtımı daha etkin olarak yapılmakta; bu konularda yerel girişimci ve yatırımcılara en yakın noktada ücretsiz danışmanlık hizmeti verimekte; Ekonomi Bakanlığı nın düzenlediği Yatırım Teşvik Belgelerinin izleme ve tamamlama işleri yapılmakta; KOSGEB programlarının tanıtımı gerçekleştirilmekte ve girişimcilik destekleri için ön şart olan eğitimler ajansların desteğiyle verilmektedir. Aynı zamanda, bölgelerdeki yatırım ortamının iyileştirilmesi noktasında ajanslar tarafından önemli çalışmalar yapılmakta ve destekler verilmektedir. Bu nedenle, etkin bir yerel ve bölgesel kalkınma için, kalkınma ajanslarının karar alma ve uygulama süreçlerinin daha fazla yerelleştirilmesi ve bu süreçlere yerel aktörlerin ve dinamiklerin daha fazla katılması gerekmektedir. Merkezi ve yerel kuruluşlar da, kalkınma ajanslarının çalışmalarını teşvik etme ve destekleme yönünde gerekli yükümlülüklerini yerine getirmelidir. Özellikle Ajans bünyesinde her ilde kurulan Yatırım Destek Ofislerinin çalışmaları ön plana çıkarılmalıdır. Çünkü bu mekanizma bazen Ajansın bir yılda verdiği mali desteğin çok üzerinde yatırımı illere çekebilemektedir. Bu kapsamda Yatırım Destek Ofisleri mevzuatı netleştirilmeli ve ile gelen veya gelecek yatırımcılar için yatırım tanıtımdan tutun yatırım sonrası (aftercare) bütün iş ve işlemleri tek elden yürütecek bir model kurulmalıdır. Kaynakça Clark,G., J. Huxley ve D. Mountford (2010). Organising Local Economic Development: The Role of Development Agencies and Companies, Paris: OECD Publications sayılı Kalkınma Ajansları nın Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkındaki Kanun ve Gerekçesi. 12 bölgesel kalkınma

15 EKONOMİK GELİŞME SOSYAL KALKINMA İLE DESTEKLENMELİ Celalettin GÜVENÇ Şanlıurfa Valisi 1. GİRİŞ Kalkınma ve gelişme bütün toplumları ilgilendiren temel bir konudur. İktisat ilminin ana konularından biri olan kalkınma, çok boyutlu bir kavram olup genel olarak, bir ülkenin milli gelir düzeyindeki sürekli artışa paralel olarak ekonomik, sosyal, kültürel ve siyasal yapısındaki değişimleri içeren bir süreç olarak tanımlanmaktadır. Önceleri kalkınma denilince, sadece ekonomik göstergelerdeki bir artış veya iyileşme akla gelirken, küreselleşen dünyamızda, kalkınma kavramı da içerik değiştirmiş ve ekonomik kalkınmanın tek başına yeterli ve sürdürülebilir olamayacağı, bu nedenle sosyal kalkınmayla desteklenmesi gerektiği genel bir kabul olmuştur. Hatta ekonomik kalkınmanın ölçülmesi gibi, sosyal kalkınmanın da ülkeler arasında karşılaştırmalara olanak verecek şekilde bir takım kriter ve göstergelerle ölçülmesi gündeme gelmiştir.bu yazıda, genel olarak sosyal kalkınma kavramı tanımlandıktan sonra, Şanlıurfa da sosyal kalkınma durumu ve yapılması gerekenler irdelenmektedir. 2. SOSYAL KALKINMA Sosyal Kalkınma (social development); kalkınmanın sosyal boyutunu öne çıkaran kalkınma yaklaşımıdır. Sosyal kalkınma; daha çok eğitim ve sağlık, yoksulluğun azaltılması, yeni iş ve istihdam olanaklarının oluşturulması, sosyo-ekonomik politika ve kalkınmanın yönetimi, sosyal bütünleşmenin sağlanması gibi konulara odaklanmaktadır. Ekonomik kalkınmanın ayrılmaz bir parçası olan sosyal kalkınma, BM nin de üzerinde durduğu ve öncelik verdiği konulardan biridir. BM, kalkınmanın toplumsal yönünün önemini vurgulamakta ve bütün insanlar için daha iyi bir hayatın kalkınma yoluyla başarılabileceğini savunmaktadır. Sosyal kalkınma, insanı, kalkınma stratejilerinin merkezine yerleştiren bir yaklaşımdır. Sosyal Kalkınma Dünya Zirvesi, BM in öncülüğünde, 1995 yılında Kopenhag da gerçekleştirilmiştir. Zirve, sosyal kalkınmanın sorunları üzerinde odaklanmış; yoksulluğa, işsizliğe ve toplumsal bölünmeye karşı verilen mücadeleyi daha ileri götürmek ve 21. yüzyılda toplumsal sorumluluk ve dayanışma konusunda yeni bir bilincin uyanmasını sağlamak için uluslararası toplumun bütün üyelerini bir araya getirmeyi amaçlamıştır. Zirvenin sonunda Kopenhag Sosyal Kalkınma Bildirgesi yayınlanmış olup bu bildirge, küresel seviyede toplumsal bir sözleşme niteliğindedir. Bildirgede, sosyal kalkınma için güçlendirilmiş bir çevre, yoksulluğun ortadan kaldırılması, üretken istihdamın geliştirilmesi ve işsizliğin azaltılması, toplumsal bütünleşmenin sağlanması gibi sosyal kalkınmaya ilişkin önemli hedeflere yer verilmiştir (bkz. BM, 1995). Sosyal kalkınma ile yakından ilgili kavramlardan biri de, insani kalkınma kavramı olup geliştirilen İnsani Kalkınma Endeksi (Human Development Index-HDI) ile ülkelerin insani kalkınmışlık düzeyi ölçülerek karşılaştırmalar yapılmaktadır. Ülkelerin ortalama yaşam beklentisi, okuma-yazma, eğitim düzeyi ve yaşam standardının bir ölçüsü olan bu endeks, 1990 yılında Nobel ödüllü Pakistanlı ekonomist Amartya Sen tarafından geliştirilmiştir. Geniş kapsamlı bir yoksulluk ölçütü ve refah düzeyini ölçmenin standart bir bölgesel kalkınma 13

16 aracı olan HDI (Sen, 1976), ülkelerin gelişmiş, gelişmekte olan veya azgelişmiş olup olmadığını belirlemek ve ekonomi politikalarının yaşam kalitesi üzerindeki etkisini ölçmek için kullanılmaktadır. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP), 1990 yılında beri her yıl ülkeler için İnsani Kalkınma Endeksi ni (HDI) yayınlamaktadır. HDI, 0 ile 1 arasında bir değer ile ifade edilmektedir. UNDP nin 2011 Yılı İnsani Kalkınma Raporuna göre, 187 ülke içerisinde Norveç en yüksek değere (0,943), Kongo Demokratik Cumhuriyeti ise en düşük değere (0,286) sahiptir. Türkiye ise, 0,699 ile 92. sırada (yüksek insani kalkınma grubu ülkeleri arasında) yer almaktadır (UNDP, 2011). 3. ŞANLIURFA VE SOSYAL KALKINMANIN ÖNEMİ 2011 yılında Kalkınma Bakanlığı nca hazırlanan Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması çalışmasında, Diyarbakır ve Şanlıurfa İllerinden oluşan TRC2 Bölgesi, 26 Düzey 2 Bölgesi arasında sosyo-ekonomik gelişmişlik derecesine göre 23 üncü sırada yer almıştır. TRC2 Bölgesini oluşturan illerden Şanlıurfa İli 81 İl arasında 73 üncü ve Diyarbakır İli 67 nci sıradadır. Son yıllarda, GAP başta olmak üzere, kamu yatırımlarından en fazla yararlanan illerin başında Şanlıurfa gelmektedir. Bu yatırımların sonucu olarak Şanlıurfa da ulaşım, sanayi ve diğer altyapıların hızla geliştiği görülmektedir. Nitekim, illerle ilgili olarak yapılan çeşitli rekabetçilik analizlerinde, altyapı, ulaşım ve erişebilirlik açısından Şanlıurfa nın giderek daha rekabetçi bir il konumuna geldiği ve üst sıralara hızla tırmandığı gözlenmektedir. Ancak, sosyal kalkınma (eğitim, sağlık, sosyal yaşam vb) açısından aynı performansı yakaladığını söylemek mümkün değildir. Örneğin, İstanbul Üniversitesi tarafından 2012 yılında yapılan Küresel Rekabet Endeksi Araştırması sonuçlarına göre, 81 İl içerisinde Şanlıurfa, ulaşım ve erişebilirlik açısından 16 ncı sırada 14 bölgesel kalkınma Son yıllarda, KÖYDES, milli eğitim ve sağlık alanında yapılan çok büyük yatırımlara rağmen, halen kırsal alanlardaki yol ve içme suyu ile eğitim ve sağlık altyapısı yeterli değildir. Bu nedenle, Şanlıurfa daki kırsal altyapının geliştirilmesi için daha fazla kaynak ayrılmalıdır. ve altyapı açısından da 41 inci sırada yer alırken, eğitim açısından 79 uncu sıraya ve sosyal yaşam açısından da 77 nci sıraya gerilemektedir. Şanlıurfa nın en büyük potansiyellerinden biri şüphesiz sahip olduğu genç nüfusudur yılı verilerine göre, ülkemizin nüfus bakımından en büyük 9 uncu ili olan Şanlıurfa da nüfus artış hızı 26,3 ile Türkiye ortalamasının ( 12,0) çok üstündedir. Yapılan projeksiyonlara göre 2023 te Şanlıurfa nın nüfusu 2,4 milyona ulaşacak ve bu nüfusla Şanlıurfa Türkiye nin en büyük 6 ncı ili olacaktır. Şanlıurfa, aynı zamanda, 2023 te % 38,6 ile çocuk nüfus (0-14 yaş grubu) oranının en yüksek olduğu il olacaktır. Ancak, 2011 yılında Kalkınma Bakanlığı nca hazırlanan Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması çalışmasında, Şanlıurfa İli eğitim sektörü gelişmişlik sıralamasına göre 78 inci sırada yer almaktadır. Dolayısıyla, en büyük potansiyel olarak değerlendirdiğimiz bu çocuk ve genç nüfus, iyi eğitilemediği ve sağlıklı bir şekilde yetiştirilemediği takdirde, önemli sorunların da kaynağı olacaktır. Bölgenin temel işgücü değerleri incelendiğinde; Şanlıurfa da işgücüne katılma ve istihdam oranının düşük olduğu, buna karşılık işsizlik oranının yüksek olduğu görülmektedir. Şanlıurfa da, 2009 yılında ekonomik krizin etkisiyle işsizlik % 17 ile en yüksek noktaya ulaşmış; sonraki yıllarda giderek iyileşme eğilimine girerek TÜİK tarafından yapılan 2011 yılı Nüfus ve Konut Araştırması sonucuna göre % 10,4 e kadar gerilemiştir. Sevindirici bir gelişme olmasına rağmen, bu rakam bizi yanıltmamalıdır. Çünkü Şanlıurfa da işgücüne katılım oranları (özellikle kadın nüfusta) Türkiye ortalamasının çok altındadır. Şanlıurfa da Girişimci İşkadınları Derneği nin Karacadağ Kalkınma Ajansı nın desteğiyle yaptığı bir araştırmanın da ortaya koyduğu gibi, eğitim düzeyi arttıkça kadının istihdamı ve iş hayatında yer alması da giderek artmaktadır. Bu nedenle, Şanlıurfa da eğitim düzeyini arttırmak ve daha nitelikli bir eğitim vermek gerekmektedir. Şanlıurfa da kentleşme düzeyi, Türkiye ortalamasına (% 77,3) göre oldukça düşüktür (% 55). Şanlıurfa, % 45 lik kırsal nüfusuyla, Türkiye de kırsal nüfusun en fazla olduğu illerin başında yer almaktadır. Türkiye deki eğilimin aksine, kırsal kesimdeki yüksek doğurganlık oranı ve GAP kapsamındaki yatırımların tamamlanmasıyla Şanlıurfa da daha fazla tarımsal alanın sulamaya açılması nedeniyle, son yıllarda Şanlıurfa da kırsal alanda yaşayan nüfus oranında bir artış göze çarpmaktadır. Ancak, kırsal kesimdeki dağınık yerleşim ve altyapı eksiklikleri (yol, içme ve kullanma suyu, kanalizasyon, eğitim, sağlık...) Şanlıurfa nın sosyal gelişmişlik göstergelerini (eğitim düzeyi, sağlık göstergeleri... vb) aşağıya çekmektedir. Son yıllarda, KÖYDES, milli eğitim ve sağlık alanında yapılan çok büyük yatırımlara rağmen, halen kırsal alanlardaki yol ve içme suyu ile eğitim ve sağlık altyapısı yeterli değildir. Bu nedenle, Şanlıurfa daki kırsal altyapının geliştirilmesi için daha fazla kaynak ayrılmalıdır. Nitelikli ve kapsayıcı bir eğitim için

17 öncelikle eğitimdeki fiziki altyapı eksikliğinin giderilmesi gerekir. Şanlıurfa da ortaöğretimde okullaşma oranı yaklaşık % 43 ile Türkiye ortalamasının (% 68) çok altındadır. Bu nedenle, sisteminde sonra, Şanlıurfa da ortaöğretimde (özellikle kız çocuklarında) okullaşma oranını arttırmak gerekmektedir. Eğitimle ilgili önemli bir konu, işsizliğin bu kadar yayın olduğu bir ilde nitelikli işgücü bulmada yaşanan sorunlardır. Genç nüfusun kolay istihdam edilebilmesi için nitelikli mesleki eğitim verilmesi ve işbaşı eğitimlerin yaygınlaştırılması son derece önemlidir. Nitelikli eleman yetiştirilmesi için yeni Meslek Yüksek Okulları açılmalı ve mevcutların kapasiteleri geliştirilmelidir. Şanlıurfa, çevre illerden göç almakta ve aldığı göçten daha yüksek oranda göç vermektedir. 81 İl arasında Şanlıurfa, en fazla göç alan 22 nci il ve en fazla göç veren 12 nci il konumundadır. Net göç hızı - 7,34 tür. Göçle beraber, Şanlıurfa daki entellektüel ve sosyal sermaye de il dışına çıkmaktadır. Coğrafi alan olarak büyük bir il olan Şanlıurfa da, il içinde de ciddi ekonomik ve sosyal farklılıklar göze çarpmaktadır. Özellikle Karacadağ eteklerinde yer alan Viranşehir ve Siverek e ait köylerde tarıma elverişli alan yok denecek kadar azdır. Bu köyler, aynı zamanda, çocuk nüfus oranının en fazla olduğu yerlerdir. Dolayısıyla, bu bölgede gelir kaynakları sınırlı ve gelir düzeyi son derece düşüktür. Bu durum da göçün en önemli sebeplerinden biridir. Bu nedenle, nüfusun il dışına göç etmesini önlemek için istihdam olanaklarını geliştirmek gerekmektedir. Şanlıurfa da sağlık göstergelerini de hızla iyileştirmek gerekmektedir. İnsanların ortalama yaşam sürelerini uzatmak, anne ve çocuk ölümlerini azaltmak ve temel sağlık hizmetlerine (aşılama, temiz su kullanımı gibi) daha kolay ulaşımı sağlamak, bulaşıcı hastalıklarla mücadele etmek son derece önemlidir. Ayrıca, özellikle kadınların toplum içerisindeki konumlarını güçlendirmek, kadının iş gücüne katılımını arttırarak ekonomik ve sosyal hayatta daha fazla yer almasını sağlayıcı faaliyetler arttırılmalıdır. Bu açıdan, son yıllarda yaygınlaştırılan Çok Amaçlı Toplum Merkezleri (ÇATOM) ve Aile Destek Merkezleri uygulamaları son derece faydalı sonuçlar vermektedir. Ancak, bu tür merkezleri daha kurumsal ve sürdürülebilir bir yapıya kavuşturmak gerekmektedir. Sosyal kalkınma açısından kritik konulardan biri de sosyal bütünleşme ve uyum dur. Şanlıurfa gibi, nüfusu hızla artan, göç veren ve göç alan bir kentte ekonomik ve sosyal açıdan oldukça farklı toplum kesimlerinin varlığı bilinen bir gerçektir. Gençler, yaşlılar, engelliler, yoksullar gibi dezavantajlı gruplara yönelik özel sosyal politikalar balirlenmesi ve bu politikalar doğrultusunda uygulamalar geliştirilmesi gerektirmektedir. Bu gruplara yönelik Hükümetimiz ve yerel idareciler olarak bizler tarafından son yıllarda çok büyük çalışmalar yürütülmekte ve politikalar geliştirilmektedir. Bu kesimlerin topluma kazandırılması ve sosyal ve ekonomik açıdan toplumla bütünleşmeleri ve entegrasyonuna yönelik hedef odaklı, iyi tasarlanmış ve birbirinin tekrarı olmayan, aynı zamanda, bu kesimleri üretken kılacak çalışmalar arttırılarak sürdürülmelidir. MAKALE SONUÇ Sosyal kalkınma sorunu, gelişmiş ve gelişmekte olan bütün ülkeler için ortak bir sorundur. Yaşanma ve hissedilme düzeyi farklı da olsa, toplumlar işsizlik, toplumsal ayrılık ve sürekli yoksulluk sorunlarıyla karşı karşıyadır. Sosyal kalkınmayla yakından ilişkili olan eğitimsizlik, sağlık sorunları, göç, organize suçlar, bulaşıcı hastalıklar vb küresel dünyanın artan sorunları, ancak stratejik bir yaklaşımla geliştirilen doğru politikaların uygulanmasıyla çözülebilir. Şanlıurfa da son yıllarda uygulanan programlar ve yapılan kamu yatırımlarıyla ekonomik alanda sağlanan başarının ve kazanılan ivmenin, sosyal kalkınma alanına da yansıması gerekmektedir. Bunun için, öncelikle çocuk ve genç nüfusumuz eğitilmeli; köyden kente göçün önüne geçilmeli ve kırsalda yaşam kalitesi artırılmalı; iş gücüne katılım ve istihdam oranları arttırılmalı; işsizlik azaltılmalı; girişimcilik ruhu ve ortak iş yapma kültürü geliştirilmelidir. Eğitimde kalite artırılmalı; mesleki eğitim bölgenin üretim ve hizmet ihtiyaçları doğrultusunda yaygınlaştırılmalı ve nitelikli insan kaynaklarının geliştirilmesi amaçlanmalıdır. Bölgedeki kamu kurumları, yerel yönetimler ve STK ların kapasiteleri geliştirilmeli; kurumlar arası koordinasyon artırılmalı ve kalkınma hedeflerine odaklanılması için işbirliği ağları geliştirilmelidir. Bölgede göç ile birlikte artan yoksulluk ve gelir dağılımı farklılıklarından kaynaklanan sosyal sorunlar en aza indirilmeli; öncelikle dezavantajlı gruplara yönelik olmak üzere sosyal hizmet sunumuna erişilebilirlik ve bu hizmetlerin kalitesi artırılarak sosyal uyum sağlanmalıdır. Kaynakça BM (1995). Dünya Toplumsal Kalkınma Zirve Toplantısı Eylem Programı, Kopenhag, 6-12 Mart 1995, BM (2013). Ekonomik ve Sosyal Kalkınma, Sen, A. (1976) Poverty: An Ordinal Approach to Measurement, Econometrica, c. 44, s. 2, ss UNDP (2011) Human Development Report 2011, bölgesel kalkınma 15

18 KALKINMA PLANLARINDA BÖLGESEL POLİTİKA VE SOSYAL POLİTİKA İLİŞKİSİ Damla YAZAR Kalkınma Bakanlığı Planlama Uzman Yardımcısı Tayyar DOĞAN Kalkınma Bakanlığı Planlama Uzmanı İbrahim KUZU Kalkınma Bakanlığı Yerel ve Kırsal Kalkınma Dairesi Başkanı Bölgesel politika, Birinci Plandan Dokuzuncu Plana kadar bazen başlı başına bir bölüm, bazen de diğer bölümlerin bir parçası olarak kalkınma planlarında her zaman kendine yer bulmuştur. Sosyal politika alanı da içeriği zaman içinde farklılaşsa da tüm planların önemli bir parçası olmuştur. Ülkemizde bölgeler arasındaki ciddi gelişmişlik farklarının mevcudiyeti, birçok diğer politika alanı gibi sosyal politikanın da mekânsal olarak farklılaştırılmasını zorunlu kılmaktadır. Bu durumda bölgesel politika ve sosyal politikanın kesişim alanlarının ve karşılıklı etkileşimlerinin dikkate alınması önem kazanmaktadır. Bu çalışmanın temel amacı, sosyal politika ve bölgesel politikanın kalkınma planlarında hangi noktalarda kesişmekte olduğu ve bu kesişmenin nasıl bir kesinti veya süreklilik arz ettiğinin tespitidir. Ülkemizde son dönemlerde bölgesel düzeyde uygulanan proje ve programlardaki artış, sosyal politikanın giderek artan şekilde yerele özgü unsurları içerir şekilde belirlenmesi ihtiyacını ortaya çıkarmaktadır. Bu kapsamda, çalışmada yapılan tespitler sosyal politikanın, kalkınma planlarının hazırlanmaya başladığı tarihten itibaren ne tür bir dönüşüm geçirdiğini göstermesi bakımından önemlidir. Bu yolla, hem ulusal sosyal politikaların bölgesel düzeyde farklılaştırılması, hem de bölgesel gelişme program ve projelerine sosyal politikanın entegre edilmesi çalışmalarına sosyal ve bölgesel politika 16 bölgesel kalkınma alanlarının etkileşiminin tarihine ilişkin bir perspektifi sağlanacaktır. Çalışmada öncelikle sırasıyla tüm kalkınma planlarında sosyal politikanın bölgesel boyutuna ilişkin bir inceleme gerçekleştirilecek ve ardından ne tür bir trend gözlemlendiğine dair tespitler yapılacaktır. 1. KALKINMA PLANI ( ) Birinci beş yıllık kalkınma planında (BYKP) sosyal kalkınmanın bileşenleri detaya girilmeden genel düzeyde ele alınmıştır. Bu durum ilerleyen planlarda farklılık gösterecek, alanlar daha net belirlenecektir. Bu planda eğitim, sağlık, nüfus, sosyal güvenlik, istihdam ve sosyal hizmetler gibi birçok konu ele alınmış ve bu alanların özellikle sosyal hareketlilik (mobilite) ve fırsat eşitliğine olanak sağlayacak şekilde geliştirilmesi hedeflenmiştir. Planda sosyal politika alanına ilişkin eğitim, sağlık, istihdam ve nüfus gibi birçok değişken bazında bölgeler arası eşitsizlikler görüldüğüne değinilmiş ve bu eşitsizliklerin giderilmesine yönelik politikalar gerçekleştirilmesi hedeflenmiştir. Sosyal Hedefler başlığı altında üç ana konudan biri olarak bölge kalkınması na yer verilmiş ve özellikle kentleşme, nüfus problemleri ve kamu hizmetlerinin dağılımında bölgeler arası dengeli ve eşitsizlikleri giderici bir kalkınma söylemi ön plana çıkarılmıştır. Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planında denge kavramı önemli bir yer tutmuş ve birçok düzlemde ele alınmıştır. Bu anlamda bölgeler ve gelir grupları arasında sosyal adalet düzeyinde kurulacak iki önemli denge olduğuna dikkat çekilmiş ve bu dengelerin sağlandığı bir kalkınma politikası doğrultusunda sosyal adaletin gerçekleştirilebileceğine işaret edilmiştir. Örneğin Gelir Grupları Arasında Sosyal Adalet Dengesi başlığı altında memurlar, sanayi ve tarım işçilerinin gelir dağılımındaki kişisel paylarının gittikçe azaldığından; sermaye, teşebbüs ve rant gelirleri sahiplerinin gelir dağılımındaki paylarının yükselmiş olduğundan bahsetmekte, plânın sosyal adalet amaçlarından birinin de bu eğilimi durdurmak olduğu belirtilmektedir. Yine Bölgeler Arasında Sosyal Adalet Dengesi başlığı altında çeşitli bölgeler arasında iktisadi faaliyet hacmi, gelir seviyesi, sosyal hizmet ve tesisler bakımından büyük dengesizlikler olduğu belirtilmiş, bu yüzden, kalkınmanın ikinci büyük toplumsal amacının bölgeler arasındaki dengesizliğin azaltılması ile bölgeler arası dengeli bir kalkınmanın sağlanması olduğu söylenmiştir. 2. KALKINMA PLANI ( ) Birinci Planda bölgesel adalet sosyal hedeflerle birlikte ele alınıp, sosyal adaletin sağlanmasında iki önemli unsurdan biri olarak görülürken; İkinci Planda bölgesel gelişme Toplumun Yurt Üzerinde Yerleşmesi ve Barınması başlığı altında genel olarak şehirleşme ekseni etrafında ele alınmıştır. Bu anlamda bölgeselliğin

19 sosyal politika boyutu fazla vurgulanmamıştır. İkinci Planda eğitim ve istihdam Ekonomik gelişmede insan unsuru başlığı altında ele alınmıştır. Birinci Planda da aynı şekilde insan kalkınmanın temel bileşeni olarak görülmüştür. Birinci Planda her türlü hizmetin dağıtımında ve sağlanmasında bölgeler arası adalet temel amaç olarak ön planda tutulurken İkinci Planda bu vurgu hem sosyal sektörlerde hem de bölgesel gelişme başlığı altında yok denecek kadar azdır. Bu fark iki planda bulunan istatistik tablolarına da yansımıştır. Birinci Planda bölgesel istatistiklere geniş şekilde yer verilirken, İkinci Planda daha çok ulusal düzeyde zaman serisi istatistiklerine yer verilmiştir. İkinci Planda bölgesel boyuta zayıf bir şekilde dahi olsa yer verilen iki temel sosyal sektör bulunmaktadır: Sağlık ve Eğitim. Sağlık sektöründe Birinci Planda olduğu gibi personelin ve hizmetlerin bölgeler arasında eşit olmayan dağılımından bahsedilmiş, eğitimde ise Bölge Okulu uygulamasından bahsedilmiştir. Bölge Okullarının kurulacağı yerlerin seçiminin ise bölge planlaması içindeki şehirleşme istikametleri, o bölgenin endüstriyel gelişmesi ve bütün sektörlerin birbirini tamamlayan yatırımlarını değerlendiren araştırmalar sonunda gerçekleşeceği bildirilmiştir. Ayrıca bölge okullarının halk eğitiminin ve çeşitli kurumların yürüttüğü yaygın eğitim çalışmalarının merkezi olacağı belirtilmiştir. Sosyal politikanın ülkemizde mekânsal düzeyde farklılaştırılabilmesi için öncelikle eğitim ve sağlık alanındaki göstergelerde olduğu gibi diğer birçok sosyal göstergenin de il ve esasen ilçe gibi daha alt mekânsal ölçekler için üretilmesi gerekmektedir. MAKALE 3. KALKINMA PLANI ( ) Üçüncü planda bölgeler arası eşitsizlik ve sosyal politikalar açısından Birinci ve İkinci Plana göre bir dönüm noktası oluşturmaktadır. Özellikle birinci planda bölgeler arası eşitsizlikleri azaltmak ve kalkınmanın sosyal ve ekonomik boyutunu dengeli yürütmek amacı belirgin şekilde yer alırken, üçüncü plan döneminde bu hedeften tam anlamıyla vazgeçilmiştir. Bütün kaynakların sosyal meselelerin çözümü ve genel refah seviyesinin yükseltilmesine yöneltilmesinin esasen topyekûn kalkınmayı geciktireceği belirtilmiş, uzun vadede bu hedeflere ulaşabilmek için kısa vadede bazı fedakârlıkların yapılması gerektiği vurgulanmıştır. Benzer şekilde gelir dağılımının iyileştirilmesi konusunda hem fertler arası hem de yöreler arası eşitsizlikleri kısa dönemde ortadan kaldırmaya çalışmanın ekonomik bakımdan etkin olmayan kaynak dağılımına yol açarak uzun dönemde sermaye birikimini ve ekonomik gelişmeyi yavaşlatabileceği öngörülmüştür. Bu nedenle yatırımların yer seçiminde önceliğin sosyal ve yöreler arası eşitsizliği giderme amacı gözetilmeksizin verilmesi öngörülmüştür. Bu anlamda örneğin sosyal güvenlik sisteminin kapsamının genişletmesinin ertelenmesi gerektiği belirtilmiştir. Üçüncü Plandaki temel dönüşümden de anlaşılacağı üzere İkinci Planla benzer bir şekilde sosyal sektörlerde bölgesel vurgu yok denecek kadar azdır. Sosyal Alanda Sağlanan Gelişmeler başlığı altında eğitim, göç ve sağlık meselelerinde bölgesel eşitsizliklerden bahsedilmiş, diğer planlardan farklı olarak eşitsizlikler ifade ederken ise bölge kavramı yerine yöre kavramı kullanılmış ve yurt düzeyinde eşitsizlik ve iller arası eşitsizlik gibi ifadeler kullanılmıştır. İkinci Planla birlikte artan şehirleşme vurgusunu ve Üçüncü Planda arka plana itilen bölgesel boyutu düşündüğümüzde, eşitsizliğin temel ekseninin bölgesel boyuttan çok, kırkent düzleminde algılandığını söylemek mümkündür. 4. KALKINMA PLANI ( ) Dördüncü Planda daha önceki plan dönemlerinde uygulanan bölgesel politikalara bir özeleştiri getirilmiş ve önceki plan dönemlerinde bölgeler arası dengesizliklerin artması, geri kalmış bölgelerin bu dönemde kamu yatırımlarından giderek daha az pay almasına ve özel kesimin bu bölgelere yöneltilememesine bağlanmıştır. Dördüncü Planın Temel Politikalar başlığının altında Kalkınmada Öncelikli Yöreler belirlenmiş; geri kalmış bölgelerin, özellikle Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinin hızla gelişmesini sağlamak amacıyla bu bölgelere öncelikler tanınacağı belirtilmiştir. Ancak Dördüncü Plan ın bölgesel gelişme vurgusu, tüm sektörlerde aynı düzeyde değildir. Sosyal politika alanlarının temel başlıklarına bakıldığında bir bölgesel/mekânsal bakış vurgusu görmek zordur. Diğer planlarda olduğu gibi Dördüncü Planda da yine yüzeysel şekilde sağlık ve eğitim konularında bölgesel eşitsizliğe değinilmiştir. Bu bağlamda ortaya çıkan sorunlardan sadece personel sayısının bölgeler arası dengesiz dağılımı hakkında bilgi verilmiştir. Politikalar kısmında tespit edilen bu soruna herhangi bir çözüm sunulmamıştır. 5. KALKINMA PLANI ( ) Bir önceki kalkınma planında kalkınmada öncelikli yöreler gibi özel bir uygulama olmasına rağmen, kalkınmanın sosyal boyutuna bu perspektif yansıtılamamıştır. Aynı tablo Beşinci Plan döneminde de görülmektedir. Bölge planlarının, iktisadî açıdan gelişmekte olan veya belirli sektörler açısından potansiyel gösteren bölgelerde gelişmenin hızlandırılması ve kaynakların etkili kullanımının sağlanması amacıyla gerçekleştirilmesi öngörülmüş, ancak bölge kalkınmasının sosyal boyutu dışarıda bırakılmıştır. Beşinci Planda, önceki planlardan farklı olarak, istihdama yönelik mekânsal bölgesel kalkınma 17

20 farklılıkların politika belirlenmesi süreçlerinde dikkate alınması gereğine değinilmiştir. Planda kırsal gelirin yükseltilmesi ve kırsal alt yapının geliştirilmesi amacıyla işsizlik açısından özellik gösteren bölgelerde mevsimlik işsizlere ek iş sağlamak üzere projelerin uygulanacağına yer verilmiştir. Ayrıca bölgelerarası nüfus hareketlerinin, fazla göç veren bölgelerde istihdam imkânlarının artırılarak önlenmesi gerektiği vurgulanmış, böylece istihdamın bölgesel boyutunun öneminin altı çizilmiştir. İlaveten ilk defa daha önceki planlarda bahsedilen sağlık ve eğitim personelinin bölgeler arasında dengesiz dağılımına ilişkin olarak (lojman temini ve ücret farklılaştırmaları gibi) çözüm önerileri getirilmiştir. 6. KALKINMA PLANI ( ) Bölgesel gelişmişlik farklarını azaltmak Altıncı Planın üç temel amacından biri olarak yer almıştır. Bölgeler Arası Gelişme başlığında kalkınmanın bölgeler arasında dengeli olması, bölgesel gelişme çalışmalarının refahı yaygınlaştırıcı ve artırıcı yönde ele alınması temel ilke olarak görülmüştür. Yine yatırım politikaları belirlenirken kalkınmada öncelikli yöreler ön planda tutulmuştur. Diğer planlarla benzer şekilde sosyal sektörlere bölgesel perspektif yeterince yansımamıştır. Ancak bu planda bölgesel gelişme çalışmalarına temel teşkil edecek olan bilgilerin uluslararası standartlara uygun şekilde toplanarak bir envanter oluşturulması; gerekli yapı ve potansiyel araştırmalarının sürdürülmesi ve bu çerçevede bir teşvik sisteminin geliştirilmesi gerektiği belirtilmiştir. Aynı zamanda Altıncı Planda, kalkınmada öncelikli yörelerin sorunlarını ve bunlara ilişkin çözüm tekliflerini geliştirmek üzere bölge üniversitelerinden birinin bünyesinde bir araştırma enstitüsünün kurulacağı belirtilmiştir. Bu iki durum, belirlenecek politikalarda sosyal sektörlere bölgesel boyutun yansıtılması ihtimalini içermesi bakımından önemlidir. Diğer planlardan farklı olarak bu 18 bölgesel kalkınma planda ilk defa Bölgesel Gelişme başlığı altında, kırsal alana götürülen hizmetler konusuna yer verilmiştir. Kırsal alanda yaşayan ailelerin eğitim ve kültür düzeylerinin yükseltilmesi için düzenlenen yaygın eğitim program ve projelerinin çeşitlendirilmesi, kırsal alanda istihdamın artırılması, sağlık hizmetleri ve ünitelerinin yaygınlaştırılması gibi meselelere değinilmiştir. Bu durum sosyal hizmetlerin sunumunda kır-kent ayrımının yapılması açısından önemlidir. 7. KALKINMA PLANI ( ) Yedinci Planda birçok mesele hem bölgesel hem sosyal anlamda daha somut ifade bulmuştur. Diğer planlarla benzer olarak planın temel amaçları arasında yine bölgeler arası eşitsizliğin giderilmesi yer almıştır, fakat bu planda özellikle Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri ön plana çıkmıştır. Bugünkü bölgesel gelişme tartışmalarıyla benzerlik taşıyan ifadeler bu planda kullanılmaya başlanmış, bölgelerin farklı imkânlara, özelliklere ve sorunlara sahip olduğu vurgulanmış, sektörel tercihlerle mekânsal analizin birlikte ele alındığı yeni bir planlama yaklaşımının zorunlu olduğu belirtilmiştir. Bu planda sosyal ve bölgesel politikaların kesişim alanı genişlemiştir. Daha önceki planlarda hiç yer almayan nüfusun bölgesel boyutuna vurgu yapılmış, nüfus artış hızının nispeten yüksek olduğu bölgelerde aile planlaması çalışmalarına özel önem verileceği belirtilmiştir. Benzer şekilde ilk defa bir bölgede, o bölgeye mahsus istihdamı azaltıcı nedenlere değinilmiş, Doğu ve Güneydoğu Anadolu da var olan terörün ve Irak pazarının kapalı oluşunun yeni yatırımları engellediğinden bahsedilmiştir. 8. KALKINMA PLANI ( ) Sekizinci Plan döneminde AB ile ilişkiler yoğunlaşmış, buna paralel olarak planın bölgesel boyutu da ağırlık kazanmıştır. Sekizinci Planda bölgesel politika alanında kavramsal çeşitlilik göze çarpmaktadır. Önceki planlarda kendine sınırlı ölçüde yer bulabilen katılımcılık, rekabet, yerel dinamikler, yerel kaynaklar gibi pek çok kavram bu planda geniş ölçüde kullanılmıştır. Bu kavramlar etrafında algılanan bölge kavramı ile bölgeler artık küresel rekabetin temel aktörleri olarak görülmeye başlanmıştır. Bu anlamda planda Bölgesel Gelişme Hedef ve Politikaları başlığı altında ana bir bölüm açılmış ve hem dünya hem Türkiye deki gelişmeler bölge düzeyinde değerlendirilmiştir. Bu değerlendirmelerin Türkiye kısmında daha önceki planlarda görmediğimiz bir bölgesel istatistik çeşitliliği göze çarpmaktadır. Bu planda eğitim, gelir dağılımı, kadın ve nüfus gibi sosyal unsurların bölgesel istatistiklerine diğer planlara kıyasla daha geniş şekilde yer verilmiştir. Ancak diğer planlarda olduğu gibi bölgeler arası eşitsizliklerin giderilmesi konusunda sosyal boyutun önemine sınırlı şekilde yer verilmiştir. Bölgeler arası ve bölge içi göç son planların temel konuları arasında yer almıştır. Bu sorun alanının yarattığı sosyal problemlerin fazlalığı, geliştirilmekte olan politikaların sorunlarla bölgesel boyutta baş edilebilecek nitelikte olmasının gerekliliğini ortaya çıkarmaktadır. Ancak planda bu tip bir yaklaşım bulunmamaktadır. Bu planda Güneydoğu Anadolu Projesi, Doğu Anadolu Projesi, Doğu Karadeniz Projesi gibi eylem planlarının öneminden bahsedilmiş ve gidişatları hakkında bilgi verilmiştir. Güneydoğu Anadolu Projesinde öngörülen fiziki ve sosyal altyapı proje yatırımlarına devam edildiği bildirilirken yine GAP Bölgesinin sosyal yapısına ve sorunlarına çözüm amacıyla sürdürülebilir kalkınmaya yönelik GAP Sosyal Eylem Planı hazırlandığı belirtilmiştir. Bu Sosyal Eylem Planı çerçevesinde GAP Bölgesinde yatırım yapmak isteyen yerli ve yabancı yatırımcıya danışmanlık hizmeti vermek amacıyla; Adıyaman, Diyarbakır, Gaziantep, Mardin ve Şanlıurfa illerinde Girişimci Destekleme ve Yönlendirme Merkezleri (GİDEM) ile kadının statüsünün yükseltilmesi amacıyla Çok Amaçlı Toplum Merkezleri (ÇATOM) kurulmuştur. Bu