SANKO GÖLBAŞI TERMİK SANTRALİ, KÜL DEPOLAMA SAHASI, S: (ER: ) - S: (ER: ) SİCİL NUMARALI KALKER OCAĞI İŞLETMECİLİĞİ VE HAZIR

Transkript

1 SANKO TEKSTİL İŞLETMELERİ SANAYİ TİCARET A.Ş. SANKO GÖLBAŞI TERMİK SANTRALİ, KÜL DEPOLAMA SAHASI, S: (ER: ) - S: (ER: ) SİCİL NUMARALI KALKER OCAĞI İŞLETMECİLİĞİ VE HAZIR BETON SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRME BAŞVURU DOSYASI ADIYAMAN İLİ, GÖLBAŞI İLÇESİ, HARMANLI BELDESİ MGS PROJE MÜŞAVİRLİK MÜHENDİSLİK TİCARET LTD.ŞTİ. ANKARA 2013

2 Proje Sahibinin Adı SANKO TEKSTİL İŞLETMELERİ Adresi Organize San. Bölgesi 3. cadde P.K İnegöl / BURSA Telefon Ve Faks Numaraları Tel : 0 (224) Faks: 0 (224) Projenin Adı SANKO GÖLBAŞI TERMİK SANTRALİ (SGTS), KÜL DEPOLAMA SAHASI, S: 81633, S: SİCİL NOLU KALKER OCAĞI İŞLETMECİLİĞİ VE HAZIR BETON SANTRALI PROJESİ Proje Bedeli $ Proje İçin Seçilen Yerin Açık Adresi (İli, İlçesi, Mevkii) Adıyaman İli, Gölbaşı İlçesi, Harmanlı Beldesi Proje İçin Seçilen Yerin Koordinatları, Zonu PROJE ALANI KOORDİNATLARI Koor. Sırası : Sağa,Yukarı Koor. Sırası : Enlem,Boylam Datum : ED-50 Datum : WGS-84 Türü : UTM Türü : COĞRAFİK D.O.M. : 33 D.O.M. : -- Zon : 36 Zon : -- Ölçek Fak. : 6 derecelik Ölçek Fak. : -- TERMİK SANTRAL ALANI ,270 : ,164 37, : 37, ,594 : ,001 37, : 37, ,696 : ,423 37, : 37, ,980 : ,929 37, : 37, ,190 : ,044 37, : 37, ,871 : ,511 37, : 37, ,572 : ,356 37, : 37, ,920 : ,089 37, : 37, ,944 : ,525 37, : 37, ,394 : ,007 37, : 37, ,264 : ,568 37, : 37, SİCİL NUMARALI KALKER OCAĞI SAHASI : , : 37, : , : 37, : , : 37, : , : 37, SİCİL NUMARALI KALKER OCAĞI SAHASI : , : 37, : , : 37, : , : 37, : , : 37, : , : 37, : , : 37, : , : 37, KÖMÜR HAZIRLAMA ÜNİTESİ ,022 : ,141 37, : 37, ,016 : ,144 37, : 37,

3 388274,297 : ,707 37, : 37, ,304 : ,704 37, : 37, KOVEYÖR SAHASI ,331 : ,060 37, : 37, ,88 : ,416 37, : 37, ,816 : ,448 37, : 37, ,696 : ,423 37, : 37, TERMİK SANTRAL tarih ve sayılı ÇED Yönetmeliği EK-I ÇED Uygulanacak Projeler Listesinde 2(a).Madde de belirtilen "Toplam ısıl gücü 300 MWt (Megawatt termal) ve daha fazla olan termik güç santralleri ile diğer yakma sistemleri" KALKER OCAKLARI tarih ve sayılı ÇED Yönetmeliği EK- 1 ÇED Uygulanacak Projeler Listesinde, Madde 28. "Madencilik projeleri; a) 25 hektar ve üzeri çalışma alanında (kazı ve döküm alanı toplamı olarak) açık işletmeler Projenin ÇED Yönetmeliği Kapsamındaki Yeri (Sektörü, Alt Sektörü) KÜL DEPOLAMA SAHASI tarih ve sayılı ÇED Yönetmeliğinde EK-1 ÇED Uygulanacak Projeler Listesinde Madde 12 "Günlük kapasitesi 100 ton ve üzeri atıkların yakılması (oksitlenme yoluyla yakma, piroliz, gazlaştırma veya plazma vb. termal bertaraf işlemleri), belediye atıkları hariç olmak üzere alanı 10 hektardan büyük ve/veya hedef yılı da dahil günlük 100 ton ve üzeri olan atıkların ara işleme tabi tutulması ve düzenli depolanması için kurulacak tesisler." HAZIR BETON SANTRALİ: tarih ve sayılı ÇED Yönetmeliğinde EK-II Seçme Eleme Kriterleri Uygulanacak Projeler Listesi nde 19.Madde de belirtilen Üretim kapasitesi 100 m³/saat ve üzeri olan hazır beton tesisleri, çimento veya diğer bağlayıcı maddeler kullanılarak şekillendirilmiş malzeme üreten tesisler, ön gerilimli beton elemanı, gaz beton, betopan ve benzeri üretim yapan tesisler, PTD/ÇED Raporu/Nihai ÇED Raporunu Hazırlayan Kuruluşun /Çalışma Grubunun Adı PTD/ÇED Raporu/Nihai ÇED Raporunu Hazırlayan Kuruluşun/Çalışma Grubunun Adresi, Telefon Ve Faks Numaraları PTD/ÇED Raporu/Nihai ÇED Raporu Sunum Tarihi (Gün, Ay, Yıl) sınıfında yer almaktadır. MGS Proje Müşavirlik Mühendislik Ticaret Ltd. Şti. Şehit Cevdet Özdemir Mahallesi, (203) Sokak, No:1/7, Çankaya-ANKARA Tel: Faks: /06/2013

4 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER... i ŞEKİLLER DİZİ... ii TABLOLAR DİZİNİ... iii KISALTMALAR... iv BÖLÜM I. PROJENİN TANIMI VE GAYESİ I.1. Proje Konusu Yatırımın Tanımı, Ömrü, Hizmet Maksatları, Önem ve Gerekliliği I.2. Projenin Fiziksel Özelliklerinin, İnşaat ve İşletme Safhalarında Kullanılacak Arazi Miktarı ve Arazinin Tanımlanması I.3. Önerilen Projeden Kaynaklanabilecek Önemli Çevresel Etkilerin Genel Olarak Açıklanması (Su, Hava, Toprak Kirliliği, Gürültü, Titreşim, Işık, Isı, Radyasyon vb.) I.4. Yatırımcı Tarafından Araştırılan Ana Alternatiflerin Bir Özeti ve Seçilen Yerin Seçiliş Nedenlerinin Belirtilmesi BÖLÜM II. PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KONUMU II.1. Projenin Yeri ve Alternatif Alanların Mevkii, Koordinatları, Yeri Tanıtıcı Bilgiler BÖLÜM III. PROJE YERİ VE ETKİ ALANININ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİ III. 1. Nüfus III. 2. Flora ve Fauna III. 3. Jeolojik ve Hidrojeolojik Özellikler ile Doğal Afet Durumu III. 4. Meteorolojik ve İklimsel Özellikler III. 5. Arazi Kullanım Durumu ve Toprak Özellikleri III. 6. Mülkiyet Durumu III. 7. Mimari ve Arkeolojik Miras, Peyzaj Özellikleri III. 7. Proje Alanının Hassasiyet Derecesi BÖLÜM IV. PROJENİN ÖNEMLİ ÇEVRESEL ETKİLERİ VE ALINACAK ÖNLEMLER IV.1. Önerilen Projenin Aşağıda Belirtilen Hususlardan Kaynaklanması Olası Etkilerinin Tanıtımı. (Bu Tanım Kısa, Orta, Uzun Vadeli, Sürekli, Geçici Ve Olumlu Olumsuz Etkileri İçermelidir) IV.2. Yatırımın Çevreye Olan Etkilerinin Değerlendirilmesinde Kullanılacak Tahmin Yöntemlerinin Genel Tanıtımı IV.3. Çevreye Olabilecek Olumsuz Etkilerin Azaltılması İçin Alınması Düşünülen Önlemlerin Tanıtımı BÖLÜM V. HALKIN KATILIMI V.1. Projeden Etkilenmesi Olası Halkın Belirlenmesi ve Halkın Görüşlerinin ÇED Çalışmasına Yansıtılması İçin Önerilen Yöntemler V.2 Görüşlerine Başvurulması Öngörülen Diğer Taraflar V.3 Bu Konuda Verebileceği Diğer Bilgi ve Belgeler BÖLÜM VI. YUKARIDA VERİLEN BAŞLIKLARA GÖRE TEMİN EDİLEN BİLGİLERİN TEKNİK OLMAYAN BİR ÖZETİ i

5 ŞEKİLLER DİZİ Şekil 1. Dünya Elektrik Üretiminde Enerji Kaynaklarının Payları (TWh) Şekil Yılı Türkiye Elektrik Enerjisi Üretiminin Birincil Enerji Kaynaklarına Göre Dağılımı Şekil 3. Elektrik Enerjisi Talep Tahminleri (Senaryo 1 Yüksek Talep) Şekil 4. Elektrik Enerjisi Talep Tahminleri (Senaryo 2 Düşük Talep) Şekil 5. Enerji Kaynaklarının Tahmin Edilen Ömürleri Şekil Yılı Dünya Kömür Rezervlerinin Ülkelere Göre Dağılımı (milyar ton) Şekil 7. Dünya Kömür Rezerv Payları Şekil Yılı Dünya Kömür Üretimleri (milyon ton) Şekil 9. Dünyada Linyit Kömürü Üretiminin Ülkelere Göre Dağılımı Şekil 10. Dünyada Taşkömürü Üretiminin Ülkelere Göre Dağılımı Şekil 11. Termal Taşkömürü Üretiminin Ülkelere Göre Dağılımı Şekil 12. Türkiye Taşkömürü Üretimleri Şekil 13. Türkiye Linyit Üretimleri Şekil 14. Türkiye Kömür İthalatı Şekil 15. Kömür Arzının Sektörlere Göre Tüketim Dağılımı Şekil 16. Dolaşımlı Akışkan Yataklı Yakma Sistemi Şekil 17. Yer Bulduru Haritası Şekil 18. Proje Alanı Uydu Görüntüsü Şekil 19. Proje Alanı Uydu Görüntüsü Şekil 20. Termik Santral Alanı Fotoğrafı Şekil 21. Termik Santral Sahası Şekil 22. Kalker OcağıSahası Fotoğrafı Şekil 23. Kalker OcağıSahası Fotoğrafı Şekil 25. Gölbaşı İlçesi Yaş Grubu ve Cinsiyetine Göre Nüfus Dağılımı ( ADNKS verileri) Şekil 26. Gölbaşı ve Çevresinin Jeoloji Haritası (İmamoğlu 1993'den Sadeleştirilerek Alınmıştır) Şekil 27. Gölbaşı (Adıyaman) Ve Çevresinin Genelleştirilmiş Sütun Kesiti (İmamoğlu 1993'ndan Sadeleştirilerek Alınmıştır) Şekil 28. Adıyaman İli Deprem Haritası Şekil 29. Proje Alanı Çevresinde Yer Alan Diri fayları Gösterir Harita ii

6 TABLOLAR DİZİNİ Tablo Yılı Türkiye Elektrik Enerjisi Üretimi-Tüketimi Tablo Yılı Türkiye Elektrik Enerjisi Üretiminin Birincil Enerji Kaynaklara Göre Dağılımı Tablo Dönemini Kapsayan Enerji ve Puant Talepleri Tablo Yılı Tüketim Değerleri (GWh) Tablo 5. IX. Kalkınma Planı Hedefleri Tablo 6. Bazı Ülkelerde Kömürün Elektrik Üretimindeki Payı Tablo 7. Türkiye'de Yer Alan Kömüre Dayalı Santrallerin Maksimum Kömür Tüketim Kapasiteleri Tablo 8. Kömürün Özellikleri Tablo 9. Toz Emisyonu Kütlesel Debi Hesaplamalarında Kullanılacak Emisyon Faktörleri Tablo 10. Proje Alanı Koordinatları Tablo 11. Adıyaman İli ve Gölbaşı İlçesi Nüfus Bilgileri ( ADNKS verileri) Tablo 12. Gölbaşı İlçesi Yaş Grubu ve Cinsiyetine Göre Nüfus Dağılımı ( ADNKS verileri) Tablo 13. Sektör: Evsel Nitelikli Atık Sular (Sınıf 1: Kirlilik Yükü Ham BOİ Olarak Kg/Gün Arasında, Nüfus = )* (SKKY Tablo 21.1) Tablo 14. Sektör: Su Yumuşatma, Demineralizasyon ve Rejenerasyon, Aktif Karbon Yıkama ve Rejenerasyon Tesisleri (SKKY Tablo 20.7) Tablo 15. Sektör: Kömür Hazırlama, İşleme ve Enerji Üretme Tesisleri (Termik Santraller ve Benzerleri) (SKKY, Tablo 9.3) Tablo 16. Sektör: Kömür Hazırlama, İşleme ve Enerji Üretme Tesisleri (Kapalı Devre Çalışan Endüstriyel Soğutma Suları) (SKKY, Tablo Tablo 9.7) Tablo 17. Katı Yakıtlı Yakma Tesislerinde Emisyon Sınır Değerleri Tablo 18. Şantiye Alanı İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri Tablo 19. Endüstri Tesisleri İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri (Ek-7, Tablo 4) iii

7 KISALTMALAR BGD : Baca Gazı Desülfürizasyon Bkz : Bakınız BOİ : Biyolojik Oksijen İhtiyacı BOTAŞ : Boru Hatları ile Petrol Taşıma Anonim Şirketi ÇED : Çevresel Etki Değerlendirmesi db : Desibel DSİ : Devlet Su İşleri ENH : Enerji Nakil Hattı EPDK : Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu ER : Erişim Numarası ERL : Avrupa Kırmızı Listesi (European Red List) Km : Kilometre Km 2 : Kilometrekare KOİ : Kimyasal Oksijen İhtiyacı Kw : Kilo Watt kwh : Kilo Watt Saat MİGEM : Maden İşleri Genel Müdürlüğü MTA : Maden Tetkik Arama MW : Mega Watt MWe : Elektriksel Mega Watt (Elektriksel Güç) MWm : Mekanik Mega Watt (Mekanik Güç) Mt : Milyonton Mtoe : Petrol Eşdeğeri Milyonton m : Metre m 3 mmss : Metreküp : Mili Metre Su Sütunu R. G. : Resmi Gazete SGTS : Sanko Gölbaşı Termik Santralı SKKY : Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği TCMB : Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası TCEM : Türkiye Cumhuriyeti Ekonomi Bankası TEİAŞ : Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi TM : Trafo Merkezi TUBİVES : Türkiye Bitkileri Veri Serisi TUBİTAK : Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu IUCN : Uluslararası Doğa Koruma Birliği (International Union for Conservation of Nature) iv

8 EKLER EK-1: RESMİ BELGELER RUHSAT NUMARALI KÖMÜR SAHASI İÇİN ÇED MUAFİYET YAZISI VE İŞLETME RUHSATI - S: (ER: ) VE S: (ER: ) SİCİL NUMARALI II(A) GRUBU KALKER OCAKLARI RUHSATLARI - TAPU BELGELERİ - EPDK LİSANS BAŞVURU YAZISI EK-2: 1/ ÖLÇEKLİ TOPOGRAFİK HARİTA EK-3: ADIYAMAN-ŞANLIURFA-DİYARBAKIR PLANLAMA BÖLGESİ 1/ ÖLÇEKLİ ONANLI ÇEVRE DÜZENİ PLANI v

9 BÖLÜM I. PROJENİN TANIMI VE GAYESİ I.1. Proje Konusu Yatırımın Tanımı, Ömrü, Hizmet Maksatları, Önem ve Gerekliliği I.1.a. Proje Konusu Yatırımın Tanımı, Ömrü Proje konusu faaliyet; Sanko Tekstil İşletmeleri San. Tic. A. Ş. tarafından Adıyaman İli, Gölbaşı İlçesi, Harmanlı Beldesi sınırları içerisinde S:1943 sicil numaralı kömür işletme ruhsatlı saha ile S: ve S: sicil numaralı II(A) grubu kalker işletme ruhsatlı saha sınırları içerisinde planlanan 150 MW e / 390,9 MW t kurulu gücünde Sanko Gölbaşı Termik Santrali (SGTS), Kül Depolama Sahası, S: (ER: ) ve S: (ER: ) sicil numaralı II(A) Grubu Kalker Ocağı İşletmeciliği ve 120 m 3 /h kapasiteli Hazır Beton Santrali Projesidir. Faaliyet alanı, 1/ ölçekli Şanlıurfa M39-b4 ve M39-a3 paftalarında yer almaktadır. Sanko Gölbaşı Termik Santrali Projesi için Enerji Piyasası Düzenleme Kurumuna (EPDK) Lisans için müracaat yapılmıştır. EPDK Lisans başvuru yazısı Ek-1'de Resmi Belgelerde verilmiştir. Yatırımcı firmanın uhdesinde bulunan 1943 ruhsat numaralı kömür sahası için tarihinde işletme ruhsatı ve işletme izni (Bkz. EK-1, Resmi Belgeler), tarihinde ÇED muafiyet izin belgesi alınmıştır (Bkz. Ek -1, Resmi Belgeler). Yatırımcı firma tarafından S: (ER: ), S: (ER ) sicil nolu II-A Grubu Kalker işletme ruhsatı alınmıştır. Kalker ocağı işletmeciliği için 3213 sayılı Maden Kanununa göre gerekli izinler alınacaktır. Sanko Tekstil İşletmeleri San. Tic. A. Ş. tarafından yapılması ve işletilmesi planlanan Sanko Gölbaşı Termik Santrali (SGTS), Kül Depolama Sahası, S: 81633, S: Sicil Nolu II-A Grubu Kalker ocağı işletmeciliği ve Hazır Beton Santralı projesinin tarih ve sayılı ÇED Yönetmeliği'ndeki yeri; Termik Santral: EK-I Çevresel Etki Değerlendirmesi Uygulanacak Projeler Listesinde 2(a).Madde de belirtilen "Toplam ısıl gücü 300 MWt (Megawatt termal) ve daha fazla olan termik güç santralleri ile diğer yakma sistemleri", S: 81633, S: Sicil Nolu II-A Grubu Kalker Ocağı İşletmeciliği: EK-1 Çevresel Etki Değerlendirmesi Uygulanacak Projeler Listesinde, 28. Madencilik projeleri; a) 25 hektar ve üzeri çalışma alanında (kazı ve döküm alanı toplamı olarak) açık işletmeler, Kül depolama sahası: tarih ve sayılı ÇED Yönetmeliğinde Ek-1 ÇED Uygulanacak Projeler Listesinde Madde 12 "Günlük kapasitesi 100 ton ve üzeri atıkların yakılması (oksitlenme yoluyla yakma, piroliz, gazlaştırma veya plazma vb. termal bertaraf işlemleri), belediye atıkları hariç olmak üzere alanı 10 hektardan büyük ve/veya hedef yılı da dahil günlük 100 ton ve üzeri olan atıkların ara işleme tabi tutulması ve düzenli depolanması için kurulacak tesisler." Hazır Beton Santrali: EK-II Seçme Eleme Kriterleri Uygulanacak Projeler Listesi nde 19.Madde de belirtilen Üretim kapasitesi 100 m³/saat ve üzeri olan hazır beton tesisleri, çimento veya diğer bağlayıcı maddeler kullanılarak şekillendirilmiş malzeme üreten tesisler, ön gerilimli beton elemanı, gaz beton, betopan ve benzeri üretim yapan tesisler, kapsamında değerlendirilmiştir. Bu doğrultuda söz konusu entegre proje için ÇED Başvuru Dosyası hazırlanmıştır. 1

10 ÇED Başvuru Dosyası, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği nin Ek III de verilen Çevresel Etki Değerlendirmesi Genel Formatı doğrultusunda hazırlanmış ve rapor kapsamında, gerçekleştirilmesi planlanan projenin, özellikleri, olası çevresel etkileri, bu etkilere karşı alınacak önlem ve öneriler genel boyutlarıyla incelenmiş ve tanıtılmıştır. Tesiste yakıt olarak linyit kömürü kullanılacaktır. Tesiste kullanılacak kömür; yatırımcıya ait olan 1943 numaralı işletme ruhsat ve işletme izni olan ve ÇED Muafiyeti alınmış olan kömür ocağından temin edilecektir numaralı kömür işletme ruhsatlı saha için alınan ÇED Muafiyeti EK-1'de Resmi Belgelerde verilmiştir. Proje kapsamında desülfürizasyon (baca gazındaki kükürdü giderme) amacıyla kazanda kömürle birlikte kireçtaşı yakılacaktır. Proseste kullanılacak kireçtaşı; S: (ER: ), S: (ER ) numaralı ruhsatlı sahalardan ve/veya piyasadan ruhsatlı ocaklardan temin edilecektir. Termik santral kazan besleme suyu (make-up) ve soğutma suyu, Göksu Nehri civarında açılacak keson kuyulardan temin edilerek proje sahasına yaklaşık 2 km'lik hat ile ya da proje sahasında açılacak derin yeraltı kuyularından temin edilmesi planlanmaktadır. Su temini konusunda (yeraltı sularının kullanımı konusunda) DSİ'den gerekli izinler alınacaktır. Santralde üretim faaliyetleri sırasında 231,8 ton/saat ( ton/yıl) kömür, 13 ton/saat kireçtaşı ve 430 ton/saat su tüketilecektir. Santralde kullanılacak olan kömürün ortalama alt ısıl değeri 1450 kcal (1300 ~ 1700) değerindedir. SGTS'de düşük kalitede linyit kömürü kullanılacak olması nedeniyle, kömürün yakılması amacıyla proje kapsamında akışkan yatakta yakma teknolojisi kullanılması planlanmaktadır. Öngörülen teknoloji, düşük kalitedeki yakıtlar için dünya genelinde uygulanabilirliği kanıtlanmış olan temiz kömür yakma teknolojisidir. Bu teknolojide yüksek yanma verimi gerçekleşmekte olup, yanma sonucu düşük azot oksit (NO x ) ve kükürt dioksit (SO 2 ) emisyonları ve çevresel açıdan güvenli kül atığı (kullanılabilir kül) oluşmaktadır. SGTS'de Gölbaşı ilçesi Harmanlı Beldesi sınırları içerisinde yer alan ve yatırımcı firma uhdesinde olan 1943 numaralı kömür işletme ruhsatlı sahadan elde edilecek ortalama 1450 kcal (1300 ~ 1700 kcal) alt ısıl değerindeki linyit kömürü, santral alanına kamyonlarla ve/veya konveyör bant sistemiyle taşınacaktır. Akışkan Yatakta Yakma Teknolojisi ne göre yakılacak ve yanma sonrası oluşan yüksek ısı ile bir takım arıtma işlemleri sonrası saflaştırılan su yüksek basınç ve sıcaklıkta buharlaştırılacaktır. Yüksek basınç ve sıcaklıkta elde edilen buharın, buhar türbinini çalıştırarak mekanik enerjiye dönüştürmesi ve türbinin de jeneratörü çalıştırarak elektrik enerjisine dönüştürülmesi sağlanacaktır. Prosese ilişkin detay bilgiler Bölüm I.2'de verilmiştir. SGTS'nin işletilmesiyle birlikte yıllık üretilecek enerji miktarı kwh/yıl mertebesinde olacaktır. Üretilecek olan elektrik enerjisi 154 kv lık 7 km uzunluğundaki Enerji İletim Hattıyla Gölbaşı Trafo Merkezine (TM) aktarılacaktır. Santralın işletilmesi sırasında yakma sonucunda baca gazında oluşan uçucu küllerin tutulması için elektrostatik filtre kullanılacaktır. Santralın işletilmesi sırasında yakma sonucunda oluşan uçucu ve kazan altı külü çimento, hazır beton, briket, ateş tuğlası ve sanayi gibi değişik sektörlerde kullanılabilmektedir. Bu bağlamda SGTS'den kaynaklı küllerin geri dönüşümü sağlanmaya çalışılacak olup yanma sonucunda oluşan kül; çimento üretiminde klinkere katkı malzemesi olarak kullanılmak üzere aynı holding bünyesinde bulunan Çimko Çimento A.Ş. ye ait 100 km 2

11 karayolu mesafesinde bulunan Narlı Çimento Fabrikasına, 50 km mesafede bulunan Adıyaman Çimento Fabrikalarına ve yapı elemanları üretimi yapan tesislere verilecektir. Külün ekonomik olarak yukarıdaki şekilde ifade edildiği gibi geri dönüşümünün sağlanmasının yanı sıra, kömür ocağında kömür alımından sonra oluşan boşlukların geri dolguda kullanılması da planlanmaktadır. Bu konuda teknik çalışmalar devam etmekte olup, konuya ilişkin detay bilgi ÇED Raporunda verilecektir. Santralden kaynaklı küllerin çimento ve yapı elemanları tesislerine satışının yapılması ve kömür ocağında dolgu malzemesi olarak kullanımından sonra arta kalan kül olması durumu ve acil/ beklenmedik durumlar göz önünde bulundurularak proje kapsamında küllerin yerüstünde depolanması amacıyla tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik hükümlerine göre proje kapsamında bir adet kül depolama sahası planlanmaktadır. Kül depolama alanı; 1943 ruhsat numaralı kömür ocağı sınırları içerisinde ya da S: (ER: ), S: (ER ) sicil nolu II-A Grubu Kalker Ocağı sahalarında ya da termik santral sahası içerisinde yer alacaktır. SGTS Projesi; tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan, Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmeliğin Ek-1 Çevreye Kirletici Etkisi Yüksek Olan Faaliyetler listesinde Madde "Katı ve sıvı yakıtlı tesislerden toplam yakma sistemi ısıl gücü 100 MW veya daha fazla olan tesisler" sınıfında yer almaktadır. Bu nedenle tesis işletmeye geçtiğinde tesis için Çevre İzni alınacaktır. Sanko Gölbaşı Termik Santral Projesinin inşaatı aşamasında 850 kişinin (inşaat faaliyetlerinin en yoğun olduğu dönemde) çalıştırılması planlanmaktadır. İşletme aşamasında ise 160 kişinin çalıştırılması planlanmaktadır. Ayrıca proje kapsamında işletilmesi planlanan kalker ocaklarında ise 10 kişinin çalıştırılması planlanmaktadır. Proje inşaat aşaması 40 ay sürecek olup, projenin ekonomik ömrü 25 yıldır. Ancak modernizasyon ve teknolojik yenilemelerle santralin ekonomik ömrü uzatılabilecektir. Santral işletmeye geçtiğinde, yılda 7200 saat işletmede olacağı öngörülmektedir. I.1.b. Projenin Hizmet Amaçları Önemi ve Gerekliliği Dünya ve Türkiye'de Enerji Kaynakları ve Elektrik Enerji Üretimi Enerji ve bu çerçevede elektrik enerjisi tüketimi, ekonomik gelişmenin ve sosyal refahın önemli bir göstergesidir. Kullanım kolaylığı, istenildiği anda diğer enerji türlerine dönüştürülebilmesi ve günlük hayattaki yaygınlığından dolayı bir ülkede fert başına enerji tüketimi, o ülkenin milli gelir seviyesinin ve dolayısıyla da kalkınma ve yaşam standardının bir göstergesi olarak kabul edilmektedir yılında Türkiye de kişi başına yıllık elektrik tüketimi kwh (kilovat saat) iken, dünya ortalaması kwh, gelişmiş ülkelerde kwh, ABD'de ise kwh civarındaydı. Ülkemizin ekonomik ve sosyal bakımdan kalkınmasının sağlanması için endüstrileşme bir hedef olduğuna göre bu endüstrinin ve diğer kullanıcı kesimlerin ihtiyacı olan enerjinin, yerinde, zamanında ve güvenilir bir şekilde karşılanması gerekmektedir. Ancak, artan enerji fiyatları, dünya enerji talebindeki artış, hızla tükenmekte olan fosil yakıtlara bağımlılığın yakın gelecekte devam edecek olması, yeni enerji teknolojileri alanındaki gelişmelerin artan talebi karşılayabilecek ticari gelişimden henüz uzak oluşu, ülkelerin enerji arz güvenliği konusundaki kaygılarını her geçen gün daha da artırmaktadır yıllarında yaşanan küresel mali kriz enerji talebi üzerinde geçici bir daralma yaratmış olmakla birlikte, orta ve uzun vadede, dünyadaki nüfus artışı, sanayileşme 3

12 ve kentleşme, doğal kaynaklara ve enerjiye olan talebi önemli ölçüde arttırmaktadır. Yapılan projeksiyon çalışmaları, mevcut enerji politikalarının devamı halinde, 2035 yılında dünya enerji talebinin, ortalama yıllık %1,4 lük artışlarla, 2008 yılına göre % 47 (12,271 Mtoe den 18,048 Mtoe ye) daha fazla olacağına işaret etmektedir. Talep artışının yüzde 89,7 sinin, döneminde ekonomik büyüme oranları yüksek (yıllık ortalama %4,6) öngörülen ve hızlı nüfus artış oranına sahip İktisadi İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD- Organisation for Economic Co-operation and Development) dışı ülkelerde (özellikle Çin ve Hindistan da), yıllık ortalama %2,2'lik bir değerle, oluşacağı hesaplanmaktadır. Aynı dönemde yıllık gayrisafi yurt içi hasıla (GSYH) artış ortalaması %1,8 olarak öngörülen OECD ülkelerinde ise yıllık ortalama %0,3 lük artışlar beklenmektedir yılları arasında Çin in, dünyanın en fazla enerji tüketen ülkesi konumunda olacağı, 2035 yılında Hindistan ın sırasıyla Çin, ABD ve Avrupa Birliği nin ardından dördüncü büyük enerji tüketicisi olması beklenmektedir. Söz konusu dört büyük tüketici, 2035 yılına gelindiğinde dünya toplam enerji arzının %55 ini tüketmekte olacaktır. Bu talep artışının sürdürülebilir koşullarda karşılanabilmesi için ise enerji sektöründe yaklaşık 33 trilyon ABD Doları (2009 rakamlarıyla) değerinde yatırım yapılmasına ihtiyaç duyulduğu hesaplanmaktadır. Tüm dünyada son 25 yılda, özellikle elektrik enerjisine talebin yoğunlaştığı gözlemlenmektedir. Elektriğin 2035 yılına kadar en hızlı büyüyen (%2,5) son-kullanıcı enerji formu olması, nihai enerji tüketimindeki payının 2008'deki %17 düzeyinden 2020'de %20'ye, 2035'te ise %23'e çıkması beklenmektedir. Ancak elektrik sektörü de 2009 yılında finansal zorluklar ve zayıf talep sebebiyle ciddi şekilde etkilenmiştir. Yüzde ikiye yakın gerçekleşen talep düşüşü, İkinci Dünya Savaşı'ndan bu yana görülen en büyük yıllık azalmaya işaret etmektedir (EÜAŞ, 2010, 2011). Uluslararası Enerji Ajansı tarafından hazırlanan senaryo çalışmasına göre (WEO, 2011) elektrik üretiminin, TWh'ye ve 2035'de de TWh'ye yükselmesi beklenmektedir. Bu rakamlar döneminde %96,4'lük artışa işaret etmektedir. Benzer şekilde, ABD Enerji Bilgi İdaresi olan EIA tarafından hazırlanan Referans Senaryo Çalışması'na (IEO, 2011) göre ise 2008'de TWh olan elektrik üretiminin 2020'de TWh'ye yükselmesi beklenmektedir döneminde ise toplam %84,3 üik bir artışla (yıllık %2,3 lük artışlarla), 2035'de üretimin TWh'ye yükseleceği hesaplanmaktadır (EÜAŞ, 2011). Özellikle gelişmekte olan ülkelerde görülen büyük ekonomik gelişmeler elektrik talebinin de bu ülkelerde artmasına sebep olmaktadır. Kişi başına gelirin artmasıyla yaşam standartları artmakta, bu da endüstri, aydınlatma ve ev aletleri için olan elektrik talebini arttırmaktadır. Tüm dünyada elektrik enerjisi kurulu güç kapasitesinin 2035 yılına kadar brüt GW artması beklenmektedir. Bu bağlamda elektrik sektörünün, Uluslararası Enerji Ajansı tarafından hazırlanan Yeni Politikalar Senaryosu'na göre döneminde yapılması beklenen 32,8 trilyon dolarlık enerji yatırımlarındaki payının tek başına 16,6 trilyon dolar (2009 rakamlarıyla) olacağı öngörülmektedir. Geriye kalan 8 trilyon dolarlık yatırımın petrol, 7,1 trilyon dolarlık yatırımın doğalgaz ve 0,7 trilyon dolarlık yatırımın ise kömür sektöründe yapılacağı hesaplanmaktadır. Bu yatırımların %64'ünün, talep ve üretimin en hızlı arttığı OECD-dışı ülkelerde (tek başına Çin 5,1 trilyon dolar) yapılması beklenmektedir (EÜAŞ, 2010). Enerji kaynakları açısından incelendiğinde, birincil enerji arzında, petrol, doğalgaz ve kömürden oluşan fosil kaynaklı yakıtların ağırlıklı konumunun önümüzdeki yıllarda da devam etmesi beklenmekte ve enerji talebindeki artışın ( dönemi) yüzde 75,7 lik bölümünün bu kaynaklardan karşılanması öngörülmektedir. Biyokütle ve çöp için bu oran %8,5, diğer yenilenebilirler için %6,6, nükleer için %6,4, hidrolik için ise %2,8 dir yılında birincil enerji arzındaki en büyük paya (%29,8) sahip olacağı hesaplanan petrolün, 2030 ve 2035 yıllarında ilk sıradaki yerini kömüre (sırasıyla %29,1 ve %29,3) bırakacağı düşünülmektedir. Doğalgazın ise elektrik üretimindeki payını koruması (yaklaşık %21,4) 4

13 beklenmektedir döneminde elektrik üretiminde ise kömür ve doğalgazın en önemli kaynaklar olmaya devam edeceği, kömürün payının %41'den %42,8 e, doğalgazın payının %21,3 ten %21,7 ye yükseleceği; petrolün payının ise %5,5 den %1,6 ya, hidroliğin payının %15,9 dan %13,3 e, nükleerin payının da %13,5 den %10,8 e düşeceği öngörülmektedir. En büyük yüzdelik artış ise rüzgârda beklenmektedir. Aynı dönemde rüzgârın %1,1 lik payının %5'e yükseleceği öngörülmektedir (EÜAŞ, 2010). Uluslararası Enerji Ajansı tarafından belirtilen Dünya elektrik üretiminin kaynaklara göre dağılımı Şekil 1'de verilmiştir. Kaynak: U.S. Energy Information Administration / Annual Energy Outlook 2010 Şekil 1. Dünya Elektrik Üretiminde Enerji Kaynaklarının Payları (TWh) TEİAŞ tarafından yayımlanan 2011 Yılı Faaliyet Raporu na göre, 2011 yılı Türkiye elektrik enerjisi üretimi bir önceki yıla göre % 8,6 ya karşılık gelen ,4 milyon kwh artış ile ,1 milyon kwh, tüketimi ise yine % 9,4 e karşılık gelen ,4 milyon kwh artış ile ,3 milyon kwh olmuştur. Aynı rapora göre, 2011 yılında üretilen elektriğin %74,8 i termik (taşkömürü, linyit, fuel oil, doğal gaz, LPG, nafta ve diğerleri), %22,8 hidrolik ve %2,40'ü jeotermal ve rüzgâr santrallarından sağlanmıştır yılı için elektrik enerjisi üretim miktarları Tablo 1 de ve elektrik enerjisi üretim kaynaklarına göre dağılımı Tablo 2 de verilmiştir. Enerji Kaynakları Tablo Yılı Türkiye Elektrik Enerjisi Üretimi-Tüketimi Artış GWSaat % GWSaat % % Termik ,6 73, ,3 74,8 10,1 Hidrolik ,5 24, ,6 22,8 1,0 Jeo+Rüzgar 3.584,6 1, ,2 2,4 51,2 Toplam ,7 100, , ,6 Dış Alım 1.143, ,8 Dış Satış 1.917, ,6 Brüt Tüketim , ,3 9,4 Kaynak: TEİAŞ 2011 Faaliyet Raporu Tablo 2 den de görüleceği üzere Ülkemizde kömür yakıtının elektrik üretimindeki payı 2010 yılında %26,1, 2011 yılında ise %28,9 olmuştur. 5

14 Tablo Yılı Türkiye Elektrik Enerjisi Üretiminin Birincil Enerji Kaynaklara Göre Dağılımı Enerji Kaynakları Artış GWSaat % GWSaat % % Kömür ,4 26, ,9 28,9 20,3 Sıvı Yakıtlar 2.180,0 1,0 903,6 0,4-58,6 Doğal Gaz ,7 46, ,6 45,49 6,0 Yenilenebilir 457,5 0,2 469,2 0,2 2,6 ve Atık Hidrolik ,5 24, ,6 22,8 1 Jeo+Rüzgar 3.584,6 1, ,2 2,4 51,2 Toplam ,7 100, ,1 100,0 8,6 Kaynak: TEİAŞ 2011 Faaliyet Raporu Kaynak: TEİAŞ 2011 Faaliyet Raporu Şekil Yılı Türkiye Elektrik Enerjisi Üretiminin Birincil Enerji Kaynaklarına Göre Dağılımı 6

15 TEİAŞ tarafından dönemini kapsayan Kapasite Projeksiyonu 2008 yılı sonunda yaşanmaya başlanan ekonomik krizin elektrik enerjisi talebine etkisi ve gerçekleşen tüketim değerleri dikkate alınarak revize edilen talep serileri kullanılmıştır dönemini kapsayan Üretim Kapasite Projeksiyon çalışmasında ETKB tarafından, yılın ilk 5 ayındaki gerçekleşmeler de dikkate alınarak, makro ekonomik hedeflere uygun olarak Haziran 2011 de yapılan model çalışması sonucunda elde edilen Yüksek ve Düşük Talep tahmin serileri kullanılmıştır. Talep serileri belirlenirken; 2011 yılında her iki talep serisi için de bu yılın ilk 5 ayında gerçekleşen talep artışları doğrultusunda revize edilen tüketim tahminleri alınmış, sonraki yıllarda ise yüksek talep serisinde ortalama %7.5, düşük talep serisinde ise %6.5 olarak gelişen ETKB tarafından hesaplanan talep serileri kullanılmıştır. Ayrıca bu dönem için yük eğrisi karakteristiğinin değişmeyeceği kabulü ile puant yük serileri elde edilmiştir (Bkz. Tablo 3, Şekil 3, Şekil 4) yılında en yüksek tüketimin olduğu günde puant talep MW olarak gerçekleşmiştir. TEİAŞ verilerine göre Türkiye'de 27 Temmuz 2012 günü 799 milyon kwh lik elektrik tüketimine ulaşılmıştır. Bu dönemde saat 11'de en yüksek puant yükü MW olarak gerçekleşmiştir. Tablo Dönemini Kapsayan Enerji ve Puant Talepleri Yüksek Talep PUANT TALEP ENERJI TALEBİ YIL MW Artış (%) GWh Artış (%) , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,4 Düşük Talep , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,3 Kaynak: TEİAŞ 2011 Faaliyet Raporu 7

16 Kaynak: TEİAŞ 2011 Faaliyet Raporu Şekil 3. Elektrik Enerjisi Talep Tahminleri (Senaryo 1 Yüksek Talep) Kaynak: TEİAŞ 2011 Faaliyet Raporu Şekil 4. Elektrik Enerjisi Talep Tahminleri (Senaryo 2 Düşük Talep) Kapasite projeksiyonunun yanı sıra TEİAŞ ın resmi web sitesinden alınan istatistiklere göre, tahmin edilen talep artışları ve puant değerleri, 2010 yılında, 2009 yılına kıyasla hayli yüksek değerlere ulaşmış, tahminlerin üstünde sonuçlar vermiştir (Bkz. Tablo 4). Tahmini büyüme oranı tahminlerin üstünde bir değere ulaşmıştır. Gerek TEİAŞ ın raporlarından gerekse Dünya Bankası raporlarından da görüleceği üzere 2012 yıllından sonra bu büyüme oranlarının düşeceği fakat krizin etkilerinin tamamen geçmesiyle tekrar normal değerlere döneceği öngörülmektedir. 8

17 Tablo Yılı Tüketim Değerleri (GWh) AYLAR 2009 YILI 2010 YILI Yüzde Artış OCAK , ,9 2,92% ŞUBAT , ,5 4,73% MART , ,1 6,62% NİSAN , ,0 9,52% MAYIS , ,6 8,34% HAZİRAN , ,0 7,66% TEMMUZ , ,5 9,02% AĞUSTOS , ,2 15,04% EYLÜL , ,6 11,30% EKİM , ,1 7,32% KASIM , ,4 3,42% ARALIK , ,0 8,73% TOPLAM , ,8 7,94% Kaynak: TEİAŞ 2009 Faaliyet Raporu tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Kalkınma Planına ( ) göre, VIII. Plan döneminde, ekonomik büyüme ve nüfus artışı paralelinde birincil enerji ve elektrik enerjisi tüketiminde önemli artışlar kaydedilmiştir. VIII. Plan döneminde, birincil enerji tüketimi yıllık ortalama %2,8 oranında bir artışla 2005 yılı sonu itibarıyla 92,5 milyon ton petrol eşdeğerine, elektrik enerjisi tüketimi ise yıllık ortalama %4,6 oranında bir artışla 160,8 milyar kwh e ulaşmıştır. IX. Kalkınma Planı döneminde; birincil enerji talebinde, ekonomik ve sosyal kalkınmayla orantılı olarak yıllık ortalama %6,2 oranında artış öngörülmüştür. Enerji tüketimi içinde doğal gazın 2005 yılında %28 düzeyinde olan payının %34 e yükselmesi, petrol ürünlerinin payının ise %37 den %31 e gerilemesi beklenmektedir. Diğer yandan aynı plan döneminde elektrik talebinin, ağırlıkla sanayi üretim ve hizmetler sektöründeki gelişmelere paralel olarak, yılda ortalama %8,1 oranında artış göstereceği tahmin edilmektedir (Bkz. Tablo 5). Tablo 5. IX. Kalkınma Planı Hedefleri Enerji Hedefleri Birincil Enerji Talebi ,2 Elektrik Enerjisi Talebi ,1 Kaynak: Kalkınma Planı ( ), tarih ve sayılı Resmi Gazete Her geçen gün artan enerji ihtiyacı doğrultusunda Türkiye'nin 2011 yılı cari açığı 77,1 milyar dolara ulaşmış olup, 2011 yılında enerji ithalatı 54,1 milyar dolar düzeyinde gerçekleşmiştir. Cari açığın yüzde 70,2'sini enerji ithalatı oluşturmaktadır. Türkiye'nin 106 milyar dolara ulaşan dış ticaret açığının ise yüzde 51'i enerji ithalatından kaynaklanmaktadır (TCMB, TCEB). Bu proje ile yerel olarak üretilen elektrik enerjisi ile Türkiye nin dış kaynaklara olan bağımlılığını azaltılması, cari açığın azaltılması, bölgenin kalkınma potansiyelinin ortaya çıkarılması, bölgede ve ülkede sayıları hızla artan sanayi tesislerine sağlıklı ve sürekli enerji sağlanması, elektriğin daha ekonomik olarak üretilmesi, Türkiye nin enerji ihtiyacının karşılanması ve enerji piyasası kanun ve yönetmeliklerine uygun olarak serbest enerji piyasasının rekabet koşulları çerçevesinde elektrik enerjinin tüketicilere ulaştırılması amaçlanmaktadır. Ayrıca proje yeni bir istihdam kaynağı olup, projenin işletmeye geçmesiyle birlikte yaklaşık 160 kişi doğrudan istihdam sağlayacaktır. 9

18 Dünyada Kömür Rezervi Enerji kaynaklarının kalan ömürleri dikkate alındığında, kömürün, özellikle 2030 yılından sonra çok daha büyük önem kazanacağı anlaşılmaktadır. Mevcut üretim seviyeleri ile dünya görünür kömür rezervlerinin 120 yılı aşkın bir sürede tüketileceği tahmin edilmektedir. Buna karşılık görünür petrol ve doğal gaz rezervlerinin tükenme ömürlerinin mevcut üretim seviyeleri ile sırasıyla yaklaşık 45 ve 60 yıl süreceği tahmin edilmektedir (TKİ, 2012). Dünya toplam kömür rezervi 826 milyar ton olup, en büyük rezerv miktarı 238,3 milyar ton ile ABD ye aittir. Bu ülkeyi, 157 milyar ton ile Rusya, 114,5 milyar ton ile Çin, 76,2 milyar ton ile Avustralya, 58,6 milyar ton ile Hindistan, 33,9 milyar ton ile Ukrayna, 31,3 milyar ton ile Kazakistan ve 30,4 milyar ton ile G.Afrika izlemektedir. Bunların dışındaki ülkelerde ise toplam 85,8 milyar ton kömür rezervi bulunmaktadır (Bkz. Şekil 5). Kaynak. TKİ, Taşkömürü Sektör Raporu, 2012 Şekil 5. Enerji Kaynaklarının Tahmin Edilen Ömürleri 10

19 Kaynak: BP Statistical Review of Word Energy June,2010 Şekil Yılı Dünya Kömür Rezervlerinin Ülkelere Göre Dağılımı (milyar ton) Dünya rezervlerinin % 60 ı ABD, Rusya ve Çin de bulunmakla birlikte, en büyük pay Asya Kıtasındadır. Türkiye toplam 2,343 milyar ton kömür rezerviyle dünya kömür rezervinin %0,3 üne sahiptir (Bkz. Şekil 7) ( BP, 2012). Kaynak: BP Statistical Review of Word Energy June,2012 Şekil 7. Dünya Kömür Rezerv Payları 11

20 Dünya Kömür Üretimi 2008 yılında 6,8 milyar ton olan Dünya kömür üretimi 2009 yılı sonunda yaklaşık % 2,2 oranında artarak 6,9 milyar ton olarak gerçekleşmiştir. Taşkömürü üretimi 2009 yılında yaklaşık 6 milyar ton olup, bir önceki yıla göre (5,8 milyar ton) %3,4 oranında artış göstermiştir. Dünya linyit üretimi ise 2008 yılında 965 milyon ton iken 2009 yılında 913 milyon ton ile %5,4 oranında azalmıştır. Almanya 2009 yılındaki 169,9 milyon ton linyit üretimi ile dünyanın en büyük linyit üreticisi olmaya devam etmektedir (IEA, 2010). Dünya kömür üretiminin neredeyse yarısını sağlayan Çin, 2009 yılında milyon ton üretim gerçekleştirmiştir. Bu ülkeyi, 973 milyon ton ile ABD, 558 milyon ton ile Hindistan, 409 milyon ton ile Avustralya, 298 milyon ton ile Rusya, 253 milyon ton ile Endonezya ve 250 milyon ton ile de Güney Afrika izlemektedir (Bkz. Şekil 8). Kaynak: BP Statistical Review of Word Energy June,2010 Şekil Yılı Dünya Kömür Üretimleri (milyon ton) 2009 yılında Dünya linyit kömürü üretimi 913,3 milyon ton olup, bunun %61 i 7 ülke tarafından üretilmiştir. Bu ülkelerin linyit üretimindeki payları; Almanya da 169,9 milyon ton ile %18,6, Türkiye de 70,5 milyon ton ile %7,7, Rusya da 68,2 milyon ton ile %7,5, ABD de 65,8 milyon ton ile %7,2, Yunanistan da 64,7 milyon ton ile %7,1, Avustralya da 64 milyon ton ile %7 ve Polonya da 57,1 milyon ton ile %6,3 olarak gerçekleşmiştir (Bkz. Şekil 9). 12

21 Kaynak. BP Statistical Review of Word Energy June,2010 Şekil 9. Dünyada Linyit Kömürü Üretiminin Ülkelere Göre Dağılımı 2009 yılında Dünya taşkömürü üretimi 5,989 milyar ton olup, bunun %91,6 sı 7 ülke tarafından üretilmiştir. Çin 2,97 milyar ton üretimiyle dünya taşkömürü üretiminin % 49,6 sını tek basına gerçekleştirmiştir. Diğer önemli taşkömürü üreticilerinden; ABD % 15,3 ünü, Hindistan % 8,8 ini, Avustralya % 5,6 sını, Endonezya % 4,4 ünü, Güney Afrika Cumhuriyeti % 4,1 ini, Rusya % 3,8 ini gerçekleştirmiştir (Bkz. Şekil 10) (TKİ, 2012). Termik santrallerde, elektrik üretiminde, sanayi sektöründe ısıl amaçlı ve konutlarda ısınma amaçlı olarak kullanılan termal taşkömüründe de Çin 2,55 milyar ton üretimiyle 2009 yılında dünya üretiminin % 49,2 sini gerçekleştirmiştir. Çin i %16,8 payla ABD, %9,5 ile Hindistan, %4,7 ile Güney Afrika Cumhuriyeti, %4,5 ile Endonezya, %3,9 ile Avustralya ve %3,3 payla Rusya izlemiştir. Bu yedi ülke dünya üretiminin % 91,9 unu gerçekleştirmiştir (Bkz. Şekil 11) (TKİ, 2012). Kaynak. TKİ, Taşkömürü Sektör Raporu, 2012 Şekil 10. Dünyada Taşkömürü Üretiminin Ülkelere Göre Dağılımı 13

22 Kaynak. TKİ, Taşkömürü Sektör Raporu, 2012 Şekil 11. Termal Taşkömürü Üretiminin Ülkelere Göre Dağılımı Dünya Elektrik Üretiminde Kömürün Payı Dünya kömür üretiminin yaklaşık %65 i elektrik üretimi amacıyla kullanılmaktadır. Diğer kullanımları ise ısınma, demir çelik ve çimento sektörlerinde yoğunlaşmıştır. Dolayısıyla kömür, elektrik üretimi amacıyla kullanılan yakıtlar arasında en yaygın olanıdır. Kömürün elektrik üretiminde en yüksek oranda kullanılan yakıt olma niteliğinin öngörülebilir bir gelecekte de değişmeyeceği tahmin edilmektedir (TKİ, 2010) yılı itibariyle dünya elektrik enerjisi üretiminde kömür %42 oranında kullanılmış olup 2035 yılında da bu payın %43 olması öngörülmektedir (IEA, 2010). Çeşitli ülkelerdeki elektrik üretiminde kömür kullanım payları, Güney Afrika Cumhuriyeti nde %93, Polonya da %92, Çin de %79, Avustralya da %77, Kazakistan da %70, Hindistan da %69, İsrail de %63, Çek Cumhuriyeti nde %60, Fas ta %55, Yunanistan da %52, ABD de %49 ve Almanya da %46 şeklindedir (Bkz. Tablo 6). Tablo 6. Bazı Ülkelerde Kömürün Elektrik Üretimindeki Payı Ülke % Ülke % G.Afrika 93 İsrail 63 Polonya 92 Çek Cumhuriyeti 60 Çin 79 Fas 55 Avustralya 77 Yunanistan 52 Kazakistan 70 ABD 49 Hindistan 69 Almanya 46 Kaynak. U.S. Energy Information Administration / Annual Energy Outlook 2010 Ülkemiz Kömür Rezervleri Ülkemizde, çok sınırlı doğalgaz ve petrol rezervlerine karşın, 535 milyon tonu görünür olmak üzere, yaklaşık 1,3 milyar ton taşkömürü ve 10,8 milyar tonu görünür rezerv niteliğinde 14

23 toplam 11,8 milyar ton linyit rezervi bulunmaktadır (ETKB/EİGM 2011). Bu miktar Dünya linyit rezervlerinin %6'sını oluşturmaktadır. Türkiye de kömür genel olarak linyit ve taşkömürü başlıkları altında değerlendirilmekte olup taşkömürü rezervleri TTK tarafından, linyit rezervlerimiz ise Elektrik Üretim Anonim Şirketi (EÜAŞ), Türkiye Kömür İşletmeleri (TKİ) ve özel sektör tarafından işletilmektedir. Taşkömürlerinin tamamı linyitlerin ise %86 sı kamuya ait ruhsat sınırları içinde bulunmaktadır (ETKB 2010). Ülkemizde, 2009 yılı itibariyle kömür üretimi 66,7 milyon ton linyit ve 2,9 milyon ton taşkömürü olmak üzere toplam 69,6 milyon ton, 2010 yılında ise 69,7 milyon ton linyit, 2,5 milyon ton taşkömürü ve 1,2 milyon ton asfaltit olmak üzere toplam 73,4 milyon ton olarak gerçekleşmiştir yılında ise 70 milyon ton linyit, 2,6 milyon ton taşkömürü ve yaklaşık 1,2 milyon ton asfaltit olmak üzere yaklaşık 73,8 milyon ton kömür üretilmiştir li yıllardan itibaren sürekli bir azalış eğilimine giren taşkömürü üretimleri 2004 yılında 1,9 milyon tona kadar gerilemiştir. Bu tarihten sonra tekrar hareketlenen satılabilir taşkömürü üretimi 2011 yılında 2,6 milyon ton düzeyindedir (Bkz. Şekil 12). Kaynak: TKİ, Taşkömürü Sektör Raporu, 2012 Şekil 12. Türkiye Taşkömürü Üretimleri Benzer bir gelişim çizgisi linyit üretimleri için de söz konusudur. Linyit üretimleri, özellikle 1970 li yılların başlarından itibaren, petrol krizlerine bağlı olarak elektrik üretimine yönelik linyit işletmeleri yatırımlarının başlaması ile hızlanmıştır yılında 5,8 milyon ton olan linyit üretimi 1998 yılında yaklaşık 65 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Ancak, bu tarihten itibaren, özellikle doğal gaz alım anlaşmaları nedeniyle linyit üretimi sürekli azalmış, 2004 yılında 43,7 milyon ton ile en düşük seviyesini görmüştür. Bu tarihten sonra tekrar yükselen linyit üretimleri 2011 yılında 70 milyon ton olarak gerçekleşmiştir (Bkz. Şekil 13). 15

24 Kaynak: TKİ, Taşkömürü Sektör Raporu, 2012 Şekil 13. Türkiye Linyit Üretimleri Kömür İthalatı Ülkemizde 1980 li yıllardan önce son derece düşük miktarlarda başlayan kömür ithalatı, 1990 lı yıllarda 10 milyon tonun ve 2000 li yıllarda ise 20 milyon tonun üzerine çıkmıştır yılı itibariyle toplam kömür ithalatımız yaklaşık 24 milyon ton düzeyindedir (TÜİK, 2012). Genel eğilim dikkate alındığında, ithalatın önümüzdeki yıllarda da artarak süreceği görülmektedir (Bkz. Şekil 14). Son yıllarda kömür ithalatında elektrik üretimi amaçlı buhar kömürlerinin ağırlığı giderek artmaktadır yılı itibariyle ithalatın yaklaşık %60 ı Rusya Federasyonu ve Kolombiya dan yapılmıştır. Bu ülkeleri ABD ve Güney Afrika Cumhuriyeti izlemektedir. Kaynak: TKİ, Taşkömürü Sektör Raporu, 2012 Şekil 14. Türkiye Kömür İthalatı Deloitte tarafından 2011 yılında hazırlanan Taşkömürü Sektör Raporu na göre Türkiye deki toplam jeolojik taşkömürü rezervi yaklaşık 1,310 milyar tondur. Bunun % 39 u 16

25 doğrulanmış rezervdir. Türkiye deki taşkömürü rezervinin % 67 si kok kömürü kalitesinde, % 3 ü yarı kok kömürü kalitesinde olup, kalan kısmı ise kok kömürü kalitesinde değildir. Taşkömürü tüketimindeki artış nedeniyle Rusya, Güney Afrika, Avustralya, Amerika, Çin ve Kanada gibi ülkelerden yapılan ithalatta artış gözlenmiştir. Kullanılmayan taşkömürü rezervleri ve özelleştirme eğilimleri önümüzdeki yıllar için üretim seviyelerindeki yükselişin işaretleri olsa da, artan tüketim nedeniyle ithal taşkömürü ihtiyacının devam edeceği öngörülmektedir (Deloitte, 2011). Ülkemizde Kömürün Elektrik Üretimindeki Payı Ülkemizde kömür yakıtının elektrik üretimindeki payı 2010 yılında %26,1, 2011 yılında ise %28,9 olmuştur (Bkz. Tablo 2) li yıllardan itibaren başlayan elektrik enerjisi üretim amaçlı termik santral ve linyit üretim yatırımları çok büyük oranda kamu sektörü tarafından gerçekleştirilmiştir. Söz konusu yatırımlar Tablo 7'de özetlenmektedir. Tablo 7. Türkiye'de Yer Alan Kömüre Dayalı Santrallerin Maksimum Kömür Tüketim Kapasiteleri Santral Adı Kömür Tüketim Kapasitesi Kurulu Güç (MW) (bin ton/yıl) Muğla Yatağan Muğla Milas Sekköy Muğla Hüsamlar Kemerköy Çanakkale Çan Kütahya Seyitömer Kütahya Tunçbilek Manisa Soma Bursa Orhaneli Afşin Elbistan A Afşin Elbistan B Sivas Kangal Ankara Çayırhan Toplam Kaynak: TKI,2010 Ülkemiz 2010 yılı taşkömürü arzının yaklaşık %30 luk kısmı elektrik üretimi ve %29 luk kısmı ise ısınma amaçlı tüketilmiştir. Kalan %40 lık bölüm ise kok fabrikaları ve diğer sanayi arasında hemen hemen eşit olarak paylaşılmıştır. Aynı yılda, linyit arzının ise %80 lik bölümü elektrik üretimi amaçlı kullanılmıştır. Sanayi amaçlı tüketim %7,5 ve ısınma amaçlı tüketim ise %8,6 düzeyindedir. Asfaltitlerin %45 i elektrik üretimi ve %46 sı ısınma amaçlı tüketilmiş, kalan kısmı sanayi amaçlı kullanılmıştır. Petrokok ithalatının tamamı ise önemli kısmı çimento fabrikaları olmak üzere sanayi sektörlerinde tüketilmiştir (Bkz. Şekil 15). 17

26 Kaynak: Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı, 2010 Yılı Genel Enerji Dengesi Şekil 15. Kömür Arzının Sektörlere Göre Tüketim Dağılımı Proje ile birlikte; Her yıl artan elektrik enerjisi talebinin karşılanması, Ulusal elektrik sistemindeki istikrarın sağlanması, Ulusal kömür kaynaklarından Adıyaman-Harmanlı kömür rezervlerinin kullanılması, Bölgede ve ülkede sayıları hızla artan sanayi tesislerine sağlıklı ve sürekli enerji sağlanması, Gelişmiş "Temiz Kömür Yakma Teknoloji" kullanılması planlanmaktadır. I.2. Projenin Fiziksel Özelliklerinin, İnşaat ve İşletme Safhalarında Kullanılacak Arazi Miktarı ve Arazinin Tanımlanması I.2.1. Projenin Fiziksel Özellikleri Önerilen termik santralın temel konfigürasyonu 1 adet 490 ton/saat kapasiteli akışkan yataklı buhar kazanı, 1 adet 150 MW buhar türbini, 1 adet 150 MW 13,8 kv, 50 Hz jeneratör'den meydana gelmektedir. Ayrıca santralde; 1) Su Soğutmalı Kondanser, 2) Soğutma Kulesi, 3) Baca, 4) Su hazırlama tesisleri, 5) Kömür hazırlama tesisleri, 6) Kireçtaşı hazırlama tesisleri, 7) Kül atma sistemi, 8) Elektrostatik filtreler, 9) İdari/yardımcı binalar, 10) Şalt sahası, 18

27 11) Diğer (ambarlar, gerekli atölyeler, garaj, bekçi kulübesi, vb.) üniteler yer alacaktır. Ayrıca proje inşaat faaliyetlerinde ihtiyaç duyulan betonun temini amacıyla proje kapsamında hazır beton santrali işletilmesi planlanmaktadır. Beton santrali sadece inşaat aşamasında işletilecek olup, inşaat aşaması tamamlandıktan sonra kurulduğu yerden kaldırılacaktır. SGTS de Akışkan Yatakta Yakma Teknolojisi ile elektrik enerjisi üretilecektir. Kömüre dayalı bir termik santraldeki ana işlem kömürde var olan kimyasal enerjinin elektrik enerjisine dönüştürülmesidir. Bu dönüşüm, esas itibarı ile büyük miktardaki kömürün kazan adı verilen yanma odasında yakılması ile elde edilen ısı ile bir dizi arıtma işlemi ile saflaştırılan suyun yüksek basınç ve sıcaklıkta buharlaştırılması ve bu buharın türbinde mekanik enerjiye, jeneratörde de elektrik enerjisine dönüştürülmesi ile gerçekleştirilmektedir. Santralde kullanılacak olan kömür, stok sahasında depolanacaktır. Santralde yakılmak üzere bantlarla kömür kırıcılarına, oradan da kömür bunkerlerine alınan kömür daha sonra kazana gönderilecektir. Santralde kullanılacak kömürün özellikleri Tablo 8'de verilmiştir. Tablo 8. Kömürün Özellikleri Ölçülen Parametre Birim Dizayn Değeri Aralık Yakın analizler (alındığı gibi) Toplam nem % ağırlığa göre 48, Kül % ağırlığa göre 20, Uçucu Madde % ağırlığa göre 21, Sabit Karbon % ağırlığa göre 11, Toplam Kükürt % ağırlığa göre 1,10 0,8-1,2 Nihai analiz (kuru kül) Karbon % ağırlığa göre 65,20 Hidrojen % ağırlığa göre 5,08 Nitrojen % ağırlığa göre 2,39 Oksijen % ağırlığa göre 25,31 Diğer % ağırlığa göre 2,02 Kalorifik Değer LHV kcal/kg Partikül Özellikleri Yoğunluk gr / cm 3 1,40 Öğütebilirliği HGI 36,00 Kül Analizi SiO 2 % ağırlığa göre 44,73 Al 2 O 3 % ağırlığa göre 18,63 Fe 2 O 3 % ağırlığa göre 6,51 CaO % ağırlığa göre 9,14 MgO % ağırlığa göre 5,51 Na 2 O % ağırlığa göre 0,94 K 2 O % ağırlığa göre 1,36 TiO 2 % ağırlığa göre 0,99 P 2 O 5 % ağırlığa göre 0,47 19

28 MnO2 % ağırlığa göre 0,05 Loss on Ignition % ağırlığa göre 11,22 Külün Fizibilite Karaktersitiği (Oksitliyi atmosfer) Deformasyon Sıcaklığı C 1140 Yumuşama C 1165 Hemispherical C 1205 Sıvı C 1250 Kazan, ilk devreye alma sırasında önce fuel-oil (No:4); kömürün tutuşma sıcaklığına ulaşıldıktan sonra ise kömür ile çalıştırılacaktır. SGTS'de akışkan yataklı kazan teknolojisi kullanılacaktır. Bu teknolojide kazana alttan verilen gazla hazne içindeki yatak malzemesi akışkanlaştırılır ve yatağa beslenen kömür mükemmel bir karışım halinde yakılır. Santralde bir adet 490 ton/saat kapasiteli akışkan yataklı buhar kazanı, tam yükte, saatte ortalama 231,8 ton kömür yakarak buhar üretecektir. Santralde kullanılacak teknolojide yanma sırasında oluşan SO 2 gazını tutmak için kireçtaşı kullanılacaktır. Santralde kullanılması öngörülen kireçtaşı miktarı ortalama 13 ton'dur. Kazanda kömür havada asılı kalarak kül ve kireçtaşı içinde ortalama 850 C arasında yakılacaktır. Akışkanlaştırma ve yakma için kullanılacak olan birincil hava, kazan altına yerleştirilen memelerden (nozullardan) verilecektir. Tesiste yakıt, kireçtaşı ve havanın düzgün dağılımının sağlanarak yanma veriminin arttırılması amacı ile kömürün kazana sekiz ayrı noktadan beslenmesi öngörülmektedir. Ancak kömürün kazana beslenme noktaları prosesin gerektirdiği durumlarda artırılıp azaltılabilir. Yanmanın tam olarak gerçekleştirilmesi ve NO X gazlarının oluşumunun önlenmesi amacı ile öngörülen kademeli yanmayı sağlamak için, kazanın üst kotlarında ikincil hava enjeksiyonu yapılacaktır. Kazanda akışkan yatağı oluşturan katı malzemelerin (kömür, kül, kireçtaşı ve alçıtaşı) yanıcı bileşenlerinin boyutları yanma devam ettikçe küçülecek, boyutu küçülen malzeme hava-gaz karışımı ile birlikte taşınacak, kazana bağlanan siklonlara gelecek, bunlardan tamamen yanmamış ve boyutu yeterince küçülmemiş olanlar siklonlarda tutulup, siklonun hemen altında yer alan kül toplama haznesine aktarılacak ve kül geri dönüş hattı ile tekrar yakılmak üzere kazana döndürülecektir. Tamamen yanmış, boyutu siklonlarda tutulamayacak kadar küçülmüş olanlar ise, siklondan kurtulup, baca gazı kanalına taşınacaklardır. Yanma sırasında oluşan baca gazı hava ön ısıtıcılarında, yanma havası olarak kazana gönderilen taze havayı ısıtmak üzere kullanılarak elektrostatik filtrelere gönderilecektir. Baca gazları ile bacaya sürüklenen uçucu küller, bu filtrelerde tutulacaktır. Tutulan küller (uçucu kül) ve kazan altı yatak külü ayrı ayrı silolarda toplandıktan sonra kapalı bantlarla kül depolama silolarına ve/veya kül depolama sahasına taşınacaktır. Egzoz gazları baca vasıtasıyla atmosfere verilecektir. Baca yüksekliği ÇED Raporu kapsamında yapılacak olan Hava Kalitesi Dağılım Modellemesi sonucuna göre dizayn edilecektir. Kazan duvarlarını oluşturulan buharlaştırıcı boruları içinde buharlaştırılan su, kızdırıcılardan geçerek belirli sıcaklık ve basınçta kızgın buhar halinde üç kademeden (yüksek, orta ve alçak basınç) oluşan türbini ve türbine bağlı jeneratörü döndürerek elektrik enerjisi üretimini sağlayacaktır. 20