Transkript

1 PEDAGOJİK FORMASYON (ÖĞRETMENLİK FORMASYONU) Pedagojik Formasyon öğretmenlere kendi alanlarında sahip oldukları bilgileri öğrencilere nasıl aktaracakları veya aktarmaları gerektiği konusunda detaylı bilgi sağlar. Ayrıca ; Bilgilerin aktarılmasında bir ders veya konunun sınıfa hangi öğretim ilkesi, Öğretim stratejisi, öğretim yöntemi ve tekniği, öğrenme stratejileri, Öğrenme malzemelerine göre nasıl anlatacağı, sınıfa araç ve gereçlerin nasıl kullanılacağı, Ders anlatırken sınıfta disiplinin nasıl sağlanacağı, Anlatılan konuların öğrencilerin düzeyine uygunluk durumunun tespit edilmesi, Öğrencilerin motivasyon durumlarına dikkat edilmesi, Öğretme faaliyetinden sonrasında öğrencilerde davranış değişikliği olup olmadığını anlamak için ölçme ve değerlendirme yapılması gibi konularda gelebilir. Öğretmen adaylarının öğretmenlik mesleğinin yeterliliklerini kazanabilmesi için aşağıda belirtilen derslerinin içeriğine hakim olması gerekmektedir. Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi Rehberlik ve Psikolojik Danışma Program Geliştirme Özel Öğretim Metodları Ölçme ve Değerlendirme GELİŞİM VE ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ Psikoloji: İnsan ve hayvan davranışlarını inceleyen, bireyin davranışlarını ve onun altında yatan sebepleri araştıran bilim dalıdır. Eğitim Psikolojisi: Gelişim ve öğrenme psikolojisi bulgularından hareketle eğitim öğretim nasıl gerçekleştiğini araştıran bilim dalıdır. Gelişim psikolojisi= İnsan davranışlarında doğumdan ölümüne kadar, tüm yaşamı boyunca gözlenen biyolojik ve psikolojik değişiklikleri inceler. Bireyin belli dönemler halinde gelişimini ve bu evrelerde öğrenmesi gereken davranışlarını inceleyen bilim dalıdır. Öğrenme psikolojisi= Bireyin nasıl öğrendiğini ve nasıl öğretebileceğini araştıran bilim dalıdır. PSİKOLOJİ AKIMLARI 1. Yapısalcılık: Temsilcisi W. Wundt tur. İnsan davranışlarının kontrollü koşullarda (laboratuar) gözlenmesine yönelik çalışmalar yapmıştır. İnsan zihni çesitli bilinç ögelerine ayrılır. Psikolojinin amacı bilinç ögelerini birleştirmek ve çözümlemektir. Bilinci çözmek için içe bakış yöntemi kullanılmaktadır. İçsel duygular, sezişler ve düşünceler üzerinde odaklanmıştır. 2.Davranışçılık: Temsilcileri Watson, Pavlov, Skinner dir. Davranışçı görüş yapısalcılığı yetersiz görerek, sezgilerin, duyguların ve düşüncelerin gözlenemeyeceğini iddia ederek içe bakış yöntemini reddetmiştir. Psikolojinin gözlenebilen ve ölçülebilen davranışlar üzerinde çalışılması gerektiğini açıklar. Davranışın niçin olduğuna değil, nasıl

2 olduğuna önem vermiştir. Çevredeki uyarıcı koşullara önem vermiştir. Uyarıcı-tepki-pekiştirme ilkesine göre davranışı açıklamıştır. 3. Psiko-analitik Yaklaşım(Psikanaliz):Temsilcileri Freud, Erikson dur. Davranışın sebeplerini bilinç dışı etkinlikler (biyolojik etkenler) açısından ele almıştır. İnsan iki temel içgüdünün etkisinde davranmaktadır. Cinsellik ve saldırganlık. Toplum tarafından hoş karşılanmayan bu duygulara ait istekler bilinç dışına itilirler ve arada kaybolmazlar. Kişiliğin oluşumunda ve olayların analizinde çocukluk yaşantıları (0 6) ve bu dönemdeki anne-baba tutumunun önemi üzerinde durur. Erikson a göre kişiliğin oluşumunda ve gelişiminde biyolojik etkenler ile birlikte sosyal çevre de(toplumsal etmenler) önemlidir.(psiko-sosyal gelişim kuramı) Erikson a göre benlik gelişimi dönemler halinde olur. Her dönemin, atlatılması gereken çatışma(kriz) alanları bulunur. Bireyin gelişiminin yaşam boyu sürdüğünü savunmuştur. 4.Bilişsel Yaklaşim: Temsilcileri Gestalt Ekolü, Piaget, Bruner, Ausubel dir. Bireye ve davranışlara bütünsel bakmışlardır. Davranışları zihinsel bir süreç içinde ele almışlar, ilgi, algı, düşünme, kavrama gibi süreçlere yer vermişlerdir. 5.İnsancıl(=Hümanist) Yaklaşim: Temsilcileri Maslow, Rogers, Kholberg dir. Psiko-analitikçilerin insanın tehlikeli bir varlık olduğu görüşüne karşı çıkarak, insanın değerli olduğu görüşüne karşı çıkarak, insanın değerli olduğu ve doğasının iyilik temelleri üzerinde kurulu olduğu görüşünü ileri sürmüşlerdir. Davranışların temelinde ihtiyaçlar (güdüler) bulunur. Birey kendisini gerçekleştirmeye çalısan bir varlıktır. Bireylerde algılama ve benlik kavramı(tasarımı) üzerinde durur. Birey tek ve benzersizdir, değerlidir. Eğitim, birey(öğrenci) merkezlidir. Eğitim bireylerin potansiyelinin ortaya çıkarılmasına ve kişisel gelişimine yardımcı olmalıdır. 6.Nörobiyolojik Yaklaşim: Temsilcileri James, Hebb dir. Davranışların incelenmesini beyin, sinir sistemi, beyin hücreleri(nöronlar) arasındaki sinaps bağlarına göre ele almışlardır. GELİŞİM PSİKOLOJİSİ Gelişimin Temel Kavramları Gelişim psikolojisinin kapsamındaki konular iyi anlayabilmek için belirli kavramları ve bu kavramların anlamlarını bilmek gerekir. Gelişim psikolojisi alanında sıklıkla kullanılan temel kavramlar ve açıklamaları aşağıda verilmiştir. Büyüme: Organizmanın boy, ağırlık ve hacim olarak artmasıdır. Büyüme kavramı bedende meydana gelen değişikleri içermektedir. Gelişme: Hem niceliği hem niteliği içerir. İnsanın bedensel, ahlaki, ruhsal ve cinsel büyümeyi ve bunlar arasındaki ilişkiyi kapsar. Gelişme sürekli bir süreçtir ve sadece fiziksel büyümeyi değil bireyin geçirdiği gelişim dönemi ya da özelliklerdeki değişmeleri de içerir. Olgunlaşma: Organizmaların büyüyerek kendisinden beklenen bir işi yapabilecek düzeye ulaşması sürecidir. Olgunlaşma biyolojik değişmelerin tamamlanması anlamında kullanılır. Hazır bulunuşluk: İnsanın belli bir gelişim görevini olgunlaşma ve öğrenme yoluyla yapabilecek düzeye gelmesidir. Yeni bir öğrenme ortamında, bireyin önceden sahip olduğu özelliklerin tümünü kapsar.

3 Gelişimi Etkileyen Etmenler: Bireyin gelişimini etkileyen etmenler kalıtım ve çevre olarak iki grupta toplanmaktadır. Gelişimde kalıtımın mı yoksa çevrenin mi daha ağırlıklı bir role sahip olduğu konusunda kesinlik kazanmış bir görüş yoktur. Kalıtım Kalıtım, bireyin anne-babasından ve daha önceki akrabalarından aldığı ve genler aracılığıyla bireye geçen tüm özelliklerdir. Gelişim süreci döllenme anından itibaren başlar. Babanın sperm hücresi annenin yumurta hücresini döller. Babadan gelen sperm hücresi ile anneden gelen yumurta hücresinin birleşmesiyle zigot oluşur. Yumurta ve spermde 23 kromozom vardır. Zigot, genetik yapısının 23 kromozomunu anneden 23 kromozomunu babadan alır. Toplam 46 kromozomdan oluşur. Her kromozomun içinde çok sayıda gen bulunur. Bu genlerde kişinin tüm genetik özelliklerinin kotlandığı DNA lar vardır. Cinsiyet kromozom düzeni ile belirlenen bir özelliktir. Genler çocuğun kalıtsal yapısını oluşturur. Bu genlerin 22 çifti vücut kromozomlarıdır. Genlerin 2 çifti ise cinsiyet kromozomlarıdır. Cinsiyet kromozomların X ve Y olmak üzere iki tiptir. Kadının cinsiyet kromozomları XX tipindeyken erkeğin cinsiyet kromozomları XY şeklindedir. Döllenme sırasında kadındaki X kromozomu ile erkekteki X kromozomu birleşirse bebeğin cinsiyeti kız, kadındaki X kromozomu erkekteki Y kromozomu birleşirse bebeğin cinsiyeti erkek olacaktır. Çevre Çevre bireyin sürekli içinde bulunduğu ortamdır. Kalıtım yolu ile getirilen birçok özellik çevresel değişkenlerin etkisi ile biçimlenmektedir. Çevremiz genetik yapımızla birlikte gelişim sürecimizi belirler. Gelişim İlkeleri Bireyin gelişim sürecinin temelinde yatan bazı ilkeler vardır. Bu ilkeleri şöyle özetleyebiliriz: 1. Gelişimde belli bir sıra vardır. Gelişim süreci belli sıra içinde gerçekleşir. 2. Gelişimin belli bir yönü vardır. Gelişim işten dışa ve baştan ayağa doğrudur. 3. Gelişimde bireyler arasında bir takım farklıklar vardır. 4. Gelişimin hızı her dönemde farklıdır. Gelişimde bir yön yavaşlamışken diğer bir yön hızlanabilir. 5. Bireyin yaşam sürecinde belli dönemlerde belli özellikler gelişir. Yaşam Dönemleri ve Gelişim Görevleri Yaşam süreci içerisinde birey belli dönemlerinde bir takım gelişim görevlerini yerine getirmek zorundadır. Bir sonraki dönemlerdeki görevlerdeki başarı önceki görevleri başarı ile yerine getirmiş olmayı gerektir. Bireylerin geçirdikleri yaşam dönemleri ve bu dönemlerde yerine getirmek durumlarda oldukları gelişim görevleri şöyledir (Havighurst e göre) : Bebeklik Dönemi 1. Doğum sonrasında fiziksel çevreye uyum sağlama 2. Nefes almayı öğrenme 3. Katı yiyecekleri yemeyi öğrenme 4. Dışkı kontrolünü gerçekleştirme 5. Belli zamanlarda uyumayı ve uyanık kalmayı öğrenme

4 İlk Çocukluk Dönemi 1. Yürümeyi ve koşmayı öğrenme 2. Öz bakım becerilerini elde etme 3. El göz koordinasyonunu sağlama 4. Cinsiyet faklılıklarını öğrenme 5. Ailesini model alma, yaşantılarıyla, kardeşleriyle ilişki kurabilir. 6. Toplumsal kuralları öğrenmeye başlama İkinci Çocukluk Dönemi 1. Gündelik oyunlar için gerekli olan fiziksel becerileri geliştirme 2. Yaşantılarıyla iyi geçinmeyi öğrenme, kişiler arası ilişkileri zenginleştirme 3. Okuma, yazma ve hesap yapma ile ilgili üç temel beceriyi geliştirme 4. Kendisi için önemli olan cinsiyetine uygun rolü gerçekleştirme 5. Gündelik yaşam için gerekli becerileri geliştirme 6. Ahlak, vicdan ve değerler sistemi geliştirme Ergenlik Dönemi 1. Her iki cins yaşantılarıyla yeni olgun ilişkilere girme 2. Bir yetişkin erkek ya da kadın sosyal rolünü edinme 3. Bedenini kabul etme ve etkili bir şekilde kullanma 4. Yetişkinlerden bağımsız, kendi duygusal özerkliğini elde etme 5. Bir mesleğe doğru yönelip, hazırlamaya başlama 6. Evliliğe ve aile kurmaya hazırlamaya başlama 7. Toplumsal sorumluklar almaya istekli olma ve toplumsal görevini yerini getirebilme Gelişim Dönemleri Çocuğu doğumdan yüksek öğrenim çağına kadar olan gelişim sürecini inceleyen bazı psikologlar, bu gelişimde birbirinden oldukça farklı dönemler bulunduğunu savunmaktadırlar. Bireyin gelişimin en hızlı olduğu dönem doğum öncesi dönem ve yaşamın ilk yıllarıdır. Daha sonra ergenlik dönemine kadar gelişme hızında bir düşüş gözlenir. Ergenlik döneminde gelişim tekrar hızlanır. Gelişim süreci içinde gelişirken, değişik zaman dilimleri içinde belirli özelliklerin öne çıktığı gözlenir. 0-3 Yaş Arası Dönem İnsan doğduğunda yalnızca bir ifade amacına sahiptir, o da ağlamaktır. Daha sonraları sesleri duyu organlarıyla algılar, zamanla gelişen konuşmalara başlar, konuşmayı öğrenir. Çocuklar kendi kendine beslenemez, devamlı bakıma ihtiyacı vardır. Önce sıvı sonra katı yiyecekleri yeme becerisi kazanır. Çocukta önce oturma sonra emekleme da ha sonra yürüme gerçekleşir. Doğumdan sonraki dönemde boy uzaması ve kilo artışı çok hızlı olmaktadır. 3 6 Yaş Arası Dönem Üç yaşından itibaren bilincin belirmesiyle bir anlamda yeni yaşam başlar. Bir önceki dönemde bilinçli hatırlama olanağı yoktur. Bu dönemin en belirgin özelliği dilin gelişmiş olmasıdır. Kendi beni yöneltmekte, elleri ve ayakları etkin olmaktadır. Artık çocukta belirli yetenekler gelişir. Yemek yeme ve tuvalet alışkanlığı kazanır. Yürümeyi ve koşmayı öğrenir.

5 6 12 Yaş Arası Dönem Bu dönemde çocuktan büyüklerin dediğinin yapması beklenir. Çocuklar dar çevreden kurtulmak için sokakta değişik oyunlar oynar. Akranlarıyla olan ilişkilerini zenginleştirir. Çocuk çevresinde olup bitenleri öğrenir. Yetişkinlerle ilişkiler kurabilir. Kendi kararlarını verme ve sorumluluk almayı öğrenir. Bu yaşlardaki çocuklar ilköğretim döneminde bulunmaktadır. Okuma yazma ve hesap yapma becerisini geliştirir Yaş Arası Dönem Bu dönemde dış görünüşte bedensel ve cinsel değişikler ortaya çıkar. Bu dönemde kemik ve iskelet sistemindeki gelişmeler, daha ileri düzeydedir. Bu dönem ergenlik olarak adlandırılır. Ergenlik dönemi buluğa ermeyle başlar. Kızlar erkeklere göre daha erken ergenlik dönemine girmektedir. Ergenler için dış görünüş önemlidir. Karşı cinsle ilişkiler kurar. Hassas bir dönemdir. Ergende kendisine ait duygu, düşünce ve değerler oluşur. BEDENSEL GELİŞİM İnsan gelişimi belli alanlara ayrılarak incelenir. İnsanın bedensel gelişimi farklı dönemlere ayrılabilmektedir.her dönemde insan bedensel yönden değişikliğe uğramaktadır. Doğum Öncesi Dönem Yaşam, annenin yumurtasının, babanın spermiyle döllenmesiyle başlamaktadır. Döllenmiş olan yumurtanın bölünmesiyle hücre grupları oluşmakta, değişik aşamalardan geçerek insan yavrusu oluşmaktadır. Döllenmeden ortalama 280 gün sonra da doğum gerçekleşmektedir. İşte bu ana kadar geçen zamana doğum öncesi dönem denilmektedir. 0 2 Yaş Dönemi Bu dönem bebeklik dönemi olarak adlandırılmaktadır. Doğumdan sonraki dönemde bedensel gelişim çok hızlı olmaktadır. Bu dönemde boy uzaması ve kilo artışı çok hızlıdır. Bebeklerde önce oturma sonra emekleme da ha sonra yürüme gerçekleşir. 2 6 Yaş Dönemi Çocukluk dönemi diye adlandırılan bu dönemde bedensel gelişim, bir önceki döneme göre daha azdır. Ancak sürekli bir artış gösterir. Bu dönemde boy uzaması ve kilo artışı olur.3 6 yaşlarında elleri ve ayakları etkin olmaktadır. Çocukta belirli yetenekler gelişir. Bu dönemde hareket kazanır. Yürümeyi ve koşmayı öğrenir Yaş Dönemi Bu yaşlarda çocuklar ilköğretim döneminde bulunmaktadır. Bu yaş dönemindeki çocukların büyüme hızında önemli yükselmeler görülmez. Boy uzaması yavaştır. Kızlar on bir yaşlarında erinlik dönemine girdikleri için erkeklerden daha hızlı gelişirler Yaş Dönemi Bu dönem ergenlik olarak adlandırılır. Ergenlik dönemi buluğa ermeyle başlar. Bu dönemde kemik ve iskelet sistemindeki gelişmeler, daha ileri düzeydedir. Bedenin yapısında önemli farklılıklar görülür.

6 BİLİŞSEL GELİŞİM Bilişsel gelişim, düşünmede, problem çözmede, akıl yürütmede, kavrama sisteminde meydana gelen değişiklerdir. Dünyayı algılama ve anlamaya dönük bilişsel süreç ve etkinliklerdeki gelişme, bilişsel gelişim diyebiliriz. Bebeklikten yetişkinliğe kadar, bireyin çevreyi, dünyayı anlama yolların daha sistemli ve etkili hale gelmesi sürecidir. Bilişsel gelişim bir dizi dönem yolu ile gerçekleşir. PİAGET İN ZİHİNSEL GELİŞİM EVRELERİ Piaget zihin gelişimini birbirini izleyen dört dönemle açıklamıştır. Her dönem algılama ve anlama açısından bir önceki döneme göre niteliksel olarak daha gelişmiştir. Her dönem kendinden önceki dönemlerin özelliklerini içerir. 1. Duyusal Motor Dönemi Bu dönem 0 2 yaşlarını kapsamaktadır. Yeni doğan bebekler dış dünyaya refleksleri ile tepkide bulunurlar. Bebekler kendilerini ve dış dünyayı duyularını ve motor becerilerini kullanarak anlarlar. Görme, duyma, tat alma gibi duyularıyla ve bedenin çeşitli bölgelerini hareket ettirme yoluyla dış dünya ile ilişki kurarlar. 2. İşlem Öncesi Dönem Bu dönem 2 7 yaşlarını kapsamaktadır. Bu dönemde çocuklar artık varlıklara ve olaylara basit algısal ve motor uyumlarda bulunmazlar. Varlıklar ve olayları temsil etmek için semboller kullanabilirler Bunları artan bir organize ve mantıksal düzende kullanırlar. Çocukta mantıklı düşünme işlemi gelişmemiştir. Bu nedenle nesnelerin görüntülerinin etkisinde kalır. 3. Somut İşlemler Dönemi Bu dönem 7 11 yaşlarını kapsamaktadır. Bu dönemde çocuklar belli mantıksal yapılar edinirler. Bu yapılar onların değişik bilişsel işlemleri yapabilmelerini sağlar. Bu dönemde çocuklar, sıralama, sınıflandırma ve karşılaştırma işlemlerini yapabilecekleri şemalar geliştirirler. 4. Soyut İşlemler Dönemi Bu dönem 12 yaş ve sonrasını kapsamaktadır. Bu dönemde bilişsel işlemler yalnızca somut varlıklarla sınırlı değildir. Bireyler soyut düşünebilme yeteneği kazanır. Bir soruna değişik açıdan yaklaşabilirler. KİŞİLİK GELİŞİMİ Kişilik gelişimi alanları içerisinde üzerinde en fazla araştırma yapılanlardan biridir. Bireyi diğer kişilerden ayıran, bireye özgü ve tutarlı olarak gösterilen davranış özelliklerinin kişiliği oluşturduğu kabul edilmektedir. Kişilik, bireyi diğer kişilerden ayıran, bireye doğuştan gelen, bireye özgü ve tutarlı, çevresiyle ilişkileriyle çevresinden edindiği kişinin davranış yapısıdır. FREUD UN PSİKO-SEKSÜEL GELİŞİM KURAMI Freud geliştirdiği kuram ile yaşamın ilk altı yılına dikkati çekmiştir. Bu dönemdeki anne-baba tutumlarının çocuğun gelecekteki kişiliğini belirlediğine öne sürmüştür. 1. Oral Dönem Bu dönem doğumdan itibaren başlar ve 1 yaşına kadar sürer. Bebek beslenme konusunda anneye bağımlıdır Gereksinimleri annesi tarafından zamanında karşılanan bebek kendine güven ve bağımsız, gereksinimleri karşılanmayan bebek ise ileride kendine güvensiz ve bağımlı bir kişilik gelişir.

7 2. Anal Dönem 1 3 yaş arasındaki dönemdir. Bu dönemde çocuğa tuvalet alışkanlığı kazandırılır ve kendini denetim altına tutması öğretilmeye çalışılır. Bu dönemde çocuğa ilgisiz davranma ya da aşırı baskıcı tutum çocuğun bağımsız davranmayan bir yetersiz olmasına neden olur. 3. Fallik Dönem 3 6 yaş arasındaki dönemdir. Bu dönem çocuğun cinsel kimliğinin gelişmeye başladığı ve erkek-kız arasındaki cinsiyet farlıklarını keşfettiği bir dönemdir. Bu dönende sürekli sorular sorar, kendi cinsel kimliğiyle ilgili bilgiler edinmek ister. Çocukların soruları olabildiğince doğru cevaplanmalıdır. Bu durum onun cinsel kimliğiyle barışık olmasını sağlar. 4. Gizil Dönem 6 12 yaş arasındaki dönemdir. Bu dönemde örtüklük söz konusudur. Çocuk cinsel kimliği üzerinde fazla durmaz, onunla ilgilenmez. Cinsel dürtüler bastırılmış, sosyal olaylara yönelmiştir. 5. Genital Dönem 12 yaş ve sonrasını kapsayan dönemdir. Bu dönem bireyin ergenlik yıllarına denk gelir. Cinsel kimlik ve ona özgü roller gelişmeye başlar. ERİKSON UN PSİKO-SOSYAL GELİŞİM KURAMI Erikson da Freud gibi ilk yaşantıların önemini vurgulamış. Sekiz evrelik bir kuram öne sürmüştür. Her evrede bir takım gelişmeleri tamamlamakta, sorunları çözmekte ve evreye özgü bulanımı atlatmaktadır. 1.Evre: Güvene karşı güvensizlik Bebeklik dönemine denk gelen bir evredir. Anne ve bebeğin davranışları birbirine uyumlu, anne davranışlarının yanında olduğunda güvenli bir kişilik, tam tersi durumunda ise güvensiz bir kişilik gelişir. 2.Evre: Özerkliğe karşı utanç ve kuşku 2 3 yaşları arasına denk gelen evredir. Bu dönemde çocuklar çevrelerini keşfetmeye eğilimlidirler. Eğer anne-babaların çocuklarının keşfetme isteklerine rehberlik ederler ve onlarla çatışmazlarsa çocuklar sağlıklı bir bağımsızlık duygusu geliştirirler, tam tersi durumda ise bağısızlık duyguları zedelenir. 3.Evre: Girişkenliğe karşı suçluluk İlk çocukluk dönemidir. Bu dönemde çocuklar sürekli bir merak ve hareket halindedir. Girişkendirler ve sorgulayıcıdırlar. Eğer anne-babalar bu davranışları özendirirse çocuklar girişken ve aktif kişilik geliştirirler, tam tersi durumda ise çocuklar suçluluk duygusu yaşayacaklar. 4.Evre: Çalışkanlığa karşı aşağılık duygusu İlköğretim dönemine yani çocukluğa denk gelir. Okuma-yazma, yeni bilgilerin ve becerilerinin öğrenilmesi söz konusudur. Bu dönemde çocukların başarıları övülürse çalışkanlık duygusu geliştirilecektir, tam tersi durumda aşağılık duygusu geliştirecektir.

8 5.Evre: Kimliği karşı rol karmaşıklığı Bu evre ergenlikle başlar, okulun bitmesi, iş sahibi olma ve evlenmeyle sonlanır. Bireyin kimliğinin oluştuğu bir evredir. Bu gelişim olumlu olursa başarılı bir kimlik gelişir, eğer bu bunalım olumlu bir biçimde aşılmazsa kimlik karmaşıklığı ortaya çıkar. 6.Evre: Yakınlığa karşı yalıtılmışlık Bir önceki dönemdeki rol karmaşıklığı başarıyla çözmüş olan birey kişiler arası ilişkilerde ve karşı cinsle olan iletişiminde yakınlık kurabilecek ve mutlu olabilecektir. Rol karmaşıklığı olumlu bir şekilde çözülmediği durumlarda, bireyin kendi kimliğiyle problemi olduğu için kişiler arası ilişkilerdeki yakınlıktan kaçınacak ve kendini yalnız hissedecektir. 7.Evre: Üretkenliğe karşı durgunluk Orta yetişkinlik dönemini kapsar. Bu evre en uzun evredir. Bireyin en çok üretken dönemini kapsar. Bu evrede mutsuz ve doyumsuz yaşantılar söz konusu olursa birey durgun, mutsuz ve gerileyişin olduğu bir dönem yaşar. 8.Evre: Bütünleşmeye karşı umutsuzluk İleri yetişkinlik dönemine denk gelir. Bu evrede yaşamın sonuna doğru gelindiği hissi yaşanır. Bu evrede birey geçmiş yaşamını gözden geçirir. Önceki dönemlerdeki bunalımları başarı ile atlatan bireylerin değerlendirmeleri olumlu alacak ve şimdiye kadar olan yaşantılarından hoşnut olacaklardır. Tam tersi olan bir durumda birey kendisini umutsuz hissedecek, yaşamının başa geçmiş olduğu duygusunu yaşayacaktır. REHBERLİK ve PSİKOLOJİK DANIŞMA Rehberlik; bireyi tanımak, onu kendisine tanıtmak, problemlerini çözmesi, gerçekçi kararlar alması, ilgi ve yeteneklerini geliştirmesi, çevresine sağlıklı ve dengeli bir uyum sağlaması ve böylece kendini gerçekleştirmesi için, ilgili kişilerce yürütülen hizmetlerdir. Okullarımızda Yürütülen Rehberlik Hizmetlerinin Amaçları; Öğrencinin kendisini fiziksel, zihinsel, duygusal ve sosyal yönleriyle tanımasına, gelişimine yardımcı olacak fırsatları, okul içi ve dışı eğitim olanaklarını, meslekleri, toplumun beklentilerini tanımasına, temel eğitimden başlayarak ilgi ve yeteneklerine uygun bir üst programı tanıyıp seçmesine, problem çözme gücünü geliştirmesine, doğru kararlar verebilmesine, ruhsal yönden sağlıklı ve topluma yararlı, kendini gerçekleştirmiş bir kişi olarak yetişmesine yardımcı olmaktır. Kendini gerçekleştirmekte olan birey; kim olduğunu gerçekçi bir gözle algıladığı gibi, kim olabileceği hakkında da daha tutarlı bir kişiliğe sahiptir. Hem kendisi, hem de başkaları hakkında iyi düşüncelere sahiptir. Kendine saygı duyar ve kendini olduğu gibi kabul eder. Duygu ve düşüncelerini uygun bir şekilde dile getirir. Değişmeye ve yeni yaşantılara açıktır. Kendini gerçekleştirme yaşam boyu devam eden bir süreçtir. Bu nedenle hayatın her döneminde, ilgi ve yetenek yönünden en üst

9 seviyeye ulaşmak için çaba gösterilmelidir. Rehberlik hizmetleri ile öğrencileri yakından tanımak amaçlanmaktadır. Öğrencileri yakından tanımanın üç bakımdan önemi vardır; 1. Size Kazandırılacak Bilgi ve Beceri Yönünden: Her birey farklıdır ve değişik özelliklere sahiptir. Sınıfın hepsini aynı özellikleri taşıyan öğrenciler olarak düşünürsek, eğitimin amacı açısından istediğimiz hedeflere ulaşamayız. Her öğrencinin yaş, cinsiyet, boy, kilo, sağlık, anlama, zeka gelişimi gibi birbirine benzemeyen farklı özellikleri vardır. Bu farklılıkları ve sınıfın ortak özelliklerini yeterince tanıyıp-inceleyebilirsek her öğrencinin eğitim ortamından yeterince faydalanmasını sağlayabiliriz. 2. Duygusal, Zihinsel, Bedensel ve Sosyal Yönden: Eğitimde, sadece bilgi ve becerilerin gelişmesi ile yetinirsek, bir bütün olarak öğrencilerin gelişimini sağlayamayız. Duygusal özelliklerinizi, heyecanlarınızın nedenlerini, şiddetini, süresini, öfkenizi, vurdumduymazlığınızı, grup içi ve grup dışı ilişkilerinizi, sosyal uyum özelliklerinizi, düşünme, anımsama, anlama, yorumlama, algılama, yargılama gibi özelliklerinizi, varsa bunlarla ilgili sorunlarınızı, bedensel gelişiminizi, sağlığınızı, kişisel özelliklerinizi bilip-tanımamız, vereceğimiz eğitim etkinliklerinden daha iyi yararlanmanızı sağlayacaktır. 3. Toplumsal Yönden: Yetenekleri, çeşitli özellikleri ve gereksinimleri uygun biçimde gelişemeyen birey, okulu bitirdikten sonra kişisel ve toplumsal görevlerini yeterince yerine getiremeyecektir. Yaptığı etkinliklerde eksiklik, yetersizlik duyacak, başarılı ve mutlu bir birey olamayacaktır. Eğitim çalışmalarımızın başarısız olması ve öğrencilerde değişikliğe yol açmamasının temel nedeni, öğrencileri yeterince tanımamamızdır. Öğrencileri tam olarak tanıyabilmek için, onların çevrelerini de iyi bir şekilde tanımak gerekmektedir. Bütün bunlardan dolayı; öğrencileri en iyi şekilde tanımak için çeşitli test ve anketler uygulanmaktadır. Burada size düşen görev ise yapılan uygulamalarda öğretmenlerinize yardımcı olmak, doğru ve samimi bir şekilde test ve anketleri cevaplamaktır. Vereceğiniz cevaplar sizleri daha iyi tanımamıza yardımcı olacaktır. REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMA HİZMETLERİNİN AMACI Psikolojik danışma ve rehberlik uygulamalarının amacını ortaya koyabilmek için öncelikle, "kendini gerçekleştirme" (self-actualizing) kavramından hareket etmekteyiz. Bu kavram alan literatüründe önemle üzerinde durulmaktadır ve insan ihtiyaçları arasında en üst düzeydeki ihtiyaç olarak belirlenmektedir. Buna göre, insanın davranışlarına yön veren ana güdü, insanın kendini gerçekleştirme güdüsüdür. Kendisini gerçekleştirmekte olan bireyin taşıdığı özellikler, aslında, psikolojik sağlığı yerinde olan çağdaş insanda bulunması gereken özelliklerdir. Bunlar genel olarak şöyle özetlenebilir: Kendini gerçekleştirmekte olan birey daha yeterli bir kişiliğe sahiptir ve daha verimlidir. Kim olduğunu gerçekçi biçimde algılayabildiği gibi, kim olabileceği hakkında da tutarlı bir görüşe sahiptir. Hem kendisi hem de başkaları hakkında iyi düşüncelere sahiptir. İnsan değerlerine saygı duyar, benimser, geliştirir. Kendini gerçekleştirmekte olan birey geçmişten daha çok geleceğe dönüktür, yaratıcıdır. Kendine saygı duyar, kendini olduğu gibi kabul eder, duygularını açığa vurmaktan kaçınmaz. Değişmeye ve yeni yaşantılara açıktır. Kendini değişmekte olan dünyanın yine değişmekte

10 olan gerçek bir parçası olarak görür. Kendini gerçekleştirme birey için yaşam boyu süren bir süreçtir. Her bireyin bunu belirli bir dönemde belirli bir gerçekleştirme düzeyi bulunmaktadır. İşte eğitimde psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin amacı öğrencinin eğitim-öğretim yaşantısı dahilinde kendini gerçekleştirmesine yardımcı olmaktır ve bu amaç anlaşılacağı üzere Eğitim Sistemimizin genel amaçlarıyla da büyük ölçüde uyum içerisindedir. Bu nedenledir ki, öğretimi temel alan bir yaklaşımla eğitim sistemimizin genel amaçlarını gerçekleştirmek olası görülmemektedir. Rehberlik Hizmetleri kapsamında 9 hizmet alanı bulunmaktadır: 1.Psikolojik danışma 2. Bireyi tanıma 3. Bilgi toplama ve yayma 4.Yönlendirme ve yerleştirme 5. Oryantasyon 6.Müşavirlik (Konsültasyon) 7.Araştırma ve değerlendirme 8.İzleme 9.Çevre ve veliyle ilişkiler Bu 9 hizmet alanını merkezinde Psikolojik danışma hizmeti yer almaktadır. Bununla birlikte, söz konusu hizmetlerin amacını gerçekleştirmede, uygulamalarda, Ülkemizin toplumsal özellikleri de tabii ki dikkate alınmak durumundadır. Rehberlik hizmetleri yürütülürken bazı ilkelerin göz önüne alınması gerekir. Bu ilkeler 1. Her birey seçme özgürlüğüne sahiptir: Toplumdaki tüm kısıtlı olanaklara rağmen bireyin önünde birçok seçenekler bulunabilir; rehberlik çalışmalarıyla bireye seçenekler tanıtılarak uygun seçimi yapmasına yardımcı olunur. 2. Rehberlik hizmetlerinde insana saygı esastır: Saygı; her insanın, ırk, din, cinsiyet, sosyal, ekonomik, kültürel farklılığı ne olursa olsun değerli olduğunu kabul etmektir. 3. Rehberlik hizmetlerinden yararlanmada gönüllülük esastır: Bu hizmetlerden yararlanmanın özünde gönüllülük olmakla birlikte, sınıf ortamında grup rehberliği yapılırken tüm öğrencilerin etkinliklere katılımı gerekmektedir. Böyle durumlarda öğrencilerin konulara istekli hâle getirilmesi için çaba gösterilir. 4. Rehberlik yaşam boyu yararlanılabilecek bir hizmettir: Bireyin gelişimi, yaşam boyu devam eden bir süreçtir. Bu nedenle rehberlik hizmetleri sürekli olarak sunulur. 5. Rehberlik hizmetlerinin bireysel boyutunda gizlilik esastır: Rehber öğretmen (psikolojik danışman), danışanın (öğrencinin) sırlarını başkalarına açıklamaz. Danışman aradaki güven duygusunun kaybolmaması için danışanın anlattıklarını onun izni olmadan kişi ya da kurumlara iletmez. Ayrıca, sınıf öğretmeni de öğrenci ile ilgili özel bilgileri rehberliğin amaçları dışında kullanmaz. 6. Rehberlik hizmetleri ilgililerin iş birliği ile yürütülmelidir: Rehberlik hizmetleri, rehber öğretmenin (psikolojik danışmanın) öncülüğünde, yöneticiler, öğretmenler, diğer okul personeli ve veliler ile iş birliği içinde yürütülür. 7. Rehberlik tüm öğrencilere açık bir hizmettir: Bu hizmetlerin özünde çıkabilecek sorunları önleme ve bireyi tüm yönleri ile geliştirme vardır. Rehberlik çalışmaları, sadece sorunlu ve uyumsuz bireylere sunulan bir hizmet olmayıp tüm öğrencilere yöneliktir. 8. Rehberlik hizmetlerinde bireysel farklılıklara saygı esastır: Her insanın kendine özgü olduğunu, ilgi, yetenek ve değerleri bakımından var olan farklılıklarını kabul etmektir. 9. Rehberlik hizmetleri hem bireye hem de topluma karşı sorumludur: Bu hizmetler ile bireye kendi istekleri ile toplumun beklentileri arasında bir denge kurabilmesi için yardımcı olunur. 10. Rehberlik hizmetleri eğitimin ayrılmaz bir parçasıdır: Eğitim sürecinde ortak amaca ulaşabilmek için rehberlik, yönetim ve öğretim hizmetleri birbirleriyle tutarlı bir biçiminde yürütülür.

11 ÖĞRENCİYİ TANIMA TEKNİKLERİ: Bu test teknikleri bireyi tanımada amaç değil araçtır. OTOBİYOGRAFİ KİMDİR BU TEKNİĞİ KİME GÖRE BEN NEYİM PROBLEM TARAM LİSTESİ BAŞARISIZLIK NEDENLERİ ANKETİ ROL DAĞITIMI GÖZLEM GÖRÜŞME OTOBİYOGRAFİ Öğrencinin davranışları, tavırları, ilgileri, duygularını, geleceğe ait planları, diğer duyguları, kısaca ; yaşamı ve sorunlarını yazı ile kendisinin açıklaması demektir. Öznelliği fazla olduğundan yorumlanması güçtür. Bu nedenle sık sık kullanılması sakıncalıdır. Otobiyografi, öğrencilere şu amaçla yazdırılır; Bireyin kendi yaşam ve sorunlarını nasıl gördüğünü, benlik kavramını nasıl anladığını öğrenmek, Bireyin doyurulmamış isteklerini anlatarak içini boşaltmasını, rahatlamasını sağlamak açısından terapi amacı ile, Rehberlikten sağladığı yararı öğrenmek ve mesleğe yöneltmek amacıyla yazdırılabilir. Otobiyografi serbest ve sınırlı olarak yazılabilir. Serbest otobiyografide öğrenciye, hayat hikayeniz tam olarak yazınız şeklinde bir açıklama verilebilir. Bundan sonrası öğrencinin kendisini anladığı, tanıyabildiği kadarıyla yazılı olarak anlatımına bırakılır. Sınırlı otobiyografide ise belli bazı konular verilir. Öğrencilerin bu konulara göre yazmaları istenir. Özgeçmişlerin güvenirliği yazının hangi konular altında yazıldığına ve öğrencilerin yazdıkları andaki ruhsal durumlarına bağlıdır. KİMDİR BU? TEKNİĞİ Bireyin kendisini ve içinde bulunduğu grubun diğer üyeleri tarafından nasıl görüldüğünü gösteren bir tekniktir. Sınıfın sosyal açıdan tanınması için uygun bir tekniktir. Hazırlanması, uygulanması, değerlendirilmesi oldukça kolaydır. Öğrencilere değişik öğrenci tiplerini anlatan açıklamalardan meydana gelen bir liste verilir. Öğrencilerden sınıfta bu açıklamalara uygun öğrencilerin adını uydukları özelliklere ait yerlere yazmaları istenir. Uygulama yapıldıktan sonra değerlendirme yapılır. Cevaplar tabloya göre kümelendirilir. Tablonun bir tarafında sınıfın isim listesi, diğer tarafında da listedeki soruların numaraları ve değerlendirmede kullanılacak numaralar bulunur. Her öğrencinin adı hangi soruda kullanılmış ise tabloda o soru numarasını gösteren kısmın altına çetele işareti konulur. İşaretler hangi sınıfta kümelenmiş ise o öğrencinin kişisel özellikleri belirlenmiş demektir. Sonuçlar, gözlemler kime göre ben neyim, sosyometri gibi diğer tekniklerle elde edilen sonuçlarla da desteklenirse öğrencinin kişisel dosyasına işlenir. Böylece sınıf öğretmeni gerekli gördüğü öğrencileri, psikolojik danışma ve rehberlik bürosuna bildirir. Çizelgenin alt kısmında belirtilen genel özellikler toplamına göre o sınıfta ortaya çıkan konular daha sonra rehberlik saatinde tartışılabilir. İsim de belirtilmeden uygulanan bu teknik ile öğrencinin sınıf tarafından nasıl değerlendirildiği ortaya çıkmaktadır. İsim belirtilerek uygulanan Kime göre ben neyim? tekniği ve Kimdir bu? tekniğine göre öğrencinin kendini nasıl değerlendirdiği belirlenmektedir. Bu iki teknik arka arkaya uygulanmalıdır. PROBLEM TARAMA LİSTESİ Öğrencilerin; bedensel, psikolojik, toplumsal, ailevi, sağlık ve okulla ilgili sorunlarını, geleceğe yönelik beklentilerini saptamak ve bunları çözmesinde yardımcı olmak amacı ile hazırlanan ve uygulanan bir öğrenci tanıma tekniğidir. BAŞARISIZLIK NEDENLERİ ANKETİ Bu anket derslerdeki başarısızlık nedenlerini öğrenmek için hazırlanmıştır. Niçin çalışmıyor, neden

12 başarılı olamıyorsunuz? gibi sorularla anketin cevaplanması sağlanır. Cevaplarla ilgili çetele yapılır. Uygun soruların yüzdesi cevaplanır. Okuldaki mevcut başarısızlık nedenleri ortaya konulmuş olur. Sonuçlar rapor edilir. Öğretmenlerin kurulda konuşarak, aile ile işbirliği yaparak, sorunları çözmeye çalışması beklenir. GÖZLEM Birey hakkında daha tam ve gerçek anlayış kazanmak durumu ve gelişimini kavramak için çeşitli zaman ve etkinlikler içersinde yeterli süre gözlenip tipik ve anlamlı davranışlarını nesnel olarak hazırlanan formlara kaydetmelidir. Yararları: Öğrenciyi grup içinde anlamaya, sorunlarını saptamaya ve öğrenciyi hareket halindeyken değerlendirmeye yarar. Öğrenci kişisel dosyalarının doldurulmasında ve öğrencilerin sosyal gelişiminin ölçülüp değerlendirilmesinde önemli bir yöntemdir. Öğrencilerin doğal koşullar altında incelenmesine ve her yaştaki öğrenci grubuna uygulanmasına yarar. Uygulama; öğretim yılı içinde okulda ve öğrencinin özel yaşamında iki şekilde yapılır. Doğal Gözlem: Öğretmen, öğrencinin anlamlı davranışlarını okulda olduğu gibi bir yere kaydeder. Planlı programlı gözlem: Öğretmen herhangi bir öğrencinin belli bir sorunu ile ilgili olarak nelerin gözleneceğine ilişkin önceden bir plan hazırlar ve onları gözler. Değerlendirmede, doğal gözlemde elde edilen sonuçlar gözlem fişlerine kaydedilir. Bu fişler öğrenci kişisel dosyasında biriktirilir. Yıl sonunda özetlenerek öğrencinin anlamlı ve önemli davranışları kişisel dosyasına işlenir. Planlı programlı gözlemde ise sorunların karşısındaki işaretlendiği kutudan öğrencinin ne dereceye kadar sınıfa ve okula sosyal uyum sağladığı anlaşılabilir. Hayır sütunundaki işaretler çok ise ortak bir uyumun söz konusu olduğu, Evet sütunundaki işaretler çok ise sosyal uyumun iyi olduğu ortaya çıkar. Bu sütunlara puan verilerek değerlendirilebilir. GÖZLEM FİŞİ -- Örnek -- Öğrencinin; Adı Soyadı:... Gözlem Tarihi:.../.../... Sınıfı:... Gözleyen Öğretmen:... Gözlenilen Ortam:... Yorum: GÖZLEM FORMU -- Örnek -- Adı Soyadı:... Yaşı:... Yer:... Süre:... Diğer çocuklarla oynuyor mu? ( ) Evet, ( ) Hayır, ( ) Bazen Arkadaşları onunla oynamaktan hoşlanır mı? ( ) Evet, ( ) Hayır, ( ) Bazen Bir grubun lideri olduğu görülür mü? ( ) Evet, ( ) Hayır, ( ) Bazen.. GÖRÜŞME En çok kullanılan bir teknik de görüşmedir. Görüşme öğrenci ve öğretmen arasında amaçlı bir konuşmadır. Bu nedenle görüşme, rast gele bir konuşmadan farklıdır. Kendine özgü ilke ve teknikleri vardır. Görüşme bir nasihat değildir. Öğretmen görüşme yolu ile öğrenciden ve öğrenci ile ilgili diğer kişilerden gerekli diğer bilgileri

13 toplayabilir. Bu bilgiler öğrencinin probleminin çözülmesinde ve yönlendirilmesinde kullanılabilir. Görüşme; öğretmene, öğrencinin duyguları, heyecanları, tavırları, düşünceleri, sağlığı, sevdiği ya da sevmediği şeylerle birlikte bir bütün olarak tanıma imkanı verir. Bilgi toplamak amacıyla yapılan görüşmenin, bireylerin güven içinde oldukları bir ortamda çok içten olmasına çalışılır. Görüşülen kimsenin daha çok konuşmasına olanak verilir. Bunu için öğretmen öğrenci ile neleri görüşeceğine dair bir plan yapmalıdır. Görüşmenin sonunda önceden hazırlanan görüşme formu doldurulur. Görüşme; Karşılıklı konuşmaya dayandığı için oldukça doğal bir bilgi toplama yoludur. Fazla araçgereç kullanmaya gerektirmez ve oldukça kolaydır. Herhangi bir davranışın veya problemin altında yatan gerçekleri bulup çıkarmaya yarayan bir yoldur. Çok değişik amaçlar için kullanılabilir ve bu duruma uygulanabilir. Deneyimli öğretmenlerin öğrenciyi bütün olarak tanımasını sağlar. Öğretmene öğrencinin kendi sorununu çözmesinde yardım ve rehberlik olanağı verir. Görüşme yoluyla bilgi toplamak oldukça uzun zaman almaktadır. Görüşme özellikle bilgi toplama yolu olarak başka bir yolla bilgi toplama olanağı olmadığında, önerilen bir yoldur. EĞİTİMDE PRORAM GELİŞTİRME Eğitim: Bireyin davranışlarında kendi yaşantı sonucu kasıtlı olarak istendik yönde değişme meydana getirme sürecidir. Önceden belirlenmiş amaçlara göre insanların davranışlarında belirli gelişmeler sağlamaya yarayan planlı faaliyetler bütünüdür. Eğitimin tanımının analizini yapacak olursak 1. Eğitim bireyin kendi yaşantısı yoluyla gerçekleşir. 2. Bu değişmelerin kasıtlı olarak istenilen yönde ortaya çıkartılması 3. Eğitim gelişim düzeylerine göre bir davranış değiştirme sürecidir Yaşantı: İnsanın diğer insanlara ve çevresiyle etkileşiminin bireyde bıraktığı izler.yaşantı kendi içerisinde: a) Eğitsel yaşantı: Belirli amaçlı ve öğrenme ürünü olan yaşantılar. b) Eğitsel olmayan yaşantı: İstenmeyen davranışların kazandığı her türlü yaşantıya denilmektedir. Davranış: Organizmanın görülebilen ya da görülemeyen her türlü etkinliğe davranış adı verilmektedir. Davranış kendi içerisinde üçe denilmektedir. a) Doğuştan getirilen davranışlar: Davranışlar öğrenme ürünü olmayıp, organizmanın yaşamsal koşullarını yerine getirilmesinde öneme sahip davranışlardır. b) Geçici davranışlar: Olgunlaşmaya ya da madde bağımlılığına bağlı olarak ortaya çıkan fakat bu etkenlerin ortadan kalkması ile etkisini yitiren davranışlardır. C) Sonradan kazınılan davranışlar: Öğrenme ürünü olan her türlü davranışlardır. Kasıt: İstenilen değişiklere bireyi ulaştıracak planların yapılması ve uygulamasının gergini vurgulayan önemli bir kavramdır. İstendik: Eğitim süreci sonunda bireylere kazandırılması düşünülen davranışların önceden planlamasını, organize edilmesini, toplum tarafından kabul gören ve benimsenen diğer yargıları ile benimsemesini ifade bir kavramdır. Süreç: Bir ürünün oluşumunda yer alan etkinler bütünü ya da belirli bir hedefe yönelik işlemler

14 dizisidir. Öğrenme: Tekrar ya da yaşantı yoluyla organizmanın davranışlarında meydana oldukça kalıcı izli değişiklerdir. Öğretim: Öğrenmenin belli bir amaç doğrultusunda başlatılması yönlendirilmesi, kolaylaştırılması ve gerçekleştirilmesi sürecidir. Eğitim kavramı kedi içinde ikiye ayrılır: 1. İnformal Eğitim Belli amacı ve planı olmayan, yaşam süreci içerisinde kendiliğinden oluşan, bireyin kendi kendine sistemsiz ve denetimsiz bir şekilde kültürleşmesidir. Bireyin ailesinden ve yakın çevresinden almış olduğu eğitimdir. 2. Formal Eğitim Belli bir amaca yönelik olarak planlanmış yeri ve süreci belirli olan eğitim faaliyetlerini ifade eder. Okullarda ya da kurumlara bir plan ya da program çerçevesinde almış olduğu eğitimdir. Formal eğitim kendi içerisinde ikiye ayrılır: 1. Örgün Eğitim: Kişilerin hayatta atılmadan, iş ve meslek kollarından çalışmaya başlamadan önce okul ya da okul niteliği taşıyan yerlerde genel ve özel bilgiler bakımından yetişmelerini sağlamak amacıyla belirli yasalara göre düzenlenen eğitimdir. 2. Yaygın Eğitim: Bireylere gerekli bilgi, beceri ve davranışları kazandırmak için örgün eğitimin yanında veya dışında olan ilgi, istek ve yetenekleri doğrultusunda ekonomik, toplumsal ve kültürel gelişmelerini sağlayıcı nitelikte farklı ve süre ve düzeylerde hayat boyu yapılan eğitime denilmektedir. Yaygın eğitim kendi içerisinde ikiye ayrılır: a) Halk Eğitim: On dört yaşını tamamlayan ancak zorunlu eğitimin kapsamı dışına çıkmış bireylere yaşamlarının herhangi bir dönemde gereksim duyacakları bilgi ve becerileri kazandırmak amacıyla düzenlenen eğitimdir. b) Hizmet İçi Eğitim: İş yerinde belirli bir maaş ve ücret karşılığında görevlendirilmiş ve çalışmakta olan kişilere verilen eğitimdir. Eğitim programı: Bir eğitim kuruluşlarında öğrencilere, önceden belirlenen hedef davranışları kazandırabilmek için planlı yapılan eğitsel faaliyetlerin tümü olarak açıklanabilir. Program geliştirme: Program geliştirme programın tasarlanması, uygulaması, değerlenmesi ve değerlendirme sonucu elde edilen bulgulara göre yeniden tasarlanıp düzenlenmesi süreci olarak tanımlanabilir. PROGRAM GELİŞTİRME MODELLERİ Model, program geliştirmede özel bir programın temsil edilmesidir. Programın geliştirme modelleri ikiye ayrılır. 1. Bilimsel-teknik modellere göre program geliştirme: Bilim ve tekniği kullanarak oluşturulan yapılandırma planıdır. 2. Bilimsel teknik olmayan modellere göre program geliştirme: Bireysel ve öznel teknikler

15 kullanarak oluşturulan yapılandırma planıdır. PROGRAM GELİŞTİRME YAKLAŞIMLARI 1. Konu Merkezli a) Konu alanı: Bir konunun anlatılmasına yöneliktir. Dersler tamamen birbirinden bağımsız olarak düzenlenmektedir b) Korelasyon Düzen: Diğer öğretmenlerle işbirliği içinde yapılmasıdır. c) Geniş Alan: Diğer derslerle ilgi kurarak birleştirmesidir. d) Disiplin Alanı: Konunun sıralanışı belli bir sıra içinde yapılmasıdır. 2. Öğrenci Merkezli a) Etkinliğe Dayalı: Öğrencinin sosyalleşmesi için düzenlenmesidir. b) Teknolojik: Eğitimin yeniliklere açık gelişmesidir. c) Fonksiyonel: Yapılan şeyin kullanışlı olmasıdır. d) Sosyal Süreç: Sosyal yaklaşımların karşılaştırmasıdır. d) Çekirdek: Eğitimin merkezinde yer vermek şeklinde kullanılır. EĞİTİM PROGRAMLARININ DAYANDIĞI TEMELLER 1. Sosyal Temel Programları, bireyin sosyal gelişimini ve toplama uyumunu sağlayacak biçimde hazırlanmalıdır. Bunu yaptığı takdirde program toplumsal temel üzerine oturmuş olacaktır. 2. Psikolojik Temel Eğitim psikolojisi, programın bilimsel temelidir. Eğitim psikolojisinin bulguları programları doğrudan doğruya etkiler. Psikoloji, bilimsel araştırmalarla bireyin daha iyi tanınmasını dolayısıyla eğitim etkilerine yön verilmesini sağlar. 3. Felsefi Temel Programlar felsefi görüşler üzerine kurulur. Felsefi iki türlü kendini gösterir. Birincisi gurup olarak bir felsefi görüşün etrafında toplanırlar. Diğeri de bireysel olarak bir felsefi görüşü itibar edilir. Programların hedef ve amaçlarının tespitinde felsefenin rolü bir hayli büyüktür. Amaçların düzene konulmasında felsefe etkili olmaktadır. 4. Bireysel Temel Birey programın en önemli temelidir. Bütün çabalar insan içindir. Amaçlar insan için düzenlenir, konular insan için seçilir, yaşantılar insan için aranır. Birey tam anlamıyla tanınmalı ve programla ilgili tüm çalışmalar ona göre düzenlenmelidir. 5. Konu Alanı Temeli Eğitimde çok değişik konu alanları vardır. Bunlar okullarımızın ilgili alanlarına ve öğrencilerimizin düzeylerine göre programlara dağıtılmıştır.

16 EĞİTİMDE FELSEFİ AKIMLAR 1.İdealizm (Eflatun) Daimicilik: Bu felsefi akım aklı ön plana çıkarır. İnsanda var olan akıl sayesinde gerçeğe ulaşabilir. İnsanın aklının kuralları onu gerçeğe ulaştırır. 2.Realizm (Aristoteles) Esasicilik: Bu felsefi akıma göre insan aklı doğuştan boş bir levha gibidir. Boş levhanın üzeri sonraki yaşantılarla doldurulur. 3.Pragmatizm İlerlemecilik: Hiçbir bilimsel bilgi doğru olarak kabul edilmez. Çünkü doğada ve insanda sürekli değişme vardır. Değişmeye açık bireylerin yetiştirilmesi esastır. 4.Naturalizm Eğitimin temelinde doğa vardır. İnsan da doğal bir varlık olduğundan doğayla etkileşime girmesine, yaparak ve yaşayarak öğrenmesine izin verilmelidir 5.Varoluşculuk: Bu felsefi akımda esas insanın kendini oluşturmasıdır. Bireyin kendini gerçekleştirmesi esastır SORULARIN DAYANDIĞI TEMELLER Ne Ne sorusunun cevabını her iki yerde buluruz. Birisi sosyal çevre diğeri konu alanıdır. Niçin --- Niçin sorusunun cevabını eğitim felsefesinde buluruz. Nasıl --- Nasıl sorusunun cevabını eğitim psikolojisinde buluruz. Kim ---- Kim sorusunun cevabını bireyin kendisinde buluruz. Ne ile -- Ne ile sorusunun cevabını programın ekonomik temeli verir. SİSTEM KAVRAMI Sistem, birbirini olumlu yönde etkileyen öğeler bütünüdür. Eğitim sisteminin öğeleri şunlardır: Girdi, işlemler (süreç), çıktı ve geri bildirim ( dönüt). Eğitim sisteminin girdileri; öğrenci, öğretmen, araç-gereçler ve öğretim hedefler İşlemleri (süreç); eğitim durumları, strateji, yöntem, teknik, eğitim araç-gereçleri düzenlenmesi Sistemin çıktıları; öğrenci başarısı, öğrencilerde görülen davranış değişikliği Geri bildirim; yapılan bir davranışın sonucu hakkında bilgi vermektir.

17 EĞİTİM PROGRAMI ÖGELERİ Eğitim programı 4 öğeden oluşur: 1) Hedefler 2) İçerik 3) Eğitim durumları 4) Değerlendirme a) Hedefler Eğitimde hedefler; uzak hedefler ve yakın hedefler olarak ayrılmıştır. Başka bir ifadeye göre ise genel hedefler ve özel hedefler olarak ayrılabilmektedir. 1. Uzak hedefler Bir ülkenin eğitimden uzak hedefleri o ülkedeki siyasal, politik yapıya yakından ilgilidir.ülkenin genel politik hedefler göz önünde bulundurarak bireylere verilecek genel hedefleri belirler. 2. Özel hedefler Özel hedefler öğrenciye kazandırılacak tüm davranışları kapsamaktadır. Genel ve özel hedefler öğrenciye özel hedefler yoluyla ulaşılır. Bu durum eğitim programın tümden gelimci bir özelliğe sahip olduğunu da gösterir. b) İçerik İçerik, toplumun ihtiyaçları, hem de konu alanının gerekleri ortaya konulmaktadır. c) Eğitim durumları Hedefler belirlenip davranışlar şeklinde ifade edilmelidir. Bu ifade edilen davranışları geliştireceği var sayılan eğitim durumlarının neler olacağı ve nasıl düzenleneceği ortaya konulmaktadır. d) Değerlendirme Süreci Öğrenci istendik davranışların ortaya çıkıp çıkmadığını belirlemek yoluyla sürece sürekli geri iletim verme işi değerlendirme olarak adlandırılır. EĞİTİM PROĞRAMI ÇEŞİTLERİ 1. Eğitim Programı Okulun okul içi ve dışındaki bütün durumlarda arzu edilen sonuçlara ulaşmak için giriştiği çabaların tümü olarak tanımlanır. 2. Öğretim Programı Derslerde okutulacak konuları, bunların amacını, her dersin sınıflara göre haftada kaç saat okutulacağını ve öğretim metotlarını, tekniklerini gösteren kılavuzdur. 3. Müfredat Programı Eğitim öğretim için amaçlar ilkeler, teknikleri belirtilmiyor okutulacak konular teker teker sıralanıyor. 4. Ders Programı Dersin amacı, muhtevası, öğretme ve öğrenme süreçleri ve değerlenmeden oluşan programlardır. ÖĞRETİM PLANLARI 1. Yıllık Plan Öğretimin bir öğretim yılı süresince ders vermekle yükümlü olduğu sınıflarda program uyarınca belli üniteleri yada konuları hangi aylarda yaklaşık ne kadar zamanda işleyeceğini gösteren ve

18 öğretmen tarafından hazırlanarak öğretim yılı başında okul yönetimine verilen çalışma programına yıllık plan adı verilir. 2. Ünite planı Öğretmenin gözetim ve denetimi altında öğrencilerle belli bir süre içinde ve belli bir üniteye yada konuları eğitim amaçlarına uyğun olarak bir takım bilgi, beceri ve davranışlarını öngören ayrıntılı plandır. 3. Günlük Plan Bir öğretmenin bir günde yapacağı çalışmaları gösteren plana günlük plan denir. 1. ANLATIM ( SUNUŞ ) METODU ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ Eğitim tarihinde ve günümüzde en yaygın ve en çok kullanılan, ve aynı zamanda "en eski" niteliğini de taşıyabilecek bir öğretim metodudur. Dolayısıyla, geleneksel bir metottur. Bu metot, sözlü anlatım gerektiren hemen bütün eğitim-öğretim faaliyetlerinde kullanılmaktadır. Bilgi düzeyindeki davranışların kazandırılmasında çok etkili olan bu metot, aynı anda çok sayıda kişiye hitap edilebilmesi dolayısıyla da avantajlıdır. Ancak bu metodun iyi kullanılabilmesi, öğretmenin kişiliğine, bilgisine, ses tonuna, konuşma gücüne (konuşma temposu, melodisi, telaffuzu, süre ayarlama), diyalektik metodu iyi kullanmasına, jest ve mimiklerine bağlıdır. Bu metotla ders anlatılırken drama tekniği, tasvir, açıklama ve hikâye gayet ustalıkla kullanılmalıdır. Anlatım metodunun eksikleri ve kusurlu yönleri: Anlatma yöntemi daha çok işitme organını kullanmaktadır. Oysa eğitimde ne kadar çok duyu organı kullanılırsa o kadar iyi olur. Görmeye dayalı bilgilerin ve psikomotor davranışların bu metotla öğretilmesi çok zordur. Öğrenci derse aktif olarak katılmadığı için dersi dinlemeyebilir, öğrenme sorumluluğundan kaçabilir. Yarım yamalak dinlenilen bir derste de bilgiler tam olarak özümsenemez ve kısa zamanda unutulur. Eğer öğretmen; bilgisi, ses tonu, vurgulamaları, kullanacağı çeşitli tekniklerle dersi dinlenilebilir bir hale getirmezse, öğrenciler kısa zamanda sıkılır, motivasyonları düşer ve dersten koparlar. Büyük ölçüde kitabî bilgilere dayandığından, öğrencileri araştırma ve inceleme yapma yerine, kalıp bilgileri ezberlemeye sevk eder. Öğrencilerle sağlıklı iletişim kurulamıyorsa, dersin anlaşılıp anlaşılmadığını ortaya koyacak geri bildirimler (feedback) alınamaz ve ders kontrolü zayıflar. Anlatım metodunun iyi yönleri: Anlatım yoluyla ders verme metodu ekonomiktir. Her türlü bilgi, gözlem, araştırma ve inceleme bu yolla öğrencilere aktarılabilir. En esnek metotlardan biridir. Her derse, her türlü dinleyici grubuna, her mekâna ve zamana kolaylıkla uydurulabilir. Küçük gruplarla yapıldığında gerektiğinde bir sohbet tekniğine dönüştürülebilir. Grup büyüklüğü 50-60'ı geçince de konferans tekniği ile ders yapılabilir. Diğer bütün metotlarla birlikte kullanılabilir. Dinleyerek öğrenmeye daha yatkın olan kişiler için en verimli öğrenme metodudur. 2. SORU CEVAP METODU

19 Soru-cevap metodu, başka metotların içinde ara sıra kullanılan soru-cevap tekniğinden ayrı; dersi baştan sona soru-cevap tarzında işleme demektir. Soru-cevap yönteminin uygulaması genellikle tartışma ve yoklama (sınav) şeklinde olmaktadır. Burada diyalogdan ziyade, çok kişi arasında belli bir konuda sistemli bir fikir alışverişi söz konusudur. Tartışmayı, bilgili ve gruba hakim olacak şekilde yetkili bir kişinin yönetmesi gerekir. Soru-cevap yönteminin faydaları: Öğrencinin başkalarını dinlemesini; bunlara karşı kendi fikirlerini üretme ve bunu nazik, mantıklı, etkili bir tarzda söylemesini sağlar. Öğrencinin derse aktif olarak katılmasını sağlar. Öğrenciyi güdüler, sosyalleştirir; ona öğrendiklerini uygulama ve yorumlama imkânı verir. Öğrencinin hatırlama, yargılama, değerlendirme, karar verme ve yaratıcı düşünmesini sağlar. Öğrenci, kendisine de her an soru sorulabileceği veya söz düşeceği ihtimali ile dersi veya tartışmayı dikkatle izleme disiplinine alışır. Öğrencinin derse ilgisini arttırır. Soru cevap metodunun kusurlu yönleri: Sorulara cevap veremeyen öğrencinin kendine güveni azalır. Zamanla öğrenci bildiği konularda bile konuşmamaya başlar. Eğer sınıftan sürekli yanlış cevaplar gelir veya hiç cevap gelmezse, öğretmenin de kendine güveni azalır. Sorular iyi ifade edilemez ise, anlaşılmaz, kasıtlı ve yönlendirici olursa öğrencinin serbest düşünmesi engellenmiş olur. Konunun çok fazla dağıtılması, dersin "kaynatılması" ve dolayısıyla programın yetiştirilememesi durumuna yol açabilir. 3. TARTIŞMA METODU Tartışma, iki ve/veya çok kimsenin herhangi bir konuyu karşılıklı konuşarak, birbirini dinleyerek, eleştirerek, gerektiğinde sorular sorarak incelemesine dayanan bir öğretim yöntemidir. Tartışmanın soru-cevap metodundan farkı, soru-cevap metodunda öğretmen ile öğrenci arasında sınırlı konularda ve kısa süreli bir bilgi aktarımı olurken, tartışmada çok daha geniş katılımla eşit düzeydeki kişilerin belli konuları geniş olarak konuşması söz konusudur. Bu açıdan tartışma metodu soru-cevaptan daha hür ve kapsamlıdır. Karşılıklı açıklamalar, çözüm önerileri v.s. ile daha eğitseldir. Tartışma metodunda soru-cevap gene vardır, ama değişik bir tarzda. Buradaki soruların da - aynı soru-cevap metodunda olduğu gibi- çook iyi bir şekilde ortaya konması ve cevapların da net ve güzel olması sağlanmalıdır. Tartışma metodunun faydaları : Çocukları, daha sonra yetişkin birer üye olarak katılacakları demokratik toplumun tartışmalarına hazırlar. Katılanlara, tartışma sanatını öğretir. Çocukları karşıt düşünceleri tahammül ve hoşgörü ile karşılamaya alıştırır. Bu arada çocukların eleştiri yapma ve eleştirileri hoşgörü ile karşılama yetenekleri de gelişir. Öğrenci kendini kontrol etmeyi, disiplinli davranmayı öğrenir. Kendi haklarını nazik bir şekilde savunmayı öğretir. Kişilere, haklı oldukları konularda bile kırıcı olmamayı, nazik olmayı öğretir. Tartışma grupları içinde öğrenciler aidiyet, arkadaşlık, dayanışma gibi yüksek sosyal duyguları öğrenir ve geliştirirler. Konuyu çözümleme, kavrama, yorumlama, problem çözme gibi noktalarda öğrencilere yardımcı

20 olur. Tartışma metodunun kusurlu yönleri: Tartışma için herkesin birbirini görebileceği bir oturma düzeni gerekir. Bir yönetici bulunmalıdır ve tartışmaya katılanların seviyeleri birbirine en azından yakın olmalıdır; karşılıklı saygı ve nezaket elden bırakılmamalıdır. 4. PROBLEM ÇÖZME METODU İnsan, hayatta karşılaşacağı problemleri soğukkanlı olarak karşılamalı; azim ve cesaretle, bilimsel metot ve teknikler kullanarak onları çözmeye çalışmalıdır. Bu nedenle okullarda, hemen her dersteki konular, problem çözme metoduna uygun olarak, problem çöze çözme anlatılmalı; öğrencilere problem çözme metot ve teknikleri öğretilmelidir. Problem çözme metodu ile öğretim yaklaşımı, aslında bilimsel araştırma metotlarını işaret etmektedir. Burada John Dewey'nin "yapıcı ve yaratıcı düşünce" modeline göre, problem çözmede şu ana aşamalar esas olmalıdır. Öğrenci, tabiattaki ve sosyal hayattaki problemleri algılayabilmelidir. Problemlerin farkına varmayan kişinin onun üzerinde düşünmesi ve çözümler üretmesi mümkün değildir. Öğrenciye, problemleri buldurma alıştırmaları yaptırmalıdır. Meselâ, trafikteki problemler, çevre kirlenmesi problemleri, öğrencilerin okuldaki problemleri, gençlik problemleri v.s. üzerinde sık sık taramalar yaptırılmalıdır. Ortaya konan problemi bütün boyutları ile anlamaya çalışma. Öğrenci gerek teorik olarak kitaplardan ve kaynak kişilerden gerekse gözlem olarak çevreden, problem hakkında bilgi toplamalıdır. Problemi iyice anlamadan, sınırlandırma ve tanımlamasını yapmadan onun üzerinde çözüm üretemeyiz. Sorun anlaşılıp tanımlandıktan sonra, problemi doğuran faktörler bulunmaya çalışılır. Problem neden kaynaklanmaktadır, hangi nedenler problemi ne kadar etkilemektedir? Bu konuda çeşitli hipotezler geliştirilir. Bu hipotezlerin doğruluğu bilimsel araştırma yöntemleri ile test edilir. Problemin kaynağı olan faktörler tespit edildikten sonra, problemi çözebilecek bazı öneriler (çözüm yolları) geliştirilir. Bunların problemi ne kadar çözdüğü gene bilimsel tekniklerle ölçülmeye çalışılır. Bunun için, çözüm değişik örnek ve durumlar içinde yeniden değerlendirilir. Öğretmenler, problem çözümünde yazılı kaynaklardan ve kaynak kişilerden yararlanma aşamalarını öğrenciye öğretirken, çözümü mutlaka buralarda aramamaları gerektiğini de öğretmelidirler. Çünkü her problemin kendisine has yönleri vardır. Bir yerdeki veya eski dönemlerdeki hazır reçetelerin, bu problemin çözümünde uygulanamayacağı veya tam uyumlu olmayacağı iyi anlatılmalıdır. Her problem kendi zamanı ve kendi şartları içinde ele alınmalıdır. Problem çözme metodunun sakınca ve sınırlılıkları: Öğrenciler, bazı problemleri algılayacak veya doğru algılayacak olgunluğa erişememiş veya o tür şartlar içinde yaşamıyor olabilirler. Problemin çözümü için gerekli kaynaklar ve araç-gereç bulunmayabilir. Öğrencilere maddî bir