FİİL ÜZERİNDE HATAYA SEBEP OLUR MU? > Makaleler CEZA KANUNLARINDA YER ALAN KURALLARI BİLMEMEK. Merve DUYSAK Stj. Avukat KURAL ÜZERİNDE HATA

Transkript

1 18 CEZA KANUNLARINDA YER ALAN KURALLARI BİLMEMEK FİİL ÜZERİNDE HATAYA SEBEP OLUR MU? Merve DUYSAK Stj. Avukat GİRİŞ Bu çalışmamızda üzerinde durmak istediğimiz konu, Ceza Kanunları nda yer alan kurallar bakımından fiil üzerinde hatanın incelenmesi olup konunun anlaşılabilmesi bakımından, öncelikle genel olarak fiil üzerinde ve kural üzerinde hata konularına değinilecektir. Bir kimsenin bilmeyerek veya hata ile cezaya sebep olan bir fiil işlemesi iki şekilde mümkündür: 1-Bir kimse ya o fiilin cezaya sebep olan bir fiil olduğunu bilmiyordur; yani kanunu bilmiyordur, kanuna bağlı (hukuki) bir hata yapmıştır. 2-Yahut da işlediği fiili, başka bir fiil zannetmiştir: Fiile bağlı bir hata yapmıştır. 1 (Kanunu bilmekte; fakat fiilinin kanunda suç olarak tanımlanan fiil olduğunu bilmemektedir.) KURAL ÜZERİNDE HATA KAİDE :TÜRK CEZA HUKUKU NDA KU- RAL ÜZERİNDE HATA MAZERET SAYILMAZ. (TCK md.4) İSTİSNA: KURAL ÜZERİNDE HATA KAÇI- NILMAZ İSE CEZA SORUMLULUĞU KALKAR. (TCK md.30/4) 1 Hakkı Demirel, Ceza Hukukunda Bilmeme ve Hata, s. 2.

2 > Makaleler 19 Kanunu bilmemek mazerek sayılmaz. ilkesi, çeşitli teorilerle açıklanmaya çalışılmıştır. Önceleri ceza kanunlarını herkesin bildiği varsayımı üzerine kurulu olan bu ilke, sonraları kanunu bilme ödevi ile temellendirilmiştir. Günümüzde ise ceza kanunlarının bağlayıcılığı, kuşkusuz politik bir zorunluluğun ifadesidir. Yani bu ilke, sanıklara mevcut bir kanun hükmünü veya yasağı bilmediklerini ispat imkanı tanınması halinde adaletin işleyişi yönünden ortaya çıkması kaçınılmaz olan engelleri önlemek ve böylece kanunların kesin ve muhakkak surette uygulanmasını sağlamak zorunluluğundan doğmaktadır. 2 Ceza Hukuku kurallarını ihlal edenler hakkında, gerekli müeyyidelerin uygulanabilmesi için faillerin söz konusu kuralları doğru olarak bilmiş bulunmalarının gerekip gerekmediği konusunda, bir kimsenin, ceza kuralını içine alan metinler hakkındaki bilgisizliğinin veya kuralı yanlış yorumlamış olmasının, hakkında bunların uygulanmasına engel olamayacağı görüşü, Ceza Hukuku nda geleneksel doktrini meydana getirmiştir. Bu geleneksel doktrin şu gerekçelere dayandırılmıştır: Ceza kurallarını içine alan metinler bir defa usulüne uygun olarak yayınlanıp ilan edilince, bunları herkesin bildiğini kabul ve farz etmek zorunludur. Aksi halde her olayda hem suçlunun fiilinin sabit olduğunu hem de suçlunun kanunu bildiğini ispat etmek gerekirdi. Bu ise mümkün değildir. Böylece herkesin kanunu bildiğinin kabulü, bir sosyal zorunluluğa dayanır. Aksi takdirde suçlunun cezalandırılması hemen hemen imkansız olur ve hukuk devleti anarşi içinde eriyip gider Sayılı Türk Ceza Kanunu nun 44. maddesi ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu nun 4. maddesi göstermektedir ki; 2 Antolisei:Par. gen., s. 344,345 (Naklen Toroslu, s.223). 3 Sulhi Dönmezer, Sahir Erman, Nazari ve Tatbiki Ceza Hukuku, Cilt.1, Sermet Matbaası, İstanbul, 1979, s.212. Türk Ceza Hukuku, bu konuda geleneksel görüşü benimsemiştir. Ceza Kanunu, 4. maddesinde, kanunun bağlayıcılığı madde başlığı altında ceza kanunlarını bilmemek mazeret sayılmaz kuralını koymuştur. Kanun, 5377 sayılı Kanun ile değiştirilmeden önce, kuralın istisnası olarak, ayrıca sakınamayacağı bir hata nedeniyle kanunu bilmediği için meşru sanarak suç işleyen kimse cezaen sorumlu olmaz hükmüne yer vermiş bulunuyordu sayılı Kanunla konulan hüküm, 5237 sayılı Kanun un 30. maddesinin son fıkrası hükmü yapılmıştır. Söz konusu hüküm, kaldırılan hükümden farklıdır. Kanun " meşru sanmak" yerine " haksızlık oluşturmak " ve " suç işlemek " yerine " işlediği fiil" terimlerini kullanmıştır. Esasen, kanunun, kanunu bilmek zorunluluğunu, doktrine ve uygulamaya uygun olarak, kuralın istisnasını getirmek sureti ile esnetme niyeti yanlış değildir. Burada yanlış olan, kuralın istisnası olan hükümde " fiilin haksızlık oluşturduğu ibaresine yer verilmiş olması ve hükmün "fiili hata " içinde düzenlenmiş olmasıdır. 4 Kural üzerinde hatanın, ceza sorumluluğunu kaldırması için kaçınılmaz olması aranmaktadır (TCK md. 30/4). Buna göre önlenebilir olmayan ve dolayısıyla hata nedeniyle failin kınanamadığı durumlar ceza sorumluluğunu kaldırmaktadır. Kural üzerinde hatanın önlenemez olması ve mazeret sayılması için en başta failin, yaptığının yasak olduğunu bilmemesi ve aynı zamanda fiilin sosyal açıdan değersiz olduğu bilincine sahip olmaması gerekir. Bir diğer şart ise, fiilin yasak olduğunun bilinebilir olmamasıdır. Kuralın bilinmemesine rağmen bilinebilir olduğu durumlarda (objektif nedenlere bağlı olarak yasaklayıcı kuralın içeriğinin hiç kimse tarafından doğru bilinmesinin mümkün olmadığı durumlar dışında) faili düştü- 4 Zeki Hafızoğulları, Muharrem Özen, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, US-A Yayıncılık, Ankara, 2010, s. 317.

3 20 ğü hata nedeniyle kınamak mümkündür; zira failin kuralı öğrenme imkanına sahip olduğu böyle bir durumda hata kaçınılabilir değildir. Gerçekte kural üzerinde hatanın kaçınılabilir olmasına yol açan ve faili sorumlu kılan hata hipotezlerinin pek çoğu kuralın bilinebilir olmasından kaynaklanmaktadır. 5 Örneğin, bir kişi hakkında uyuşturucu madde bulundurma iddiası ile açılan bir davada; kural olarak kişinin uyuşturucu bulundurmanın suç olduğunu bilmediğini ileri sürmesi mazeret olarak kabul edilmeyecektir. Eğer fiilinin yasak olduğunu, resmi gazetenin dağıtılamaması, kanun metninin kendi içinde çelişkili hükümler barındırması, kanunun yorumlanması konusunda genel bir kargaşanın yaşanması, kanunun mahkemeler tarafından sürekli biçimde yanlış yorumlanıp uygulanmış olması gibi objektif nedenler 6 sonucu bilmediği sonucuna ulaşılırsa istisnai olarak ceza sorumluluğunun bulunulabilecektir. FİİL ÜZERİNDE HATA (TCK md. 30/1 kapsamında değerlendirilecektir) KAİDE: FİİL ÜZERİNDE HATA, KASTI KAL- DIRIR. (TCK md. 30/1) *Ceza Kanunları Dışındaki Kanunları Bilmemek Fiil Üzerinde Hataya Sebep Olacaktır. > Kast Kalkar *Ceza Kanunlarını Bilmemek Kural Üzerinde Hataya Sebep Olacaktır. KURAL: Mazeret Sayılmaz. (TCK md.4) İSTİSNA: Kaçınılmaz İse Ceza Sorumluluğu Kalkar. (TCK md.30/4) Türk Ceza Kanunu md. 30/1 e göre, fiilin işlenmesi sırasında suçun kanuni tanımındaki unsurları bilmeyen kişi, kasten hareket etmiş olmaz. Kanunda taksirli hali düzen- 5 Devrim Güngör, Ceza Hukukunda Kural Üzerinde Hata, 6 Güngör, a.g.e. lenmiş ise, ilgili suç bakımından failin taksirli sorumluluk hali saklıdır. Fiil üzerinde hata, ya doğrudan fiili hatadan; yani algılanabilir bir gerçekliğin algılanmamasından veya yanlış algılanmasından ya da bir suçun kanuni tanımını ilgilendiren ve ceza kanunu dışında kalan kanunlar üzerindeki hatadan kaynaklanabilir. Ceza kanunları dışında kalan kanunlar üzerindeki hata, fiil üzerinde bir hatayı da beraberinde getirdiğinde bu hata, yapısal ve psikolojik etkileri yönünden fiili hatanın neden olduğu fiil üzerindeki hatanın aynısıdır. Her iki halde de, fail ceza normu tarafından yasaklanandan farklı bir somut fiili istemektedir; dolayısıyla herhangi bir suç fiilini veya belirli bir suç fiilini istemediği gibi, zarar vermek, kötü bir biçimde hareket etmek de istememektedir. Örneğin mahkeme tarafından verilen ayrılık kararının, boşanma kararında olduğu gibi önceki evliliği sona erdirdiğini zannederek yeniden evlenen kimsenin, ailenin TCK md. 230 ile korunan monogamik özelliğini ihlal etmek istediği söylenemez. 7 7 Nevzat Toroslu, Ceza Hukuku Genel Kısım, Savaş Yayınevi, Ankara, Ekim 2005, s.228, 232.

4 > Makaleler 21 Ceza Kanunları Dışında Ceza Kanunları Bakımından TCK md 30/1 Fiilin icrası sırasında suçun kanuni tanımındaki maddi unsurları(hukuk düzenince bildiği var sayılmayan, ceza kanunlarında yer alan kurallar dışında kalan kuralları) bilmeyen bir kimse, kasten hareket etmiş olmaz. TCK md 30/1 >Uygulanabilir Değildir. Fiilin icrası sırasında suçun kanuni tanımındaki maddi unsurları (ceza kanunlarında yer alan kuralı) bilmeyen bir kimse TCK md. 4 uyarınca hala kusurludur, zira hatasının kaçınılmaz olduğu durumlar bakımından da sadece kastı değil tüm ceza sorumluluğu kalkar. Fiil üzerindeki hatanın, Ceza Hukuku yönünden önem taşıması için, suçu oluşturan fiile ilişkin olması; yani failin yanlış bir algılama sonucu, ceza normunda yasaklanandan farklı bir somut fiili gerçekleştirdiğini zannetmesi gerekir. Bir başka deyişle bu hata, suçun varlığı için gerekli olan objektif unsurlardan biri veya daha fazlası üzerindeki bir hata, yani esaslı bir hata olmalıdır. 8 Fail hataya düşmeseydi eylemi suç oluşturmayacak idi ise hata esaslıdır. 9 CEZA KANUNLARINDA YER ALAN KU- RALLAR BAKIMINDAN FİİL ÜZERİNDE HATA Yukarıda kısaca değinilen kural ve yaklaşımlar değerlendirildiğinde şu sonuca varmak mümkündür: Suçun kanuni tanımındaki bilinmeyen veya hataya düşülen maddi unsurların, Ceza Kanunları nda yer alan düzenlemeler olduğu hallerde, bu hata: KURAL OLARAK: Fiil Üzerinde Hataya Sebep Olmaz. İSTİSNAİ OLARAK: Kaçınılmaz İse Taksir Sorumluluğundan Dahi Söz Edilemeyecektir, Ceza Sorumluluğu Kalkar. Hakkında uyuşturucu madde bulundurma suçunu bildirmeme iddiası ile açılmış bir dava bulunan kişinin, kural olarak, suçu bildirmeme suçunu bilmediğini ileri 8 Antolisei: Par. gen., s ; Mantovani: Dir. pen. s.315 (Naklen Toroslu, s.228). 9 Nur Centel, Hamide Zafer, Özlem Çakmut, Türk Ceza Hukukuna Giriş, Beta Basım, İstanbul, Ekim 2005, s.440. sürmesi mazeret olarak kabul edilmeyecektir. Eğer fiilinin yasak olduğunu, resmi gazetenin dağıtılamaması, kanun metninin kendi içinde çelişkili hükümler barındırması, kanunun yorumlanması konusunda genel bir kargaşanın yaşanması, kanunun mahkemeler tarafından sürekli biçimde yanlış yorumlanıp uygulanmış olması gibi objektif nedenler 10 sonucu bilmediği sonucuna ulaşılırsa istisnai olarak ceza sorumluluğunun bulunulabilecektir. Hakkında uyuşturucu madde bulundurma suçunu bildirmeme iddiası ile açılmış bir dava bulunan kişinin, kural olarak, uyuşturucu bulundurmanın suç olduğunu bilmediğini ileri sürmesi mazeret olarak kabul edilmemelidir. Eğer fiilinin yasak olduğunu, resmi gazetenin dağıtılamaması, kanun metninin kendi içinde çelişkili hükümler barındırması, kanunun yorumlanması konusunda genel bir kargaşanın yaşanması, kanunun mahkemeler tarafından sürekli biçimde yanlış yorumlanıp uygulanmış olması gibi objektif nedenler 11 sonucu bilmediği sonucuna ulaşılırsa istisnai olarak kaçınılmaz hatası sebebiyle ceza sorumluluğunun bulunulabilecektir. Aksi yorumla TCK md. 30/1 in 4.maddeden bağımsız olarak değerlendirilmesi sakıncalı olacaktır. Bu du- 10 Güngör, a.g.e. 11 ibid.

5 22 rumda kişi, uyuşturucu madde bulundurma suçunun faili iken kural olarak bilmeme hatasından yararlanamayacak, uyuşturucu madde bulundurmanın suç olduğunu bilmeyen aynı kişinin (kural olarak) mazeret sayılmayan bu hatasından yararlanması sağlanarak, suçu bildirmeme bakımından kastı ortadan kalkmış olacaktır. Sonuçta fail bakımından suçu bildirmeme suçunu bilmesini beklerken, sanki aynı kanunda yer almıyormuş gibi uyuşturucu madde bulundurma suçunu bilmiyor olmasını kabul edilebilir bulmak gibi tutarsız bir sonuca ulaşmış olacağız. SONUÇ Türk Ceza Kanunu nun, herkesin (kaçınılmaz hataya düşenler hariç) ceza kanunlarını bilmesini beklemesi karşısında, kural üzerindeki hatanın fiil üzerinde hataya sebep olduğu durumlar bakımından, kural üzerindeki hata parçasını, ceza kanunları ve diğer kanunlar ayrımına tabi tutarak değerlendirmek gerekmektedir. Ceza kanunlarını bilmemek ya mazerettir ya değildir. Failin, bir ceza kuralını bilmediği için başka ceza normunu nitelendirmede hataya düşmesi ile ceza kanunlarında düzenlenmemiş bir kuralı bilmediği için bir ceza normunu nitelendirmede hataya düşmesi farklı durumlardır. İlk durumda, bilinmesi beklenen ceza kanunlarında yer alan iki kuraldan birinin bilinmemesi sonucu diğerinin nitelendirilememesi söz konusudur. İkinci durumda ise bilinmesi beklenmeyen, ceza kanunlarında düzenlenmemiş bir kuralın bilinmemesi sonucu bir ceza normunun nitelendirilmesinde hataya düşülmesi durumu vardır. Ceza kanunlarında düzenlenen kurallar arasında bir hiyerarşiden veya ayrımdan bahsedilemeyeceğine göre, bir kısım kuralın bilinmesi beklenirken, bir kısım kuralın TCK md 30/1 in uygulanması adına bilinmemesinin mazeret sayılması beklenemez. TCK md 30/1 kasta ilişkin sorumluluğu düzenlemektedir; şartlar bulunuyorsa taksir sorumluluğunun doğabileceği belirtilmiştir. Taksir sorumluluğunda da gerekli dikkat ve özen yükümlülüğünün bulunup bulunmadığı önem taşır. Bu durumda (x) ceza kuralını bilmeyerek (y) ceza kuralını ihlal eden (A) kişisi için TCK md 30/1 in uygulanabilirliğini kabul edersek ; (A) kişisinin kastının bulunmadığını; fakat dikkatli özeni göstermiş olsaydı (x) kuralını bilebileceğini tespit ettiğimizde taksirli sorumluluğunun bulunduğu sonucuna varırız. Bu sonuç ile aynı zamanda ceza kurallarının bilinebilmesinin normal şartlarda ancak gerekli dikkat ve özen gösterildiğinde mümkün olabileceğini de kabul etmiş oluruz. Bu ise Türk Ceza Kanunu nda md.4 ile yer verilen ilkeye aykırıdır. Aynı kanunda yer alan iki hüküm, birbirleriyle tutarlı bir bütün oluşturmalıdır. Bu sebeple kanunu bilmemeyi mazeret saymayan bir kanunun, bilmemenin mazeret sayılarak kastı etkilediği sonucuna götüren bir uygulaması olamayacaktır. Bu sebeplerle TCK md. 30/1, ceza kanunlarında yer alan kurallar bakımından uygulanabilir değildir. KAYNAKÇA - Hakkı Demirel, Ceza Hukukunda Bilmeme ve Hata, dergiler/38/330/3332.pdf - Sulhi Dönmezer, Sahir Erman, Nazari ve Tatbiki Ceza Hukuku, Cilt.1, Sermet Matbaası, İstanbul, Zeki Hafızoğulları, Muharrem Özen, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, US-A Yayıncılık, Ankara, Devrim Güngör, Ceza Hukukunda Kural Üzerinde Hata, - Nevzat Toroslu, Ceza Hukuku Genel Kısım, Savaş Yayınevi, Ankara, Ekim Nur Centel, Hamide Zafer, Özlem Çakmut, Türk Ceza Hukukuna Giriş, Beta Basım, İstanbul, Ekim 2005