DİYARBAKIR EKOLOJİK KOŞULLARINDA FARKLI EKİM ZAMANLARININ DEREOTU (Anethum graveolens L.) NDA BAZI AGRONOMİK VE TEKNOLOJİK ÖZELLİKLER ÜZERİNE ETKİSİ *

Transkript

1 DİYARBAKIR EKOLOJİK KOŞULLARINDA FARKLI EKİM ZAMANLARININ DEREOTU (Anethum graveolens L.) NDA BAZI AGRONOMİK VE TEKNOLOJİK ÖZELLİKLER ÜZERİNE ETKİSİ * Effects Of Dıfferent Sowıng Tımes On Some Agronomıcal And Technologıcal Characterıstıcs Of Dıll (Anethum Graveolens L.) In Dıyarbakır Ecologıcal Condıtıons Haki Elik 1 Menşure ÖZGÜVEN 1 Süleyman KIZIL 2 Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Tarla Bitkileri Anabilim Dalı ÖZET Bu çalışma, yetiştirme sezonunda Dicle Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü deneme alanlarında farklı ekim zamanlarının dereotu bitkisinin bazı agronomik ve teknolojik özeliklerine etkisini belirlemek amacıyla yürütülmüştür. Çalışmada bitki boyu, dal sayısı, şemsiye sayısı, şemsiye çapı, şemsiyede meyve sayısı, 1000 meyve ağırlığı, meyve verimi, taze ve kuru herba verimi ve uçucu yağ oranıözellikleri incelenmiştir. Araştırma sonunda; bitki boyu cm, dal sayısı adet/bitki, şemsiye sayısı adet/bitki, şemsiye çapı cm, şemsiyede meyve sayısı adet/şemsiye, meyve verimi kg/da, meyvede uçucu yağ oranı % arasında değişmiştir. Anahtar Kelimeler: Anethum graveolens L., Dereotu, Farklı ekim zamanları, uçucu yağ ABSTRACT This study was conducted to determine the effect of different sowing times on the agronomical and technological characteristics of dill (Anethumgraveolens L.). The study was carried out at the experimental area of Department of Field Crops, Agriculture Faculty, Dicle University during growing season under Diyarbakır ecological conditions. In the study, plant height, branch number, umbel number per plant, umbel diameter, fruit number per umbel, thousand fruit weight, fruit yield, fresh and dry herbage yield and fruit essential oil content were investigated. In the research, plant height was varied between cm, branch number between per plant, umbel number between per plant, umbel diameter cm, fruit number per plant between , fruit yield between kg/da and fruit essential oil content varied between %. Key Words: Anethum graveolens L., carvone, Dill, Different sowing time, essential oil * Yüksek Lisans Tezi-MSc. Thesis

2 GİRİŞ Yaklaşık yedi bin yıldan beri bilinen baharatlar, diğer ürünlerin hiçbirine benzemeyen çok uzun, romantik, aynı zamanda savaşlar, fetihler ve göç mücadelesiyle dolu bir tarihe sahiptir. Çin, Hindistan, İran, Mezopotamya, Mısır, Anadolu, Yunan ve Roma gibi eski uygarlıklarda baharatların üretimi, ticareti ve kullanımıyla ilgili belgeler günümüze dek ulaşmıştır. Baharatlar ilk çağlardan itibaren kötü ruhları yok etmek, dinsel törenlerde tütsü olarak ve hastalıkları iyileştirmek için, daha sonraları da mutfakta kullanılmaya başlanmıştır. Günümüzde baharatlar gıda maddelerinin kalitesini arttırmak, görünümünü zenginleştirmek, raf ömrünü uzatmak gibi amaçlarla kullanılmaktadır (Akgül, 1993; URL, 1; URL, 2). Dereotu bitkisinin ASTA kimyasal standardına ve USDA besin komposizyonuna göre minimum uçucu yağ oranı %2.5, maksimum su oranı %10.0, enerji değeri 305 kcal, protein içeriği 16.0 g/100g, yağ içeriği 14.5 g/100g, karbonhidrat içeriği 55.2 g/100g ve 6.6 g/100g kül içermektedir (ASTA, 1997 ve USDA, 1977: Baydar, 2007 den). Dereotu bitkisi sap, yaprak ve meyvelerinde uçucu yağ bulundurmaktadır. Uçucu yağı carvon, limonen ve önemli miktarda α-phellandren den oluşmaktadır. Uçucu yağı belirgin bir şekilde tohumundan daha yeşilimsidir. Dereotu herbası uçucu yağı Avrupa ve Hindistan da yoğun olarak gıda, çeşni verici ve parfüm endüstrisinde yoğun bir şekilde kullanılmaktadır. Dereotu tohumu uçucu yağı yüksek oranda carvon ve limonen içermektedir. Avrupa kökenli dereotu uçucu yağı, %5-20 arasında değişen dillapiol içermekte, dillapiol bakımından daha zengin olan Hindistan kökenli dereotuna nazaran eczacılıkta daha fazla tercih edilmektedir. Zehirli bir bileşen olan dilapiol Avrupa derotu tohumunda az miktarda bulunmaktadır. Dillapiol kokusuz bir bileşik olup sudan daha ağırdır. Avrupada üretilen dereotu, bitkinin herbasından yağ üretimi için üretilmektedir. Önemli bir üretici ve ihracatçı ülke olan Hindistan, Avrupa ve Amerika kıtası ülkelerine dereotu ihraç etmektedir (Agarwall, 2008). Dereotu ülkemizde de yaygın olarak bilinen ve kullanılan bir baharattır. Türkiye de dereotu üretimi yılları arasında ton arasında değişmiştir (TUİK, 2009). Dereotu meyvesi bir şizokarp meyve olup çift karpellidir, olgunlaşma ile birlikte iki merikarpe ayrılır ve yaygın olarak buna meyve denilmektedir. Yağı birbirine paralel kanallardan meyve boşluğuna akar. Dereotu bitkisi tek bir gövdeye bağlı tepe kısmı şemsiye şeklinde çiçekle son bulur. Daha sonra gelişme dönemine bağlı olarak ikincil ve daha fazla şemsiye oluşur. Dereotu uçucu yağının kalitesi içerdiği carvon ve α-phellandren oranlarına bağlıdır.(callan ve ark., 2007). Carvon un patates yumrularında filizlenmenin kontrolünde etkili bir inhibitör olduğunun belirlenmesinden sonra bu madde Avrupa da Talent adıyla patateste filizlenme inhibitörü olarak piyasaya sunulmuştur (Baydar, 2007). Dereotu bitkisi sekonder madde içeriği bakımından morfogenetik varyasyon göstermektedir. Yaprak ve gövdeden elde edilen uçucu yağ tohumlardan elde edilen yağdan farklıdır. Meyve, yaprak ve bitki gövdesinden elde edilen yağlar kıyaslandıklarında asıl yağ kaynağının meyveler olduğu

3 görülmektedir. Uçucu yağ kompozisyonu bakımından değerlendirildiğinde; carvonun en yüksek oranda şemsiyeciklerde bulunduğu, tohum olgunlaşmasına doğru giderek arttığı, buna karşın phellandren ve limonen oranının yaprak ve saplarda en yüksek düzeyde olduğu belirlenmiştir. Phellandren oranının çiçeklenmenin hemen sonrası en yüksek düzeye çıktığı ancak, daha sonra yapraklar dışında diğer organlarda azaldığı, limonen oranının tohumların olgunlaşmaya başladığı dönemde en yüksek düzeye ulaştığı bildirilmektedir (Callan ve ark., 2007). Bilindiği gibi tıbbi-aromatik ve baharat bitkileri yetiştikleri ekolojik koşullara bağlı olarak oldukça geniş bir varyasyon göstermektedir. Çiftçilere herhangi bir önermede bulunabilmek için temel agronomik araştırmalara gereksinim duyulmaktadır. Bu çalışmaların başında da ekim zamanı, ekim sıklığı, gübre dozu vs. gibi çalışmalar gelmektedir. Bu çalışma ile dereotu bitkisinde yapılacak kışlık ve yazlık ekimler ile uygun ekim zamanı yanında, farklı ekim zamanlarının dereotu bitkisinin bazı tarımsal ve teknolojik özellikleri üzerine etkilerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Materyal ve Metod Materyal Bu çalışma, bitki yetiştirme sezonunda Dicle Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü deneme alanında yürütülmüştür. Çalışmada kullanılan dereotu bitkisi tohumları Dicle Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü, Tıbbi İlaç ve Baharat Bitkileri Tohumluk Koleksiyonundan temin edilmiş olup, bitki materyali karışık populasyondan oluşmaktadır. Deneme alanı toprağı killi-tınlı tekstüre sahip olup, 0-30 cm derinlikte toprak örnekleri alınarak Diyarbakır İl Tarım Müdürlüğü Toprak Analiz Laboratuarında analiz edilmiştir cm derinlikte alınan toprak örneklerinin ph sı 7,46, tuz içeriği %0,16 dır. Bitkilere yarayışlı besin maddeleri P 2 O 5 1,45 kg/da, K 2 O 8,2 kg/da dır. CaCO 3 içeriği %11,02 dir. Organik madde içeriği %0,48 dir. Araştırmanın yapıldığı dönemde Diyarbakır da yaşanan en düşük sıcaklık tarihinde C olarak kaydedilmiştir. En yüksek sıcaklıklar ise meyve hasadının yapıldığı Temmuz ayında ( C) olarak ölçülmüştür. Maksimum yağışlar Şubat ayında 70.0 kg/m 2 olarak kaydedilmiştir. En yüksek nisbi nem (% 83) Şubat ayında ölçülmüştür. Dereotunun meyve bağlamaya başladığı Mayıs ayında yağışlar 9,1 kg/m 2 olmuş, bu dönemde yağış yetersizliğinden sulama yapılmıştır

4 Metod Tarla denemesi Tesadüf Blokları Deneme Desenine göre üç tekrarlamalı olarak kurulmuştur. Ekimler 24 Ekim 2008, 19 Kasım 2008, 16 Mart 2009 ve 17 Nisan 2009 tarihlerinde yapılmıştır. Tarla denemesinde parseller 10 sıradan oluşmuş, parsel boyu 5 m, sıra arası mesafe 30 cm olacak şekilde kurulmuştur. Her bir parsel boyutu 15 m 2 (3 m x 5 m) dir. Ekim ile birlikte dekara 6 kg/da saf azot ve 6 kg/da saf fosfor gelecek şekilde DAP ( ) formunda 15 m 2 ye 0,45 kg verilmiştir. Parseller dekara 3 kg gelecek şekilde tohum atılmıştır. Deneme parsellerinde düzenli olarak yabancı ot temizliği yapılmış, sıra araları el çapası, sıra üzerleri el ile temizlenmiştir. Ekim ayı için taze herba hasadı 12 Nisan 2009, meyve hasadı, 1 Temmuz 2009, Mart Ekimi taze herba hasadı 26 Mayıs 2009, meyve hasadı ise 4 Temmuz 2009 tarihlerinde yapılmıştır. Denemede iklim koşullarına bağlı olarak, özellikle yağışların yetersiz olduğu durumda yağmurlama yöntemi ile ilave sulama yapılmıştır. Denemede Şubat ayında ekilmesi planlanan dereotu bitkisi iklim şartlarının el vermemesi nedeniyle Nisan ayında deneme kurulmuştur. Denemede kasım ayı dereotu bitkisi çimlenmiş fakat soğuklardan kaynaklı olarak bitki erken fide döneminde zarar görmüş ve gözlem alınmamıştır. Nisan ayında yapılan ekilişlerde de bitki çıkışı düşük olmuş ve yeterli gelişme göstermediğinden yapılan gözlemler önemsenmemiştir. Tarla denemesinde bitki boyu, dal sayısı, şemsiye sayısı, şemsiyede meyve sayısı, 1000 meyve ağırlığı, meyve verimi, uçucu yağ oranı, uçucu yağ verimi gibi agronomik özellikler incelenmiştir. Yukarıda belirlediğimiz işlemlerden elde edilecek veriler Tesadüf Blokları Deneme Desenine göre MSTAT-C bilgisayar paket programında varyans analizine tabi tutulmuş, incelenen özellikler üzerine istatistiksel olarak önemli etkili olan faktörler saptanarak bu faktörlere ait ortalamalar arasındaki farklılıklar LSD testine göre belirlenmiştir. ARAŞTIRMA ve BULGULAR Farklı ekim zamanlarında dereotu bitkisinin bitki boyu, dal sayısı, şemsiye sayısı, şemsiyede meyve sayısı, şemsiye çapı,1000 tohum ağırlığı, meyve verimi, taze herba verimi, kuru herba verimi, taze herba nem içeriği, taze herba uçucu yağ oranı ve meyve uçucu yağ oranı ortalama değerleri ve LSD testi sonuçları Çizelge 1. de verilmiştir

5 Taze Herba Uçucu Yağ Oranı Meyvede Uçucu Yağ Oranı Kuru Herba Verimi Taze Herba Nem İçeriği Meyve Verimi Taze Herba Verimi Şemsiyede Meyve Sayısı 1000 Meyve Ağırlığı Şemsiye Sayısı Şemsiye Çapı Bitki Boyu Dal Sayısı Ç.Ü Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi Yıl:2013 Cilt:29-1 Çizelge 1. Farklı Ekim Zamanlarında Dereotu Bitkisinin Bitki Boyu, Dal Sayısı, Şemsiye Sayısı, Şemsiyede Meyve Sayısı, Şemsiye Çapı, 1000 Tohum Ağırlığı, Meyve Verimi, Taze Herba Verimi, Kuru Herba Verimi, Taze Herba Nem İçeriği, Taze Herba Uçucu Yağ Oranı ve Meyve Uçucu Yağ Oranı Ortalama değerleri ve LSD testi sonuçları Ekim 79.3a Ekim 6.3 Mart 61.4b Mart 3.2 LSD(0.05) LSD(0.05) ÖD Ekim 9.8a Ekim 7.3a Mart 4.4b Mart 4.6b LSD(0.05) LSD(0.05) Ekim Ekim 2.14 Mart Mart 1.76 LSD(0.05) ÖD LSD(0.05) ÖD Ekim 73.2a Ekim Mart 35.6b Mart LSD(0.05) LSD(0.05) ÖD Ekim Zamanları Ortlama Ekim Ekim 82.0 Mart Mart 79.9 LSD(0.05) ÖD LSD(0.05) ÖD Ekim Zamanları Ortlama Ekim 0.13 Ekim 1.3 Mart 0.10 Mart 1.55 LSD(0.05) ÖD LSD(0.05) ÖD ÖD: Önemli Değil

6 Bitki Boyu (cm) Dereotu bitkisinin kışlık ve yazlık ekimlerinden elde edilen bitki boyu ortalamaları kışlık ekimde (Ekim) 79.3 cm olurken yazlık ekimde (Mart) 64.1 cm olmuştur. Baytop (1984), dereotu bitkisinin 60 cm kadar boylandığını bildirmektedir. Araştırmacının bildirdiği ölçüden, kışlık ekimlerdeki bitki boyu ölçümleri yüksek, yazlık ekimlerle uyumludur. Garrabrants ve Craker (1987), Bayram ve ark.(1996), Randhawa ve ark. (1996), bitki boyunu daha yüksek olarak bildirmişlerdir. Dal Sayısı Dereotu bitkisinin kışlık ve yazlık ekimlerden elde edilen dal sayısı ortalamaları kışlık ekimde (Ekim) 6.3 adet/bitki olurken, yazlık ekimde (Mart) 3.2 adet/bitki olmuştur. Randhawa ve ark. (1996), yapmış oldukları çalışmalarında, kışlık ekilenlerin dal sayıları yüksek, yazlık ekilenlerin dal sayıları ise düşüktür. Şemsiye Sayısı Dereotu bitkisinin kışlık ve yazlık ekimlerinden elde edilen şemsiye sayıları kışlık ekimde (Ekim) ortalama 9.8 adet/bitki olurken, yazlık ekimde (Mart) 4.4 adet/bitki olmuştur. Randhawa ve ark.(1987), Randhawa ve ark. (1996), yaptıkları çalışmalarında bitkide şemsiye sayıları bulguları araştırmada elde edilen bulgulardan daha yüksektir. Şemsiye Çapı Dereotu bitkisinin kışlık ve yazlık ekimlerinden elde edilen şemsiye çapı ortalamaları kışlık ekimde (Ekim) 7.3 cm olurken yazlık ekimde (Mart) 4.6 cm olmuştur. Ceylan (1997), dereotu bitkisinin, şemsiyelerinin büyük ve ortalama çaplarının 20 cm ye kadar çıkabileceğini bildirmektedir. Garrabrants ve Craker (1987), 15 cm sıra aralığında ana şemsiye çapının cm, 50 cm sıra aralığında ise ana şemsiye çapının cm arasında değişim gösterdiğini bildirmişlerdir. Araştırma bulguları araştırmacıların bildirdiği bulgulardan düşük olmuştur. Şemsiyede Meyve Sayısı Dereotu bitkisinin kışlık ve yazlık ekimlerinden elde edilen şemsiyede meyve sayısı ortalamaları kışlık ekimde (Ekim) adet/şemsiye olurken yazlık ekimde (Mart) adet/şemsiye olmuştur Meyve Ağırlığı Dereotu bitkisinin kışlık ve yazlık ekimlerinden elde edilen 1000 meyve ağırlığı ortalamaları kışlık ekimde (Ekim) ortalama 2.14 g olurken, yazlık ekimde (Mart) 1.76 g olmuştur

7 Ceylan (1997), dereotu tohumunun 1000 meyve ağırlığının kökene bağlı olarak g olduğunu bildirmektedir. Wander ve Bouwmeester (1998), yaptıkları çalışmalarında g olduğunu bildirmektedirler. Araştırmada kışlık ve yazlık ekimler de araştırmacıların bulgularından daha yüksektir. Meyve Verimi Dereotu bitkisinin kışlık ve yazlık ekimlerinden elde edilen meyve verimi ortalamaları kışlık ekimde (Ekim) ortalama 73.2 kg/da olurken, yazlık ekimde (Mart) 35.6 kg/da olmuştur. Ceylan (1997), meyve veriminin kg/da arasında değiştiğini bildirmektedir. Hornok (1980), gübre etkinliklerini incelediği araştırmasında, araştırmadaki kışlık ve yazlık ekimlerden yüksek sonuçlar bulmuştur. Wander ve Bouwmeester (1998), farklı dozlarda azot uygulamasıyla meyve veriminin kg/da arasında değişim gösterdiğini bildirmiş olup, araştırmacıların bulguları araştırma bulgularından yüksektir. Taze Herba Verimi Dereotu bitkisinin kışlık ve yazlık ekimlerden elde edilen taze herba verimi ortalamaları kışlık ekim (Ekim) kg/da olurken, yazlık ekimde (Mart) kg/da olmuştur. Ceylan (1997), taze herba veriminin kg/da arasında değişebileceğini bildirmektedir. Araştırmadan elde edilen sonuçlar araştırmacının bildirdiği sınırlar içindedir. Kuru Herba Verimi Dereotu bitkisinin kışlık ve yazlık ekimlerinden elde edilen kuru herba verimi ortalamaları kışlık ekimde (Ekim) verim ortalaması kg/da olurken yazlık ekimde (Mart) kg/da olmuştur. Ceylan (1997), kuru herba veriminin kg/da arasında olduğunu bildirmektedir. Araştırma bulguları araştırıcının bildirdiği aralıkta yer almaktadır. Taze Herba Nem İçeriği Dereotu bitkisinin kışlık ve yazlık ekimlerinden elde edilen nem içeriği ortalamaları kışlık ekimde ortalama %82 olurken, yazlık ekimde %79.9 olmuştur. Taze Herba Uçucu Yağ Oranı Dereotu bitkisinin kışlık ve yazlık ekimlerinden elde edilen herba uçucu yağ oranları ortalamaları kışlık ekimde (Ekim) ortalama % 0.13 olurken, yazlık ekimde (Mart) %0.10 olmuştur. Hornok (1980), gübre kullanmadığı parsellerde taze herbadaki uçucu yağ oranını %1.18, gübre kullandığı parsellerde ise herbadaki uçucu yağ oranı %1.32 olduğunu bildirmektedir. Araştırmacının bulguları çalışmadaki oranlardan yüksektir. Sychev ve Shmanaeva (1989), bitkilerin rozet döneminde varyetelere göre uçucu yağ oranının değiştiğini herbadaki uçucu yağ oranının % olduğunu

8 bildirmektedirler. Araştırıcıların bulguları araştırma bulgularına yakındır. Bayram ve ark (1996), sıraya ektikleri dereotu bitkisinde kışlık ekim herba uçucu yağ oranının % arasında olduğunu bildirmektedir. Araştırma bulguları bu oranlar arasında yer almaktadır. Yazlık ekimlerde ise herba uçucu yağ oranları % dir. Bu oranlar yazlık ve kışlık ekimlerdeki araştırma bulgularından yüksektir. Özdemir (2005), herbada en yüksek uçucu yağ oranının %0.78 olduğunu bildirmektedir. Agarwal (2008), herba uçucu yağ oranın % arasında değiştiğini bildirmektedir. Araştırma bulguları araştırmacının bildirdiği oranlar arasında yer almaktadır. Meyvede Uçucu Yağ Oranı Dereotu bitkisinin kışlık ve yazlık ekimlerinden elde edilen meyvelerin uçucu yağ oranı ortalamaları kışlık ekimde (Ekim) ortalama %1.3 olurken yazlık ekimde (Mart) %1.55 olmuştur. Hornok, (1980), azot, fosfor ve potasyumun dereotu üzerindeki etkilerini incelediği çalışmasında, gübre kullanmadığı parsellerde meyvede bulunan uçucu yağ oranının %3.61 olduğunu, gübre kullandığı parsellerde ise meyvede uçucu yağ oranının %3.45 olduğunu bildirmektedir. Randhawa ve ark. (1987), sulanabilir koşullardaki çalışmalarında meyvede bulunan uçucu yağ oranlarının % arasında olduğunu bildirmektedir. Araştırıcıların bulguları, meyve uçucu yağ oranı bulgularından yüksektir. Özdemir (2005), meyvede en yüksek uçucu yağ oranının %4.31 olduğunu bildirmektedir. Agarwal (2008), meyve uçucu yağ oranlarının %1.5-5 arasında olduğunu bildirmiştir. Bulguları kışlık bulgulardan yüksektir. Yazlık bulgular ise araştırıcının bildirdiği oranlar arasındadır. Sonuçlar Bu çalışma Diyarbakır ekolojik koşullarında dereotu ile yapılan ilk çalışma niteliğindedir. Dereotu bitkisi dört farklı zamanda kışlık olarak Ekim-Kasım aylarında ve yazlık olarak Mart-Nisan aylarında ekilmiştir. 24 Ekim 2008 de kışlık ekimi yapılan dereotu bitkisi taze herba hasadı 12 Nisan 2009 da, 1 Temmuz 2009 da da tohum hasadı yapılmıştır. 19 Kasım 2008 de ekimi yapılan dereotu bitkisi erken fide döneminde soğuklardan zarar görmüş olduğundan gözlem alınamamıştır. Yazlık olarak 16 Mart 2009 da ekilen dereotu bitkisi 26 Mayıs 2009 da taze herba hasadı ve 4 Temmuz 2009 da da tohum hasadı yapılmıştır. Şubat ayında yapılan ekimlerin iklim koşullarının uygun olmaması nedeniyle 17 Nisan 2009 da yapılmış olup Nisan ayında da bitkilerin vejetasyon dönemi kısalığı ve sıcaklıklardan kaynaklı olarak yeterli çıkış yapmamıştır. Bu nedenle Nisan ayına ait ekilişler için gözlemler alınmamıştır. Bundan sonra yapılacak agronomik denemelerde erken sonbahar ve ilkbahar ekimleri dikkate alınarak yapılmalıdır. Çalışmadan elde edilen sonuçlar ışığında, taze herba üretimi için kışlık ekimler tavsiye edilmelidir. Ancak, erken ilkbaharda yağış rejiminin düzensizliklerinden dolayı ilave sulama yapılmalıdır

9 Dereotu tohumu uçucu yağ bakımından daha zengindir. Bu nedenle uçucu yağ üretiminde tohumlar kullanılmalıdır. Tohum üretimi için kışlık ekimler yapılmalıdır. Dereotu bitkisi açık ve güneşli ortamları ve iyi drene edilmiş toprakları tercih etmektedir. Güneydoğu Anadolu Bölgesinde pamuk yetiştirilen alanlarda yeşil herba üretimi yapılmasına olanak sağlamaktadır. Kaynaklar AGARWAL, A. A., Chemical Composition of Major Essential Oil of India. Published by Swaraj Herbal Plants Ltd. Barabanki, India. p: 281 AKGÜL, A., Baharat Bilimi ve Teknolojisi. Gıda Teknolojisi Derneği Yayınları No: 15, s , 451. Damla Matbaacılık ve Ticaret, Matbaacılar Sitesi No. 105/A Konya. BAYDAR, H., Tıbbi, Aromatik ve Keyf Bitkileri Bilimi ve Teknolojisi. Süleyman Demirel Üniversitesi. Yayın No:51 s: 288 BAYRAM, E., ÇAKMAK, E., CEYLAN A., Dereotunda (Anethum graveolens L.) farkılı ekim zamanı ve ekim yöntemlerinin verim ve kaliteye etkileri XI. Bitkisel İlaç Ham Maddeleri Toplantısı Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Bildiri Kitabı, Ankara, Mayıs BAYTOP, T Türkiye de Bitkiler ile Tedavi. İstanbul Üniversitesi Yayınları No: 3255, s CALLAN, N. W., JOHNSON, D. L., WESTCOTT, M. P., WELTY, L. E., Herb and Oil Composition of Dill (Anethum graveolens) Effect of Crop Maturity and Plant Density. Industrial Crops and Products, 25 (3): CEYLAN, A., Tıbbi Bitkiler II (Uçucu Yağ Bitkileri). Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayın No: 481, s.57, GARRABRANTS, N. L., ve CRAKER, L. E., Optimizing Field Production of Dill. Acta Horticulturae, Medicinal and Aromatic Plants, 208: HORNOK, L., 1980., Effect of Nutrition Supply on Yield of Dill (Anethum graveolens L.) and The Essential Oil Content. Acta Horticulturae, Medicinal and Aromatic Plants, 96: ÖZDEMİR, Z., Dereotu (Anethum graveolens L.) nda Bitki ve Tohum Verimi İçin Uygun Hasat Zamanlarının Belirlenmesi. Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, 53 s. Adana.(yayınlanmamış) RANDHAWA, G. S., SINGH, A., MAHEY, R. K., Optimising Agronomic Requirements For Seed Yield and Quality of Dill (Anethum graveolens L.) Oil. Acta Horticulturae, Medicinal and Aromatic Plants 208: RANDHAWA, G. S., GILL, B. S., SAINI, S. S., ve SINGH, J., Effect of Plant Spacings and Nitrogen Levels on The Seed Yield of Dill Seed (Anethum graveolens L.). Acta Horticulturae, Medicinal and Aromatic Plants, 426: SYCHEV, S. I., ve SHMANAEVA, T. N., Dill Breeding For Quality Production. Acta Horticulturae, Quality of Vegetables, 244:

10 URL, 1. (Erişim tarihi: 6 Mayıs 2009) URL,2. 1/Makale%201.pdf (Erişim tarihi: 6 Mart 2008) WANDER, J. G. N., ve BOUWMEESTER, H. J., Effects of Nitrogen Fertilization on Dill (Anethum graveolens L.) Seed and Carvone Production, Industrial Crops and Products 7: TUİK, Türkiye İstatistik Kurumu Verileri