International Journal of Languages Education and Teaching

Transkript

1 ISSN: , Mannheim GERMANY p HOW TO TELL LINGUISTIC VALUE? DİLSEL DEĞER NASIL ANLAŞILIR? 1 Engin YILMAZ 2 & Erdal ÖZCAN 3 ABSTRACT Linguistic value (Eng. Linguistic value) "as a result of relationships with their varied and the like of a language unit in context won the semantic and the syntactic role of nature versus the abstract called" (Yilmaz, 2014: 30). The basic question of the study: "Frequent use of a language unit and / or the language of the common being that unit's time corrode and weaken the the different layers (the even pushed out of the cycle) or the more busy, more valuable / allows it to reach a significant volume of it? The effectiveness of the message; Is a unit of linguistic structure or surface increases have been in the deep structure? ". The purpose of the research done; expressed understanding of the linguistic value of the units can be used in determining the extent of linguistic examples are contributing to the theoretical linguistics study. Key Words: Linguistic value, prompt, multi-tasking. ÖZET Dilsel değer (İng. linguistic value) bir dil biriminin benzerleriyle ve farklılık gösterdikleri ile ilişkileri sonucunda, bağlam içinde kazandığı semantik ve sentaktik rollerinden doğan soyut karşılığa denir (Yılmaz, 2014:30). Araştırmanın temel sorunsalı şudur: Bir dil biriminin sıklıkla kullanılması ve/veya dilin değişik katmanlarında yaygın olması o birimin zamanla yıpranıp zayıflamasını (hatta çevrim dışına itilmesini) mı yoksa daha işlek, daha değerli/önemli bir birim hâline gelmesini mi sağlar? İletinin etkililiğini; dilsel bir birimin yüzey yapıda mı yoksa derin yapıda mı bulunması artırır?. Araştırmanın yapılmasındaki amaç; dile ait birimlerin dilsel değerlerinin anlaşılmasında kullanılabilecek dilbilimsel ölçütleri örnekler ile belirleyerek kuramsal dil bilimi çalışmalarına katkıda bulunmaktır. Anahtar Kelimeler: Dilsel değer, istem, çok işlevlilik. 1. GİRİŞ Değer ve dilsel değer kavramları başlıca kaynaklarda şöyle tanımlanmıştır: değer: isim 1. Bir şeyin önemini belirlemeye yarayan soyut ölçü, bir şeyin değdiği karşılık, kıymet 7. Bir ulusun sahip olduğu sosyal, kültürel, ekonomik ve bilimsel değerlerini kapsayan maddi ve manevi ögelerin bütünü ( ; değer (Alm. Vert) (Fr. valeur) Bir 1 Bu çalışma Nevşehir Hacı Bektaşi Veli Üniversitesi tarafından düzenlenen 1. Uluslararası Dil Eğitimi ve Öğretimi Sempozyumu nda sözlü bildiri olarak sunulmuştur. 2 Prof. Dr., Sakarya Üniversitesi, Rektörlük Türk Dili Bölümü, e-posta: eyilmaz71@gmail.com 3 Öğr. Gör., Sakarya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Türkçe Eğitimi Bölümü, e-posta: eozcan@sakarya.edu.tr

2 DİLSEL DEĞER NASIL ANLAŞILIR? 735 göstergenin anlam dizgesindeki konumundan, öbür göstergelerle aynı dilsel yapı içinde kurduğu bağıntılardan kaynaklanan görece durum.// Değer kavramı, dilin bir töz olmayıp bir biçim niteliği taşıdığının anlaşılmasıyla doğmuştur. Dilsel bir öğenin değerini belirleyebilmek için onunla aynı düzlemde yer alan öbür öğeleri de göz önünde tutmak gerekir (Vardar vd., 1980:55); değer Sözcüklerin ya da dil göstergelerinin birbirleri ile kurdukları bağıntıda yer alır. Çünkü sözcüğün içeriği, yalnızca kendi dışındaki öğelerin yardımıyla tam olarak belirlenebilir (Bayat ve Ülper, 2014:323). Dilsel değer (linguistic value) Eğer dilsel bir gösterge dilin temel bileşenini oluşturuyorsa, o zaman bunun göstergenin kimliğini ve aynı zamanda dilin kimliğinin temelini oluşturduğu öne sürülebilir. Dilin diakronik ve senkronik görünüşlere sahip olduğu dikkate alındığında, bu durumun iki farklı bakış açısıyla açıklanması gerektiği vurgulanabilir. Bu durum, Saussure ün gerekçelendirdiği dilsel kimlikler ve dilsel gerçeklikler arasındaki ayrıma kadar gider. Dilsel kimlikler ve gerçekler arasındaki fark, dilsel değerin merkezi rolünden kaynaklanmakta ve bu kavramın ekonomik ilişkiler aracılığı ile açıklanması önerilmektedir Anlam, dizge içinde terimlerin dil içi ya da dil dışı pozitif ya da negatif değerini de içerir (Dineen, 2007: ); Dilsel değer; (İng. linguistic value) Bir dil biriminin benzerleriyle ve farklılık gösterdikleri ile ilişkileri sonucunda, bağlam içinde kazandığı semantik ve sentaktik rollerinden doğan soyut karşılığa denir (Yılmaz, 2014:30). Ancak, mevcut kaynaklar incelendiğinde dilsel değer ile kavramsal değerin birbirine karıştırıldığı görülmektedir. Nitekim kavramsal değer (conceptual value): Dış dünyadaki nesnelerin simgesi olarak dil birimlerine yüklenen değere denir. Örneğin; bir ulaşım aracı olması bakımından tren kavramının değeri bisiklet, gemi, otomobil, tekne, uçak, vapur, yat vb.nin oluşturduğu dizge içinde belirlenir. Ulaşım aracı olarak trenin değeri; hız, güvenlik, konfor, yaygınlık vb. ölçütlere göre belirlenir. Hız ölçütü bakımından öncelikli olan taşıt uçak olsa da, güvenlik ölçütü bakımından tren in daha öncelikli olduğunu ve yolcular tarafından daha çok tercih edildiğini söylemek mümkündür. Ayrıca; trenin değeri ülkeden ülkeye, hatta aynı ülkede bölgeden bölgeye değişir. Kömürle çalışan kara tren yerini yüksek hızlı tren e bırakmıştır. Elazığ yöresinden derlenen türküde geçen Kara tren gelmez m ola/düdüğünü çalmaz m ola bugün için nostaljik/tarihsel bir değeri vardır. Bireylerin aynı konuma gelebilecek olasılıklar arasında bir seçim yapması Jakobson tarafından ortaya atılan bir varsayımdır. Buna göre dil kullanımı temelde iki edime dayanır: seçme ve birleştirme. Seçme, dizisel eksende bulunan dilsel birimlerden birini almaktır; birleştirme ise bu birimi daha karmaşık dilsel yapılar içinde diğer birimlerle ilişkilendirmek demektir. Seçme ekseni, bireyin zihninde bulunan soyut bir yapıdır. Bir tümcede bir konuma gelebilecek aynı anlamdaki sözcükler arasında seçim yaparken bu eksende bir işlem yapılıyor demektir. Seçme eksenindeki birimler arasında bulunan ayrımlar onların değeri ile ilişkilidir (Kıran ve Kıran, 2006). Seçme işlemi soyut ve bireysel olmakla birlikte bağlamın dildeki sınırlayıcılığına, belirleyiciliğine de dayanır. Örneğin; tuvalet kavramı için Türkçede kullanılan başlıca sözcükler şunlardır: abdesthane, aralık, ayakyolu, yüznumara, hacet yeri, hela, kenef, memişhane, kademhane, müsteraha. Dil kullanıcısı bunlardan hangisini kullanmayı tercih etmelidir? Dil içi ve dil dışı bağlam; metin türü (kullanmalık metin-kurmaca metin) bu seçme işleminde etkili olacaktır. Ana dili kullanıcısının sözvarlığı potansiyeli, yaşı, eğitimi, kültürü, cinsiyeti, dünya görüşü, bulunduğu ortam vb. değişkenler bu seçme işleminde etkili olacaktır. Amerikan İngilizcesinde yaygın olarak restroom (a bathroom in a public building)

3 736 Engin YILMAZ & Erdal ÖZCAN ve lavatory (a room or compartment with a toilet and washbasin; a bathroom) kullanılmaktadır. Avrat, bayan, döl eşi, eş, hanım, hatun, kadın, karı, refika, zen, zevce vb. sözcükler erkek olmayan insan ı, yani kadın ı anlatmakta kullanılabilecek birimlerin oluşturduğu bir dizgedir. Bu dizgelerde bulunan her birim, belli bir bağlamda oluşturulabilecek tümcelerde yer alma bakımından değerlerine bağlı olarak diğer birimlere oranla önceliklidir. Tümcede kullanılmak üzere uygun olmayan bir birim seçildiğinde anlamsal açıdan pek değişiklik olmaz, ancak kullanım açısından bir kusur oluşur. Sözcüklerin değerine ilişkin bireysel duyarlılık bu noktada önem kazanır (Bayat ve Ülper, 2014:325). 2. YÖNTEM 2.1. Araştırmanın Temel Sorunsalı Araştırmanın temel sorunsalı şudur: Bir dil biriminin sıklıkla kullanılması ve/veya dilin değişik katmanlarında yaygın olması o birimin zamanla yıpranıp zayıflamasını (hatta çevrim dışına itilmesini) mı yoksa daha işlek, daha değerli/önemli bir birim hâline gelmesini mi sağlar? İletinin etkililiğini; dilsel bir birimin yüzey yapıda mı derin yapıda mı yoksa derin ötesi yapıda mı bulunması artırır? 2.2. Araştırmanın Temel Amacı Araştırmanın yapılmasındaki temel amaç; dilde kullanılan birimlerin dilsel değerlerinin (sözlüksel, dilbilgisel, işlevsel) anlaşılmasında kullanılabilecek başlıca dilbilimsel ölçütleri belirleyerek kuramsal dil bilimi çalışmalarına katkıda bulunmaktır. 3. ANLAM, DEĞER VE SÖZCÜK ARASINDAKİ İKİŞKİ Bir dildeki sözcük sayısı, o dili konuşan toplumun, başta yaşanılan fiziksel ortamlar, kullanılan araç ve gereçler gibi maddi yaşamda olmak üzere teknolojide, mimaride, sanayiide, eğitimde, sporda vb.de çeşitlilik, çok yönlülük, karmaşıklık gibi ne denli gelişmiş olduğunu gösterir ama bütün bunlar dilin değil, o dili konuşan toplumun gelişmiş olduğunu gösterir Dillerde önemli olan sözcüğün sayısı değil, türetme yollarıdır. Dillerin hangi türetim yollarına sahip olduğu, tipolojileri gereğidir (Uzun, 2006:87). Saussure a göre; bir sözcüğün anlamı onun dilbilimsel değeri (linguistic value) olarak düşünülebilir. Bir dilsel göstergenin değeri; onun belirli dizimsel kombinasyonlar içinde kullanılabilme potansiyeli, ama diğer taraftan başka kombinasyonlarla kullanılamaması ve ayrıca aynı kombinasyon içinde kullanılabilir olan başka göstergelerle arasındaki çağrışımsal karşıtlığa dayalı ayırıcı kullanım ile belirlenir (Harris, 1991:23; Han and Cadierno, 2010: ). Bir sözcük, benzeri olmayan ile değiştirilebilir ve benzeri ile karşılaştırılabilir. Bir sözcüğün semantik değeri (semantic value) yalnızca ilişkili olduğu kavramsal örüntü içinde belirlenmez, aynı zamanda aynı dilbilimsel sistem içinde yer alan diğer sözcüklerle olan ilişkileri ile de belirlenir (Han and Cadierno, 2010:105). Saussure değer kavramını şöyle somutlaştırır: Fransızca mouton sözcüğü ile İngilizce sheep sözcükleri, her ikisi de koyun anlamına gelen bu sözcükler değerleri açısından birbirinden ayrışır. Çünkü Fransızca mouton hem canlı koyunu hem de

4 DİLSEL DEĞER NASIL ANLAŞILIR? 737 pişirilmiş koyun etini karşılar. Oysa İngilizcede pişirilmiş koyun eti için mutton diye başka bir sözcük vardır. Dolayısıyla bu iki sözcük eşanlamlı olmalarına karşın eşdeğerli değildir (Saussure, 1985). Bir sözcük gerçekte nedir? sorusu Bir satranç taşı nedir? sorusuna benzer. Bu noktada, Dilsel birimlerin özdeşliğini izah etme işinde, tahta üzerinde oynanan oyunlar analojisine başvurmak hem Wittgenstein hem de Saussure de ortaklaşa karşılaştığımız bir durumdur. Üstelik her ikisinin de tercihi aynı oyundur: satranç. Saussure a göre: Tahta taşların yerine fildişi taşlar koyarsam, ortaya çıkan değişiklik dizgeyi ilgilendirmez. Ama taşların sayısını azaltır ya da çoğaltırsam, bu değişiklik oyunun kurallarını (gramerini) derinden etkiler. (Saussure, 1985:26). Sözcük; statik bir bakış açısıyla matematikteki çember çevresinin uzunluğunun çapının uzunluğuna bölünmesi ile elde edilen sabit sayı (3,1416) değildir. Sözcük matematikte bir denklemin içinde -diğer ögelerin çevrelemesiyle- kesin değerini kazanan X kavramı gibidir. Nitekim, sözcükler de bir tür dilbilgisi denklemi olan anlatım birimleri ve cümleler içinde değer kazanır (Öneren, 1995:21-22). Bu x kavramı bağlam içinde kullanılıp, diğer dilsel birimlerle ilişki kurduğu takdirde bir anlam kazanır (veya anlamı kesinleşir), bir işlev üstlenir, bir biçimleniş özelliği gösterir (çekime veya türetime uğrar) ve bir kullanımsal değer taşır Dilsel Değer Nasıl Belirlenir? Değerin varlığı, değeri belirlenecek şey ile değiştirilebilir benzemez öğelerin ve karşılaştırılabilir benzer öğelerin bulunmasına bağlıdır (Saussure, 1998). Buna göre bir sözcük bir kavramla değiştirilebilir, yani bir anlama gelir; aynı zamanda başka sözcüklerle de karşılaştırılabilir, yani dizge içindeki diğer sözcüklerden farklı bir boyut taşır. Bu iki etken, değer kavramının zorunlu dayanaklarıdır. Dizimsel ilişkiler mevcutlar-arası (in praesentia) bir keyfiyet arz eder (Harris, 1991:23). Dizimsel bağıntı, aynı anda birlikte bulunan öğeler arasındaki bağıntıdır ve gerçek bir dizilişte yer alan iki ya da daha çok sayıda öğeye dayanır. Benim evim öbeğinde benim ve evim dizimsel olarak ilişkilidir. Bu ilişki çizgiseldir, yani iki gösterge aynı anda söylenemediği için ancak sırayla söylenebilirler. Dolayısıyla bu ilişki iki göstergenin aynı öbek/cümle içinde bulunmalarının ya da art arda gelmelerinin ne biçimde olacağını ifade eder. Çağrışımsal ilişkiler ise noksanlar-arası (in absentia) bir özellik taşır. Çağrışımsal bağıntı, aynı anda birlikte bulunmayan öğeleri gücül bir belleksel dizide birleştirir. (Saussure, 1985:134). Yine benim evim öbeğindeki benim göstergesi senin, onun, başkasının göstergeleri ile, evim göstergesi ise yuvam, ocağım, dairem, vb. göstergeleri ile çağrışımsal olarak ilişkilidir. Değeri belirlenecek dil ögesine; türdeşi olan ya da olmayan farklı dil birimleri eklenir ya da ilgili öge dilde geçerli olan bir öbeksel yapı içine konumlandırılır. Sözlüksel, dilbilgisel, işlevsel değeri bakımından nüans düzeyinde de olsa farklılık olup olmadığı bulgulanır. Bu ekleme/konumlanma işleminde kullanılan yeni dil ögesi, hedef dil ögesinin değerinin belirlenmesine yarar. Ar. kalp ile; Türkçe yürek ve gönül kavramları eş anlamlı/yakın kabul edilseler de, eşdeğerli ögeler değildir. Eğer eşdeğerli ögeler olsalar idi, bütün atalar sözü, deyim, birleşik söz,

5 738 Engin YILMAZ & Erdal ÖZCAN birleşik fiil, türev vb.de birbirinin yerini kullanılıyor olmaları ve sözlüksel, dilbilgisel, işlevsel vb. bakımlardan ortaya nüans düzeyinde de olsa hiçbir farklılık çıkmaması gerekirdi. Oysaki; açık/kapalı kalp ameliyatı, kalp hastası/kalp doktoru, kalp krizi, kalp spazmı, yapay kalp vb. kullanımlardaki kalp sözcüğünü yürek veya gönül ile değiştirdiğimizde bir eşdeğerlilik sözkonusu olmadığını görüyoruz. Nitekim bizim kültürümüzde gönül ; daha derin, daha içsel bir anlama sahiptir. Alçak gönüllü deriz ve bu bağlamda alçak gibi negatif bir içeriğe sahip niteleyicinin olumluluk içeren bir kullanım değerine ulaştığını görürüz. Ancak; alçak kalpli veya alçak yürekli kullanımlarına -henüzbaşvurmayız. Türevlerde de durum farklıdır: Kalp+siz merhametsiz anlamına gelirken; yürek+siz cesaretsiz, korkak anlamına, gönül+süz ise isteksiz anlamına gelir. Kalp+li kalp hastalığı olan anlamına gelirken; yürek+li cesur, korkusuz, gönül+lü ise istekli anlamına gelir. Değeri belirlenecek öge niteleyici ya da belirten ise; öncelikle 0 (sıfır) noktası saptanır, daha sonra bu nokta dikkate alınarak hiyerarşik olarak yukarı/sağa ve/veya aşağı/sola yönlü olarak sıralama yapılır. Örneğin; orta kavramı; çeşitli kombinasyonlarda standart olanı, vasatı karşılar. Diğer ögelerin değerinin belirlenmesinde temel referans noktası olur. İlk-orta-lise (öğrenim aşaması) Kötü-orta-iyi (kalite) Kısa-orta (midi)-uzun (süre) Sade-ortaşekerli (miktarölçü) Küçük-ortabüyük (ebat) Zayıf-orta-iyi (ölçü) İstem (İng. valency): Dil birimlerinin söz dizimsel ve semantik çevresini belirleyebilme ve bunu yönetebilme kapasiteleri birbirinden farklıdır. Fiiller, bu bakımdan daha etkin dil birimleri olarak kabul edilmektedir. Fiillerin istemi; mantıksal, söz dizimsel, semantik ve morfolojik düzeyler bakımından değişiklik gösterebilir. Türkçe fiillerin mantıksal istem sınıflandırmasında fiillerin istem sayısı; söz dizimsel istem sınıflandırmasında fiillerin göründüğü söz dizimsel çevre ya da cümle yapısı; semantik istem sınıflandırılmasında rol temelli yaklaşım ve semantik roller dikkate alınır (Doğan, 2011:49). Türkçe fiillerin oluşturduğu söz dizimsel yapılar zorunlu ve seçimli tamlayıcılar dikkate alınarak belirlenmiştir. Seçimli tamlayıcının bulunduğu yapılar alternatif söz dizimsel yapı örnekleri olarak kabul edilebilir. Bir fiilin birden fazla söz dizimsel yapıda görünebilmesi, onun ya farklı anlam değişkelerinin olduğuna ya da fiilin belirli anlam değişkesinin istem değiştirimleri gösterdiğine işaret eder (Doğan, 2011:464). Örneğin; susamak, yürümek, yüzmek vb. fiiller yalnızca kim li kullanıma sahip iken; açmak,

6 DİLSEL DEĞER NASIL ANLAŞILIR? 739 almak, anlatmak vb. fiiller hem kim li hem kimi li hem de kime li kullanıma sahiptir. Türetim ve Türetkenlik: Dil kullanıcıları tümce kurdukları gibi sözcükler de kurabilir. Dil kullanıcıları tarafından sözlükle anlam arasında belirli bir gönderimsel ilişki kurulduktan ve bu ilişki kullanıcılar arasında bilinmeye başladıktan sonra yeni oluşan sözcük ortak sözcük deposuna, yani sözvarlığına (vocabulary) katılır (Uzun, 2006:48). Türetimin gerçekleşmiş olması için, bu sürece giren öğenin sözlüksel içerik açısından ve olasılıkla ses, biçim veya sözcük türü açılarından değişmiş olması beklenir (Uzun, 2006:48). Örneğin; kokusuz, suda eriyen, yiyecekleri korumada ve tatlandırmada kullanılan billursu madde biçiminde bir sözlüksel içerik taşıyan tuz sözcüğünden +lu eklenmesi yoluyla elde edilen tuzlu sözcüğü içinde fazlaca tuz olan gibi farklı bir içeriğe geçtiği gibi ses ve biçimce de değişmiştir. Tek heceli iken iki heceli olmuş, kök sözcük iken türemiş sözcük konumuna geçmiş ve ad iken sıfat olmuştur (Uzun, 2006:48). Biçimbilim literatüründe bazı ekler türetken olarak tanınırken, bazı eklerin de yarıüretken (semiproductive) olduğu bilinmektedir. Bazı eklerin de birkaç örnekle sınırlı kaldığı hiç türetme imkânı olmadığı için ölü ekler olduğu kabul edilmektedir. Örneğin; del-geç varken çiz-geç, yaz-gaç gibi sözcükler yoktur (Uzun, 2006:92-93). Sözlükselleşme (lexicalisation) ve Anlık Oluşum (nonce formation) : Yeni bir sözcüğün dilde belirli bir sözlüksel içerikle, belirli bir çapta yaygınlaşması, tutunması sözlükselleşme olarak adlandırılır. Sözlükselleşmiş sözcükler artık o dilin sözvarlığına ait olmuş sözcüklerdir. Bir sözcüğün sözlükselleşip sözlükselleşmediğini anlamak ve nasıl sözlükselleştiğini ortaya çıkarmak için yapılacak en basit iş, genel sözlüklere bakmak olsa gerektir Sözcüklerin sıklığı gözetilerek oluşturulmamış genel sözlükler bize, bir sözcüğün yaygınlığı konusunda hiçbir bilgi vermez (Uzun, 2006:89). Adını hatırlayamadığımız şey ler için şey, falan, filan argo özellikli de olsa zımbırtı, zamazingo gibi sözcükler kullanırız ama bazen bir ad da uyduruveririz. Bu sözcükler genellikle türetildiği ortamda kalır, yani tutunmaz ; birer anlık oluşum (nonce formation)dur. Bununla birlikte, anlık oluşumlar, dillerdeki yeni sözcüklerin asıl kaynağıdır. Bu oluşumlar, başkaları tarafından da kullanılmaya başlarsa, artık yaygınlaşmış ve tutunmuş demektir (Uzun, 2006:89). Konuşurken hatırlayamamak nedeniyle bir ad yakıştırma; belirli bir adı olmayan nesneye, duyguya yeni bir ad verme; dili yaratıcı ve sanatlı olarak kullanma gibi nedenlerle geçici olarak türetilmiş birçok sözcük olduğunu görürüz. Didem Madak ın kullandığı gezmeyegen anlık oluşum için tipik bir örnek sayılabilir (Madak, 2014:91). Gez-egen yapısındaki sözcük güneş çevresinde dolanan, ondan aldıkları ışığı yansıtan gök cisimlerinin ortak adı, seyyare, planet anlamıyla gök bilimi terimi olarak kullanılmakta iken; gez-eğen yapısındaki sözcük halk ağzında çok gezen kimse anlamında kullanılır. Gez-gin yapısındaki sözcük ise Standart Türkçede gezmek, tanımak, görmek, dinlenmek amacıyla geziye çıkan (kimse), gezici, gezmen, seyyah anlamında kullanılmaktadır Dil Prestiji (Türkçe kelimelerin prestiji) Dil ilişkilerinde sosyal bakımdan baskın olan verici dile ilişkin unsurlar, alıcı dilin konuşurları tarafından prestijli olarak değerlendirilir. Türkçe sözcükler, bazen Slavca eş anlamlılarına göre daha prestijlidir. Örneğin (kapı>) kapija (giriş; kapı), Slavca kökenli vrata ile eş anlamlıdır. Evin dahilindeki kapı vrata dır, dışarıya açılan kapı ise kapija dır. Zafer kapısı

7 740 Engin YILMAZ & Erdal ÖZCAN anlamındaki Triumfalna kapija tamlamasında kapı için vrata değil, kapija kullanılır (Eker, 2006:72). 4. SONUÇ Dış dünyadaki nesnelerin simgesi olarak dil birimlerine yüklenen kavramsal değer ile dilsel değer birbirine karıştırılmaktadır. Dilsel değeri öncelikli olan ögeler; diğer ögelerin kısaltılmasına (İng. abbreviaton), sınırlandırılmasına/daraltılmasına (İng. reduction), silinmesine (İng. delete), gölgelenmesine (İng. shading), tıkanmasına (İng. blocking) yol açar. Bu itibarla; belli dizgelerde bulunan dilsel bir birim, belli bir bağlamda oluşturulabilecek kullanımlarda yer alma bakımından değerlerine bağlı olarak diğer birimlere oranla önceliklidir. Aynı dil içindeki yakın kavramları belirten sözcüklerin birbirleri üstünde sınırlandırıcılıkları sözkonusudur. Seçme ekseni, bireyin zihninde bulunan soyut bir yapıdır. Bağlam içinde aynı/yakın anlamdaki sözcükler arasında seçim yaparken bu eksende bir işlem yapılması gerekir. Seçme eksenindeki birimler arasında bulunan dilbilimsel ayrımlar (sınırlayıcılıklar/zorlayıcılıklar) ilgili birimin dilsel değeri ile; sosyal/kültürel/işlevsel vb. ayrımlar ise kavramsal değeri ile ilişkilidir. KAYNAKÇA Kitap Tek Yazarlı Baker, Mark C. (2004) Lexical Categories, Cambridge University Press, London. Bayrav, Süheyla (1998) Yapısal Dilbilimi, Multilingual Yayınları, İstanbul. Cruse, Alan (2006) A Glossary of Semantics and Pragmatics, Edinburgh University Press, Edinburgh. Dineen, Francis P. (2007) Generale Linguistics, Gerogetown University Press, Washington DC. Harris, Roy, (1991) Language, Saussure and Wittgenstein, How to play games with words, Routledge, London. Jackson, Hovard (2007) Key Terms in Linguistics, Continuum International Publishing Group, London. Madak, Didem (2014) Pulbiber Mahallesi, Metis Yay., İstanbul. Öneren Çam, Ayfer (1995), Ah Şu Takısız Tamlamalar!, Çağdaş Türk Dili, sayı: 94, Ankara. Saussure, F. de (1985) Genel Dilbilim Dersleri (çev: Berke Vardar), Multilingual Yay., İstanbul. Sweeney, Daniel Robert (2008), An Integrated Model of Value Equity in Spectator Sports: Conceptual Framework and Empirical Results, USA. Uzun, Nadir Engin (2006) Biçimbilim Temel Kavramlar, Papatya Yay., İstanbul. Vardar, Berke vd. (1980), Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü, TDK Yay., Ankara. Yılmaz, Engin (2014) Temel Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü, Pegem Akademi Yay., Ankara.

8 DİLSEL DEĞER NASIL ANLAŞILIR? 741 Kitap Çok Yazarlı Han, Zhao Hong; Cadierno, Teresa (2010), Linguistic Relativity in SLA Thinking for Speaking, MPG Books Group, Great Britain. Kıran, Z.; Kıran, A.E. (2006) Dilbilime Giriş, Seçkin Yayıncılık, Ankara. Makale Tek Yazarlı Eker, Süer (2006), Bosna da Etnolingüistik Yapı ve Türk Dili ve Kültürü Üzerine, Milli Folklor, sayı: 72, Ankara. Yalçın, M. (2011) Değer» kavramı, Türk Dili Dergisi, c: 25, sayı: 146, Makale Çok Yazarlı Bayat, Nihat; Ülper, Hakan (2014) «Türkçe Öğretmen Adaylarının Dilsel Değer Kavramına İlişkin Yeterlik Düzeyleri», Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, c: 11, sayı: 22. Tez Doğan, Nuh (2011), Türkiye Türkçesi Fiillerinde İsteme Göre Anlam Değişmeleri, (Basılmamış doktora tezi), Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun.