Anlambilim ve Edimbilim. Giriş Konuları

Transkript

1 Anlambilim ve Edimbilim Giriş Konuları

2 İletişim Anlamın en «anlamlı» olduğu yer iletişim Basit bir iletişim modeli kanal (mesaj) gönderen kodlama gönderilen sinyal gürültü artıklık alınan sinyal kod açma (mesaj) alıcı Konuşucu anlamı, dinleyici anlamı, gösterge anlamı

3 İletişim Bir gösterge sistemi olarak dil Uzlaşımsallık ( ad hoc) Gösterge Form anlam ikiliği ör. «kalem» = k-a-l-e-m + Gösteren? Boş kategoriler, dışlak öğeler Kurallılık ör. *lı-lık-kural Üretkenlik/yaratıcılık ör. Deniz [ Cem diye düşünüyor ] sanıyor. Gösterilen

4 Dil ve göstergebilim: Bazı temel kavramlar Görüntüsellik nedensizlik/keyfilik ör. III 3 Görüntüsellik keyfilik ör. III Nedensizlik/keyfilik dilin kilit «tasarım özelliği». Dilsel göstergeler arasındaki yapısal farklılaşmanın boyutları sınırlı. Yansıma sözcükler ve görüntüsellik ör. crash şangır Dilbilgisi ve görüntüsellik ör. Çok büyük bir adam gördüm. *Büyük bir adam gördüm çok.

5 Dil ve göstergebilim: Bazı temel kavramlar Uzlaşımsallık (karş. nedensizlik) Dilsel göstergeler toplumdan topluma değişiyor.? Dil tümelleri Doğallık Kültürler arasında ortak, genetik olarak aktarılıyor. ör. gülümseme, somurtma, korku ifadeleri vb. Çok parçalılık/ayrıklık süreklilik ör. p.a.r.ç.a-l.ı-l.ı.k

6 Dilsel göstergelerin özellikleri Basit ve karmaşık göstergeler Tek başına öbek halinde ör. «Evet!» toplanırlık (=basit+basit) ör. çalış-tır-ma-dı karmaşıklık kırmızı kalem kutusu Dildeki karmaşıklıkta sınır yok! Özyineleme (üretkenlik/yaratıcılık), diğer bir «tasarım özelliği»

7 Dilsel göstergelerin özellikleri Farklı dilsel düzlemlerdeki göstergeler Ses ör. glare, glimmer, glitter vs. (ışık) ( globe) Biçimbirim ör. Ahmet Mehmet e sarıldı. (sözce zamanına göre olay zamanı) Sözcük ör. muvaffakiyetsizleştiricileştiriveremeyebileceklerimizdenmişsinizcesine Cümle ör. Is John here? ( John is here.) (soru) Metin ör. Bir yazının akademik makale olması metnin yapısı ile ilgili

8 Dil ve diğer iletişim kanalları İletişimde dilsel göstergelere ek olarak 1. Dilüstü göstergeler i. Sadece konuşma esnasında üretilebilenler ör. anormal ses yüksekliği, perdesi vb. ii. Dile eşlik ettiğinde anlamlandırılabilenler ör. duraksama, el kol işaretleri vb. Noktalama, kipleme, gösterim işlevleri 2. Dildışı göstergeler ör. konuşurken gülümsemek vb.

9 Farklı disiplinlerde anlamın incelenmesi Felsefe Herhangi bir şeyin bir anlama gelmesi nasıl mümkün olur? X in Y anlamına gelmesi için X ve Y arasında nasıl bir ilişki olmalıdır? Psikoloji Anlamlar zihinde nasıl temsil edilir? ör. soyut ve somut anlamlı sözcüklerin tanınma hızı arasındaki fark Mesajların kodlanmasında ve bu kodun çözülmesinde ne tür mekanizmalar işler? Nöroloji Anlamla ilgili psikolojik süreçler beyin hücreleri tarafından nasıl yürütülür?

10 Farklı disiplinlerde anlamın incelenmesi Göstergebilim Dil çok sayıdaki farklı gösterge sisteminden sadece biri. Onu bu kadar başarılı yapan özellikler neler? Dilbilim Anadili konuşucularının anlama dair sezgileri nedir? Bu sezgiler neden böyledir? Dilsel ifadelerin anlamları ile yüzey yapıları arasındaki ilişki nedir? Ne tür anlam evrenselleri vardır?

11 Anlamın dilbilimsel incelemesi Dilsel anlamın sınırları nerede? ör. Kalbimi kırdın. #Yüreğimi kırdın. kalp yürek ör. hastalığı esnasında #marazı esnasında hastalık maraz Normallik/tuhaflık *Ben gidiyorsun. (Dilbilgisel olarak bozuk.)? Oraya dün gideceğim. (Dilbilgisel? Anlamsal?)? Dalgınlık ima eden bir ifade tarzı (Dilsel? Dil dışı?)

12 Anlamın dilbilimsel incelemesi Neyi amaçlıyoruz? Anlamları belirleyip betimlemek! Anlamları sonlu ifadelerle betimlemek muhtemelen imkansız. Bağlama göre anlamdaki değişimleri betimleyip açıklamak ör. kızıl saç kızıl bayrak ör. Bir aylığına burdayım. Bu ay burdayım. Anlam türlerini ve bunların özelliklerini ortaya çıkarmak ör. Remzi Baba nalları dikti. Remzi Baba sizlere ömür! Doğruluk değerinden bağımsız

13 Anlamın dilbilimsel incelemesi Anlamlar birleştiğinde ne olduğunu betimleyip açıklamak Gramer yapısından kaynaklı farklılıklar ör. çok güzel çok kitap Aynı gramer yapısında beliren farklılıklar ör. Beni çalış-tır-ma-dı. Köpeği dolaş-tır-ma-dı. Yapı ve düzeni ortaya koymak ör. biçimsel/mantıksal anlambilim Bağlamsal anlam değişkenliğinin ötesindeki anlam esnekliğini incelemek ör. hapı yutmak

14 Anlamın dilbilimsel incelemesi Bağlamın rolünü anlamak Anlam belirsizliğini gidermek ör. Çok gürültü yapıyorsun, beni bir çalıştırmadın! Göndergelerin teşhis edilmesine yardımcı olmak ör. Vaktinde varamadı oraya kendisi. «Satır aralarındaki» anlamın anlaşılmasını sağlamak ör. A: Açacak nerde? B: Mutfakta en üst çekmecede değilse sehpanın arkasına düşmüştür.

15 Anlamın dilbilimsel incelemesinin dalları Sözcük anlambilimi İçerikli sözcüklerin anlamları ( yapısal sözcükler) ör. kaplan, papatya vs. ( gibi, ve vs.) Dilbilgisel anlambilim Fiiller ve bitmişlik ör. Yağ üç dakika içinde/*boyunca eridi. Kadın üç saat boyunca/*içinde çalıştı. Dilbilgisel biçimbirimlerin anlamı ör. Bu yemek ye-n-mez/ye-n-il-mez.

16 Anlamın dilbilimsel incelemesinin dalları Biçimsel/mantıksal anlambilim İnsan dilini yüklem mantığı kullanarak modellemek ör. Ayşe yi sevenler mutlu olur. x(sev(x, Ayşe) mutlu(x)) Dilbilimsel edimbilim Dil yoluyla ifade edilen anlamın Kabul edilen uzlaşım uyarınca kodlanmamış Bu uzlaşım uyarınca kodlanmış anlamlardan çıkan ve onlara dayanan İfadelerin yer aldığı bağlamla beraber alınan yönleri.