HUKUKi YÜKÜMLÜLÜKLER

Transkript

1

2 İSTANBUL TİCARET ODASI İNTERNET ÜZERİNDE HUKUKi YÜKÜMLÜLÜKLER BİLİŞİM SUÇLARI PANEL YAYlN NO: İstanbul, 2008

3 Copyright İTO Tüm haklar saklıdır. Bu yayının hiç bir bölümü, yazarın ve İTO'nun önceden yazılı izni olmaksızın mekanik olarak, fotokopi yoluyla veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz. Eserin bazı bölümleri veya paragraflan, sadece araştırma veya özel çalışmalar amacıyla, yazann adı ve İTO belirtilmek suretiyle kullamlabilir. İSBN İTO ÇAÖRI MERKEZi Tel: (212) 444 O 486 İTO yayınlan için ayrıntılı bilgi Bilgi ve Döküman Yönetimi Şubesi Dökümantasyon Servisi'nden alınabilir. Tel : (212) Faks : (212) E-posta: ito.yayin@ito.org.tr İnternet: Odamız yayıniarına tam metin ve ücretsiz olarak internetten ulaşabilirsiniz. YAYINA HAZlRLlK, BASKI, CİLT r t..";. 'ETC~RAF METGRAF MATBAACILIK SAN. TİC. LTD. ŞTİ. Organize Sanayi Bölgesi Eskop Sanayi Sitesi A-3 Blok No: 169/173 İkitelli 1 İSTANBUL Tel: (212) Faks: (212) tr

4 ÖN SÖZ Günümüzde bilginin önem kazanmasıyla bilişim teknolojileri de fevkalade önemli bir araç konumuna gelmiştir. Bilgisayar ve internet teknolojisinin hızlı gelişimi sonucu oluşan dünya düzeninde sahip olduğumuz değerler hızla değişim göstermektedir. Eğitimden ticarete, devlet sektöründen özel sektöre, eğlenceden alışverişe kadar birçok alanda meydana gelen bu hızlı gelişim, sosyal ve teknolojik yönden dengesizlikler, tehlike ve tehditleri de ortaya çıkarmıştır. Bilişim teknolojileri ile beraber artık ülkeler arasındaki sınırlar kalkmış, bilgisayar ağları, internet vb. ile uluslararası bir boyut kazanmıştır Her dönemde, o döneme ait değerlere göre şekil alan suç kavramı, günümüzde gelişen teknoloji ile bu yönde kendini çoktan biçimlendirmeye başlamıştır. Suç kavramları arasında kendisine yer açan "Bilişim Suçları" da gelişen teknolojinin içerisinde ifade edilmeye başlamıştır. "İnternet Üzerinde Hukuki Yükümlülükler Bilişim Suçları" isimli bu panelde bilişim ve suç kavramlarının güncel hayatımıza girmesi sonucu karşılaşılan sorunlar ve alınabilecek önlemler tartışılmıştır. Bu çalışmanın ilgililere faydalı olmasını diler gerçekleşmesinde katkısı olan Yıldız Teknik Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. İbrahim Kırcova'ya teşekkür ederim. Dr.Cengiz ERSUN Genel Sekreter

5

6 İÇİNDEKİLER AÇIŞ KONUŞMASI KENAN ÖZTEKİN İSTANBUL TİCARET ODASI Genel Sekreter Yardımcısı... 2 OTURUM BAŞKANI Prof. Dr. İBRAHİM KIRCOV A YILDIZ TEKNİK ÜNiVERSiTESi İKTiSADi VE İDARi BiLiMLER FAKÜLTESi İşletme Bölümü Pazarlama Bilim Dalı Öğretim Üyesi... 3 KONUŞMAClLAR Doç Dr. MUSTAFA AKGÜL BiLKENT ÜNiVERSiTESi ENDÜSTRi MÜHENDİSLİGİ ÖGRETİM ÜYESi TBD YÖNETİM KURULU, İNTERNET KURULU, KAMUNET TEKNİK KURULU ESKi ÜYESi Türkiye'de İnternet Alanında Meydana Gelen Gelişmeler ve Bilişim Suçlannın Genel Değerlendirilmesi... 5 Av. METE TEVETOGLU İSTANBUL BAROSU BİLİŞİM HUKUKU MERKEZi BAŞKANI KADİR HAS ÜNİVERSİTESİ HUKUK F AKÜL TESİ Bilişim Hukukundaki Gelişmeler ve Uygulamaya Yansımaları Prof. Dr. ÇETİN KA YA KOÇ İSTANBUL TİCARET ÜNİVERSİTESİ BİLGİ GÜVENLİGİ ARAŞTIRMA MERKEZi MÜDÜRÜ Elektronik Ticaret Ortamında Kimlik Doğrulama Problemleri SORU-CEVAP YAYIN LiSTESi ı

7 AÇIŞ KONUŞMASI KENAN ÖZTEKİN: İSTANBUL TİCARET ODASI Genel Sekreter Yardımcısı Sayın Başkan, değerli konuşmacılarımız, sayın üyelerimiz, saygıdeğer konuklarımız, elektronik ticarette hukuksal sorunlar paneline hoş geldiniz. Değerli misafirler, bugün İstanbul Ticaret Odası çatısı altında bir ihtisas konusu olduğu kadar, hepimizi ilgilendiren bir konuyu da sizlerle paylaşmak için toplandık Bilişim teknolojilerinin gelişimine bağlı olarak çeşitli yeni konular gündeme gelmiş ve bunlar günlük hayatımızın ve ticari faaliyetlerimizin birer parçası haline gelmiştir. Saygıdeğer konuklar, bilişim sektörü, yarattığı yüksek katma değer ile önemli ve değerli bir sektör. Bilişim teknolojileri ile ortaya çıkan yeni iş modellerinde, gelir artışı, istihdam artışı, verimlilik, kalite ve yaratıcılık sağlanması mümkündür. Ülkemizde bilişim sektörü, hızla gelişmekte ise de henüz istenen seviyelerde olmadığı da açıktır. İş dünyasında internet kullanımı, Avrupa Birliği ülkelerinde % 47 civarında iken, ülkemizde henüz % 25 civarlarındadır. Türkiye'de bilişim pazarının toplam büyüklüğü 2006 yılı sonunda 21 milyar dolara henüz ulaşmış durumda iken, alt sektörü olan bilgi teknolojilerinin pazar hacmi ise, 5.5 milyar dolar civarında gerçekleşmiştir. Buna karşılık tüm dünyadaki bilişim pazarı 2006 yılı için 2.1 trilyon Euro'nun üzerinde gerçekleşmiş, bilgi teknolojileri pazarı ise 978 milyar Euro civarında gerçekleşmiştir. Bilindiği üzere bilişim sektörünün iletişim, e-ticaret, yazılım tarafı gibi alt konulan bulunmaktadır. Bu konulardaki gelişmeler ticari hayatı destekleyen, hukuk, güvenlik, lisan gibi konularda da paralel gelişmeleri zorunlu kılmıştır. Sayın konuklar, üyelerimizi e-ticarete teşvik ederken bu işin mali, hukuki yönünü, güvenlik ve tüketici hacağını da unutmuyoruz. Bu amaçla İstanbul Ticaret Odası olarak 2007 yılı içinde e-ticaretle ilgili bir dizi çalışma yaptık. Amacımız bilişim kanalında faaliyet gösterecek firmalara değişen rekabet koşullannda varlık kazanabiimelerinde az da olsa bilgi katkısı yapmak, halihazırda varlık sahibi olan firmaların da varlıklarını güçlenerek sürdürmelerine olanak sağlayabilecek yeni iş modelleri ve çözüm önerileri konusunda sınırlı da olsa ışık tutabiirnek Haziran ayında düzenlenen ve "N asıl E-Ticaret Yap ılır" isimli panel bu çalışmanın ilk hacağını oluşturdu. Çalışma kitap 2

8 olarak basılıp sizlerin istifadesine sunulmuştur. İkinci çalışma ise "İnternet Üzerinde Güvenlik Sorunlan ve Güvenli Ticaret Yapmanın Yolları" paneli idi ve bunu da kitap haline getirme çalışmalan devam etmektedir. Bu çerçevede 2007 yılında son olarak bilişim ve hukuk ilişkilerini ele almak istedik. Gelişen bilişim dünyası ve bu alandaki ticaret ilişkileri yeni hukuksal düzenlemelere ihtiyaç duyulmasını sağlamıştır. Klasik~ticaret için kullanılan ve geçerliliği küresel olarak kabul görmüş hukuksal düzenlemeler bazı durumlarda yetersiz kalmaktadır. Mevcut kanunların yetersiz olduğu durumların başında e-ticaret işlemleri gelmektedir. Ticaret ilişkisinde bulunan iki tarafın tabi olduğu çeşitli ticaret hükümleri vardır. Ancak konu e-ticaret olunca, bu alandaki standartların henüz tam olarak oluşturolmamış ve konunun sınırlarının açıkça belirlenmemiş olması karışıklığa yol açabilmektedir. Bugünkü panelimizde Türkiye' de internet alanında meydana gelen gelişmeler ve bilişim suçlannın genel değerlendirmesi ile bilişim hukukundaki gelişmeler ve uygulamaya yansımaları, e-ticarette kimlik doğrulama problemleri, konunun uzmanı değerli konuşmacılarımiz tarafından ele alınacak ve incelenecektir. Sayın misafirler, daha fazla zamanınızı almadan İstanbul Ticaret Odası adına panelimize yeniden hoş geldin der ve hepinize saygılar sunarım. Başkan: Çok teşekkürler Sayın Genel Sekreter Yardımcısı. Değerli konuklar, hepiniz hoş geldiniz. Biraz önceki konuşmada da izlediğiniz gibi bu, bu dönem İstanbul Ticaret Odası'nın yaptığı 3. çalışma, 3. panel. Ve her bir panelin ardından yapılan anket çalışması sonucunda bugün konu olarak elektronik ticarette hukuksal sorunlar paneline geldi. Daha önceki katılımcıların genel bir talebiydi bu. Biz elektronik ticaretin faydalarına inanıyoruz. Bu alandaki gelişmeleri görüyoruz ama biz de yapmak istediğimiz zaman, karşılaşacağımız hukuksal sorunlar konusunda çok fazla bilgi sahibi değiliz şeklinde bir eğilim oluştu. Biz de bugün bu eğilime cevap vermek üzere ya da bu sorulara cevap vermek üzere toplanmış bulunuyoruz. Bu panelde, Türkiye'de internet alanında, benim ilk defa internet kaynaklarından yazılı bir şeylere ulaştığını yani interneti ilk defa öğrendiğim değerli hocam Doç. Dr. Mustafa Akgül burada, kendisinin burada olmasından dolayı da ayrıca mutlu oldum. Kırmadı sağ olsun, arkadaşlarımızı aramıza katılmakta en ufak bir tereddüt bile etmedi. Dün de kendisini ben radyodan dinledim, Açık Radyo'da konuşuyordu. Yanılınıyorum değil mi hocam? Doğru. Evet, Türkiye' de internet konusunda ilk çalışma yapan kişilerden bir tanesi, 3

9 Mustafa Akgül. Sonra Avukat Mete Tevetoğlu var, İstanbul Barosu Bilişim Hukuku Merkezi Başkanı. Bir de İstanbul Ticaret Üniversitesi Bilgi Güvenliği Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Çetin Kaya Koç hocamız var. Kendisi de yine bilgi güvenliği konusunda yurt dışında çalışmalar yaptı, ülkemizde çeşitli konferanslarda panellerde izledik kendisini. Doğal bir iş bölümü oluştu. Ben bu oturumu yönetmekle görevliyim, zaman zaman eğer bana da söz düşerse, ben de yorumlanmla katılmak isterim ama ilk olarak ben sözü Türkiye'de internet alanında meydana gelişmeler ve bilişim suçlarının genel değerlendirmesi konusunda bizleri aydınlatmak üzere değerli doç. Dr. Mustafa Akgül hocamıza vermek istiyorum. Mustafa Akgül: Teşekkür ederim. Ne kadar vaktim var? Başkan: V alla, orada çok fazla böyle bir sınırlama yapmayacağız. Ama çok da uzun uzun konuşmayacağız, yarımşar saatlik bir konuşma süresi olursa, sonuçta soru cevaplara zaman kalsın istiyoruz hocam. 4

10 Doç. Dr. MUSTAFA AKGÜL BiLKENT ÜNİVERSİTESİ ENDÜSTRi MÜHENDİSLİGİ ÖGRETİM ÜYESİ TBD YÖNETİM KURULU 9 İNTERNET KURULU, KAMUNET TEKNİK KURULU ESKİ ÜYESİ Türkiye'de İnternet Alanmda Meydana Gelen Gelişmeler ve J<PH~'l' ''u Suçlannm Genel Değerlendirilmesi Şimdi ben esas olarak intemeti nasıl algılıyorum onu söyleyeceğim. Bu da bilgi toplumu konusunun biraz altını çizmeye çalışacağım. Türkiye'deki internet tarihini çok kısa tutabilirim, ve internet hukuku konusundaki, altını çizmeye çalıştığını birkaç noktayla Türkiye'deki deneyimler da birkaç yorumu aktanp daha sonra soru cevap kısmında daha iriz. Şimdi çok kısa bir tarihçe verirsek, internetin hayal edilmesi arasında başlar ama laboratuar çalışmalan 69 sonunda başlamıştır. 83 'e laboratuarda işler devam etmiş, 83 'te akademik ağ ve ticari ağ başlamış, 90'larda ilginç uygulamalar başlamıştır. Bunların hatırlamayabilirsiniz düzgün web'lerin yapılmasıyla yaygınlaştı ve Türkiye tam o noktada internete bağlandı. 95'te Java ve ticarileşme başladı. Dünya internetin ticari bir şey olduğunu 95 Türkiye' de de Hürriyet gazetesinde internet haber ağına gelmişti. yılında bir (dot com) balonu yaşadık. Ondan sonra internet herkes yukarı biliyordul İnternet gelişmeye devam ediyor aslında, bir taraftan internet2 Türkiye'nin dışmda olduğu, ne olduğunun farkında olmadığı bir gelişme devam ediyor. Öbür taraftan web2, web3 gibi şeyler hayatımıza giriyor. Facebook, Y outoube Türkiye' de her gün tartıştığımız olaylar. interneti nasıl algıhyorum, onu açıklamaya çahşayım biraz. Ben '"'"'' """H'" sık internet nedir sorusunu sorarım ve her birkaç yılda bir o tanım değişir tabii ki. İnternet en başmda bilim adamları için başladı. Sonra elektronik kütüphane ortaya çıktı. Ama sonra hızlı gelişti tabii, intemetin medyalardan önemli farkı ki, etkileşimli oluşu, zaman ve mekamn VH'"-'AH.HH azaltması. Her şeyi hızlı kolay ve ucuz yapması ve hayatı şekilde değiştiriyor. Altını çizmemiz gereken çok önemli bir nokta internet ve temsil ettiği değişim aslında bireysel gelişimin olanaldarım artırdı. 5

11 tarihte olmadığı kadar güç, yetki olanak sundu. İnternet her vatandaşa kendi matbaasını, gazetesini, radyosunu, televizyonunu, kolay, ucuz, hızlı şekilde kurma olanağı veriyor, ancak bireyin hala bunu algılaması, hayata geçirmesi vakit alıyor. Ama bu iş çok köklü olarak toplumsal yapıyı değiştirecek. İnternet, eğlence, reklam, ticaret ortamı, ticareti konuşuyoruz burada ama onun dışında yaşamın her boyutuna giriyor. Bunlar birleşiyor, artık televizyondu, basındı, okuldu vs. ayırt etmek çok mümkün olmayacak yani. Eskiden mesela, ilk internet çıktığı zaman, biz internette telefon hatları üzerinden çalışıyorduk. Şimdi telefon internet hatları üzerinden çalışmaya başladı. Yani çok köklü bir değişim söz konusu ve bu yaşamın her boyutunu etkiliyor, "internet yaşamdır!" sloganı bizim internet haftasında kullandığımız bir slogandır. Şunu demeye çalışıyoruz; internet yaşamımıza bir girecek ve çıkmayacak. Hiç tanışmayanlar için düşündüğümüz bir slogandı bu. Ve yaşamın her boyutunu etkiliyor ve yaşamda ne varsa, internette var, artısı ile eksisi ile onun farkında olmak lazım. Yani şunlar olmasın internette, yaşamda varsa internette de var, sahteidrlar orada da olacak. İnternet konusunda biraz büyüklüklerden bahsedersek daha rahat anlarız. 2 gün önce okuduğum bir makalede 1 milyar 6 milyon kişinin elektronik posta adresi olduğu iddiası var. Bunların ölçülmesi çok zor tabii ki. Bir başka kaynak 1.2 milyar civarında insan olduğunu söylüyor. Bir yerde internete kayıtlı bilgisayarların, internete bağlanan bilgisayar değil, internete sürekli kayıtlı, dns sistemine kayıtlı bilgisayarlan 6 ayda bir sayıyor, 6 ay sürüyor zaten sayması. 550 milyon diyor. 130 milyon civarında webi netcraft sayıyor. 120 milyon civarında alan adı var. Bunların bir miktarı spekülatif anlamda alınmış durumdalar. En az 100 milyon videodan bahsediyoruz, birkaç ay önceki rakamlar bunlar. 60 milyon filan kişinin bloglannı yazıyor, güncelleme yazıyor, 20 milyan çoktan aştı sayfa sayısı, tam sayıyı bilmek de mümkün değil. Biraz da ticari sır. Dolayısıyla internet nedir sorusunun bir yanıtı yok tabii. İnternet yaşamda ne varsa, gazetesi, kütüphanesi, hastanesi, işyeri, eğlencesi, kabına sığmayan, tam yaşamın yansıması olan bir şeyden bahsediyoruz. Burada altının çizilmesi gereken bir başka şey mesela, rakipler işbirliği yapıyor, işte ortak pazar yerlerinde gördüğünüz rakipler beraber iş yapıyor, üretici ve tüketici beraber çalışıyor. Rekabet ve işbirliğinden tüketilen kelimeler ortaya çıkıyor. Hiyerarşik yapılar kırılıyor. Yani örgütsel yapı değişiyor, daha yatay yapılar kuruluyor, katılımcılık çok öne çıkıyor ve bunun, bu tür şeylerin değişimi, çok hızlı, 5 yılda, 1 O yılda olmuyor. Ben şu benzetmeyi çok sık yaparım. Bununla ilgili sanayi toplumunun yapıldığı noktayı düşünün. James Watt buharlı makineyi bulmuş, ya da daha önceki 6

12 çıknktan suyun gücünden çıkrık döndürmüş. O zaman bugünleri hayal etmek mümkün müydü? ileriyi görmek çok çok zor. Ben birkaç tane çarpıcı şey söyleyeyim. 640 kb kime yetmez ki diyen bir adamı hepiniz biliyorsunuz. Ya da telefon ilk çıktığı zaman Arnerikan Senatosunda bir kanun çıkartmaya çalışıyorlar, diyorlar ki, önemini anlatmak için öyle bir alet çıktı, her köye tane koyacağız, dünyada ne olup bittiğini öğrenecek. Hepimizde birkaç tane taşıyoruz cebimizde. Hayal etmek mümkün değil bu şeyi. Yani ileriyi görmek çok zor. 97'de internet konferansmda, işte TCP/IP'yi bulan kişiyi çağırdık, gelemedi. Türkiye'yi çok seviyor. Bir mesaj gönderdi. Mesajda özet olarak diyor ki, intemetin nasıl gelişeceği konusunda hiç birimizin hiçbir fıkri yok. Bu internetin babası denen adamdan bahsediyoruz. ileriyi görmek çok zor tabii ki sorun oradan geliyor. İntemetin şöyle bir 1 O yılına bakarsak, birtakım şeyler çok büyütüldü, beklendi, yürümedi. W ap ne noktada, SET ne durumda? Bir şeyleri kestirrnek gözüktüğü kadar kolay olmuyor maalesef Şimdi sanayi devrimiyle internetin temsil ettiği değişim, bilişim devrimini kıyaslamak gerekirse, sanayi devrimi insanın kol gücünü etkin kullanmasını sağlamıştır. Şimdi internetteki değişim de insanın beyin gücünü etkin kullanmasını, yayılmasını, bunun yeniden üretilmesine olanak sağlıyor. Fark orada. Onun için sanayi toplumundan bilgi toplumuna geçişten bahsediyoruz. Bunu yani çok başında olduğu için, doğru düzgün tamamlamak, işte bilgi toplumu şudur demek de mümkün değil. Yani belli belirtileri var, onun üzerinde birtakım şeyler söylüyoruz tabii. Şimdi bilgi ekonomisi ve bilgi toplumu, terimi üzerinde dünyada anlaşmak zorunda değil zaten. İngilizcesine bakarsak, mesela Avrupa Birliği önceleri Information Society diyordu, şimdi Knowledge Society demeye başladı. Knowledge Base Economy, Knowledge Economy gibi kavrarnlar ortada dolaşıyor. V e herkes farklı bir tanım yapıyor doğal olarak. Peki nedir bilgi toplumu dediğimiz şeyin bilgisi nereden kaynaklanıyor, neyi kastediyor derseniz? Birincisi, bilgi bir üretim faktörü haline gelmiş durumda. Temel zenginlik kaynağı bilgi. Yani bu tabii bilimsel bilgi, ARGE, ama innovasyon kadar her bir şey var içinde. Temel motivasyonu, dolayısıyla bilgi toplumu derkenid kastettiğimiz enformasyondan çok bilimsel ağırlığı olan bilgiler ama her bir boyutu var tabii. Burada bilgi işçileri dersek, tabii ki beyinsel çalışanlar, araştırmacılar, eğitimli insanlar. Şu anda herkesin kabaca anlaşabildiği, bilgi toplumu konusunda işte bilgiye erişebilen, kullanan ve bilgi üreten insanların topluluğu olarak diyebiliriz. Ya da bir başka biçimde, emek ve doğal kaynak yoğun bir ekonomiden bilgi yoğun bir ekonomi ve topluma geçiş. İşte ne bileyim Finlandiya 30 yıl önce bilgi toplumu değildi ama, şimdi bilgi toplumu. Tabii bunun toplumun kültür 7

13 yapısında ciddi farklılaşması gerekiyor. Bağımsız, sorgulayan, yaratıcı, gezici bireyler yetiştirmemiz gerekiyor. Yani başımıza icat çıkarma denen bir yerde bilgi toplumu olamazsınız, innovasyon yapamazsınız, AR-GE yapamazsınız, yeni şeyler düşünemezsiniz. Su küçüğün, söz büyüğün olduğu yerde olmaz Türkiye'nin bu işi yeniden düşünmesi lazım. Bir başka ifade ile bilgi toplumunu bir toplumu yeniden yapılandırmak olarak değerlendirrnek gerekiyor. Bunun için kururnlar ve ortam gerekir. O bakırndan çok zayıf dururndayız. Bilginin özel konumu konusunda birkaç şey söylemek isterim. Şimdi hastaysamz hastalığınızı bilirsiniz, açsanız, açhğınızı bilirsiniz. O dayatır kendini. Aç olduğunuzun farkında olmamanız mümkün değil. Ama bilgi açıysamz fark edemezsiniz. Şimdi bir anlatılan çoban hikayesi vardır. İki arnele ya da çoban dağ başmda konuşuyorlar, zengin olsan ne yapardm diye soruyor. Soğanın cücüğünü yerdim diyor, peki sen ne yapardın diyor. O düşünüyor, düşünüyor. Yapacak bir şey bırakınadın ki diyor. Şimdi o adamdan karides yemesini bekleyemezsiniz değil mi? Şampanya bekleyemezsiniz ya da uçağa atlayıp dünyayı dolaşmayı bekleyemezsiniz, Maldiv adalanna gitmeyi bekleyemezsiniz. Ne bildiğinizle sınırlı ileriyi görebilme yeteneğiniz. Şimdi bir başka özellik, DEC diye bir firma vardı. Başında çok iyi bir bilgisayarcı vardı. Şirketin geliştirdiği orta boy bilgisayarlan çok iyi yaptı. Ama kişisel bilgisayarlar çıktığı zaman kendine duvar ördü. Ama ondan soma da o gerçeği kapadı. DEC'te kimse kişisel bilgisayar lafı edemez dedi. Öğrenmek istemedi, bilgiye esaret koydu ve DEC battı. Şimdi bilgi ekonomisinde neyi kastettiğimi belki bir tekstil örneğinden bahsedeyim. Birincil pamuk ya da diğer bitkilere gen düzeyinde müdahale gerekir. Üretimi nasıl yapacaksınız, üretim teknolojisi, toprakta mı, sulamayla mı Kumaşın üreti yapacaksınız? Bu bilgi ekonomisi düzeyinde uzmanlık işidir. mi, nano teknoloji, kumaşın tasarımı ve başka şeyler, başka boyutlarda tasanmlar, markalaşmak, moda, tasarım. Pazarlama, dağıtım, bütün bunlar uzmanlık isteyen şeyler. Bilgi ekonomisi demek bütün bu aşamalarda uzmanlığın olması, araştırmanın olması, innovasyonun olması, yoksa ucuz ernekle fason üretim değil. Fark orada. Yani Türkiye'nin gündeminde bilgi ekonomisi derken, benim kastettiğim, bu aşamalarda bir şeyler yapan, üreten, dünya ile yanşan bir toplumsal yapıya geçebilmek. Türkiye ne durumda? Çok kabaca bir şey söylersek, dünya ortalamasını yakalamış durumda, ama Avrupa'nın çok çok gerisinde. Aday ülkelerinin de sonunda, yani Bulgaristan'ın, Yunanistan'ın, Bulgaristan ve Romanya'nın bile gerisinde kaldığımız oluyor. Dünya sıralamasında 55 ülke içerisinde 40. filandı, yine o ci varlarda birazcık oynuyor, çok fazla oynamıyor. Ya da ll O ülke arasında 8

14 50 civarında oluyor. Brown Üniversitesi'nin e-devlet raporunda bir ama o da diğer göstergelerle uyumlu değil. Mesela şu 150 bin ".tr" altında alan adı var. 600 bin civarında da yurt dışında ~"'~"H"" söz konusu. 1.5 milyar bilgisayar yurt dışmda yapılan dns kayıtlı Microsoft'un verdiği rakamlar 9 milyon civarında blog yönünde. İşte 20 milyona yakın da MSN kullamcısı var diyorlar. kişinin bir sürü birden fazla hesabı olabiliyor. Şimdi çok hızlı ca Türkiye intemeti özetlemeye çahşırsam, 1986 'da bu ağlar ya da işte internet öncesi ağlar başladl 89'a geldiği zaman, 30 kurum vardı, o zaman tıkandı. Bazı dosyalan teyplerle yerden bir taşıyorduk. Uçakla gidiyordu, otobüsle gidiyordu, sonra dağıtıyorduk. 91 Kemal Güriz TÜBİTAK Başkanı iken tr,net projesi ortaya çıktı, Bir ağ o luşturduk, internet öncesinde o ağın kapasitesi 19.2 'ydi. n etin kapasitesi 9.6 kilobit'den bahsediyoruz. İlk bağlantı 91 'de bir demo yapıldı. X25 üzerinden televizyonda yayınlandı haber olarak çok pahalı geldi, ertesi kapatıldı. O bağlantıdan sonra ilk 64 kilobitlik hattın bağlanması l.5 sene sürdü. 93 Nisan'ında Türk Telekomu bağlatabiidik 12 Nisan 1 Türkiye'de üniversitelerde, ODTÜ, Bilkent, TÜBİTAK, sonra İstanbul'dan bazı üniversiteler bağlandı. 93 bilişimde de ilk kitleye internet sunumunu yaptık Türk Telekom intemeti üniversitelerin olarak görüyordu Turnet ihalesi yapıldı ve Turnet çalışmaya ~~-"~"u Turnet bütün bunlara rağmen ticari kullanırnın yolunu evlerinden pahalı da olsa bağlanmaya başladılar. Fakat ölü doğmuştu. '97 ile ilgili birkaç şey söylemek lazım; hükümet değişti, bilim teknoloji sek konseyi toplantı. O toplantıda birkaç tane karar aldılar. Bir Elektronik Ticaret Koordinasyon Kurulunu kurdular, orada Grubu çalışmaya başlamıştı. İnternet kafeleri, internet KOSGEB 'e kurma görevi verdiler. Ve o yılın sonuna doğru ttnet uh.ı~'"'"" ilan edildi. Yeni ISP'ler, büyük oyuncular Superonline gibi başlamıştı. 98 'de internet reklamlan ciddi olarak artmaya Televizyonlarda '98, '99, 2000 arasmda internetin çılgınca büyüdüğü zamanlar, yer yer internet reklamlan deterjan reklamlarını Ama çok sağlıksız gelişmelerdi 'de daha somut hale geldi Avrupa'ya imza attık, katılıyoruz dedik Bunun sonucunda Başbakanlık ve e devlet çalışmalan başladı, Bilişim Şuurası kararı çıktı. O yıl RTÜK başladı, onu açarırn biraz sonra. Seçime gidildi, çalışmalar yanın Şubat'ında DPT Bilgi Toplumu Dairesi 5 kişi ile leuruldu. 9

15 2003 sonuna kadar bütün okullan internete bağlama sözü verilmişti ancak ilk bağlantılar aslında 2004 Şubat'ında yapıldı. Aslında okulların geri kalanını da 2004 sonunda yapacaktık Hala yapamadık Çünkü bazı yerlerde ADSL götürmek mümkün değil. Wirnax'ı götürmeyi düşündüler. Şimdi uydu için ihale yapıyorlar. İlıale bir kere iptal oldu, tekrar gündeme geldi. 2004'te ikinci Bilişim Şuurası'nı yaptık, ama çok fazla bir şey değişınedi 2005'te Bilgi Toplumu Stratejisi ihale edildi. Bizim bir bilgi toplumu stratejimiz var, böyle çok kalın olmayan bir doküman var 'e kadar bir beş seneyi kapsıyor, Türkiye'de interneti sıçratmaya yönelik ama, bunu yapması için bu işle görevli DPT Bilgi Dairesi'nde 17 kişi var şu anda. Şöyle bir değerlendirme yaparsak, Telekom sektörü, bilişim sektörü yeteri kadar serbest değil, yani Avrupa ölçülerinde serbest değiliz. Örgütlenme sorunumuz var. Şimdi biraz internet hukuk boyutunda birkaç şey söyleyeyim; internet bir devrim, ben öyle görüyorum. Ve teknolojisi çok kaygan bir durumda. Pek çok şey değişecek. Yani klasik anlamda biz hukuki çerçeveyi tamamen çizelim, mümkün değil. Hukukçu arkadaşlanmız bunun çok peşinde koştular ama, bu mümkün değil. Şunu söyleyeyim, mesela Amerika' da eyaletler 1 O yıldır filan isyandalar aslında. Bir internetle ilgili vergi konusunda parlamento karar aldı, vergiyi moratmyum var, çıkanlar kalacak ama bundan sonra vergi koymayacak dedi. Bekliyorlar yani, çünkü ne yapacaklarını bilmiyorlar. Artısı, eksisi olan bir şey. Şimdi tabii ki internet hukuksuz bir ortam değil, orada yapılacak birçok şey var. Ama çok dikkatli olunması gerekiyor. Yavaş, minimal, katılımcı ve öğrenen olması lazım. Yani yapılan düzenlemenin, çok kısa bir dönemde hiçbir anlamı olmayabilir. İlleeler tamam ama somut teknoloji o kadar hızlı değiştiği için somut kararlarda, yapılarda çok dikkatli olmak gerekir. İnternette çokuluslu bir yapı var. Dolayısıyla ben Türkiye'de kurallan koyacağım, uygulayacağım demeniz mümkün değil. Bir de çokuluslu yapısı o kadar karınaşık ki bazen birileri A ülkesinde bir firma kuruyorlar, B ülkesinde iş yapıyorlar ve C ülkesinde alan adı, D ülkesinde kirnin kanunu olacağı henüz oturrnadı. Türkiye'de ne durumdayız dersek, işte TTK'dan itibaren hazırlıklar sürüyor. Yani hukuk çevreleri, en azından meraklı çevreler, epeydir çalışıyor ama çok fazla bir şey yapılmamış durumda. Yani Adalet Bakanlığı bu işin biraz içinde, biraz dışında. Liderlik ciddi olarak eksik tabii ki. Yasak ve sansür çok i şimize işlemiş, hemen ona gitmeye çalışıyoruz. İşte İnternet Kurulu'nda biraz çalıştık, internet konferanslarında çok uzun dönemdir paneller, çalışma grupları yapıyoruz, en başlarda konuşacak adam bulamıyorduk tabii. Yani epey şey yapıyoruz ama. İki tane bilişim şuurası yaptık, kalın hukuk bölümleri var. Bu çıkan kararlara ya da uygulamalara lo

16 yansımıyor. Yani hukuk eğitiminin içine bunu koymak lazım, Baro'lann daha sistematik bir şeyler yapması lazım. Daha yeni yeni ufak tefek şeyler var. Ceza Kanunuyla birkaç şey söyleyeyim; 90'larda Sulhi Dönmezer hoca Fransa'yı kopyaladı, Fransa' daki kanunu kendi birkaç arkadaşıyla birlikte çevirdi, koydu. Fransa değiştirdi, Türkiye tekrar değiştirdi. Bu arada bilişimcilerde bir etkileşim olmadı. O dönemde bilgisayarın tanımı, verileri otomatik işleme tabi tutan makine idi. Bunun sonucunda Yargıtay kararları var. Modem bilgisayar sayılır, Cine5'in makinesi, ATM makinesi bilgisayar sayılır. Onları işleyen, orada birazcık şeyi bozan adam, kaç katı ceza alır filan, ama başka şeyler eksik. Yani Merkez Bankası'nı çökertir- seniz, ya da modem arasında, ikisi arasında bir fark yok. Yetki ve sorumluluk kısmı ihmal edildi. Daha sonra bir yasa tasansı yapıldı, Adalet Bakanlığı bünyesinde tam sonuca ulaşırken orada da bence sorunlar vardı. Başbakan'ın talimatı üzerinde Ulaştırma Bakanlığı durumdan vazife çıkardı, 56, 51 nolu, benim sansür dediğim şey çıktı. V e şimdi yaşadığımız sorunlar bütün dünyada yaşanan sorunlar, Avrupa'da da var, Amerika'da da var. Amerika iki kere pomo konusu suç olsun diye kanun geçirdi, ikisini de Anayasa Mahkemesi, ya da onların yüksek mahkemesi fikir özgürlüğüne aykırı diye iptal etti. Şimdi bu sorunların çözümü konusunda yapılması gereken tabii eğitim, işbirliği, birey ve aileye daha fazla sorumluluk vermek. Avrupa Birliği bunu yapmaya çalışıyor. Bunlar zor şeyler. Kimsenin kolay bir çözümü yok. Ama yasaklamak çözüm değil. Birinci çalışmıyor tabii, yani hem internetin uluslararası yapısı nedeniyle çalışmıyor. Çok fazla aşmanın yöntemi var, bunu öğretiyoruz. Yani Y outube 'ta yaptığımız gibi, bütün dünya seyretti. Türkiye'de seyretmeyenlere de seyrettirdik, öyle bir durum da var. Bence tehlikeli bir araç oluştu ve demokratik bir ülkede bunun olmaması lazım. Bu hukuki şey değil, uygulama değil kanımca. Peki hukuk için ne yapılmalı? Kısaca özetlersem; birinci olayın devrimsel bir boyutu olduğunun farkında olup da önemini kavrayarak, toplumun rotasım bilince daha genelde bilgi toplumuna döndürmek lazım bu bir, hem ulusal bir boyutta hem uluslararası boyutta aktif katılımcı olmak lazım, süreçleri etkilerneye çalışmak lazım, içinde olmak lazım. Hukukçular, bilişimçiler, karşılıklı bir araya gelip, birbirini eğitmesi lazım. Bilişimcilerin hukuku, hukukçuların bilişiıni öğrenmesi gerekiyor, müfredatlann değişmesi gerekir. Yasakçı ve bürokratik yapıdan, diyalog, hoşgörü, self ve korregülasyon dediğimiz, stokların, mesela Avrupa'daki bu tırnak içindeki zararlı içeriği engellemek için yapılmaya çalışılan şey, korregülasyon, yani devletin belki birazcık yönll

17 lendirmesi var, uzaktan izlemesi var. Ama siz kendiniz yapın diyorlar. Almanya' da yakılacak Türkler listesini yaptıysa bir sayfa, polis uğraşınıyar o işle, servis sağlayıcılara ihbar atıp onu hallediyor, ama Almanya içindeyse yapabiliyor tabii. Orası Almanya dışmda ise, yapabilecekleri çok fazla bir şey yok. Bilgi toplumu için ne yapmalı derseniz? Bence hedefavrupa Birliği hedefinden daha önemli bir hedef. En azından o kapsamda sahiplenilmesi gerekir. En az Bakanlık ağırlığında bir yapı, adı önemli değil, Parlamentoda buna uygun bir yapı olması lazım. Tüm toplumu kapsayan, önceliklendirilmiş somut eylem planı olması lazım, içinde insan gücü planlaması olan. Türkiye'de üniversite sisteminin internete verdiği doğru düzgün bir cevap yok. Yani bu şeylerin köklü değişmesi lazım. Öyle bir arayış içinde değiliz. Yani herkes kendi dertleri içinde boğulmuş durumda. Yıllık, gözden geçiren, esnek ve katılımcı yapılar gerekir. Tabii en önemlisi bence siyasalliderlik ve uyumlu politikalar. Yani Türkiye' de bazen teşvik ediyoruz, bazen de yasaklıyoruz. Yani bir tarafta intemeti desteklemeye çalışıyor, diğer taraftan ÖTV'yi artırıveriyorlar. Yani politikalar birbirine uyumlu olması lazım benim esas olarak söyleyeceğim bu kadar, sorulara daha sonra gireriz. Başkan: Çok teşekkürler sayın hocam. Türkiye'de internetin başından bugüne kadar geçen süreçte yaşadıklarını bize hatırlattı tekrar, ben de eski günlere döndüm hocam sayenizde. Ben ilk defa 1995 yılında bir kitap çalışması için intemeti karıştırmaya başladım. İlk defa o zaman bizim üniversitemize gelmişti internet. Bu çevinneli bağlantı ile bağlanıp, işte bir makale indirebilmek için saatlerce, hatta günlerce uğraştığımız zamanlardı. Biz tabii o günden bugüne yaşananlara baktığımız zaman iyi yerlere geldik diyoruz ama batı ile karşılaştırdığımız zaman, biraz önce rakamları söylediniz, tabii durumumuz içler açısı. Bana göre, benim fikrim tabii, uygulamacılarla bürokratlar arasında ciddi bir bakış farkı var. Maalesef biraz önce siz söylediniz, sansür için 90 kişi ama, bu işi yapmak için 5 kişi, bozmak için ya da engellemek için 90 kişi görevlendirebilecek bir ülkede yaşıyoruz. Çünkü hakilcaten bu işi anlamak, bu işe kafa yormak, bu konuda geliştirmek zor, yeni bir alan, Türkiye'de maalesefbizden önceki kuşaklar bilgi toplumunun özelliklerini, nimetlerini kavrayamadı. Şu anda da bürokratlar arasında, ya da ülkeyi yönetenler arasında çok az sayıda insan bu olayın farkında. Onlar bir şeyler yapmaya çalışıyorlar ama, bozmaya çalışanlar daha etkin oluyor. Sizin de söylediğiniz gibi, benim elirnde yasa var. İnternet ortarnında yapılan yayınların düzenlenmesi ve bu yayınlar yoluyla işlenen suçlarla mücadele, zaten yasanın adı bir kere içeriği konusunda ciddi fikirler veriyor. Ben çok 12

18 fazla, tabii şimdi hukukçu bir arkadaşımız sözü alacak, ona bırakacağım ama, biraz da böyle ticari suçlada ilgili, ticaret ortamında işlenen suçlada ilgili bazı saptarnalarda bulunabilirsek, öyle bir beklenti olduğunu da hatırlatmak istiyorum. İnternet ortamında yapılan dolandırıcılık, sahtekadık, hırsızlık vs. gibi konularla ilgili. Ben sözü İstanbul Barosu Bilişim Hukuku Merkezi Başkanı Avukat Mete Tevetoğlu arkadaşıma bırakıyorum. 13

19 Av. METE TEVETOGLU İSTANBUL BAROSU BİLİŞİM HUKUKU MERKEZi BAŞKANI KADİR HAS ÜNİVERSİTESİ HUKUK FAKÜLTESi Bilişim Hukukundaki Gelişmeler ve Uygulamaya Yansımaları Teşekkür ederim sayın başkan. Benim size bahsedeceğim konular, özellikle Bilişim Hukuku alanındaki son gelişmeler ve bunların uygulamaya yansımalan şeklinde olacak. Sayın hocam geçmişten bugüne olan önemli gelişmeleri bize özetledi. Bunların hukuk alanındaki yansımaları ve hem mevzuata, hem de uygulamaya yansıma şekilleri, somut olarak karşımıza ne şekilde çıktığı konusundaki durumlara ilişkin tespit ve saptamalan size aktarmaya çalışacağım. Bilişim Hukuku denildiği zaman bu terimin yeni olduğunu, yeni yeni oturmaya başladığını görüyoruz. Çünkü uzunca bir süreden bu yana İnternet Hukuku, internet ve hukuk gibi terimler kullanılmıştı. Fakat görüldü ki bilişim sadece internetten ibaret değil. Bütün bilgi teknolojilerinin kullanılmasına, aktarılmasına ve iletilmesineyarayan her türlü araç bu kapsamda mütalaa edilebiliyor. Dolayısıyla internet hukuku, bilişim hukukunun altmda bir birim olabilir ancak bilişim hukuku asla sadece bundan ibaret değildir. Dolayısıyla terim burada bir farklılaşmaya ve ayrışmaya doğru gitmekte ve böylece belki de daha bir hal almaktadır. Bugünkü toplantının konusu e-ticaret olduğu için, ben bu bilgi teknolojilerinin kullamlması aracılığıyla, elektronik ticaret yapılması durumunda hukuki olarak karşımıza çıkacak başlıklarm neler olduğunu size öncelikle sıralamak istiyorum. Burada reklam, promosyon, biyotekııoloji, sansür, basın özgürlüğü, rekabet hukuku, bilişim sözleşmeleri dediğimiz yeni bir sözleşme türünün ortaya çıkması, yapılan ticari girişimlerde gizlilik probleminin bilgi teknolojilerinin kullanılması suretiyle ihlal edilmesine ilişkin riskierin ortaya çıkması, elektronik ticaret yapılması sırasında tüketicinin korunmasına ilişkin mevzuatın getirdiği yeni düzenlemeler, telif haklannın ihlali, yine bu teknolojilerin kullanılması suretiyle gerçekleşen telif haklarının ihlali başlıkları öncelikli olarak sayılabilir. Ceza Hukuku boyutu da ayrıca karşımıza çıkmaktadır. İhracat kontrollerinde bu teknolojilerin kullanılmasının sebep olduğu problemler de dikkat çeki- 14

20 cidir. Yine bilişim alanında haksız rekabet, kendine özgü uyuşmazlık türü olarak alan adı uyuşmazlıkları, alan adı ihlallerinin yaratmış olduğu sorunlar da ayrı bir kategori teşkil etmektedir. Zira giderek artan sayıda protesto amaçlı web siteleri kurulmaya başlandığı görülmektedir. Bu durum gerek şirketler aleyhinde olsun gerek kurumlar aleyhine, devlet kurumları, kamu kurumlan aleyhine olsun sıklıkla karşılaşılan bir hal teşkil etmektedir. Sözleşme metninin elektronik ortamda müzakere edilmesinin yarattığı sorunlar ve elektronik delil, elektronik delillerin yargılama hukukundaki geçerliği ve nasıl değerlendirilebileceği de öteki başlıkların arasmda sayılabilir. anda çok yaygın olmarnakla beraber, çok bahsedilen elektronik paranın ileride daha sık karşılaşılan bir kavram haline dönüşmesi muhtemeldir. Önemli bir değişiklik de elektronik imza kanununun yürürlüğe girmesidir. Bu imzanın sözleşmelerin yapılmasında kullamlma şekli, spam maillerle yani zincir rnaillerle reklam yapılması ve bunun yayılması da yine üzerinde durulması gereken öteki başlıklan teşkil etmektedir. Bu bahsettiğimiz bütün hususlada ilgili olarak ortaya çıkan uyuşmazlıklarda ve ihtilaflarda hangi mahkemenin, hangi hükme istinaden ve ne şekilde yargılama yetkisine sahip olacağı, siteler arasında link vermenin, frame'in, çerçevelernenin, çeşitli hak ihlallerine sebep olup olmadığı, web sitelerinin tasarım olarak, eser olarak değerlendirilip, değerlendirilemeyeceği, kendisini tasarlayan kişiye, herhangi bir fikri hak ve hukuki sorumlulukların neler olduğu hususlarındaki gelişme ve tartışmalar da devam etmektedir. Menkul Kıymetler Hukuku anlammda uluslararası entegrasyon ve Borsa işlemlerinin, Serınaye Piyasası işlemlerinin bu teknolojiler aracılığıyla yapılması durumunda ortaya çıkan sorumluluk ve sonuçlar; internette kumar, kara para aklanması, online bankacılık, vergilendirme, telekomünikasyon ve ticari sır ihlalleri genel olarak sayılabilecek öteki başlıklardır. Bu başlıklan saydığımız zaman, elektronik ticaret dediğimiz, tırnak içerisindeki kavramın kapsamını tayin etmek gibi bir sorunla karşılaşmaktayız. Fakat elektronik ticaretin tanımını yapmak, şu elektronik ticarettir bu değildir demek bu kadar kolay bir şey değildir. Çünkü teknoloji geliştikçe elektronik ticaret de gelişmekte ve elektronik ticaret geliştikçe yaptığınız tanım sürekli eskimektedir. Bu noktada yapılmış birtakım tanımlar var, OECD'nin yapmış olduğu tanımlar, bizim elektronik ticaret koordinasyon kurulunun yapmış olduğu tanımlar gibi. Bunların hepsi birbiriyle üç aşağı beş yukarı paralellik içindedir. ifade ettikleri şey genel anlamda bireylerin herhangi bir teknolojik araçla, elde etmiş olduklan verinin işlenmesi suretiyle yapmış oldukları ticaretin çok dar kısa bir ifadeyle elektronik ticaret olarak tanımlanmasıdır. Elektronik ticaretin kapsarnma 15