Periodontal Kemik Kaybında Simetrinin Deerlendirilmesi

Transkript

1 Esra GÜZELDEMR ve Ark. PERODONTAL KEMK KAYBINDA SMETRNN DEERLENDRLMES Periodontal Kemik Kaybında Simetrinin Deerlendirilmesi EVALUATION OF SYMMETRY IN PERIODONTAL BONE LOSS Esra GÜZELDEMR*, Cem A. GÜRGAN**, Nejat ARPAK***, Atilla ELHAN**** * Ara.Gör.Dr., Ankara Üniversitesi Di Hekimlii Fakültesi Periodontoloji AD, ** Yrd.Doç.Dr., Ankara Üniversitesi Di Hekimlii Fakültesi Periodontoloji AD, *** Prof.Dr., Ankara Üniversitesi Di Hekimlii Fakültesi Periodontoloji AD, **** Yrd.Doç.Dr., Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyoistatistik AD, ANKARA Özet Amaç: Panoramik radyografiler kullanılarak, (1) alveolar kemik kaybı (AKK) oranında ve periodontal kemik lezyonlarında, angüler (AD) ve interradiküler defektlerin (IRD) varlıındaki simetriyi ve mevcut simetrinin çene, di ve yüzey tipine göre daılımını deerlendirmek ve (2) gözlenen simetri deerleri ile sa ve sol yarım çeneler a- rasındaki ilikiyi ortaya koymaktır. Materyal ve Metod: 1996 ve 2000 yılları arasında çeitli dental sorunlarının tedavileri için di kliniklerine bavuran 312 (%57.1) si kadın ve 234 (%42.9) ü erkek, toplam 546 bireye ait panoramik radyografiler çalımanın materyalini oluturmaktadır. Bireylerin ortalama yaı 43.7 (s.s ) olup, ya aralıı 16 ile 84 arasındadır. Ordinal deikenler (AKK skorları) için iliki Kendall s tau-b katsayısıyla deerlendirilirken, nominal deikenler için (AD ve IRD varlıı veya yokluu) Cramer in C katsayısı ile deerlendirilmitir. Sa ve sol yarım çeneler arasındaki iliki, Spearman Korelasyon Testi ile deerlendirilmitir. Bulgular: Alveolar kemik kaybı açısından en yüksek simetri deerleri; üst çene 1. molar ve alt çene kesici dilerin distal bölgesinde, ve üst çene ve alt çene santral kesicilerin mezial bölgelerinde görülmütür. nterradiküler kemik kaybı açısından deerlendirme yapıldıında en yüksek simetri deeri, alt çene 2. molar ve üst çene 1. molar dilerde bulunmutur. Simetri deerlendirmesi ile korelasyon analizi karılatırıldıında AKK skorları için sa ve sol yarım çeneler arasında istatistiksel olarak oldukça anlamlı ve kuvvetli bir korelasyon gözlenmitir. Sonuç: Elde edilen sonuçlara göre; orta düzeyde bir simetri gözlenmi olmasına ramen, bu simetri çene ve bölge tipine göre eit daılım göstermemektedir. Anahtar Kelimeler: Simetri, Alveol kemii, Panoramik radyografi T Klin Di Hek Bil 2004, 10:16-21 Summary Purpose: First to evaluate the presence of symmetry in percentage of alveolar bone loss (ABL) and presence of angular and interradicular defects and the distribution of these symmetries according to jaw, tooth and side type, and secondly to determine the relation between observed symmetry values right and left half mouth, by using panoramic radiographs. Material and Method: Study material was consisted of the panoramic radiographs of 546 patients who attended to dental clinics for their dental problems. 312 (%57.1) of them was women and 234 was men (%42.9). Mean age was 43.7 (s.d ) and range was Ordinal variables (ABL scores) was evaluated with Kendall s tau- b coefficient. Nominal variables were evaluated with Cramer s c coefficient. The relation between right and left half mouth was evaluated by using Spearman Correlation Analysis. Result: The highest symmetry for ABL was observed in 1. molar at upper jaw and incisors at lower jaw, and at the mesial sides of central incisors for both jaws. The highest symmetry for interradicular bone loss observed at of 2. molar of lower jaw and 1. molar of upper jaw.when symmetry evaluation was compared with correlation analysis, a highly significant strong correlation was exist between right and left half mouth values. Conclusion: According to results of the study, although a moderate symmetry was observed, this symmetry was not equally distributed to both jaws type and region type. Key Words : Symmetry, Alveolar bone, Panoramic radiography T Klin J Dental Sci 2004, 10:16-21 Tüm biyolojik sistemlerde olduu gibi, pek çok açıdan insan vücudunda da simetri, genel bir topografik özelliktir. Periodontal hastalıkta da dentisyonun bütün bölgelerinin eit oranda etkilenmemesi karakteristiktir (1). Lezyonların 16 daılımının, rasgele veya belli bir daılım paterninin sonucu oluması, hastalıın farklı paternlerinin geliimi ile sonuçlanır. Farklı hastalıkların ortaya çıkmasına neden olan faktörlerden bazıları, lokal veya sistemik T Klin Di Hek Bil 2004, 10

2 PERODONTAL KEMK KAYBINDA SMETRNN DEERLENDRLMES etkenlerden ve konak savunmasındaki farklılıklardan ortaya çıkmaktadır. Dental radyograflar, periodontal hastalıa balı alveolar kemik seviyesinde meydana gelen dei- imlerin deerlendirilebilecei en iyi materyaldir (2). Alveolar kemik kaybının oranı, angular ve interradiküler defektlerin tehisinde radyografik teknikler kullanılmıtır. Geni popülasyonlar için, panoramik radyografiler, tehis teknii olarak kullanılabilir. Panoramik radyografiler kullanılarak, hem diler, hem de dileri destekleyen sert dokuları ve çeitli anatomik yapılarla ilikili sert doku tutulumları ile ilgili sorunların sınırları deerlendirilebilir. deal görüntü kalitesi salandıında, panoramik radyografiler, alveolar kemik kaybının miktarını ve angüler ve interradiküler defektlerin varlıında simetriyi deerlendirmek için kullanılabilir (3). Bugüne kadar yapılan klinik çalımalarda aız içinde simetri varlıı varsayılarak yarım çene (split-mouth) verileri, tüm aız (full-mouth) verileri ile kıyaslamı ve sa ve sol yarım çeneler birbirleri ile korele olarak bulunmutur (4, 5). Radyografik çalımalarda ise geni popülasyon deerlendirilmesinde, sa ve sol yarım çenelerdeki kemik kaybı derecesi anlamlı seviyede korele olarak bulunmutur (r: 0,74, p<0,0001) (6). Gerçek anlamda sa ve sol yarım çeneler arasındaki alveoler kemik kaybı miktarı / oranınındaki simetri varlıı ortaya konulamamıtır. Bu çalımanın amaçları, panoramik radyografiler kullanılarak, 1- alveolar kemik kaybı (AKK) oranında ve periodontal kemik lezyonlarında angüler (AD) ve interradiküler defektlerin (IRD) varlıında simetriyi ve mevcut simetrinin çene, di ve yüzey tipine göre daılımını deerlendirmek ve 2- gözlenen simetri deerleri ile sa ve sol yarım çeneler arasındaki ilikiyi (korelasyon analizi) ortaya koymaktır. Esra GÜZELDEMR ve Ark. Materyal ve Metod Çalımanın materyalini, 1996 ve 2000 yılları arasında çeitli dental sorunlarının tedavileri için di kliniklerine bavuran 546 bireye ait panoramik radyografiler oluturmaktadır. Bireylerin, 312 (%57.1) si kadın ve 234 (%42.9) ü erkektir. Bireylerin ortalama yaı 43.7 (s.s ) olup, ya aralı- ı 16 ile 84 arasındadır. Çalıma materyali ile ilgili detaylı bilgi daha önce sunulmutur (7). Panoramik radyografilerde alveolar kemik kaybının (AKK) deerlendirilebilmesi için Björn ve Holmberg (8) tarafından gelitirilen modifiye skorlama sistemi kullanılmıtır. Bu skor sistemine göre: Skor 0 : Marjinal kemik kaybı yok yada balangıç düzeyinde, Skor 1 : Diin uzunluunun 1/4 ünden az, Skor 2 : Diin uzunluunun 2/4 ünden az, 1/4 ünden fazla, Skor 3 : Diin uzunluunun 3/4 ünden az, 2/4 ünden fazla, Skor 4 : Diin uzunluunun 3/4 ünden fazla (ileri derecede yıkım) kemik kaybı mevcudiyeti. Çalımamızda deerlendirdiimiz angüler defekt (AD) (9) terimi; oblik radyolüsensinin tabanının, interproksimal alveolar kemiin en koronal seviyesinin, en azından 3 mm apikaline yerlemesini ve defektin lateral sınırındaki kemik kaybının radyografik varlıını ifade etmektedir. Furka girii ile sınırlı, molar dilerin bukkal kökleri arasındaki radyolüsensinin varlıı ise interradiküler defekt (IRD) (10) olarak tanımlanmıtır. Panoramik radyografilerde kaydedilen mevcut, kayıp ve gömülü dilerin çene ve di tipine göre daılımı Tablo 1 de gösterilmektedir. Çalımamızda, simetri deerlendirmesinin doası gere- i, sa ve sol yarım çenelerin her ikisinde de, mevcut olan aynı tip ve sıralamadaki diler analize dahil edilmitir. Buna göre panoramik radyografilerde mevcut olarak gözlenen toplam diten sadece 5368 i (%41,72) analize dahil edilebildi. Bu Tablo 1. Mevcut, kayıp ve gömülü dilerin çene tipine göre daılımı. Di durumu Toplam Mevcut Kayıp Gömülü Toplam T Klin J Dental Sci 2004, 10 17

3 Esra GÜZELDEMR ve Ark. Tablo 2. Simetri yönüyle deerlendirilen dilerin çene ve di tipine göre daılımı Di tipi Toplam Santral kesici Lateral kesici Kanin Premolar Premolar Molar Molar Molar Toplam yönüyle deerlendirildiinde dilerin çene ve di tipine göre daılımı Tablo 2 de gösterilmektedir. statistiksel Analiz Di ve çene tipine göre AKK, AD ve IRD da- ılımı ve simetri yüzdeleri (AKK skorlarının sayısal deerinden baımsız olarak sa ve sol yarım çenede aynı skoru almalarına göre deerlendirildi) hesaplandı. Ordinal deikenler (AKK skorları) için iliki Kendall s tau-b katsayısıyla deerlendirilirken, nominal deikenler (AD ve IRD varlıı veya yokluu) için Cramer in C katsayısı ile deerlendirilmitir (11). Sa ve sol yarım çenelerde incelenen parametreler arasındaki korelasyon analizinde ise Spearman Korelasyon Testi kullanıldı. Bulgular AKK skorlarının çene, di ve yüzey tipine göre daılımı Tablo 3 de gösterilmektedir. Her iki çenede ve di yüzeyinde de skor 1 ve 2 nin en fazla olarak kaydedildii gözlenirken skor 4 en az olarak kaydedildi. AKK skorları için simetri deerlendirilmesi Tablo 4 de gösterilmektedir. Buna göre her iki yüzeyde de, mezial için % 25,55 ve distal için % PERODONTAL KEMK KAYBINDA SMETRNN DEERLENDRLMES 28,49 oranında olmak üzere skor 1 en yüksek oranda simetri varlıı gözlenen skor olarak bulunmutur. Mezial ve distal yüzeylerde çene ve di tipine göre AKK simetri deerleri sırası ile Tablo 5 ve 6 da gösterilmektedir. Mezial yüzeylerde üst çenede bata santral kesici diler (tau-b: 0,630) olmak üzere, kesici ve kanin diler en yüksek simetri deerini göstermilerdir. Bunu 2. molar ve 2. premolar diler izlemektedir. de ise, benzer bir durum keser diler için gözlenirken, 2. premolar diler molar dilerden daha büyük bir simetri deeri göstermi kanin, 1. premolar ve 2. molar diler ise en düük simetri deerine sahip olarak bulunmutur. Distal yüzeylerde, üst çenede 1. molar diler en yüksek simetriyi (tau-b: 0,596) gösterirken santral kesici diler ikinci sıradadır (tau-b: 0,570). de ise tüm dilerin en düük simetri deerine sahip olduu gözlendi. IRD varlıının çene ve molar di tipine göre daılımı Tablo 7 de gösterilmektedir. IRD için simetri analizinde simetri varlıı 232/1375 olup yüzde deeri %16.87 olarak bulunmutur. Cramer in C katsayısı (p<0.001) dir. Tablo 8 de alt ve üst çene molar dilerinde IRD için simetri deerlendirilmesi gösterilmektedir. Hem üst hem de alt çenede 2. molar diler en yüksek simetrik deerlere sahip olarak bulunmutur. AD simetri varlıı yüzde olarak deerlendirildiinde oran 11/ 5817 (% 0.002) olarak bulunmutur. Cramer in C katsayısı ise (p<0.001) dir. Korelasyon analizinin sonuçları Tablo 9 da gösterilmektedir. AKK skorları deerlendirildiinde sa ve sol yarım çeneler arasında istatistiksel olarak oldukça anlamlı ve kuvvetli bir korelasyon gözlenirken, AD lerin görülme sıklıındaki düüklüün sonucu olarak sadece alt çene molar dilerde Tablo 3. AKK skorlarının çene, di ve yüzey tipine göre daılımı. ü s t ç e n e a l t ç e n e M e z i a l D i s t a l M e z i a l D i s t a l Skorlar Santral k Lateral k Kanin Premol Premol Molar Molar Molar Toplam T Klin Di Hek Bil 2004, 10

4 PERODONTAL KEMK KAYBINDA SMETRNN DEERLENDRLMES Tablo 4. AKK skorları için simetri deerlendirilmesi. AKK Skorları AKK-M Simetri varlıı % AKK-D Simetri varlıı % 0 126/1666 7,56 239/909 26, / , / , / ,47 683/ , /965 15,23 122/1248 9, /185 11,35 12/296 4,05 M: Mezial D: Distal istatistiksel olarak anlamlı, fakat zayıf bir korelasyon gözlenmektedir. IRD de simetri deerleri aynı düzeyde bir iliki göstermektedir. Tartıma yılları arasında çekilmi olan 546 panoramik radyografta, sa-sol yarım çeneler arasındaki alveoler kemik seviyesindeki simetriyi deerlendiren çalımamızda orta derecede bir simetri gözlenmitir. Çalımamızın materyalini oluturan panoramik radyograflar, çeitli dental sorunları için kliniklere bavuran bireylerden elde edilmitir. Bu nedenle alveoler kemik seviyesinde çok fazla bir kayıp gözlenmemitir. Ancak simetri deerlendirmesinin doası gerei, sa ve sol yarım çenelerde aynı tip ve Esra GÜZELDEMR ve Ark. sıralamadaki diler, 3. molar diler de dahil olmak üzere, ayrı ayrı deerlendirilmitir(tablo 2). Bu deerlendirmenin sonucu olarak radyograflarda mevcut olmasına karın (Tablo 1), diten sadece 5368 tanesi (%43.71) simetri ve korelasyon analizine dahil edilebilmitir (Tablo 2). Modifiye edilmi Björn-Holmberg skor sistemi (8) kaba ölçekli bir sistemdir. Ancak panoramik radyografların gösterdii magnifikasyondan dolayı direkt kemik seviyesi ölçümlerinin hata paylarını sınırlaması açısından kabul edilebilir bir yöntemdir. Böyle bir ölçüm sistemi kullanılmasına ramen AKS skorları incelenen popülasyondaki hafif ile orta derece arasında deien bir kemik kaybının olduunu göstermitir (Tablo 3). Salıklı olarak da kabul edilebilecek skor 0, üst çenede skor 3 den daha az görülme sıklıına sahip olarak bulunmutur. Tüm aızda; distal yüzeyler, mezial yüzeylere göre daha fazla skor 2 ye ve destek kemik seviyesinin yarıya yakın bir kısmını kaybetmi olarak bulunmutur (Tablo 3). Simetri deerlendirmesinde, çene ve di tipinden baımsız olarak, en yüksek simetri yüzdesi, hem mezial hem de distal yüzeyler için prevelansından yüksek olan skor 1 de gözlenmitir (Tablo 4). Simetri yüzdesi, AKK skorlarının Tablo 5. Mezial yüzeylerde AKK skorlarının çene ve di tipine göre simetri deerleri. Di tipi Simetri varlıı % Kendall ın tau-b deeri p deeri Simetri varlıı % Kendall ın tau-b deeri p deeri Santral k. 241/466* 51,71 0,630 p<0, /448 59,59 0,647 p<0,001 Lateral k. 234/427* 54,8 0,537 p<0, /404 59,41 0,615 p<0,001 Kanin 238/440* 54,09 0,517 p<0, /284 48,56 0,448 p<0, Premolar 108/450 24,05 0,304 p<0, /254 44,26 0,424 p<0, Premolar 127/229* 55,45 0,472 p<0, /280 55,17 0,575 p<0, Molar 102/216 47,22 0,432 p<0, /221* 50,22 0,458 p<0, Molar 133/328* 40,54 0,474 p<0, /326 45,53 0,492 p<0, Molar 41/136 30,4 0,367 p<0,001 53/104 50,96 0,575 p<0,001 *: Okunamayan bölgeler Tablo 6. Distal yüzeylerde AKK skorlarının çene ve di tipine göre simetri deerleri. Di tipi Simetri varlıı % Kendall ın tau-b deeri p deeri Simetri varlıı % Kendall ın tau-b deeri p deeri Santral k. 247/492 50,30 0,570 p<0, /448 53,79 0,531 p<0,001 Lateral k. 249/500 49,89 0,487 p<0, /404 51,48 0,494 p<0,001 Kanin 267/506 52,76 0,429 p<0, /284 61,61 0,510 p<0, Premolar 231/450 51,44 0,449 p<0, /254 54,54 0,490 p<0, Premolar 181/373 48,52 0,445 p<0, /280 54,28 0,485 p<0, Molar 140/216 64,81 0,596 p<0, /264 40,15 0,458 p<0, Molar 162/330 49,09 0,469 p<0, /326 38,76 0,374 p<0, Molar 67/136 49,62 0,406 p<0,001 41/104 39,42 0,317 p<0,001 T Klin J Dental Sci 2004, 10 19

5 Esra GÜZELDEMR ve Ark. Tablo 7. IRD varlıının çene ve molar di tipine göre daılımı 1. molar molar molar Tablo 8. Alt ve üst çene molar dilerinde IRD için simetri deerlendirilmesi. Di tipi Simetri varlıı % Cramer in C deeri p deeri I. Molar 58/244 23,77 0,612 p<0,001 II. Molar 82/286 28,67 0,618 p<0,001 III: Molar 18/95 18,95 0,484 p<0,001 I. Molar 40/158 23,32 0,741 p<0,001 II. Molar 31/131 23,66 0,604 p<0,001 III: Molar 3/ ,306 p<0,001 sayısal deerinden baımsız olarak sa ve sol yarım çenede aynı skorun aynı tip ve sıralamadaki dilerde gözlenmesine göre deerlendirildi. Buna göre, mezial yüzeylerde üst çenede en büyük simetri yüzdesi 2. premolar dilerde (%55,45) gözlenirken alt çenede santral dilerde (%59.59) gözlenmitir (Tablo 5). Her iki çenede de 1. premolar diler, en düük simetri yüzdesini göstermitir. Aynı deerlendirme distal yüzeyler için yapıldıında, üst çenede 1. molar (%64,81) ve alt çenede kanin diler (%61,61) PERODONTAL KEMK KAYBINDA SMETRNN DEERLENDRLMES en yüksek yüzdeye sahip olarak bulunmutur (Tablo 6). En düük simetri yüzdesi ise, üst çenede 2. premolar diler de bulunurken, alt çenede 3. molar dilerde bulunmutur. Bunun sebebi, hem 1. premolar dilerin, özellikle de üst çene dilerinin, kök morfolojilerinin farklılıı hem de panoramik radyograflarda gözlenen üst çene premolar bölgesinde ki magnifikasyon farklılıkları olabilir. Kendall ın tau-b deerleri incelendiinde, mezial yüzeylerde en yüksek simetri deeri her iki çenede de santral dilerde, en düük deer ise yine her iki çenede 1. premolar dilerde gözlenmitir (Tablo 5). Aynı deerlendirme, distal yüzeyler için üst çenede en yüksek deeri 1. molar diler olarak bulunurken, alt çenede santral diler olarak bulunmutur. Her iki çenede de 3. molar diler en düük simetri deerine sahip olarak bulunmutur (Tablo 6). AD de simetri varlıı yüzde olarak deerlendirildiinde, oran 11/ 5817 (% 0.002)dir. Cramer in C katsayı deerinin ise (p<0.001) olduu bulunmutur. Bu oldukça düük bir simetri deeridir. Bu durumu etkileyen en önemli faktör ise incelenen popülasyonda oldukça düük bir AD prevelansının mevcut olmasıdır. IRD için simetri analizinde simetri varlıı 232/1375 olup yüzde deeri % dir. Cramer in C katsayısı çene ve molar di tipinden baımsız olarak (p<0.001) dir. de 2. molar Tablo 9. Korelasyon analizi sonuçları. AKK Mezial Distal AD IRD r p deeri r p deeri r p deeri r p deeri Santral k. 0,709 p<0,0001 0,631 p<0,0001 0,321 A.D. 0,217 A.D. Lateral k. 0,623 p<0,0001 0,562 p<0,0001 0,217 A.D. 0,265 A.D. Kanin 0,562 p<0,0001 0,456 p<0,0001 0,265 A.D. 0,258 A.D. 1. Premolar 0,624 p<0,0001 0,476 p<0,0001 0,258 A.D. 0,321 A.D. 2. Premolar 0,631 p<0,0001 0,477 p<0,0001 0,267 A.D. 0,217 A.D. 1. Molar 0,689 p<0,0001 0,640 p<0,0001 0,337 p<0,0001 0,612 p<0, Molar 0,511 p<0,0001 0,511 p<0,0001 0,391 p<0,0001 0,618 p<0, Molar 0,391 p<0,0001 0,459 p<0,0001 0,398 p<0,0001 0,484 p<0,0001 Santral k. 0,637 p<0,0001 0,587 p<0,0001 0,321 A.D. 0,217 A.D. Lateral k. 0,706 p<0,0001 0,516 p<0,0001 0,217 A.D. 0,265 A.D. Kanin 0,627 p<0,0001 0,516 p<0,0001 0,265 A.D. 0,258 A.D. 1. Premolar 0,688 p<0,0001 0,518 p<0,0001 0,217 A.D. 0,321 A.D. 2. Premolar 0,637 p<0,0001 0,540 p<0,0001 0,265 A.D. 0,217 A.D. 1. Molar 0,504 p<0,0001 0,516 p<0,0001 0,258 A.D. 0,741 p<0, Molar 0,504 p<0,0001 0,424 p<0,0001 0,321 A.D. 0,604 p<0, Molar 0,497 p<0,0001 0,359 p<0,0001 0,217 A.D. 0,306 p<0,0001 A.D.: Anlamlı deil r: Spearman korelasyon katsayısı 20 T Klin Di Hek Bil 2004, 10

6 PERODONTAL KEMK KAYBINDA SMETRNN DEERLENDRLMES (0,618), alt çenede ise 1. molar (0,741) diler en yüksek simetri deerine sahip bulunmutur (Tablo 8). molar diler üç köklü olmaları ve bu köklerin distal bölgeye doru birbirlerine yakınlamalarından dolayı, alt çene molar dilerinin, interradiküler bölgelerine göre deerlendirilmeleri daha zor olan bir morfolojiye sahiptir. molar dilerde gözlenen IRD simetrisinin özellikle 1. ve 2. molar dilerde birbirine olan yakınlıı ve alt çene 1. molar dilerde gözlenen simetri deerinin tüm molar diler arasında en yüksek olmasının sebebi, bu morfolojik farklılıklardan kaynaklanmaktadır. Korelasyon analizinin sonuçları Tablo 9 da gösterilmektedir. AKK skorları deerlendirildiinde, sa ve sol yarım çeneler arasında istatistiksel olarak oldukça anlamlı ve kuvvetli bir korelasyon gözlenirken, AD lerin görülme sıklıındaki düüklüün sonucu olarak, sadece alt çene molar dilerde istatistiksel olarak anlamlı fakat zayıf bir korelasyon gözlenmektedir. IRD nin simetri deerlerinde ise benzer düzeyde bir iliki gözlenmektedir. Geni popülasyonların incelendii çalımalarda sa ve sol yarım çenelerdeki diler arasında korelasyon deerlendirilmitir(6). Korelasyon analizi, deerlendirilen gruplar arasında farklı boyutta durumlar olsa da, artı veya azalıların oranlarının eitliini göz önüne alan bir yaklaımdır. Ancak simetrinin deerlendirilmesi, yani ölçülen mutlak deerlerin birbirlerine olan yakınlıı, yarım-aız kontrollü klinik çalımalarda sa ve sol yarım çenelere uygulanan farklı tedavi yöntemlerinin birbirlerine olan üstünlüklerinin deerlendirilmesinde, daha anlamlı sonuçların çıkarılmasına yardımcı olacaktır. Her ne kadar periodontal hastalık bölge/yüzeye özgü olarak gelise de, çenenin sa ve sol yarım kısımlarında koullar aynı olması halinde, aynı düzeyde gelimesi beklenen bir klinik tablodur. Çalımamızın sınırları içerisinde (sadece radyografik deerlendirme yapılması) sistemik durum, daha önce periodontal tedavi geçirip geçirmeme ve klinik olarak yumuak dokuların durumu gibi, hastalık oluumuna ve prognozuna etkili olabilecek faktörler deerlendirilmemitir. Ancak, tüm ve yarım aız klinik durumun belirlenip, kıyaslanmasına yönelik yapılan çalımalarda, yarım aız ölçümlerinin tüm azı temsil etmedii Esra GÜZELDEMR ve Ark. gösterilmitir (4, 5, 9). Her ne kadar yapılan aratırmalarda, klinik verilerde aızdaki simetrinin eksiklii nedeni ile ortaya konmu olsa da, çalımamızın sonuçları ile alveoler kemik seviyesi açısından da bu durumun sa ve sol yarım çenelerdeki farklılıkları ortaya konulmutur. Sonuç olarak; bu çalımanın sınırları içinde deerlendirdiimizde, orta düzeyde bir simetri gözlenmi olmasına ramen, bu simetri çene ve bölge tipine göre eit daılım göstermemektedir. Alveolar kemik kaybı açısından en yüksek simetri deerleri; üst çene 1.molar ve alt çene kesici dilerin distal bölgesinde, üst çene ve alt çene santral kesicilerin mezial bölgelerinde görülmütür. nterradiküler kemik kaybı açısından deerlendirme yapıldıında en yüksek simetri deeri, alt çene 2. molar ve üst çene 1. molar dilerde bulunmutur. Simetri deerlendirmesi ile korelasyon analizi karılatırıldıında AKK skorları için sa ve sol yarım çeneler arasında istatistiksel olarak oldukça anlamlı ve kuvvetli bir korelasyon gözlenmitir. KAYNAKLAR 1. Mombelli A, Meier C: On the symetry of periodontal disease. J Clin Periodontol 28: 741, Kaimenyi JT, Ashley FB: Assessment of bone loss in periodontitis from panoramic radiographs. J Clin Periodontol 15: 17, Molander B: Panoramic radiography in dental diagnosis. Doktora tezi. Göteborg Ünivesitesi, sveç (Swedish dental Journal Supplement 119), Dowsett SA, Eckert GJ, Kowolik M.J: The applicability of half mouth examination to periodontal disease assessment in untreated adult populations. J Periodontol 73: 975, Thomson WM, Williams SM: Partial or fullmouth approaches to assessing the prevalence of and risk factors for periodontal disease in young adults. J Periodontol 73: 1010, Papapanou P: Patterns of alveolar bone loss in the assessment of periodontal treatment priorities. Doktora tezi. Göteborg Ünivesitesi, sveç (Swedish dental Journal Supplement 66), Güzeldemir E, Gürgan AC, Arpak N: Rutin klinik hastalardan elde edilen panoramik radyograflarda subgingival kalkulus ve angüler defekt daılımlarının deerlendirilmesi. A.Ü. Di Hek. Fak. Derg 30: 141, Björn H, Holmberg K: Radiographic determination of periodontal bone destruction in epidemiological research. Odontological Review 17: 232, Papapanou PN, Wennström JL: The anguler bony defect as indicator of further alveolar bone loss. J Clin Periodontol 18: 317, Gürgan C, Gröndahl K, Wennström JL: Radiographic detectability of bone loss in the bifurcation of mandibular molars:an experimantal study. Dentomaxillofac. Radiol. 23: 143, Sidney Siegel, N John Castellan, Jr: Nonparametric Statistics for the Behavioral Sciences, 2nd Edition, McGraw-Hill, Inc, New York. Chapter 9: Measures of Association and Their Tests of Significance, p 224, 1988 GeliTarihi: YazımaAdresi: Dr.Esra GÜZELDEMR Ankara Üniversitesi Di Hekimlii Fakültesi Periodontoloji A.D ANKARA dentfam25@hotmail.com Bu aratırma Mart 2002 tarihinde Kuadası nda gerçekletirilen BaSS 2002 Kongresi nde sözlü tebli olarak sunulmutur. T Klin J Dental Sci 2004, 10 21