Oral ve Maksillofasiyal Cerrahide Plateletten Zengin Plazmanın Rolü

Transkript

1 Ondokuz Mayis Univ Dis Hekim Fak Derg 2007; 8 (2): Oral ve Maksillofasiyal Cerrahide Plateletten Zengin Plazmanın Rolü The Role of Platelet Rich Plasma in Oral and Maxilofacial Surgery Sinem GÜMGÜM *, Ali Mert ARIK * * ÖZET Plateletten zengin plazma (PRP), oral ve maksillofasiyal bölgedeki kemik rekonstrüksiyonu cerrahisinde yeni ve potansiyel olarak kullan fll bir seçenektir. Plateletler, yara iyileflmesi için çok önemli hücrelerdir. Yara bölgesine do ru çok h zl hareket eder ve koagülasyonu bafllat rlar. Platelet kaynakl büyüme faktörü (PDGF), transforming büyüme faktörü beta 1 (TGF-β1), transforming büyümü faktörü beta 2 (TGF-β2), insülin benzeri büyüme faktörü (IGF), epidermal büyüme faktörü (EGF), epitelial hücre büyüme faktörü (ECGF) ve hepatositler için büyüme faktörü gibi bir çok yara iyileflmesi büyüme faktörü ve stokin salarlar. Bu büyüme faktörlerinin kemik rejenerasyonu ve kanlanman n artmas n sa lad düflünülmektedir. Plateletten zengin plazma kemik formasyonu ve yumuflak doku iyileflmesini stimüle eden büyüme faktörlerinin kayna olarak kullan l r. Yap lan son çal flmalar plateletten zengin plazma ile kombine edilerek kullan lan kemik greftlerinin kemik formasyonu ve maturasyonu oran n artt rd n göstermektedir. Plateletten zengin plazma bir çok de iflik kemik greft materyali ile kombine olarak kullan labilir. Bu makalede plateletten zengin plazman n haz rlan fl ve maksillofasiyal bölgede kullan m anlat lmaktad r. ABSTRACT Platelet rich plasma (PRP), is a new and potentially useful adjunt in oral and maxillofacial surgery. Platelets are very important in wound healing process. They arrive quickly at the wound site and begin coagulation. They release multiple wound healing growth factors and cytokines such as plateletderived growth factor (PDGF), transforming growth factor beta 1 (TGF-β1), transforming growth factor beta2 (TGF-β2), insulin-like growth factor (IGF), epitermal growth factor (EGF), epithelial cell growth factor (ECGF) and growth factor for hepatocytes. These growth factors are thought to contribute to bone regeneration and increased vascularity. Platelet-rich plasma is used as a source of growth factors to stimulate and accelerate bone formation and soft tissue healing. Early c o ntrolled studies indicate that combining platelet-rich plasma with bone grafts significantly enhances the rate of bone f o r m a t i o n and maturation. It can be used in combination with different bone grafting materials. In this article we describe the use of platelet rich plasma in oral and maxillofacial surgery. Key words: PRP, bone graft, bone defect Anahtar sözcükler: PRP, kemik grefti, kemik defekti Gelifl tarihi : Kabul tarihi : Received date : Accepted date : Oral ve maksillofasiyal cerrahi prosedürlerden sonra oluflan kemik defektleri ciddi estetik ve fonksiyonel problemlere neden olabilir. Farkl kemik greftleri de bu defektlerin rekonstrüksiyonunda kullan lmaktad r 1. Cerrahlar, devaml olarak kemik greftlerinin baflar s n artt rman n yollar n aramaktad r 2. Günümüzde araflt rmac lar, büyüme faktörlerinin uygulanmas ile kemik rejenerasyonunu art rmaya odaklanm fllard r. Bu büyüme faktörleri, kemotaksis, mitogenez ve farkl laflma gibi kemik rejenerasyonu ve osteogenezin önemli basamaklar ndaki anahtar hücresel olaylar regüle ederler 3. * Dr. Dt., Medicana Difl Hastanesi, A z Difl Çene Hastal klar ve Cerrahisi Klini i, stanbul ** Dt., Gazi Üniversitesi, Difl Hekimli i Fakültesi, A ız Difl Çene Hastalıkları ve Cerrahisi Anabilim Dal, Ankara Plateletlerin prokoagulan etkilerine ek olarak damar ve doku tamirinde rol alan büyüme faktörleri içerdi i bilinmektedir 4. Bu faktörler, özelleflmifl platelet salg granülleri olan α-granüllerinde bulunurlar. α-granülleri, PDGF, TGF-β1 /β2, IGF-I, EGF, V E G F, PDEGF, bfgf, PAF-4 içerir 2 8. T G F -β ve PDGF, yumuflak doku ve kemik yaras iyileflmesine katk da bulunur ve d flar dan eklendi- inde kollojen üretimini stimüle eder, doku dayan kl l n artt r r, kallus oluflumunu bafllat r. VEGF, yara iyileflmesi ve damarlanmada önemli bir rolü olan kuvvetli bir anjiojenik büyüme faktörüdür 2. TGF-β lar, hücrenin büyüme ve diferansiyasyonunu düzenleyen 25-kDa diametrik protein ailesin- 141

2 Gümgüm ve Arık dendir. 3 farkl izoformu (TGF-β1, TGF-β2 ve TGF-β3) benzer fakat ayr in vitro ve in vivo biyolojik aktiviteleri olan, memeli doku ve hücrelerinden izole edilmifltir 2,3. TGF-β lar, kemik formasyonunun düzenlenmesinde esas rolü oynarlar. Kollojen üretimini güçlü bir flekilde teflvik ederler ve non-kallojenöz ekstrasellüler matriks proteinleri olarak bilinen mineralizasyon ve kemik dönüflümlerinden sorumlu olan yap lar düzenlerler. Bundan baflka, TGF-β lar, osteoprogenitör hücreler stimüle ederler ve osteoklastik aktiviteyi durdururlar. Plateletteki latent TGF-β, matür TGF-β, latent birleflik peptit (LAP) ve latent TGF yap flt r c protein (LTBP-1) olmak üzere 3 ayr komponentten oluflur. LAP, TGF-β n n küçük latent kompleks fleklindeki amino-terminal öncüsüdür 5 7. TGF-β izoformlar ile augmente kemik iyileflmesi üzerine farkl dozlarda çal fl lm fl ve çeflitli hayvan modelleri üzerinde denenmifltir. Her ne kadar bu çal flmalar aras nda bir karfl laflt rma yapmak zor olsa da, ço u yay nda TGF-β lar n in vivo olarak kemik formasyonunu artt rd rapor edilmifltir. Örne in, TGF-β1 endokondreal kritik boyut defekt modellerinde augmente kemik iyileflmesini ve kemi in biyomekanik özelliklerini önemli ölçüde artt rm flt r. Buna ra men Critchow ve ark. tavflan modelleri üzerinde yapt klar çal flmada endokondral kemik iyileflmesinde TGFβ-2 nin stimülasyon etkisini gösterememifllerdir 9. PDGF iki disülfit içeren 30 kd yüksek dimerik glikoproteinidir. A- ve B-zincirine sahip iki homodimerik (PDGF-AA ve PDGF-BB) ve bir heterodimerik izoform (PDGF-AB) ile karakterize üç izoformdan oluflur 10,11. PDGF, büyüyen embriyoda, ço u doku ve organ n geliflmesinde önemli rol oynar. Santral sinir sisteminin, miyoblastlar n, oligodendrosit hücrelerin, kan damarlar n n, çocukluk glomerulilerinin mezankimal hücrelerinin ve akci- erin alveolar kas hücrelerinin büyüme ve geliflmesinden de sorumludur 9,11. n vitro, PDGF-AA ve PDGF-BB kemik hücrelerinin multiple tiplerinin proliferasyonunu artt r r. PDGF-BB kondrosit proliferasyonunu stimule eder fakat endokondral maturasyona engel olur. PDGF osteopontinin üretimini artt r r fakat kemik hücrelerinde kemik sialoproteininin ve osteokalsinin üretimini azalt r ve uzun dönemde alkalen fosfataz aktivitesini ve mineralizasyonu azalt r. PDGF iskeletsel rekonstruksiyonda sistemik olarak kullan ld nda, kemik mineral densitesinde art fl oldu unu göstermifltir 12. IGF-1 vücudun her yerinde bulunan iskeletsel büyüme faktörüdür. Hem in vivo hem in vitro bilgilere göre, IGF-1, osteoprogenitör hücre mitozunu ve diferansiyasyonunu stimüle eder ya da kolaylaflt r r. Bu nedenle matur osteoblast fonksiyonlar n n say - s n artt r r. Pfeilshiffer ve ark. 13 s çan femurunda büyüyen kemikteki IGF-1 ekspresyonunu araflt ran çal flmalar nda, kemik matriksinde IGF-1 in konsantrasyonundaki geliflimsel art fl göstermifltir. IGF- 1 in kemik kütlesinin büyümeyle iliflkili akümülasyonunda önemli rol oynad n desteklemifllerdir. FGF ler en az 19 monomerik peptitten oluflan ailedir. Bu büyüme faktörleri, heparin sulfat-içeren proteoglikanlarla, hücre migrasyonunu, anjiogenezisi, kemik geliflimini ve tamirini ve epitelyal mezenflim iletiflimini düzenlemede rol oynar. FGF-2 en büyük ligandd r ve osteoblast proliferasyonunu stimüle etti ini ve in vivo ve in vitro kemik formasyonunu artt rd n gösterir. FGF-2 ekspresyonu, k r k iyileflmesinde ortaya ç kar ve eksojenöz olarak kritik boyut kemik defektlerinde ve k r k alanlar nda osteogenezisi h zland r r. FGF-2 ayr ca, TGF-β ekspresyonunu ve pro-osteojenik etkilerin ço unu sa lar 11. Vasküler endotelyal growth faktör (VEGF) vital anjiojenik sitokindir. Çünkü tomurcuklanmay düzenler ve ortaya ç kan damarsal yap lardan yeni damarlar n büyümesini sa lar. Faktörler, k r n mikroçevresel sahas nda ortaya ç kar (hipoksi, TGF-β1, FGF-2, ph ve laktat) ve VEGF nin osteoblast sal - n m n düzenler 8,10. Özetle, PRP, plateletlerin belirli bir plazma hacminde topland klar bir kan kompenentidir ve bafl-boyun cerrahisi, gastroenteroloji, otolaringoloji, kardiovaskuler cerrahi, oftalmoloji içeren bir çok cerrahi dal nda yara iyileflmesini h zland rmak ve rejenerasyonu artt rmak için kullan lmaktad r 6,13. PRP immediat preoperatif periotta kan al nmas yla laboratuar, cerrahi yada dental ünitelerde haz rlan r. Plateletin kullan m kan bankas ndan yar m b rak - lan plasmapheresis metoduyla elde edilir. Dental kullan m için küçük miktardaki PRP haz rlama tek- 142

3 Maksillofasiyal Cerrahide PRP Kullanımı nikleri dakikalar içerisinde ve özellikle yafll insanlar için düflük streste kullan labilir 1,2,4. PRP haz rlamak için iki ticari sistem vard r. 1- Smart- P R e P otolojöz platelet konsantre sistem (Harvest Otolojöz Hemobiyolojikler, Norwell, Massachusetts) ve 2- Tissel sistem (Baxter Heath Corp., Deerfield, Illionis). SmartPReP sistem fibrin yap flt r - c gibi PRP jel üretir. PRP, platelet-iliflkili büyüme faktörü oldu undan daha önemli üretim olmal d r. SmartPReP sistem santrifüj için genifl kan kapasitesine sahiptir. Bu önemlidir. Çünkü maksillofasiyal yada plastik ve rekonstruktif cerrahi prosedürler için 90 ila 180 ml kana ihtiyaç vard r 14. Resim 2. lk olarak hastadan kan al n r. kinci eklenen sistem dental pratikte kullan labilmektedir. Platelet konsantre toplama sistemi (PCCS) (3i Implant Innovations, Palm Beach G a r d e n s, Florida) ve Curasan PRP Kit (Curasan, Pharma Gmbh AG, Lindigstrab, Germany). Yay nlanan raporlarda bu sistemler SmartPReP ve Tissel sistemden daha kolay uygulan r ve k sa sürede haz rlan r. PCCS ve Curasan sistemde de iflik protokoller uygulan r fakat son üretim oral cerrahi uygulamalar aç s ndan uygundur 1,2. Resim 1. PRP haz rlamada kullan lan kitler. Resim 3. Santrifüj için kullan lan alet. Hastadan al nan kan PRP üretimi için 2400 rpmde 10 dakika santrifuj edilir (resim 1, resim 2, resim 3). PRP fl r nga içine uzun kanula ile al n r. kinci santrifuj ifllemi (3600 rpmde 15 dakika) konsantre plazma elde edilir. kinci santrifuj sonras PRP uzun kanula ile al n r. Her 8 ml kan için 0,6-0,7 ml elde edilir. Uygulama s ras nda PRP eflit düzeyde steril salin solüsyonu ile kombine edilir. Buna ilaveten %10 luk kalsiyum klorid ve 100U/ml dteril bovine trombin eklenmesi sonucu uygulanmas kolay jel elde edilir. PRP ise koruyucu bariyer amac yla yaran n etraf na kullan labilinir 14 (resim 4, resim 5, resim 6). PRP nin oral cerrahide kullan lmas yla ilgili ilk makale Wotman ve ark. 2 na aittir. Woltman ve ark. 2 n a göre büyüme faktörlerinin sal n m sonucu h zlanm fl yara iyileflmesi beklenmelidir. PRP ile ilgili ilk dental klinik sonuçlar 1998 de Marx ve ark. taraf ndan yay nlanm flt r 2,14. Marx ve ark. 15 taraf ndan, tümör ç kar lmas ndan sonra oluflan mandibular defektli 88 hastaya otojen kansellöz kemik grefti PRP eklenerek veya eklenmeden rasgele seçilerek uygulanm flt r. Yazarlar, subjektif olarak de erlendirilen radyografilerde, greftlere PRP ilavesinin kemik oluflumunun oran ve derecesinin önemli derecede artt n belirlemifllerdir da Anitua 16 taraf ndan, vertikal fraktur veya fliddetli periodontal problem nedeniyle difl çekimi ve takiben implant yerlefl- 143

4 Gümgüm ve Arık Resim 4. Santrifüje edilmifl kan. Resim 5. PRP ay lmadan önce yap lan son santrifüj. Resim 6. PRP nin haz rlanm fl formu. tirilecek 20 sa l kl hastan n onunun çekim soketine otojen kemik+prp, di er onunun çekim soketine de kontrol grubu olarak sadece otojen kemik uygulanm flt r. PRP uygulanan grupta daha iyi epitelizasyon ve daha iyi organize kemik trabeküllerinden oluflan kompakt matur kemik gözlenmifltir. Fennis ve ark. 17 taraf ndan 28 keçinin angulusu rezeke edilerek, rezeke edilen segmentin kemik tafl - y c s oluflturmak üzere ilik k sm ç kar lm fl, oluflturulan tafl t c PRP eklenerek ve ilave edilmeden otojen iliak krest kemi i ile birlikte defekt bölgesine rijit olarak fikse edilmifl. 3., 6. ve 12. haftalarda al nan radyografilerle iyileflme de erlendirilmifltir. Araflt rmac lar 6. ve 12. haftalarda iyileflmenin PRP li grupta daha iyi oldu unu gözlemifllerdir. Aghaloo ve ark tavflan n herbirinde sadece otojen kemik, otojen kemik ile beraber PRP, tek bafl - na PRP ile greftlemek ve kontrol için bofl b rak lmak üzere 4 kranial defekt oluflturmufllard r. 1., 2., 4. aylarda radyografiler al narak yo unluk aç s ndan de erlendirilmifltir. PRP ile beraber otojen kemik, tek bafl na olan otojen kemik ile k yasland nda hiçbir zaman periodunda radyolojik yo unlukta bir artma göstermemifltir. Kim ve ark tavflan kalvaryas nda 2 kranial defekt oluflturarak, defektleri PRP ile veya PRP olmadan Bio-oss ile greftlemifller ve ald klar CT görüntülemelerde ve 2. aylarda PRP kullan m yla önemli derecede daha fazla kemik yo unlu u oldu unu belirlemifllerdir. Aghaloo ve ark. 18 da 15 tavflan n her birinde 4 kranial defekt oluflturmufllar ve bu defektlerin üçünü Bio-oss, Bio-oss ile beraber PRP ve otojen kemik grefti ile greftlerken bir tanesini kontrol amaçl olarak bofl b rakm fllard r. 3 farkl dönemde yapt klar histomorfometrik de erlendirmede PRP eklenen greftin sadece Bio-oss olandan önemli derecede fazla kemik oluflturdu unu gözlemlemifllerdir. Kim ve ark. 19 bir köpek modelinde köpeklerin iliak krestlerine dental implantlar yerlefltirmifller ve implant n en üstteki yivinin oldu u bölgede kemik defekti oluflturmufllar. Bu defektleri dondurulmufl kurutulmufl demineralize kemik tozu ile PRP ilavesiyle veya PRP ilavesi olmadan greftlemifllerdir. PRP grubunda kemik implant aras nda daha direkt bir temas gözlemifllerdir. 144

5 Maksillofasiyal Cerrahide PRP Kullanımı Mancuso ve ark. 20, 3. molar çekim soketlerine PRP yerlefltirildi inde daha düflük oranda alveolar osteoitis, daha az a r ve daha yo un radyografik kemik iyileflmesi oldu unu göstermifltir. Butterfield ve ark tavflana iliak krest kemik greftine PRP ekleyerek veya eklemeden bilateral sinüs lifting yapm fllard r. 2, 4, 8. haftalarda yapt klar histomorfometrik analizlerde PRP ilavesinin kemik oluflumu üzerine istatistiksel olarak önemli bir etkisinin olmad n belirlemifllerdir. Aghaloo ve ark. 18 n n da çal flmalar nda PRP ile kombine otojen kemik, tek bafl na kullan lan otojen kemik greftinden 3 de erlendirme döneminde de radyolojik olarak daha yo un bir görünüm göstermemifltir. Aghaloo ve ark. di er çal flmalar nda otojen kemi in Bio-oss veya Bio-oss+PRP den daha iyi oldu u sonucuna ulaflm fllar. Furst ve ark domuzda bir tarafta Bio-oss tek bafl na di er tarafta PRP ile kullan lmak üzere bilateral sinüs lifting gerçeklefltirmifller. Ek olarak cerrahi s ras nda 2 immediat dental implant sinüsün fasiyal duvar na, greft materyalinin içine yerlefltirmifllerdir. 3, 6, 12. haftalarda osteointegrasyon miktar n de erlendirmifllerdir. Bu araflt rmac lar da PRP nin hidroksiapatit ile kombine edilmesinin, hidroksiapatitin tek bafl na kullan m na göre belirgin olarak daha iyi olmad sonucuna u l a fl m fl l a r d r. Fraum ve ark hastaya bilateral sinüs liftingi tek bafl na Bio-oss veya Bio-oss+PRP ile uygulam fllard r. mplantlar yerlefltirilirken bölgeden örnekler alm fllar ve PRP ilavesinin herhangi bir fark oluflturmad n gözlemlemifllerdir. Shanaman ve ark hastada dondurulmufl kurutulmufl demineralize kemik kullanarak alveoler kemik augmentasyonu uygularken grefti PRP ile kar flt rm fllar ve bir bariyer ile korumufllard r. mplant yerlefltirilirken, al nan örneklerin histolojik incelemelerinde PRP ilavesinin kemik oluflumunun kalite ve kantitesini artt rmad n bildirmifllerdir. Köpeklerde oluflturduklar kraniyal defektleri PRP ilavesi ile veya PRP olmadan, mineralize kemik ile greftledikleri çal flmalar nda Palmisina ve ark. 25 PRP ilavesinin bir fayda sa lamad n ortaya koymufllard r. Haris ve ark köpe in zigomatik arklar nda osteotomlar yapm fllar, segmentleri birbirinden ay r p aralar nda 10 mm olacak flekilde plaklam fllar ve defektleri PRP li veya PRP siz mineralize kemik ile greftlemifllerdir. Yazarlar PRP kullan m ile radyolojik ve histolojik fayda belirleyememifllerdir. Dudziak ve Block 27 da köpeklerde gerçeklefltirdikleri difl çekimi ve alveolektomiden sonra PRP+mineralize kemik ile kenar augmentasyonu yapm fllar. 12 hafta sonra örnekler histolojik olarak de erlendirildi inde osteokondiksiyon kan t olmad n gözlemlemifllerdir. Farell ve ark. 28 PRP ile tedavi edilen köpek mandibulalar n n alt kenar ndaki defektlerde ilerlemifl bir kemik formasyonu belirleyememifllerdir. PRP, doku mühendisli inin yeni bir uygulamas d r ve klinisyen ve araflt rmac lar için yeni bir araflt rma sahas d r 14. Kemik greftlemesi ile ilgilenen bütün klinisyenlerin PRP nin kemik grefti iyileflmesinde büyük faydalar n n olaca n n kan tlanaca yönünde büyük umutlar vard r. Bu derlemede de bahsedildi i gibi bu erken safhada araflt rmalar n sonuçlar kesin olmaktan uzak ve birbiri ile çeliflkilidir 2. Görüldü ü gibi hayvan çal flmalar ve yeni yay mlanan insan çal flmalar PRP ile ilgili baflar l sonuçlar sunmakla birlikte, PRP nin etkisiz oldu unu da göstermektedir. Bundan dolay, bu konuyla ilgili iyi planlanm fl, güvenilir ve kontrollü yeni çal flmalara ihtiyaç vard r. Kaynaklar 1. Efeo lu C, Delen Y, Ertürk S. A modified method for preparing platelet-rich plasma: an experimental study. J Oral Maxillofac Surg. 2004; 62: Freymiller EG, Aghaloo TL. Platelet-Rich Plasma: ready or not? J Oral Maxillofac Surg. 2004; 62: Mazor Z, Peleg M, Garg AK, Luboshitz J. Platelet-Rich Plasma for bone graft enhancement in sinus floor augmentation with s i m u l t a n e o u s implant placement: patient series study. Implant Dent. 2004; 13: Yazawa M, Ogata H, Nakajima T, Watanabe N. Influence of antiplatelet substance on Platelet-Rich Plasma. J Oral Maxillofac Surg. 2004; 62: Aghaloo TL, Moy PK, Freymiller EG. Investigation of Platelet- Rich Plasma in rabbit cranial defects: a pilot study. J Oral Maxillofac Surg. 2002; 60:

6 Gümgüm ve Arık 6. Fontana S, Olmedo DG, Linares JA, Guglielmotti MB, Crosa ME. Effect of Platelet_rich Plasma on the peri-implant bone response: an experimental study. Implant Dent. 2004; 13: Weibrich G, Hansen T, Kleis W, Buch R, Hitzler WE. Effect of platelet-rich plasma on peri-implant bone regeneration. Bone. 2004; 34: Weibrich G, Kleis WKG, Hafner G, Hitzler WE, Wagner W. Comparision of platelet, leukocyte, and growth factor levels in point of care platelet-rich plasma, prepared using a modified Curasan kit, with preperations received from a local blood bank. Clin Oral Impl Res. 2003;14: Critchlow MA, Bland YS, Ashhurst DE: The efect ofexogenous transforming growth factor-beta 2 on healing fractures in the r a b b i t. Bone. 1995; 16: Hock JM, Canalis E. Platelet-derived growth factor enhances bone cell replication but not diferentiated function of osteoblasts. Endocrinology. 1994; 134: Rydziel S, Shaikh S, Canalis E. Platelet-derived growth factor-aa and -BB(PDGF-AA and-bb) enhance the synthesis of PDGF-AA in bone cell cultures. Endocrinology. 1994;134: Mitlaak BH, Finkelman RD, Hook EL, L. J, MartinB, Simith T, D Andrea M, Anthonylades HN, Lynch SE. The effect of s y s t e m i c a l l y administered PDGF-BB on the rodent skeleton. J Bone Miner Res. 1996; 11: Pfeilschifter J, Erdmann J, Storch S, Ziegler R, Weinreb M: Changes in the concentration ofinsulin-like growth factor and transforming growth factor beta1 in rat femoral bone during growth. Calcif Tissue Int. 1999; 64: Tözüm TF, Demiralp B. Platelet-Rich Plasma: A promising i n n o v a t i o n in dentistry. J Can Dent Assoc. 2003; 69: Marx RE, Carlson ER, Eichstaedt RM, Schimmele SR, Strauss JE, Georgeff KR. Platelet Rich Plasma:growth factor enhancement for bone grafts. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral radiol Endod. 1995; 85: Anitua E. Plasma rich in growth factors: preliminary results of use in the preperation of future sites for implants. Int J Oral maxillofac Implants. 1999; 14: Fennis JPM, Stoelinga PJW, Jansen JA. Mandibular reconstruction: a clinical and radiographic animal study on the use of autogenous scaffolds and platelet-rich plasma. Int J Oral Maxillofac Surg. 2001; 31: Aghaloo TL, Moy PK, Freymiller EG. Evaluation of platelet-rich plasma(prp) in combination with xenograft materials in the rabbit cranium: a pilot study. J Oral Maxillofac Surg. 2002; 60: Kim SG, Kim WK, Park JC et al. A comparative study of o s t e o i n t e g r a t i o n of Avana implants in a demineralized freezedried bone alone or with platelet-rich plasma. J Oral Maxillofac Surg. 2002; 60: Mancuso JD, Bennion JW, Hull MJ et al. Platelet-Pich Plasma: a preliminary report in routine impacted mandibular third molar surgery and prevention of alveolar osteitis. J Oral Maxillofac Surg. 2003; 61: Butterfield KJ, Bennett J, Gronowicz G et al. Effect of platelet-rich plasma with autogenous bone grafts for sinus augmentation in a rabbit model. J Oral Maxillofac Surg. 2003; 61: Fürst G, Gurber R, Tangl S et al. Sinus grafting with autogenous platelet-rich plasma and bovine hydroxyapatite: a histomorphometric study in minipigs. Clin Oral Implant Res. 2003; 14: Froum SJ, Wallece SS, Tarnow DP et al. Effect of platelet-rich plasma on bone growth and osteointegration in human maxillary sinus grafts: three bilateral case reports. Int J Period Restor Dent. 2002; 22: Shanaman R, Filstein MR, Danesh-Meyer MJ. Localized ridge augmentation using GBR and platelet-rich plasma: case reports. Int J Periodont Restor Dent. 2001; 21: Palmisano W, Degen M, Block MS. Craniotomy bone healing with PRP combined with mineralized bone. J Oral Maxillofac Surg. 2002; 60: Harris D, Farrell B, Block MS. Zygomatic arch defects grafted with demineralized bone with PRP or PPP in dogs. J Oral Maxillofac Surg. 2003; 61: Dudziak ME, Block MS. Ridge augmentation with PRP/PPP and mineralized bone in dogs. J Oral Maxillofac Surg. 2003; 61: Farrell B, Block MS, Boudrwaux D et al. Effect of PRP with and without membranes on bone defect healing. J Oral Maxillofac Surg. 2002; 60: letiflim adresi: Dt. Ali Mert ARIK Gazi Üniversitesi Difl Hekimli i Fakültesi A ız Difl Çene Hastalıkları ve Cerrahisi Anabilim Dal 8. Cadde, 82. Sokak Emek, ANKARA Tel. : santral cerr. Faks: e-posta: sgumgum@taoms.org.tr 146