ELİT DÜZEYDEKİ SPORCULARIN KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ İLE STRESLE BAŞA ÇIKMA TARZLARI ARASINDAKİ İLİŞKİNİN BELİRLENMESİ

Transkript

1 The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number: Number: 40, p , Winter I 2015 Yayın Süreci Yayın Geliş Tarihi Yayınlanma Tarihi ELİT DÜZEYDEKİ SPORCULARIN KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ İLE STRESLE BAŞA ÇIKMA TARZLARI ARASINDAKİ İLİŞKİNİN BELİRLENMESİ INVESTIGATING THE RELATIONSHIP BETWEEN TYPES OF PERSONALITIES AND WAY OF COPING WITH STRESS OF ELITE ATHLETE Öğr. Gör. Ünsal TAZEGÜL İstanbul Gelişim Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu Özet Bu çalışmanın amacı, elit düzeydeki sporcuların kişilik tipleri ile stresle başa çıkma tarzları arasındaki ilişkiyi belirlemektir. Çalışmada veri toplama aracı olarak, Stresle Başa Çıkma Tarzları Ölçeği (SBTO) ve Eysenck Kişilik Anketi-Kısaltılmış Formu (EKA-GGK) kullanılmıştır. Stresle Başa Çıkma Tarzları Ölçeği, Folkman ve Lazarus tarafından geliştirilmiş olup, ülkemiz için geçerlik ve güvenirlik çalışması Şahin ve Durak tarafından yapılmıştır. Eysenck Kişilik Anketi-Kısaltılmış Formu, Francis ve arkadaşları tarafından geliştirilmiştir. Ülkemiz için geçerlilik ve güvenirlik çalışması, Karancı ve arkadaşları tarafından yapılmıştır. Çalışmanın, örneklemini çalışmaya katılmayı gönüllü olarak kabul eden 50 güreşçi, 45 halterci ve 37 boksör oluşturmaktadır. Verilerin çözümlenmesinde SPSS 20 paket programı kullanılmış olup verilerin normal dağılıma sahip olduğunu belirlemek için Kolmogorov-Smirnov testi, homojenliğini belirlemek için ''Anova-Homogenety of variances testi uygulanmış ve verilerin homojen ve normal bir dağılıma sahip olduğu belirlenmiştir. Verilerin analizinde tanımlayıcı istatistik ve kişilik tipleri ile stresle başa çıkma tarzları arasındaki ilişkiyi belirlemek için pearson korelasyon analizi uygulanmıştır. Çalışmanın sonunda, kendine güvenli yaklaşım ile psikotizm kişilik tipi arasında, iyimser yaklaşım boyutu ile nörotizim ve psikotizim kişilik tipleri arasında, çaresiz yaklaşım boyutu ile nörotizim kişilik tipi arasında bir korelasyon belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Kişilik Tipi, Stres, Sporcu Abstract The aim of this study is to determine the relationship between the types of personalities of Elite Athlete and their way of coping with stress. As for gathering data, Scale of forms of coping with stress (SBTO) and Eysenck Personality Survey (Shortened

2 454 Ünsal TAZEGÜL Version) (EKA- GGK). Reliability and validity studies have been made by Karancı and his colleagues or Turkey. the studies' sample is 50 wrestlers, 45 weight lifting and 37 boxing. In the analysis of the data, SPSS 20 program was used. Kolmogorov-Smirnov and ''Anova-Homogenety of variances tests were applied in order to determine if the data are normally distributed. The tests results indicated that the data are normally distributed and homogeny. Person correlation were also applied in order to identify the relationship between the personality types of male wrestlers and their way of coping with stress in analysing the data. It is found that there was correlation, in between of these indicators: self confidence approach and Psychotic type of personality, optimistic approach and neurotic and psychotic type of personalities, desperate approach dimension and neurotic personality. Keywords: Type of Personality, Stress, Athlete GİRİŞ Etimolojik olarak spor, Latince deki desportare ve ispotus kelimelerinden türemiştir. Bu kelimeler eğlenmek, hoş vakit geçirmek anlamına gelmektedir. 11. Yüzyılda Fransızca dan İngilizce ye ödünç bir sözcük olarak geçmiştir (Voigt, 1998:86). Genel olarak spor, belirlenmiş bir dizi kurallara göre, bireysel veya takım halinde yapılan yarışmalar veya haz amacı güden sosyal etkinlikler olarak tanımlanmaktadır (Filiz, 2010:193). Elit spor, üstün başarıyı sağlayacak uzun vadeli plan ve projeleri, bu projelerin hayata geçirilebilmesi için zorunlu olan yeterli sayıda teknik eleman, tesis ve malzemeyi, yetenekli gençlerin keşfedilip yetiştirilmelerini ve hedefe ulaşmaları halinde ödüllendirilmelerini gerektirir (Amman 2000: 106). Elit sporda, seçicilik esastır. Fizik olarak belli bir spor branşına uygunluk, erken yaşlarda başlamak, yetenek ve kapasite, elit sporunda önem taşır. Elit sporcuyu keşfetme konumunda olan antrenör ve yöneticiler, her istekliyi ya da istediklerini değil, zirveye ulaşma potansiyelini belirledikleri gençleri kabul ederler (Amman, 2007:58). Bu çalışmada elit sporcu kavramı, Türkiye de ilk üç te derece almış olan sporcuları tanımlamak için kullanılmıştır. Stres kelimesi, Latincedeki ''Estrictia'' ve eski Fransızcadaki ''esterce'' kelimesinden türetilmiştir ve Türkçede gerilme, baskı, zorlama, şiddet ve sıkıntıya düşme gibi anlamlara gelmektedir (Baltaş ve Baltaş, 1990) Stres ve kaygı, sporcuların davranışlarında doğru karar alma yeteneklerini olumsuz olarak etkileyebilir. Stres altındaki sporcu, doğru karar almada ve yeteneklerini istediği gibi sergileyebilmekten uzaklaşır. Aşırı baskı altında bulunan sporcular bazı yanlış hareketler yapabilmektedir. Stres, sporcuların çok iyi bildikleri ve defalarca antrenmanlarda çok iyi bir şekilde gerçekleştirdikleri bazı hareketleri unutturabildiği gibi, duygularında karışıklığa yol açıp olumsuz bazı hareketler yapmasına da neden olabilir (Gümüş, 2002). Dünyanın önde gelen sporcuları, insanın en zor rakibinin kendisi olduğuna inanırlar. Sporcu, kendini yenmeyi öğrenirse başkalarını yenmesi çok kolay olur. Bunun için sporcular önce kendisini istediği gibi olmaktan alıkoyan düşünce ve davranışların farkına varmalı ve bu olumsuz duygu ve düşünceleri olumlu duygu ve davranışlara çevirmesini bilmelidir (Biçer, 1998). Her yarışma sporcu için sosyal ve ekonomik acıdan büyük önem taşımaktadır. Böyle bir ortamda sporcunun fiziksel özellikleri ne kadar mükemmel ve geçirdiği antrenman süreci ne kadar kusursuz olursa olsun başarıya ulaşmada stresle başa çıkabilme yeteneği son derece önemli bir kriterdir (Civan ve ark. 2010). Spor bilim adamları tarafından sporcuların performansını yükseltmek için yapılan çalışmaların sonucunda, fiziksel çalışmaların sporcuların performansını artırmada tek etken

3 Elit Düzeydeki Sporcuların Kişilik Özellikleri İle Stresle Başa Çıkma Tarzları Arasındaki İlişkinin Belirlenmesi 455 olmadığı ve psikolojik olarak hazırlanmanın da önemi ortaya çıkmıştır (Tazegül, 2012c). Literatürde birden fazla kişilik tanımı ve teorisi bulunmaktadır. En genel anlamıyla kişilik, bir insanı ilgilendiren a dan z ye her şeyi içermektedir. Kişiliğin başlangıcı, insanın ana rahmine düşmesinden itibaren başlayarak ve hayatının sonuna kadar devam eden uzun ve kesintisiz bir süreçtir (Tazegül, 2012., Güney, 2000., Hancerlioğlu,1993). Cüceloğlu kişiliği, insanın iç ve dış çevresiyle kurduğu ve kendini diğer insanlardan ayırt edici, tutarlı ve yapılaşmış bir ilişki biçimi olarak tanımlanmaktadır (Cüceloğlu, 2002). Kişilik ve stres üzerine yapılan çalışmalarda, nevrotik kişilik özelliği gelişmiş olan bireylerin stres yaşamaya daha yatkın oldukları anlaşılmıştır (Ormel ve Wohlfarth, 1991). Bazı yazarlar bir kişinin nevrotik kişilik özelliği ne kadar yüksek olursa daha çok stresli olaylar yaşaya bileceklerini belirtmişlerdir (Breslau, Davis, ve Andreski, 1995). Kişilik ve stresle ilgili yapılan çalışmalarda, dışadönük kişilik özelliği gelişmiş olan bireylerin stresle daha iyi düzeyde başa çıktıkları ve stres yaratabilecek yaşam olaylarına karşı da daha olumlu yaklaşımlar gösterdiği saptanmıştır (Watson & Hubbard, 1996; Tazegül, 2012). Dışadönüklüğün stres karşısında getirdiği avantaj, stres ile başa çıkma evresine gelmeden, algılama aşamasında başlamaktadır. Bu kişiler stres yaratabilecek yaşam olaylarını olumsuz duygular uyandıran, birer tehdit niteliğinden çok, merak, heves gibi olumlu duygular meydana getiren ve mücadele edilmesi gereken olaylar olarak görme eğilimindedir (Gallagher, 1990). Bu da dışadönük kişilik özelliği gelişmiş olan bireylerin; sorunları mücadele edilmesi gereken, başa çıkılabilir olaylar olarak görmelerine ve aktif, problem çözmeye dayalı başa çıkma stratejilerini benimseyip ve sosyal destek aramalarına yol açmaktadır (Amirkhan, Risinger, & Swickert, 1995; Rim, 1987). Yapılan bu çalışmanın amacı, elit düzeydeki erkek sporcuların kişilik özellikleri ile stresle başa çıkma tarzları arasındaki ilişkiyi ortaya koymaktır. EVREN VE ÖRNEKLEM Çalışmanın örneklemini, Türkiye de ilk üç derece almış olan 50 güreşçi, 45 halterci ve 37 boksör oluşturmaktadır. Veri toplama araçları 1. Stresle Başa Çıkma Tarzları Ölçeği (SBTO): Folkman ve Lazarus tarafından geliştirilen 'Ways of Coping Inventory' ölçeğinden Türkçe'ye uyarlanan 'Stresle Başa Çıkma Tarzları Ölçeğinin' ülkemiz için geçerlik ve güvenirlik çalışması 1995 yılında Şahin ve Durak tarafından yapılmıştır. Ölçeğin iç tutarlılığı sırasıyla alt skalalar için: İyimser Yaklaşım 0.68, Kendine Güvenli Yaklaşım 0.80, Çaresiz Yaklaşım 0.73, Boyun Eğici Yaklaşım 0.70, Sosyal Desteğe Başvurma 0.47 olarak bulunmuştur. Toplam 30 maddeden oluşan, 0-3 arası puanlanan bu ölçekte, sosyal desteğe başvurmanın hesaplanmasında 1. ve 9. maddeler ters puanlanarak hesaplanmaktadır. Her faktöre ait puanlar ayrı ayrı hesaplanmaktadır. Her faktöre ait sorulardan elde edilen puanlar toplanmakta ve o faktöre ait toplam soru sayısına bölünerek her faktöre ait ortalama puan elde edilmektedir. Her alt ölçekten alınabilecek en düşük puan 0, en yüksek puan ise 3 'tür. Toplam puan ise hesaplanmamaktadır. Kendine güvenli, iyimser ve sosyal desteğe başvurma faktörlerinden elde edilen puanlar arttıkça stresle başa çıkmanın etkili olduğu, çaresiz, boyun eğici yaklaşım faktörlerinden elde edilen puanların artması ise stresle başa çıkmada etkisiz yöntemlerin kullanıldığını belirtmektedir (Yerlikaya, 2007). 2. Gözden Geçirilmiş Eysenck Kişilik Anketi-Kısaltılmış Formu (EKA-GGK); Francis ve ark. (1992), Eysenck Kişilik Anketi (Eysenck & Eysenck 1975) ve aynı anketin kısa formunu (48 madde) (Eysenck, Eysenck & Barrett 1985) gözden geçirerek EKA-

4 456 Ünsal TAZEGÜL GGK yı oluşturmuştur. Anket, 24 madde olup, kişiliği 3 ana faktörde değerlendirmektedir: dışadönüklük, nörötisizm, psikotisizm. Ayrıca yalan söyleme alt ölçeği ile anketin uygulanması esnasındaki yanlılığı engellemek ve geçerliliği ile ilgili kontrol amaçlanmaktadır. Her bir faktörün 6 madde ile değerlendirildiği bu ankette katılımcıdan 24 soruya Evet (1)-Hayır (0) formatıyla cevap vermeleri istenir. Her bir kişilik özelliği için alınabilecek puan 0 ile 6 arasında değişmektedir (Karancı ve ark. 2007). Ölçeğinin' ülkemiz için geçerlik ve güvenirlik çalışması (2007) Karancı ve arkadaşları tarafından yapılmıştır. Ölçeğin Test tekrar test tutarlılığı: Dışa dönüklük 0.84, Nörotisizm 0.82, Psikotisizm 0.69, Yalan 0.69 dur (Karancı ve ark. 2007). Her bir kişilik özelliği için alınabilecek puan 0 ile 6 arasında değişmektedir. Testin basit bir dille formüle edilmiş olması testin kullanılış değerini artırmıştır (Aydemir ve Köroğlu, 2009). Eysenck Kişilik Envanteri alt ölçekleri ve bu ölçeklerin açıklamaları aşağıdaki gibidir. Psikotizm; Başkalarının başına dert açan, rahatsızlık verici tipleri, Dışadönüklük; Sosyal ve neşeli tipleri, Dışadönüklük; Sosyal ve neşeli tipleri, Nörotizm; Kaygılı, aksi ve küskün tipleri temsil etmektedir (Yıldız ve diğ. 2009). Bu çalışmada Eysenck Kişilik Anketi nin alt skalaları arasında yer alan, Dışa dönüklük, Nörotisizm ve Psikotisizm alt boyutları kullanılmıştır. Verilerin çözümlenmesi Verilerin çözümlenmesinde SPSS 20 paket programı kullanılmıştır. Verilerin normal dağılıma sahip olduğunu belirlemek için Kolmogorov-Smirnov testi, homojenliğini belirlemek için ise ''Anova-Homogenety of variances testi uygulanmış ve verilerin homojen ve normal bir dağılıma sahip olduğu belirlenmiştir. Bu ilk incelemeden sonra verilerin istatistiksel analizinde, parametrik test yönteminin kullanılmasına karar verilmiştir. Verilerin analizinde, tanımlayıcı istatistik ve kişilik tipleri ile stresle başa çıkma tarzları arasındaki ilişkinin yönünü ve şiddetini belirlemek için pearson korelasyon analizi uygulanmıştır. BULGULAR Bu bölümde, çalışma sonunda elde edilen istatistiksel analiz sonuçları 2 ayrı tablo halinde aşağıda verilmiştir. Tablo 1. Tanımlayıcı İstatistik Bulguları Mean Std. Deviation Nörotizm 3,125 1,691 Dışadönük 3,523 1,497 Psikotizm 1,877 1,287 Kendine Güvenli Yaklaşım 1,928,598 İyimser Yaklaşım 1,862,581 Çaresiz Yaklaşım 1,345,554 Boyun Eğici Yaklaşım 1,632,512 Sosyal Destek Arama 1,793,789 Yapılan tanımlayıcı istatistik analizi sonucunda, sporcuların dışa dönüklük boyut ( =3,523±1,497), nörotizm boyutu ( =3,125±1,691), psikotizm boyutu ( =1,877±1,287) olarak belirlenmiştir. Stresle Başa Çıkma alt boyutlarında, kendine güvenli yaklaşım boyutu ( =1,928±,598), iyimser yaklaşım boyutu ( =1,862±,581), sosyal destek

5 Elit Düzeydeki Sporcuların Kişilik Özellikleri İle Stresle Başa Çıkma Tarzları Arasındaki İlişkinin Belirlenmesi 457 arama boyutu ( =1,793±,789), çaresiz yaklaşım boyutu ( =1,345±,554) boyun eğici yaklaşım boyutunun ( =1,632±,512) olarak belirlenmiştir. Tablo 2. Korelasyon Analizi Nörotizm Dışadönük Psikotizm Kendine güvenli yaklaşım Boyutu Pearson Correlation -,211,482 ** -,356 ** P,162,001,004 İyimser yaklaşım boyutu Pearson Correlation -,244 ** -,097 -,371 ** P,005,410,003 Çaresiz yaklaşım boyutu Pearson Correlation,366 ** -,096,087 P,001,305,432 Boyun eğici yaklaşım boyutu Pearson Correlation -,052 -,098 -,001 P,728,516,986 Sosyal destek arama boyutu Pearson Correlation -,197,073,032 P,092,533,895 Yapılan korelasyon analizi sonucunda, psikotik kişilik boyutu ile kendine güvenli yaklaşım ve iyimser yaklaşım boyutu arasında olumsuz yönde, nörotik kişilik boyutu ile iyimser yaklaşım boyutu arasında olumsuz yönde, nörotik kişilik boyutu ile çaresiz yaklaşım boyutu arasında olumlu yönde, dışa dönük kişilik tipi işe kendine güvenli yaklaşım boyutu arasında olumlu yönde bir korelasyon belirlenmiştir. TARTIŞMA Çalışma kapsamındaki sporcuların kişilik özelliklerini gösteren tanımlayıcı istatistik bulguları incelendiğinde, sporcuların dışa dönüklük kişilik özelliklerinin daha fazla gelişmiş olduğu anlaşılmıştır. Bu sonucu Eysenck kişilik envanterine göre değerlendirdiğimizde, çalışma kapsamındaki sporcuların, insanlarla ilişki kurmayı seven sosyal bireyler olduğu ve neşeli tipler olduğu söylenebilir. Sporcuların dışa dönüklük kişilik özelliğinin daha fazla gelişmesindeki en büyük etkenin spor olduğu düşünülmektedir. Tazegül 2014 yılında yaptığı çalışmasında, düzenli olarak spor yapmayan 50 Üniversite öğrencisine 3 ay boyunca boks ve kick boks antrenmanı yaptırmış ve 3 ayın sonunda, öğrencilerin nevrotik kişilik skorunda bir azalma olduğunu ve dışa dönüklük boyutunun skorunda bir artış olduğunu belirlemiştir. Tazegül 2012 yılında yaptığı çalışmasın da, güreşçilerin dışa dönüklü lük skorunun nörotik ve psikotik boyutlarının skorlarından daha yüksek düzeyde olduğunu belirlemiştir. Güven (1988), minder güreşini tercih edenlerin psişik özelliklerini, şahsiyet özelliklerini, ruh sağlığı özelliklerini, zeka biçimleri ve düzeylerini incelemiştir. Minder güreşçileri, sporcu olmayanlara göre psikopatik, paranoid ve histeroid boyutunda daha yüksek puanlar almışlardır. Kızmaz (2004), bireysel ve takım sporu yapan sporcuların kişilik özelliklerinin karşılaştırdığı araştırmada veri toplama aracı olarak Hacettepe Kişilik Envanteri kullanmıştır. Bi-

6 458 Ünsal TAZEGÜL reysel spor yapan 71, takım sporu yapan 66 olmak üzere toplam 137 kişinin katıldığı araştırmada bireysel ve takım sporu yapanlar arasında anlamlı bir farka rastlanmamıştır. Ancak spor yapma yılının artması ile sosyal uyum ve genel uyum puanlarında; gelir düzeyinin artması ile de kişisel uyum düzeyinde artış görülmüştür. Johnson ve Norem (1977) James ve Johnson da (1983) bireysel spor yapan sporcuların yalnız başlarına antrenman yapmayı seven, becerilerini yalnız geliştirmeyi isteyen, daha gergin ve öfkeli, kendilerine güvenen, benmerkezci ve tepkisel özellikleri yüksek kişiler olduğunu belirlemişlerdir (Aktaran, Tazegül 2012).Morgan(1966)'da, amatör dünya şampiyonasına katılan 12 ABD, 4 Kanada, 7 Güney Afrika güreşçi kolej öğrencileri arasında normal sayılan standartların altında bir nörotizm düzeyi bulmuştur (Aktaran, Tosunoğlu, 2008). Tosunoğlu (2008), Tokat il merkezinde ortaöğretimde okuyan yaş arası, 113 kız ve 218 erkek sporcu olmak üzere toplam 331 sporcu öğrenci üzerinde çalışma yapmıştır. Takım Sporları ile uğraşan Sporcu öğrencilerin Spor Branşlarına göre kişilik özeliklerini incelediği araştırmasında Eysenck Kişilik Envanteri kullanmıştır. Araştırma sonuçlarına göre; kız sporcular erkek sporculara göre daha nevrotik eğilimler göstermektedir. Branşlara bakıldığında, voleybol Branşındaki sporcu öğrencilerin diğer Branşlardaki sporculardan psikotik değerleri daha küçük çıkmıştır. Branşlara göre nevrotik puanlar incelendiğinde en yüksek puan ortalamasının futbol Branşıyla uğraşan sporcularda olduğu görülmektedir. Voleybol Branşında erkek sporcuların psikotik değerleri kız voleybolculardan daha yüksektir. Hentbol Branşında ise kız sporcuların psikotik değerleri erkek hentbolculardan daha yüksek çıkmıştır (Tosunoğlu,2008). Sporcuların stresle başa çıkma alt boyutları incelendiğinde, sporcuların kendilerine güvenli yaklaşım boyutunun; iyimser yaklaşım boyutundan, sosyal destek arama boyutundan, çaresiz yaklaşım boyutundan ve boyun eğici yaklaşım boyutundan daha fazla gelişmiş olduğu anlaşılmıştır. Çalışma kapsamındaki sporcuların stresle başa çıkma tarzları incelendiğinde, sporcuların kendine güvenli yaklaşım boyutu ve İyimser yaklaşım boyutu skorunun diğer boyutlardan daha yüksek oluğu anlaşılmıştır. Cresswell ve Hodge (2004), sporcunun, kontrol edilemeyen çevresel stres kaynakları ile karşılaştığı zaman, durumun kontrol edebildiği bileşenlerine odaklanarak daha etkili bir şekilde basa çıktıklarını bulmuştur. Tazegül (2012b) yılında yaptığı çalışmasında, serbest güreş branşındaki sporcuların kendine güvenli yaklaşım boyutunu olarak belirlemiştir. Tazegül 2013 yılında yaptığı çalışmasında, örneklem gurubundaki sporcuların kendine güvenli yaklaşım boyutu skorunu 2.086, iyimser yaklaşım boyutu skorunu başarıdan kaçma boyutu skorunu 1.446, sosyal destek arama boyutu skorunu olarak belirlemiştir. Holt ve Mandigo (2004), genç erkek kriket oyuncuları ile yaptıkları araştırmada performans ile ilgili endişeler yaşadıkları zaman kullandıkları basa çıkma stratejilerinin doğasını araştırmıştır. Araştırma sonuçlarına göre, performans ile ilgili endişelerle ilişkili olarak hata yapılan durumlarda katılımcılar hem problem odaklı hem de duygu odaklı stratejiler kullanmaktadır. Goyen ve Anshel (1998), yetişkin sporcuların, ergen sporculara göre daha yüksek Konsantrasyonla tepki verdiklerini ve ne yapacaklarına odaklandıklarını bulmuştur. Buna ek olarak yaşı daha büyük olan sporcuların ergen sporculara göre stresli olayı takiben olumsuz duygularını kontrol etmede daha yetenekli olduklarını bulmuştur. Yoo (2001), bireysel sporlara katılan sporcuların daha fazla kaçınma ve transendental başa çıkma stratejisini kullandıklarını bulmuştur. Bu da bireysel sporcuların takım arkadaşlarına güvenme gibi bir lükslerinin olmamasından kaynaklanmaktadır. Park (2000), Koreli sporcularla yaptığı çalışmanın sonuçlarına bakıldığında bireysel sporlara katılan sporcular takım sporlarına katılan sporculara göre daha fazla başa çıkma stratejisi kullanmaktadır. Ancak buna rağmen rakibin gözlenmesi ve analizi bireysel sporlarda daha az kullanılmaktadır. Ptacek ve diğ. (1992), kadın ve erkeklerin farklı başa çıkma stratejileri kullanmaya eğilimli olduğunu belirtmişlerdir. Hammermeister ve Burton (2004), kadın ve erkeklerin stresli durumları benzer şekilde değerlendirdiklerini

7 Elit Düzeydeki Sporcuların Kişilik Özellikleri İle Stresle Başa Çıkma Tarzları Arasındaki İlişkinin Belirlenmesi 459 bulmuştur. Buna rağmen, kadın sporcular sosyal destek aramayı, hoşa gitmeyen duyguları ifade etmeyi, olumlu yeniden değerlendirmeyi ve ayrılmayı daha fazla kullanmaktadır. Freydenberg ve diğerleri (2003), stres ile başa çıkmadaki benzerliklerin farklı gruplarda görülmemesinin kültürel farklılıklarla bağlantılı olabileceği sonucuna varmıştır. Büyük sporcuların hoşa gitmeyen duyguları daha rahat ifade etmeleri kültürel yönden açıklanabilir. Genç sporcuların karşılaştığı en önemli stres kaynaklarından bir tanesi de aile baskısıdır. Yapılan korelasyon analizi sonucunda, psikotik kişilik boyutu ile kendine güvenli yaklaşım ve iyimser yaklaşım boyutu arasında, nörotik kişilik boyutu ile iyimser yaklaşım boyutu arasında olumsuz yönde, nörotik kişilik boyutu ile çaresiz yaklaşım boyutu arasında olumlu yönde, dışa dönük kişilik tipi ile kendine güvenli yaklaşım boyutu arasında olumlu yönde bir korelasyon belirlenmiştir. Bu istatistiki sonuçlara göre, Çalışma kapsamındaki sporcuların psikotik ve nevrotik kişilik skoru yüksel dikece sporcuların strese yatkınlığı artmaktadır. Çünkü piskotik nevrotik kişilik özellikleri incelendiğinde bu kişilik özellikleri gelişen bireylerin stres daha yatkın oldukları anlaşılmıştır. Konu ile ilgili yapılan bazı çalışmalarda, nevrotik kişilik özelliği gelişmiş olan bireylerin stres yaşamaya daha yatkın oldukları anlaşılmıştır (Ormel ve Wohlfarth, 1991). Anshel ve Delany (2001), sporcunun başa çıkma stratejisi seçiminin en önemli belirleyicisinin, sporcunun durumu veya olayı bilişsel değerlendirmesinin olduğunu belirtmektedir. Çalışmanın sonunda, dışadönüklük kişilik özelliği gelişmiş olan sporcuların stresle başa çıkma düzeylerinin psikotik ve nörotik kişilik özelliği gelişmiş olan sporculardan daha iyi düzeyde olduğu anlaşılmıştır. Yapılan literatür taramasında, sporcuların kişilik özellikleri ile stresle başa çıkma tarzları arasındaki ilişkiyi ortaya koyan kısıtlı sayıda çalışma olduğu belirlenmiştir. Bundan dolayı yapılan bu çalışmanın, Türkçe literatüre büyük katkı sağlayacağı ve bundan sonra yapılacak olan çalışmalara da örnek olacağı düşünülmektedir. KAYNAKÇA Amirkhan, J. H., Risinger, R. T., & Swickert, R. J. (1995). Extraversion: A hidden personality factor in coping? Journal of Personality, 63, Amman, M.T. (2007). Yayınlanmamış Spor Sosyolojisi Ders Notları. Amman, M.T. (2000). Sporda Sosyal Bilimler: Spor Sosyolojisi, (Editör, Can İkizler), Alfa Yayınları, İstanbul. Anshel, M.H. (1997). Sport psychology: From theory to practice (3. Baski).Neddlham, MA. Anshel, M.H. ve Delany J. (2001). Sources of acute stress, cognitive appraisals and coping strategies of male and female child athletes. Journal of Sport Behavior, 24(4), Aydemir, Ö., Köroğlu. (2009). Psikiyatride Kullanılan Klinik Ölçekler, Hekimler Birliği Yayınları, Ankara. Baltaş, A., Baltaş Z. (1990). Stres ve Başa çıkma Yolları, Remzi Kitapevi, İstanbul. Biçer, T. (1998). Doruk Performans, Beyaz yayınları, İstanbul. Breslau, N., Davis, G. C., & Andreski, P. (1995). Risk factors for PTSD-related traumatic events: A prospective analysis. American Joumal of Psychiatry, 152, Civan A., Arı R., Görücü A ve Özdemir M. (20010). Bireysel ve takım sporlarının müsabaka öncesi ve sonrası durumluk ve sürekli kaygı düzeylerinin karşılaştırılması, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 7 (1); Cüceloğlu, D. (2002). İnsan ve Davranışı, 10. Baskı, Remzi Kitapevi: İstanbul. Cresswell S., Hodge K. (2004). Coping skills: Role of trait sport confidence and trait anxiety. Perceptual and Motor Skills, 2004,

8 460 Ünsal TAZEGÜL Filiz, Z. (2010). Üniversite Öğrencilerinin ve Sosyalleşmesinde Spora Katılımın Değerlendirilmesi.Niğde Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 4, (3), Freydenberg, E., Lewis, R. Kennedy, G., Ardila, R., Friendite, W. ve Hannoun, R. (2003). Coping with concerns: An exploratory comparison of Australian, Columbian, German and Palestinian adolescents. Journal of Youth and Adolesence, 32, Gallagher, D. J. (1990). Extraversion, Neurotisim and Appraisal of Stressful Academic Events. Journal of Personality and Individual Differences, 11, Güney, S. (2000). Davranış Bilimler ve Yönetim Psikolojisi Terimler Sözlüğü. Nobel Yayın Dağıtım: Ankara. Gümüş M. (2002). Profesyonel Futbol Takımlarında Puan Sıralamasına Göre Durumluk Kaygı Düzeylerinin İncelenmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya. Güven, Ö. (1988). Minder Güreşini Seçenlerin Tercihinde Rol Oynayan Psişik özellikleri, Yayınlanmamış Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi, İstanbul. Hançerlioğlu, O. (1993). Ruhbilim Sözlüğü.2, baskı. Remzi Kitap Evi: İstanbul. Hammermeister, J., ve Burton, D. (2004). Gender differences in coping with endurance sports: Are men from Mars and women from Venus, Journal of Applied Sport Psychology, 27, Holt, N. L., ve Mandigo, J. L.(2004). Coping with performance worries among male youth cricket players. Journal of Sport Behavior, 27, Karanci, N., Dirik, G ve Yorulmaz, O. (2007). Eysenck Kişilik Anketi Gözden Geçirilmiş/Kısaltılmış Formu nun (EKA-GGK) Türkiye de Geçerlik ve Güvenilirlik Çalışması, Türk Psikiyatri Dergisi, 18(3), 1-8. Kızmaz, M. (2004). Bireysel ve Takım Sporu Yapan Sporcuların Kişilik Özelliklerinin Karşılaştırılması, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. Ormel, J., ve Wohlfarth, T. (1991). How neuroticism, long-term difficulties, and life situation change influence psychological distress: A longitudinal model. Journal of Personality and Social Psychology, 60, Park, J.K. (2000). Coping strategies used by Korean national athletes.the Sport Psychologist,14, s, Ptacek, J. T., Smith, R. E., ve Zanas, J. (1992). Gender, appraisal, and coping: A longitudinal analysis. Journal of Personality, 60, Rim, Y. (1987). A comparative study of two taxonomies of coping, personality, and sex. Personality and individual Differences, 8, Tazegül, Ü. (2014). Sporun Kişilik Üzerindeki Etkisinin Araştırılması, International Journal of Academic Social Science Studies,25, Tazegül, Ü. (2013). The Determination of the Relationship Between Motivational Trends and the Style of Coping with Stress, World Applied Sciences Journal 21 (1): Tazegül, Ü. (2012). Güreşçilerin Kişilik Özellikleri ile Stresle Başa Çıkma Tarzları Arasındaki İlişkinin Belirlenmesi. Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Beden Eğitimi Spor Anabilim Dalı, Kütahya Tazegül, Ü. (2012b). Bireysel Sporcuların Stresle Başa Çıkma Tarzlarının Karşılaştırılması, Spor ve Performans Araştırma Dergisi, 3(2), Tazegül Ü. (2012c). Comparison of the style of coping with stress of athletes in the individual sports branches in socio demographic respect, International Journal of Sport Studies, 2 (2), Tosunoğlu, F. (2008). Orta Öğretimde Okuyan Takım Sporları ile Uğraşan Sporcu Öğrencilerin Spor Branşlarına Göre Kişilik Özelliklerinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi. Ankara.

9 Elit Düzeydeki Sporcuların Kişilik Özellikleri İle Stresle Başa Çıkma Tarzları Arasındaki İlişkinin Belirlenmesi 461 Voigt, D. (1998). Spor Sosyolojisi, (Çeviren: Ayşe Atalay), Baskı Kurtiş Matbaacılık, İstanbul. Yerlikaya, N. (2007). Lise öğrencilerin mizah tarzları ile stresle başa çıkma tarzları arasındaki ilişkinin incelenmesi, Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana. Yıldız, M., Tekin, M., ve Lök, S. (2009). Farklı Statüdeki Futbolcuların Kişilik Tiplerinin İncelenmesi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi /22 Yılmaz, O. (2006). Stresin Performans Üzerine Etkisi: 40. Piyade Eğitim Alayı Komutanlığı Lider Personeli Üzerinde Bir Araştırma, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı, Isparta. Watson, D., & Hubbard, B. (1996). Adaptational style and dispositional structure: coping in the context of the five-factor model. Journal of Personality, 64,

10 462 Ünsal TAZEGÜL