ISTANBUL TICARET ODASı. YAYıNLARı. PROF. ılhan E. POSTACIOGLU. 538 Sayılı Kanunun. İCRA VE İFLAs KANUNUNA. GETİRDİöİ YENİLİKLER İSTANBUL

Transkript

1 r ISTANBUL TICARET ODASı YAYıNLARı PROF. ılhan E. POSTACIOGLU 538 Sayılı Kanunun İCRA VE İFLAs KANUNUNA GETİRDİöİ YENİLİKLER İSTANBUL 1 965

2 ISTANBUL TIcARET ODAsı YAYıNLARı PROF. ılhan E. POSTACıO~LU 538 SAYILI KANUNUN. ıcra VE IFLAs KANUNA GETIRDIC71 YENILIKLER İSTANBUL 196 5

3

4 538 SAYILI KANUNUN tcra VE İFLAS KANUNUNA GETtRDtGt YENİLİKLER GİRış 1-6 Mart 1965 tarihinde Resmi Gazete ile yayınlanan kanunumuz 6 Haziran 1965 de merpyete giriyor. Alacaklıların alacaklarını tahsil hu susunda karşılaştıkları zorlukların mühim bir kısmıhı bertaraf etmek üze re, uzun tereddüd devrelerinden sonra çıkarılması başarılan bu kanun, alacaklılara ne gibi avantajlar sağlayor, borçluiara yeni ne gibi mükellefiyetler tahrnil ve bunların yanında ne gibi kolaylıklar temin ediyor? Diğer cihetten üçüncü şahısların durumunda ne istikamette değişiklikler getirmiş oluyor? İşte bir vatandaş ve bir tüccar olarak herkesin kısaca cevabını öğrenmek istediği sualler bunlardır. Biz bu b-roşürde bu suallerin cevaplarını okuyucularımızın hukukçu olmadıklarını farz ederek verrneğe ve kanunun getirdiği yenilikleri mümkün mertebe açık bir dille kendilerine anlatmağa çalışacağız. Bu maksatla her şeyden önce cebri icra sistemimize kuşbakışı bir nazar atfetmekliğibını öğrenmek istediği sualler bunlardır. BİRİNCİ KısıM İCRA VE İFLAS KANUNUNA UMUMI BİR BAKıŞ BİRİNCİ FASIL ANA MEFHUl\'ILAR : Haciz, rehiııin paraya çevrilmesi, iflas ve konkordato Muayyen bir hukuk nizamı içinde borçlu, borcunu, vadesi ge4 lince, norm~n olarak kendi rızasile ahccı klısına öder. Eğer o sırada buna muktedir değilse, alacaklısından yeni bir vade almağ"a gayret eder. Fakat alacaklı bu vadeyi kendisine vermek zorunda değildir. Borçlusunun hüs4 nüniyetine inanmıyor, uzatacağı vadenin borçluya zaman kazandırmaktan gayrı bir netice vermiyeceğine kail bulunuyorsa, alacaklı borçlunun bu temdid taleplerini nazara almıyarak cebri icra yolile alacağını almak çarelerine baş vurur. Vadesinde ödenmemiş para alacağını borçlusundan zorla tahsil için alacaklınm yapacağı şey borçluya ait mallara İcra koydurmak yani malları haciz ettirmek ve bunları yine İcra makamlan va~!lltasile paraya çevirtmektir. Haciz neticesinde borçlu haciz konusu malda tasarruf selahiyetini kaybeder. Binaenaleyh artık başkasına bu malı muteber olarak devredemez. Haciz malı adeta borçlunun mameleki içinde hukukan kilitlediğinden artık icra makamları vasıtasile bunun paraya eevrilmesine yani satılarak üçüncü şahsa devir edilmesine ve ısatı -3- makamları vasıtasile el

5 bedelinden de borcun ödenmesine bir mani kalmaz. 3 - Alacağını tahsil edememiş olan alacaklının başvuracağı müeyyide sadece hacizden ibaret değildir. Eğer alacaklı daha evvel, borçlusundan rehin almışsa, bu takdirde haciz yoluna gitmeden evvel rehini İcra makamları vasıtasile paraya çevirtmesi icabeder. Hatta, alacaklı elinde menkul rehini bulunduğu veya alacağı için gayrımenkul rehini (ipotek) aldığı takdirde evv:ela rehinin paraya çevrilmesi yoluna başvurmak zorundadır. Rehini paraya çevirdikten sonra elde edilen para, alacağını karşılamazsa, o zaman, tahsil edemediği bakiye alacak için alacaklı haciz yoluna veya bir az sonra göreceğimiz iflas yoluna gidebilir. Yoksa, ta işin başından rehini bir tarafa bırakıp haciz veya iflas yollarını deneyemez, kaide budur. Fakat kaidenin istisnaları mevcuttur. Evvela alacak emre muharrer senet (bono) gibi bir kambiyo senedine bağlanmış ve bunun için rehin alınmış ise, bu takdirde rehinin paraya çevrilmesi yoluna gitmeden doğrudan doğruya haciz yolile borçluyu takip edebilmek yetkisi alacaklıya tanınmıştır. Keza, alacaklı rehin almakla beraber borçlusunu evvela rehin yolile takibe mecbur olmaksızın, dilediği takdirde haciz veya iflas yolile takip etmek yetkisini borçlusundan yazı ile istihsal etmiş ise, bu yetkiye müsteniden de, mesele bir az müllakaşalı olmakla beraber, doğrudan doğruya haciz veya iflas yollarından birine gidebilir. Bu suretle alacaklı için rehin almışsa, borçlusunu rehinin paraya çevrilmesi yolile, rehin almamış veya rehin paraya çevrildikten sonra alacağının karşılanmamış bir kısmı kalmış ise, haciz yolile takip etmek sel ahiyetlerinin mevcut olduğunu görüyoruz. 4 - Fakat bir de bu takip yollarının yanında iflas yolile takip de yer almaktadır. İflas yalnız tüccar olan borçluiara kabili tatbik bir müeyyede dir, ve mefhum olarak umumi hacze tekabül eder. Bu umumi haciz fikrini layıkile anlayabilmek için bir misal üzerinde duralım liralık bir alacağı olan alacaklı borçlusunu haciz yoiile takip ederse bu takibi neticesinde borçlusunun lira değerindeki mallarına haciz koydurur. Bu suretle haciz, ferdi neticeler husule getirir. Yani bu hacizden istifade edecek yalnız kendisidir. Diğer alacaklıların bu hacizden istifade etmeleri için ayrıca takip yapıp, eğer kanunun aradığı şartlar varsa, bu hacze iştirak etmeleri lazımgelir. Fakat iştirak prosedürü tahrik edilmeden ve gerçekleştirilmeden bir hacizden yalnız haczi koydurmuş alacaklı istifade eder; diğer alacaklılar istifade edemez. Bundan başka haciz yalnız taalluk ettiği ve misalimizde 10 bin lira değerindeki mala müllhasır kalır. Haczin dışında kalan mallara borçlu serbestçe tasarruf etmeğe devam eder. Halbuki aynı liralık alacak için borçlu iflas ettirilmiş olursa, artık bu iflas neticesinde kabili haciz -4-

6 ne kadar malları varsa, onun tasarruf sahasından çıkmış olur. Sanki bütün malları ayn ayrı haciz edilmiş gibi. Diğer cihetten, bu iflâs durumundan yalnız borçluyu iflâs yolile takip etmiş ve onu iflâs ettirmiş alacaklı değil, bu alacaklı da dahil olmak üzere borçlunun bütün alacaklıları faydalanır. Şöyle ki; iflâs ile borçlunun bütün malları bir bütün bir masa teşkil eder; ve bu malların bedeli şu veya bu alacaklıya verilmeyip iflâs masasına alacağını kayıt ve kabul ettirmiş alacaklılar arasında alacakları nisbetinde (garameten) taksim olunur. 5. İflâsın yanında borçluya ait borçların böyle kollektif yani umumî bir şekilde tasfiyesini tazammun eden ve iflâsa nazaran çok daha hafif bir mahiyet arzeden bir yol da konkordatodur. Fakat konkordatoda inisyatif alacaklıların değil borçlunun elindedir. Yâni prosedürü tahrik edecek olan alacakhlar olmayıp bizzat borçludur. Konkordato iflâstan evvel ve iflâstan sonra olmak üzere iki nevidir. İflastan önce yapılmış konkordato borçlunun iflasına mahal bırakmaz. Binaenaleyh, iflâsı önleyici bir vasfı haizdir. Buna mukabil, iflâs eden borçlu alacaklıları ile konkordato akdine muvaffak olursa tekrar mallarının başına avdet eder ve mallarını bizzat paraya çevirip konkordato şartları dahihnde alacaklılarına müsavi esaslar dahilinde ve alacakları ile mütenasip olarak dağıtır. İflâsla konkordatoyu birbirine yaklaştıran, her ikisindeki umumihk vasfıdır. Ayıran da, iflâsta borçlunun mallarının başından uzaklaşması, onun yerini alacaklıların seçtikleri iflâs idare memurlarının (sendiklerin) almasıdır. Öyle ki iflasta borçlu kendi mallarının yabancısı hükmüne gelmektedir. Konkordatoda ise borçlu mallarının başında kalmakta, konkordato akdinde alacaklılarına kabul ettirdiği tediye şartları dahilinde tediyelerini yapmaktadır, (meselâ borçların % 60 nm, konkordatonun kesinleşmesinden 6 ay sonra başlamak üzere üçer aylık müsavi taksitlerle 30 ay zarfında 10 taksitle ödenmesi gibi) Bunun için de mallarını uygun gördüğü fiatlarla satmakta, ticaretine devam edegelmektedir. İKİNCİ FASIL İcra Teşkilâtı ve Cebri İcra Mekanizması 6. Yukarıda, para alacaklarının tahsili mevzuunda icra ve iflâs kanununun koyduğu muayyen müeyyideleri görmüş oluyoruz. Şimdi bunların kısaca nasıl ve ne gibi bir mekanizma içinde harekete geçtiğini görmekliğimiz lâzımdır. Bunun için de evvelâ memleketimizin icra teşkilâtını şöyle alelumıım gözden geçirmek icabeder. Her Asliye Mahkemesinin bulunduğu kaza dairesinde asgarî olarak bir icra dairesi ve bu dairede de asgarî olarak icra memuru sıfatile vazife gören bir memur vardır. İstanbul, Ankara gibi büyük merkezlerde icra dairesi muhtelif dairelere bölünmüştür. Yani buralarda birden fazla icra da-

7 iresi mevcuttur. îcraya ait muamelelerin büyük kısmı icra memurları veya bunların maiyetindeki muavin ve -muayyen muameleler de- kâtipler tarafından yapılır. Bu muamelelerde kanuna aykırı veya işin icabına uygun düşmeyen bir cihet varsa muamelenin iptali veya düzeltilmesi için alâkalılar tarafından icra dairesinin bağlı bulunduğu icra tetkik merciinde şikâyet mevzuu yapılabilir. İcra tetkik mercii makamını bir hâkim işgal eder. Bu hakim alâkalıların şikâyeti üzerine icra muamelelerinin kanuna ve maslahata uygun olup olmadığını kontrol eder ve şikâyeti kabul veya red suretinde bir karara bağlar. İcra tetkik mercii hakimine biraz sonra temas edeceğimiz başka vazifeler de verilmiştir. İcra Tetkik mercii hâkiminin kararları kanunda yazılı olan hallerde kabili temyizdir. Kararın temyizi için aleyhine karar verilmiş olan alâkalı (alacaklı veya borçlu veya üçüncü şahıs) Yargıtay İcra ve İflâs dairesine başvurur. Kanun iflâs ve konkordato mevzularında ayrıca Asliye Ticaret Mahkemesine muayyen vazifeler vermiştir. 7. Teşkilâtın ana hatlarını böylece belirttikten sonra şimdi haciz yolüe takibin nasıl yapıldığını ve borçlunun mallarına nasıl haciz konulabileceğini görelim. Alacaklı para alacağı hakkında daha önce borçlusu aleyhine ait olduğu mahkemede dava açıp alacağını ilâma bağlatmış ise Türkiyenin her hangi bir icra dairesine bu ilâmı tevdi edip haciz yolile borçlusunu takip edebilir. O zaman icra dairesi borçluya bir icra emri tebliğ eder. Ve beş gün zarfında borcun ödenmesini ister. Beş gün geçtikten sonra icra memuru borçlunun mallarının bulunduğu yere (ticarethane, dükkân veya deposuna, ikametgâhına) giderek alacak miktarına yetecek mallarına haciz koyar. Borçlu böyle ilâma müstenid bir icra emrine karşı icra dairesi (icra memuru) nezdinde borçlu olmadığına dair herhangi bir itirazda bulunamaz. Çünkü alacaklının alacağı kaziyei muhkeme teşkil eden ilâmla sabittir. 8. Eğer, borçlu borcunun ilâma bağlanmasından sonra, borcunu ödediği iddiasında ise, o zaman, takibe icra tetkik mercü nezdinde itirazda bulunarak takibin iptalini ister. Fakat borçlunun bu itirazının mercice nazara ahnabilmesi için iddia ettiği tediyeyi imzası NoterUkçe musaddak veya alacaklısı tarafından merci önünde ikrar edilecek bir makbuzla isbat etmesi lâzımdır. Borçlu ilâma bağlanmış alacağı, icra dairesi haricinde alacaklısına ödemiş ve alelade hususi bir makbuz almış ise, alaca' makbuz altındaki imzanın kendisine aidiyetini kabul ve ikrar etmezse, o zaman merci makbuz altındaki imzanın alacaklıya ait olupl olmadığının tahkikine girişemez; hakkındaki takibi durduramaz ve iptal edemez. Borç-

8 lu böyle bir halde ikinci defa ödemede bulunmak zorunda kalır. (Borçlunun ikinci ödemenin kendisine iadesi hakkında mahkemede aynca istirdat davası açmak hakkı mahfuzdur.) Binaenaleyh, bir borçlu ilâma bağlanmış borcu ödemek yoluna giderse alacaklısımn dürüstlük derecesini gözönünde tutarak hareket etmeli, eğer icra veznesine tediyede bulunmuyorsa, bilfarz defter kayıtlarile veya hususi makbuzlarla iktifa etmeyip alacakhsmdan, imzasmı Notere tasdik ettireceği bir makbuz almayı ihmal etmemelidir. 9. Ancak alacakh borçlusu aleyhine bir ilâm almış değilse, para alacağını vâdesinde borçlusundan tahsil edemediği takdirde yine de haciz yolile takip edebilmek imkânını haizdir. İsviçre kanunundan Türk kanunun iktibas ettiği bu şekil kanunumuzun başlıca hususiyetlerinden birini teşkil etmekte ve ilamsız icra diye anılmaktadır. îşte şimdi ilamsız icranın tâbi olduğu prensipleri görmekliğimiz icabediyor. İlamsız icra yolile haciz yaptıracak olan alacaklı Türkiyenin her hangi bir icra dairesine müracaat imkânını haiz değildir. Zira, ilamsız icra bakımından icra dairelerinin selâhiyeti tahdide uğramıştır. Kaidemiz şudur ki, alacaklı borçlusu aleyhine dava ikame etmek istediği takdirde hangi yer mahkemesine müracaat edecek ise ilamsız takip için aynı yer içra dairesine başvurmalıdır. Malûm olduğu üzere selâhiyet evvelemirde borçlunun ikametgâhına göre taayyün eder. Binaenaleyh, alacaklının haciz yolile borçlusunu takip mevzuunda evvelemirde borçlunun ikametgâhı icra dairesi yetkilidir. Borcun tediye mahalli neresi ise, alacakh o yer icra dairesine de başvurmak selâhiyetini haizdir. Nihayet, alacaklı ve borçlu borç senedinde selâhiyetli icra dairesini de muteber olarak kararlaştırabilirler. Bu takdirde alacaklı borç senedinde yazılı icra dairesine de müracaat etmek imkânına sahiptir. Alacaklı icra dairesine müracaatla haciz yolile borçlusunu şu kadar lira alacak için takip etmek isteğinde olduğunu bildirir ve gerekli harçlan ve tebliğ masraflarını öder. Buna takip talebi diyoruz. Takip talebile müruru zaman kesilmiş olur. İcra dairesi takip talebine muhatap olunca bu talebin hakiki bir alacağa tekabül edip etmediğini araştırmaz. Yani alacaklının iddia ettiği gibi bir alacağı olup olmadığım tahkik etmez. Talebe uygun olarak ödeme emrini tanzim ile borçluya tebliğ eder. Borçlu ödeme emrini tebellüğ edince, eğer ödeme emrinde bildirilen borcu kabul etmiyorsa icra dairesine 7 gün idinde başvurarak borcu olmadığı hakkında itiraz etmesi lâzımdır. Eğer itiraz etmezse takip kesinleşir. Alacakh da kesinleşen takip üzerine borçulunun mallarına haciz konmasını icra memurundan ister. Artık ondan sonra borçlu borcunu ödemedikçe ve tediyesini kanunun aradığı e-

9 killerde isbat etmedikçe haczi kaldıramaz veya mahcuz mallarm paraya çevrilmesine mani olamaz. Takip kesinleştikten sonra borçlu takibi durdurmak için borcunu öderken de şunlara dikkat etmelidir. Ya borcunu icra veznesine ödemeli; veya alacakhsma Noterden imzasını tasdik ettireceği bir makbuz mukabilinde tediyede bulunmahdır. Eğer adî bir makbuz mukabihnde alacaklısına tediyede bulunacak ise bilmelidir ki, bu makbuz altındaki imzayı alacaklı -ihtilâf vukuunda- icra tetkik merciinde inkâr edecek olursa, borçlu bu imzanın alacaklıya aidiyetini icra makamlarında isbat iktidarını haiz olamıyacak ve binnetice ilamlı icrada olduğu gibi ikinci bir tediye yapmak zorunda kalacaktır. Fakat burada bahis konusu ettiğimiz durum ödeme emrine borçlu tarafından itiraz edilmiyerek takibin kesinleşmiş olması hali için bahis mevzuu olmaktadır. Zira, borçlu ödeme emrine itiraz etmişse, mücerret itiraz takibinin kesinleşmesine mani olur ve takibi durdurur. Demek ki, ödeme emrine müddetinde itiraz borçlu için son derecede önemlidir. Bundan dolayıdır ki, ödeme emrinin tebliği de borçlu için önem ifade eden bir hâdisedir. Şunu şuracıkta kayıt edelim ki ödeme emrinin borçlunun şahsına tebliği de zaruri değildir. Borçlu nâmına adlî tebligatı tebellüğ etmek zorunda olan bir şahsa meselâ borçlunun ikametgâhında onunla birukte oturan yetişkin bir hizmetçiye veya ailesi efradından birine veya dükkân ve mağazasmdaki bir müstahdeme yapılan tebliğ muteberdir. Borçlu, kendinden gayri bir kimseye yapılan tebligatdan kusuru olmaksızın geç haberdar olmuşsa, bu bapda kusursuzluğu ve ıttılamm geç vaki olduğunu isbat ederek ayrı prosedürle bu defa tetkik merciinde gecikmiş itirazda bulunabilir ki gecikmiş itiraz kendiliğinden takibi durdurmayıp merci tarafından ayrıca şayanı kabul görülmek iktiza eder ve borçlu için garanti arzetmez. 10. Şimdi ödeme emrine borçlu tarafından müddetinde yapılan itiraz takibi durdurur dedik. Bu da tabüdir. Zira, zaten alacaklı olarak icra dairesine müracaat eden şahıs alacakh olduğunu icra memuruna isbat etmeden sırf onun beyan ve takip talebi üzerine borçlusuna ödeme emri tebliğ ettirdiğine göre, buna mütenazır olarak da, sırf borçlunun itirazı ile ve bu itirazın dayanabildiği sebeplerin icra memuruna ispat edilmesine hacet kalmaksızın takibin durması lâzımdır. Takip itiraz üzerine durunca bu itirazı hükümden düşürmek ve takibi kesinleştirip kesinleşen takibe müsteniden haciz istiyebilmek için alacaklının başvurabileceği iki ayrı yol vardır. Ya Mahkemeye müracaatla itirazın iptali davasını açar; bu davasında alacaklı olduğunu ve alacağının para alacağı olarak takip tarihinde muayyen ve belli bir miktarda olduğunu ispat ederse hem alacağına hüküm

10 alır hem de borçlusunu haksız yere itirazda bulunduğu için inkâr tazminatına mahkum ettirir. 11. Yahut alacakh icra tetkik merciine baş vurarak itirazın kaldırılmasını ister. Merciin itirazın kaldırılmasına karar verebilmesi için alacağını muayyen vasıftaki bir senetle ispat etmesi gerekir. Senetde aranılan vasıflar şunlardır: a) Senet altındaki borçluya ait olduğu bildirilen imza noterlikçe musaddak olmah; değilse, borçlu bu imzanın kendisine aidiyetini merci önünde kabul etmelidir. b) Senedin metninden borçlunun borç altına girmiş olduğu anlaşılmalıdır. Alelade bir tediyeyi natık bir makbuz, o makbuzu verenin borç altına girdiğine tam bir delil teşkil etmediği için, bu vasfı haiz değildir. Binaenaleyh, senedin metninde sadece şu kadar lira aldım ibaresi kâfi olmayıp şu kadar lira borçlandım veya şu kadar lirayı ödemeği teahhüt ediyoyorum tarzında borcun borçlunun zimmetine terettüp ettiğini ortaya koyması lâzımdır. Borçlu da alacaklı tarafından ibraz edilen böyle bir senede karşı tediye, ibra takas veya diğer itirazlarını aynı mahiyette bir senetle, (yâni imzası Noterhkten musaddak veya alacakh tarafından merci önünde kabul edilecek bir senetle) ispat edemediği takdirde, o zaman tetkik mercii itirazın kaldırılmasına karar verecek ve bu suretle takip kesinleşerek alacaklı borçlunun mallarına haciz koydurmak imkânım elde edecektir. 12. Borçlu kendisine izafe edilen senet altındaki imzayı inkâr ederse icra tetkik mercii icabında bilirkişi marifetile imza tatbik ve mukayesesinde bulunur. Bunun için borçluya aidiyeti sabit tatbike medar bir imza bulunması gerekmektedir. Çok defa itiraz dilekçesindeki veya vekil itirazda bulunmuşsa vekâletnamenin aslındaki imzaya itibar olunmaktadır. İmzanın borçluya aidiyetine kanaat getirirse, itirazın muvakkaten kaldırılmasına karar verir. İtirazın bu suretle muvakkaten kaldırılmasına karar verilmesi üzerine alacaklı borçlunun mallarına muvakkaten haciz koydurur. Muvakkat haczin biraz evvel bahsi geçen hacizden farkı şudur ki, alacaklı muvakkaten haczedilen malların satışını isteyemez. Bunun için muvakkat haczin kat'i hacze münkalip olması lâzımdır. Esasen borçlu, itirazın muvakkaten kaldırılmasına karar verilmişse kararın kendisine tefhiminden ve tefhim edilmemiş ise tebliğinden itibaren 7 gün zarfında mahkemede borçdan kurtulma davası açması icap eder. Bu davayı açmadığı veya açıp da kaybettiği takdirde itirazın muvakkaten kaldırılması kat'i mahiyet alacak ve eğer alacaklı daha önce borçlunun mallarına muvakkaten haciz koydurmuş ise bu da kat'i hacze münkalip olacaktır.

11 13. Görülüyor ki, borçlunun senet altındaki imzayı inkâr etmesi halinde alacaklının hakkına kavuşması bir hayli gecikmektedir. Zira icra tetkik mercii itirazın kaldırılması prosedürü içinde imzayı tahkik edip imzanın borçluya aidiyetini tesbit etse bile, bu ancak itirazın muvakkaten kaldırılması neticesini doğurmakta, itirazın kat'i olarak hükümden düşmesi ise borçlunun borçdan kurtulma davasını müddetinde açmamasına ve açtığı taktirde kaybetmesine bağlı kalmaktadır. Tatbikatda borçluların imzalarını inkâra yeltenmelerinin sebebini işte bu durumda yani borçlunun bu usûl hükümleri sayesinde vakit kazanmak endişesinde aramak doğru olur. 14. Rehinin paraya çevrilmesi için kanunun koyduğu usuller haciz yolu ile takipteki usullere benzemektedir. Yalnız ödeme emrine itiraz müddetleri farklıdır. Menkûl veya gayrı menkûl rehinin paraya çevrilmesini alacakh isteyince haciz yolunda olduğu gibi borçluya ödeme emrinin tebliği gerekmekte, ödeme emrine itiraz serdedilmediği takdirde rehinin paraya çevrilmesi imkân dahihne girmektedir. Borçlu itirazda bulunmuşsa yine itirazın icra tetkik merciinden -yani bazı istisnalar bir yana bırakılacak olursa- hacizde mer'i olan esaslara benzer şekilde kaldırılması lâzım gelmektedir. 15. İflâs yolu ile takibin seyri ise hacze nazaran bazı mühim farklar arzeder. Evvelâ, haciz yolu ile takip için birden fazla icra dairesinin selâhiyeti bahis mevzuu olduğu halde, iflas yolu ile takipte selahiyetli icra makamı münhasıran borçlunun işlerini temerküz ettirdiği icra dairesidir. Binaaneleyh, selâhiyet üzerinde anlaşmalar iflas mevzuunda hüküm ifade etmemektedir. Alacaklı bu yer icra dairesine müracaatla borçlusuna iflas yolu ile takip edildiğini beyan eden bir ödeme emri tebliğ ettirir. Borçlu itiraz edecek ise itirazını behemahal arzuhal ile icra memurluğuna bildirmesi lâzımdır. (Halbuki haciz yolu ile takipte itiraz icra zaptına derç ettirilmek suretile de yapılabilmektedir.) Borçlu itiraz etmiş olsun olmasın, iflâsa karar verecek olan mahkeme, borçlunun işlerini temerküz ettirdiği yer mahkemesidir. Şu halde, alacakh ödeme emrinin tebüği formahtesi ikmal edildikten sonra selâhiyetdar mahkemeye müracaatla borçlusu aleyhinde iflâs davası açar. Mahkeme muhafaza tedbirleri alabilir. Bu meyanda borçlunun mallarına iflâs memurluğu (iflâs dairesi) marifetile el koyabilir ve bunların ahara devredilmesini önleyebilir. Daha hafif bir tedbir olarak da borçlunun mallarının defterinin yapılmasına karar verebilir. Bu takdirde iflâs memurluğu tarafından borçlunun ve ailesinin idaresi için bırakılan mallar müstesna olmak üzere deftere geçirilen mallarda borçlu tasarruf selâhiyetini muhafaza etmekle beraber, bu tasarrufları neticesinde elde

12 ettiği kıymetleri -meselâ satış yapmışsa satış bedelini- aleyhine iflâs kararı verilince iflâs masasına teslim ve tediyeye mecburdur. Bu mecburiyeti yerine getirmeyen borçlu iflâs masasının vereceği müzekkere üzerine bir aya kadar hafif hapis cezasile cezalandırılır. İflâs davasına el koyan mahkeme borçlu tarafından ödeme emrine yapılan itirazın varid olup olmadığını anlamak için- alacağın varhğım tahkik eder. Bu hususta bu kabil bir davada tetkiki mümkün delilleri ve bu meyanda defter kayıtlarını da tetkik konusu yapar. Takibe mesned yapılan alacağın varlığına kanaat getirirse, borçluya borcu 7 gün zarfında mahkeme veznesine depo etmesini emreder. Borçlu bu emri yerine getirmezse, borçlunun iflâsına karar verir. 16. Borçlunun iflâsı üzerine bütün malları bir masa teşkil eder ve bu mallar üzerinde borçlunun tasarruf selâhiyeti sona erer. Alacaklılar yapacakları ilk toplantıda iflas idare memurlarını seçerler. İflâs idare memurları da ilân yapıp müflisten alacaklı olanları kayda davet eder. Müracaat edenlerin alacaklarını iflâs idare memurları tahkik edip iflas masasına kayıt ve kabullerini icra eder. Masaya dahil mallar iflas idare memurlarınca paraya çevrilerek masaya kayıt ve kabulleri icra edilmiş alacaklılar arasında alacaklarıyla mütenasip olarak tevzi edilir. 17. Konkordato ise farklı bir tasfiye şeklini tazammun eder. Konkordato teklifini borçlu Ueri sürer. Teklif, borçların bir plân ve müsavi esaslar dahilinde yeni vadelere bağlanmak veya borçlarda muayyen nisbet üzerinde tenzilât icra edilmek suretile ödenmesini istihdaf eder. Borçlu iflâstan önce konkordato akdedebilmek için icra tetkik merciine bir proje verir ve blânçosunu ibraz eder. Merci projeyi makul ve alacaklıları izrar kasdinden âri görürse borçluya iki aylık bir mühlet verir ve kendisine bîr komiser tayin eder. Komiser alacaklıları alacaklarını kayda davet eder. Fakat alacağın varlığını kabul edip etmemek borçluya ait bir selâhiyettir. Borçlunun kabul etmediği alacaklıların ne nisbette rey sahibi olacağını tetkik mercii tayin eder. Konkordato mühleti borçlu ile alacakhlar arasında bir nevi mütareke, silâhların karşılıklı olarak muvakkat bir zaman için terki demektir. Şu bakımdan ki rehinin paraya çevrilmesi müstesna borçlu aleyhine konkodato mühleti zarfında haciz ve iflâs yollarından birile icra takibi yapılamaz. Borçlu bu mühlet zarfında rahat bırakılmak istenilmiştir. Zira bu mühlet zarfında konkordatonun kabulü hazırlıkları tamamlanacaktır. Alacaklılar kayıtlarını icra ettirdikten sonra Komiser tarafından bildirilen yer ve saatte toplanarak borçlunun teklifine müsbet veya menfî rey beyan ederler. İflâstan önceki konkordatonun kabulü için borçlunun eski kanunda ödeme teklifinde bulunacağı borç nisbetinin asgarî olarak % 30 olması

13 icabederdi. Konkodatonun kabulü için aranılan diğer şart da rey sahibi olduğu kabul edilen alacaklıların 2/3 nün konkordatoya muvafakat etmesi ve bunların sahip oldukları alacakların bütün alacakların 2/3 sine tekabül eylemesi lüzumudur (şahıs ve meblağ ekseriyeti). Konkordato bu suretle kabule mazhar olmuşsa, hüküm ifade etmesi için ayrıca mahkemenin tasdikine iktiran etmesi lâzımdır. Konkordatonun tasdiki için aktedilecek celsede mahkeme konkordatoya itirazları olan alacaklıları dinleyecek, konkordatonun hüsnü niyetle ve borçlunun mevcudile mütenasip tediye şartlarını ihtiva ettiğine kanaat getirirse, konkordatoyu tasdik eyliyecektir. Görülüyor ki, konkordato mühleti sırasında borçlu bir yandan alacaklıların takibinden masun kalmakta ve komiserin nezareti altında olsa dahi daima mameleki başında bulunduğu için alacaklılardan bazıları veya hepsi aleyhine zararlı muameler yapabilmek, mallarını kaçırabilmek imkânını bilfiil elinde tutmaktadır. Esasen kanunumuzda bu bakımdan kâfi müeyyideler bulunmadığından bu yüzden vâki şikâyetler yeni metinde geniş mikyasta nazara alınmıştır. îşte şimdi cebrî icra mekanizmasına atfettiğimiz bu kuşbakışı nazardan sonra 538 sayılı kanunun getirdiği yeniliklerin nelerden ibaret olduğunu görmek zamanı gelmiştir. ÎKÎNCÎ KISIM 538 SAYILI KANUNUN GETİRDİĞİ YENİLİKLER 18. Kanunun getirdiği yenilikleri bu yazımızın başında da belirttiğimiz gibi borçlulara ne gibi yeni mükellefiyetler ve binnetice alacaklılara ne gibi kolaylıklar sağladığı zaviyesinden ele alacağız. Keza sırası geldikçe alacaklılara tahmil edilen yeni mükellefiyetler varsa onlara da işaret edeceğiz. Böylelikle okuyucularımızı mümkün mertebe ikaz etmek ve kendilerini kötü süprizlerden alıkoymak istiyoruz. Aynı zamanda hasımlarının şu veya bu şekilde tutumlarından ne yolda faydalanabilecekleri hakkında da kendilerine toplu fikir vermiş olacağımız kanısındayız. BİRİNCİ FASIL Tebligat Mevzuunda Yenilikler 19. Evvelâ henüz icra takibine muhatap olmadan adresini değiştiren borçlunun yeni adresini alacaklısına bildirmek zorunda olup olmadığını belirtelim. Eski kanunda böyle bir mevzu yoktu. Yeni kanun ise yalnız Uâm ve ilâma muadil tutulan senetler (1) borçlularile ipotek senedi (1) u kadarını söyliyelim ki borçlunun Noterde resen tanzim ettirdiği senette muayyen bir borcu ikrar etmesi ilâm hükmündedir.

14 borçlularına böyle bir mükellefiyet yüklemiştir. Maksat bunlara yapılacak tebligatın akim kalmasını önlemek ve alacakir tarafından girişilen takibin sürüncemede kalmasına mahal bırakmamaktadır. Borçlu kendisine yüklenen bu mükellefiyeti yerine getirmediği yani adresini alacakhsına bildirmediği takdirde, ilâmda veya ipotek senedinde gösterilen adresin kapısına tebliğ varakası tâhk edilmek suretile tebuğat borçluya muteber olarak yapılmış olur. 20. Yeni kanuna göre ilâm veya ipotek senedi borçlusu ilâm veya ipotek senedinde yazıh adresini değiştirdiği takdirde bir az evvel bahis edilen müeyyideye maruz kalmak istemiyorsa, yeni adresini Noter vasıtasile alacaklısına bildirmeudir. Bu bildiriyi yaptığı halde alacaklısı onu izrar için eski adresinin kapısına tebliğ varakasını talik ettirmek suretile icra işlerini yürütürse bundan dolayı borçlusuna iras ettiği zararı, ve ayrıca adeta bir şartı cezai olarak % 15 fazlasile, ödemeğe mecbur olur. Tabu bunun için borçlunun alacakhsına karşı dava ikame etmesi ve o yolda hüküm alması lâzımdır. 21. Şunu tasrih edelim ki, ilâm ve ilâma muadil vesikalarla ipotek senedinin borçluları için bahis mevzuu ettiğimiz bu mükellefiyet yani adreslerini değiştirdikleri takdirde bunu karşı tarafa bildirmek mükellefiyeti alacakhlar için de varittir. Alacakh da ilâmda, veya ipotek senedinde yazılı adresini değiştirdiği takdirde yeni adresini borçlusuna bildirmek zorundadır. Zira bunu yapmazsa borçlusu adresini değiştirir ve yeni adresini alacaklısına tebuğ ettirmek istediği halde tebuğatı akim kalır ve o zaman da alacaklı eski adrese tebligat icrasile icrayı tekemmül ettirecek olursa bu suretle iras edebileceği zarardan dolayı yine de sorumlu sayılmak lâzımgelir. ÎKÎNCÎ FASIL llâmlarm tcrasmda Yenilikler 22. Eskiden ilâma müsteniden icra emri borçluya tebuğ edilince borçlu ilâmda yazılı borcu ödediğini muayyen bir zamanda bildirmek ve itirazını o yolda icra tetkik merciine muayyen bir müddet içinde aksettirmek zorunda değildi. Şimdi ise durum değişmiştir. Yeni kanuna göre borçlu ilâma karşı tediye veya müruru zaman itirazlarını icra emrinin tebliğinden itibaren 7 gün zarfında icra tetkik merciine başvurarak serdetmesi lâzımdır. 7 günü geçirirse artık bu itirazları nazara ahnmaz. Yalnız icra emrinin tebuğinden sonra borçlu ödemede bulunmuş ise böyle bir ödemeyi 7 günü geçirdikten sonra dahi serdedebilir. 23. Bilindiği gibi muayyen bir para meblağına mahkûmiyeti tazammun eden bir ilâm borçlu tarafından temyiz edilince mücerret temyiz keyfiyeti bu ilâmın icrasını durdurmaz. Yani mevzubahis ilama müsteniden icra emrinin borçluya tebliğini müteakip eski kanunda beg gün,

15 yeni kanunumuza gore yedi giin beklendikten sonra borçlunun mallarma haciz konulabilecek, hatta bunlarm satışma gidilebilecektir. Ve bu arada veya daha önce ilamm temyiz edilmiş olması bu muamelelerin geciktiril,- mesmi başlı başına icab eden bir sebep teşkil etmeyecektir. Fakat eski kanunumuz rejiminde olduğu gibi yeni kanunumuz sisteminde ilamın temyizi üzerine ayrıca icra tetkik merciince uygun görülecek miktar ve kıymette malların rehin edilmesi veya haczolunması halinde ilâmı temyiz yoluyla inceuyecek olan Yargıtay dairesi ilâmın tasdikine kadar icranın geri bırakılmasına karar verebilir. Karar verdiği takdirde de icra olduğu yerde durur, daha ileri gidemez. Temyiz neticesinde ilam Yargıtay tarafından onandığı (tasdik edildiği) takdirde alacaklının hakkına kavuşması için yeni kanunumuz radikal hükümler sevketmiştir. (m. 36 son fıkra). Buna göre ilamın tasdikini müteakip alacakh talep edince başkaca muameleye hacet kalmaksızın eğer gösterilmiş teminat para ise bu para icra memuru tarafından derhal alacaklıya ödenir. Teminat bir menkul veya gayrimenkul rehini ise bu rehin icra memuru tarafından paraya çevrilir. Bunun için borçluya rehinlerin paraya çevrilmesinde olduğu gibi ayrıca ödeme emri tebliğine hacet kalmamıştır. Eğer teminat borçluya ait malın haczinden ibaret bulunmuş ise bu mahcuz mallar da paraya çevrilerek ilam alacaklısına ödenir. Yeni kanunumuz burada, haciz dolayisiyle ilâmın icrası geri bırakılmış olan alacaklının bu mahcuz malların bedeli üzerinde rüçhan hakkını haiz olduğunu kabul etmiştr. Yani bu bedel üzerinden ilam alacaklısı ilam mucibince alacağını tamamen alır, bir bakiye kalırsa diğer alacaklılar ancak bu bakiye üzerinden haklarını istifa edebilecekler yoksa icranın geri bırakılmasına imkan vermiş olan ilam alacaklısı lehine vaki hacze iştirak edemeyeceklerdir. ÜÇÜNCÜ FASIL İlamsız icra mevzuunda haciz yolu ile takip bakımmdan getirilen yenilikler 24. Biliyoruz ki ilamsız icra (haciz yolile takip) alacaklının takip talebiyle başlamakta, borçluya icra dairesi tarafından ödeme emrinin tebliği suretiyle devam etmekte, ödeme emri itirazsız kalınca veya itiraz kaldırılınca da alacaklı için haczi istemek imkanı hasıl olmaktadır. Yeni kanun bu mevzuda bir hayli yenilikler getirmiştir. 25. Takip belgeye yani senede dayandığı takdirde belgenin aslı ibraz olunmak lâzımdır. Sade alacaklı ashnı ibraz etmeyip kendisi tarafından tasdik edilecek suretleri de ibraz edebilir. Bu şekli ihtiyar ettiği takdirde borçlu adedinden bir fazla suret vermesi lâzımdır. Zira tasdik edilen suretlerden biri icra dairesinde kalacak diğer nüsha borçluya ödeme emrile birlikte tebliğ olunacaktır. Eski metinde de alacaklı için suret ver-

16 mek mükellefiyeti vardı. Fakat yeni metin bu mecburiyete daha.fazla önem vermiştir. Belki artık yeni kanun rejiminde alacaklının takip talebi sırasında suretini takip dosyasına koymadığı ve borçlusuna tebliğ ettirmediği bir vesikaya ileride itirazın kaldırılması safhasında istinat etmesine imkân kalmamıştır. Onun için alacaklıların istinat ettikleri vesikaların suretlerini ihtimamla takip talebine eklemeleri ve borçlularına tebliğ etmeleri gerekmektedir ) Evvelâ haciz yolile takipte ödeme emrini tebellüğ eden borçlu 7 gün zarfında, sadece itiraz dilekçesini icra memuruna vermek veveya itiraz hakkındaki beyanını zapta geçirmek suretile itrazmı muteber olarak yapmış olmaz. Kanun, borçlunun bu ntirazm alacakhya bildirilmesini teminen tebliğ olunacak muhtıranın tebliğ masraflarını ödemesini de ayrıca şart koşmuştur. Eğer borçlu bunu ihmal edecek olursa yani ödeme emrine itirazda bulunurken tebhğ masraflarını ödememiş olursa onu bekleyen müeyyide çok ağırdır. Zira bu takdirde itiraz etmemiş sayılır. (Mad. 62/2 ci fıkra) Kanun borçluya itiraz ettiğine dair bedava ve pulsuz bir makbuz verileceğini beurttiğine göre borçlu itiraz edip tebliğ masraflarını ödeyince icra dairesinden bu makbuzu o esnada almayı ihmal etmemelidir ) Yeni kanun borçluya itiraz sebeplerini itirazı sırasında bildirmek mecburiyetini tahmil etmiştir. Eski kanunda borçlu böyle bir takyide konulmamıştı. Eskiden borçlu itiraz sebebini bildirmeğe mecbur olmadığından başka, bildirdiği sebeple de bağh değildi. Zira itirazın kaldırılması safhasında yeni itiraz sebepleri ileri sürmek veya evvelce bildirdiği itiraz sebeplerini değiştirmek hakkını haizdi. Halbuki şimdi borçlu artık bu mevzuıja serbest bırakılmamıştır. O, itiraz sebeplerini bildirmek mecburiyetindedir ve itiraz sebeplerile bağlıdır. Yâni itirazında hangi sebebi ileri sürmüşse itirazın kaldırılması safhasında kaideten o sebebin var olup olmadığı araştırılacak, bunun dışında yeni veya değişik itiraz sebepleri dermeyan edemiyecektir. Borçlunun artık itirazue bağh olmasının mânası budur ve bu mühim bir yeniuktir. 28. Bu kaidenin yeni kanunumuzda tek bir istisnası vardır ki o da şudur: borçlu, alacaklının istinad ettiği senet münderecatına nazaran bir itiraz sebebi ileri sürüyorsa, bunu daha önce itiraz sırasında serdetmemiş olsa bile itirazın kaldırılması safhasında yapabiur. Meselâ alacakh bir alım senedi ibraz ile bundaki bedelin tahsiuni takip konusu yapmış ise, borçlu, mahn kendisine teslim edilmediğini itiraz sebebi olarak daha önce dermeyan etmemiş olsa bile bunu, mercide ilk defa sürebilir ve bu itibarla alacaklının istinad ettiği senede dayanılarak itirazın kaldırılmasına karşı koyabiur. Keza, borç senedindeki vâde hulul etmeden yapılan bir takibe borçlu sebep beyan etmeden veya borcun henüz muaccel olmadığına dokunmadan itiraz etmiş ise, ilk defa olarak mercide vâdenin hulul etmemiş

17 olduğunu dermeyan edebilir. Bundan başka senetteki tarihe nazaran müruru zaman defini itiraz sebebi olarak ta dermeyan etmesine, kanaatımızca, engel yoktur. Fakat bunlar dışmda yani alacakimm ibraz ettiği borç senedinde mesned bulmayan itiraz sebeplerini itiraz sırasmda bildirmeyip ilk defa mercide itirazm kaldırılması safhasında ileri süremez. Meselâ, itirazında borcu tediye ettiğini bildirmediği halde itirazın kaldırılması duruşmasında borcu ödediğini bildiremez ve tediyesini tevsik eden makbuz ibraz edemez. Keza verdiği borç senedini muvazaa olarak verdiğini, bunun bir hatır sene^ di olduğunu -Eğer daha önce itirazile birlikte bildirmemiş ise- artık itirazıu kaldırılması sırasında müdafaa yollu ileri süremez ve bu meyanda yazıh vesika ibraz edemez. Tediyeyi veya muvazaayı isbata yarayan vesikayı itirazın kaldırılması prosedüründe ibraz edebilmesi için daha evvel yani itirazı sırasında bu sebepleri (tediye veya muvazaayı) tasrih etmiş olması lâzımdır ) Diğer büyük bir değişikuk alacaklı tarafından ibraz edilen senet altındaki imzanın borçlu tarafından inkârı bakımından meydana çıkmıştır. Eski kanun rejimi zamanında borçlu itirazı sırasında kendisine izafe edilen senedi inkâr mecburiyetinde değildi. İtirazın kaldırılmasını alacakh talep edip senedi ibraz edince icra tetkik mercii bu senet altındaki imzanın borçluya ait olup olmadığını resen yani kendiliğinden araştırıyor ve borçluya aidiyetine kanaat getirmedikçe, itirazın kaldırılmasına karar vermiyordu. Bu hususta, ise 538 sayıh kanun tam bir inkilâp yapmıştır. Borçlu alacakhnm istinad ettiği senet altındaki imzanın kendisine ait olmadığı iddiasında ise, bunu (yâni senedin altındaki imzanın kendisine ait olmadığını) itiraz sırasında açıkça bildirmelidir. Böyle açıkça imzayı inkâr etmediği takdirde artık o imza derdest takip bakımından borçludan sâdır sayılır ve imzanın borçlunun imzası mı diye ayrıca tahkikine artık mahal kalmaz. Fakat yeni kanunumuzun kabul ettiği bu neticenin husule gelmesi için borçluya tebliğ edilen ödeme emrinde bu cihet kendisine hatırlatılmahdır. (M. 60/3). Binaenaleyh, ödeme emrinde bu husus kendisine hatırlatıldığı halde itiraz sırasında kendisine alacaklı tarafından izafe edilmiş senedi red etmemiş olan borçlu, artık, o takip içinde, imzanın kendisine ait olmadığını münakaşa etmek imkânını kaybeder. (Tabiatile ileride görüleceği üzere borçlu için menfi tesbit veya istirdat davaları açmak yetkisi mahfuzdur.) 30. 4) icra memuruna müddeti içinde yaptığı itiraz sırasında imzasını inkâr eden borçluya tahmil edilen mühim bir mükellefiyet de itirazın kaldırılması için merci önünde akdedilecek celsede bizzat isbatı vücut etmesi lüzumudur (m. 68 a, fıkra 2); meğer ki daha evvel mazeretini tevsik ederek bildirmiş olsun. Bunu yapmadığı takdirde, inkâr ettiği imzanm

18 kendisine aidiyeti farz ve kabul olunur ve tahkikata girişilmeden itirazm muvakkaten kaldırılmasma karar verilir. Bu suretle imza tahkikleri için elverişu medarı tatbik imza bulunmaması yüzünden eski rejimde borçluyu çağırıp istiktab yapılamamasmdaki mahzurlar tamamen giderilmiştir. DÖRDÜNCÜ FASIL A) Alacakhya tahmil edilen mükellefiyetler : Bir az evvel borçlunun senetteki imzasını inkâr ettiği takdirde itirazın kaldırılması için merci önünde aktedilen duruşmada bulunmak mecburiyetinde olduğunu görmüştük. Buna muvazi bir mecburiyet alacakh için de bahis mevzuu edilmiştir. Eğer borçlu borcu ödemiş olduğunu itiraz sebebi olarak der mey an etmiş ise, alacaklı itirazın kaldırılması duruşmasında alacağını 68 nci maddenin istediği şekilde yani borçludan sâdır ve borcun varlığını ifade eden bir senetle isbat edince, o zaman borçlu da, tediyesini aynı şekilde yani alacaklının imzasını taşıyan bir makbuzla isbat mecburiyetindedir. İşte duruşmada, alacaklının vekili, alacaklı tarafından verildiği bildirilen makbuz altındaki imzanın müvekkiline ait olmadığı müdafaasında bulunursa, müteakip celsede imza tatbikatı için alacaklıyı bulundurmağa mecdurdur. Müvekkiline karşı mes'ûl olmaması için bizzat vekil kendi müvekkiline davetiye tebliğ ettirir. Kabule değer mazereti olmadığı halde alacaklı gelmeyecek olursa itirazının kaldırılması talebinden vaz geçmiş sayılır. (M. 68 son fıkra) Alacaklı borçlu tarafından ibraz edilen makbuz altındaki imzayı inkâr ettikten sonra merci yaptığı imza tahkikatı sonunda imzanın alacaklıya aidiyetine kail olursa onun talebini red etmekle beraber kendisini ayrıca 50 liradan liraya kadar para cezasına mahkûm eder. (Mad. 68/5) B) Borçluya tahmil edilen mükellefiyetler : 32. Alacaklı itirazın kaldırılması için kanunun aradığı şekilde borçludan sâdır ve borcun varhğını bildiren bir senet ibraz ettiği takdirde borçlu itiraz sebebini aynı şekilde bir senetle (tediye definde bulunmuş ise makbuz, muvazaa definde bulunmuş ise muvazaa senedi ile) isbata mecburdur. Borçlunun müdafaaları senede bağlanabilecek neviden değilse (meselâ borçlanma senedini hataen verdiği, veya borç senedinin kendisinden hile ile alındığı yolunda müdafaalarda bulunmuşsa) veya borçlunun müdafaası (meselâ tediye) senetle kabili isbat müdafaa nevilerinden olduğu halde, borçlu bunu vaktile ihmal eyleyerek tediyesini makbuzla tevsik etmemiş ise itirazın kaldırılmasına mani olamaz. Müdafaasını isbat için umumî mahkemelerde açacağı dava (menfî tesbit davası) itirazın kaldırılması bakımından bekletici mesele (meselei müstehire) teşkil edemez.

19 Yalnız kanun buna tek bir istisna tanımıştır. O da şudur: borçlu kendisine miras bırakanın borcu için ve onun mirasçısı sıfatile takip ediliyorsa o zaman terekenin borca batık olduğu hakkında ait olduğu mahkemeden karar getirmek üzere kendisine mercice mühlet verilebilir, ve mahkemenin bu babta ittihaz edeceği karar beklenebilir. Bunun dışında bekletici mesele yapılmadan takip hukukunun koyduğu şekilde müdafaasını ispat edemeyen borçlunun aleyhine itiraz kaldırıhr. 33. Borçlunun imzasını haksız yere inkâr ettiği merci tarafından yapılan tahkikat sonunda belli olursa, 50 liradan liraya kadar para cezasına mahkûm edihr. Alacaklı tarafından takip talebi sırasında senedin ash icra dairesine tevdi edilmemişse, borçlu bu yüzden evvelce vermiş olduğu senedi hatırlayamadığı için itiraz sırasında imzayı inkâr etmiş sayıldığı cihetle onun bu inkârından rücu etmesine kanun fırsat vermiştir. Borçlu bu kaydedilen şartlar dahilinde inkâr ettiği imzayı itirazın kaldırılması duruşmasında ve en geç alacaklının senedin aslını ibraz ettiği celsede kabul ederse hakkında para cezası hükmolunmaz ve kendine yargılama giderleri yükletilemez. 34. Daha önce izah edildiği üzere borçlu imzayı itiraz sırasında inkâr ettiği halde mazeretini tevsik etmeden merci önündeki duruşma sırasında bulunmazsa tetkike mahal kalmaksızın itirazın muvakkaten refine karar veriur Keza borçlu duruşmada bulunmuş ve yapılan tetkikat neticesinde de merci borçlunun inkâr ettiği imzanın kendisine aidiyetine karar vermişse yine itirazın muvakkaten refine karar verilir. Bu takdirde alacaklı muvakkat haciz yapabilir. Muvakkat haciz ise kat'i hacze çevrilmeden taallûk ettiği malın cebren satışına imkân vermez. 35. İtirazın muvakkaten kaldırılmasına karar verildikten ve bu karar borçlunun veya vekilinin yüzüne karşı tefhim edildikten veya tefhim edilmemiş ise tebuğ olunduktan sonra borçlunun 7 gün zarfında ait olduğu mahkemede borçtan kurtulma davası açması lâzımdır. Bunu yapmazsa muvakkat ref' kat'i ref e münkaup olur. Eski kanun zarfında borçlu borçtan kurtulma davasını her hangi bir dava gibi açabiurdi. Yeni kanun ise bu hususta borçluya çok ciddî bir mükellefiyet yüklemiştir. Borçlunun bu davayı açabilmesi için takip konusu olan alacak tutarmı ve aynca bunun % 15 ni ilk duruşma gününe kadar mahkeme veznesine nakden depo etmesi veya mahkemece kabul edilecek aynı değerde esham ve tahvilât veya Banka teminat mektubu tevdi etmesi şarttır. (M. 69/2). Görülüyor ki artık borçlunun sırf vakit kazanmak için borçtan kurtulma davasını açması katî olarak önlenmiştir. Zira borçlu bu davayı açmak için alacak miktarını % 15 fazlasile depo etmek mec-

20 buriyetinde kaldığına göre bunu yaptıktan sonra parasızlığını bile bile böyle bir davayı açması artık fiilen imkânsızdır. Yeni kanun burada cidden büyük ve hayırlı bir inkilâp yapmıştır. Bunu borçlu yapmadığı takdirde davası red olunur ve itirazı artık katı olarak kaldırılmış sayılır, (ve binaenaleyh artık borçlu için yegâne çare takip konusu alacağı tamamen alacaklısına ödedikten sonra istirdad davası açmaktan ibarettir.) BEŞÎNCÎ FASIL Kanunun Borçlu Lehine Nizamladığı Yeni Bir Müessese: Menfi Tesbit Davası Borçlu alacaklısına borcunu bildiren bir senet verdikten sonra bu borcunu düşüren veya borcunun miktarını indiren ful ve muameleleri senetle isbat imkânını haiz bulunmadığı bilcümle hallerde, ödeme emrine karşı yaptığı itirazının kaldırılması yukarıda açıklanan esaslara göre kendisi için mukadder bir âkibet haline gelmiştir. (Bk. No. 32) O zaman borçlu senette bildirilen borçla mülzem olmadığı halde icra takibinin aleyhine neticelenmesi yüzünden haddi zatında borçlu olmadığı bir parayı ödemek mecburiyetinde kalması gibi vahim bir ihtimal ile karşı karşıya kalmaktadır. îşte yeni kanunumuz borçlu hakkında girişilen takibi şeklî esaslara bağlayıp icra önünde gecikme sebeplerini mümkün mertebe bertaraf ederken, bazı hallerde, borçluyu tehdit edecek böyle bir tehlike ve ihtimale karşı onu menfî tesbit davasile korumak cihetine gitmiştir. Borçlu kendisi aleyhine haciz youle takip başlamış olsun veya olmasın, alacaklısına her nasılsa verdiği veya her nasılsa alacaklısı elinde bıraktığı senet mucibince borçlu gözüktüğü halde haddi zatında borçlu olmadığını isbat sadedinde alacaklı aleyhine menfî tesbit davası açmak selâhiyetini haizdir. Böyle bir dava icra takibinden önce borçlu aleyhine neticelenir ve borçlunun borçlu olmadığını ortaya koyan bir ilâma bağlanırsa borçlu bu ilâma müsteniden aleyhindeki icra takibini durdurur. Fakat menfî tesbit davası henüz bir neticeye bağlanmamış ise bu dava açılmış olmakla icra takibine bir tesir icra etmez. Yani menfi tesbit davasmm açılmış olmasına rağmen icra takibi normal seyrine devam eder. 37. Borçlu açtığı menfî tesbit davasile icra takibinin seyrine tesir icra edebilmesi için takip konusu alacağın % 15 inden aşağı olmamak şartile irae edeceği teminat mukabiunde mahkemeden ihtiyatî tedbir kararı almalıdır. O zaman menfî tesbit davasının icra takibinden önce veya takipten sonra açılmış olup olmamasına göre tedbir kararının tesirleri de değişmektedir.