ineklerde POST PARTUM DÖNEMDE PROSTAGLANDiN F2a UYGULAMASININ OVARYUM AKTiviTESiNE ETKisi*

Transkript

1 Ankara Üni" Vet Fak Derg 42: ı ineklerde POST PARTUM DÖNEMDE PROSTAGLANDiN F2a UYGULAMASININ OVARYUM AKTiviTESiNE ETKisi* Meltem ŞİRELİ** Fahri BÖLÜKBAŞI*** The Effects of PG F2a. Treatment on Ovarial Activity During The Post Partum Period in Cows. Summary: This research was carried out in cows in order to investigate the effects of long term and high dosa[!,e PCF 2a applications and to imitate the post partum period artificially. Three 2-vear-old dairv cows were usul in this research. In order to swıchronize the ~estrus cycle.~, 2 ml Estrumate was applied to each animal t~ice with all-day interval intramuscularly. Oestrus cycles were evaluated by determining the blood pro[!,esterone levels and the most active period of oestrus was found to be about the 9th day of application. Starting on this day, 25 mg PCF 2a was injected intramuscularly thrice aday with 8 hour intervals ( ) during the following IO days. Before each i1~iection, blood samples were takenfromjugular vein. After these IO days, blood sampling was cmıtinued with one day intervals, up to the end of next cycle. Plasmas of the blood samples were separated and stored at-20 C. Plasma oestradiol- I 7j3, progestrone and I 5-keto- 13, 14-dihidro-PCF 2a levels were determined by enzymeimmulloassay method. Progesterone levels which averaged ng/ml in the pre-injection period (period l) dropped to an average of ng/ml in the i1~iecti011period (period il) and increased to mı average of in post-i1~iection period (period lll). The dijference between period II and period III wasfound to be sign{ficant (p<o.oi). The mean oestradiol-17j3 levels are pg/ml in period I, pg/ml in period II and pg/ml in period lll. In addition to these, the mean 15-keto-13,14-dihidro PCF 2a values were pmol/ml in period II and pmol/ml in period III (p<o.ool). Period i PCF 2a value was foulıd to be pmol/ml on the average, hence a considerable duference was obtained compared to period II (p<o.ool). The d~fference between period I and period II 15-keto-13, 14-dihidro-PCF 2a average plasma values was statistically signuicant (p<0.05). Özet: Bu ara,\.tırma, ineklere uzun süreli ve yüksek dozda uygulanan PCF 2a 'llln etkilerini incelemek ve yapayolarak doğum sonrası dönemi canlandırmak için yapılmı,\.tır. Araştınnada iki ya,wıda üç adet süt ineği kullanılmı,hır. Araştırmadan önce hayvanlaruı östrus sikluslaruwı seııkrolıizasyollu amacıyla kas içi 2 cc Estrumate her hayvana i I gün ara ile iki kez uygulanmıştır. Kan örneklerinde progesteroli düzeylerine bakılarak östrus siklusları tespit edilmiş ve (istrus 'un en aktu' dönemi belirlenerek çalışmaya östrusuli 9. gününde ba,\'lannll,\'tır. Bu Bu çalışma A.Ü. Araştırma Fonu desteğiyle (Proje No: ()() 12) doktora teıi olarak yürütülmüştür. Araş. Gür. Dr.,A.U. Veteriner Fakültesi Fi/yoloji Anahilim Dalı, Ankara. Prof. Dr.,A-U. Veteriner Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı, Ankara.

2 506 M. ŞİRELI - F. BÖLÜKBAŞı günden itibaren 10 gün süreyle ve 8'er saat ara ile günde 3 kez (saat: ) 25'şer mg PCF 2a kas içi verilmiştir. Her enjeksiyondan önce vena jugularisten kan alınmış ve 10 günlük uygulama sonrasında bu hayvanlardan gün aşırı kan örneklerinin toplanmasına bir sonraki siklusun sonuna kadar devam edilmiştir. Elde edilen kanların plazmaları ayrılarak -20 oc' de saklanmıştır. Plazmalarda östradiol-i7jj, progesteron ve 15-keto-I3, 14-dihidro-PCF 2a miktarları enzymeimmunoassay yönetimi ile belirlenmiştir. Plazma progesteron düzeyi enjeksiyon öncesi (1. dönem) ortalama ng/ml'den enjeksiyon döneminde (ll. dönem) ng/ml'ye düşm~~, lll. dönemde ise bu değer ng/ml'ye yükselmiştir. ll. dönem ile lll. dönem değerleri p<o.oi önem derecesinde farklı bulunmuştur. Östradiol-/7jJ değerleri 1. dönem ortalama /.097 pg/ml, ll. dönem pg/ml ve lll. dönem pg/ml olarak tespit edilmiştir. Bunlara ilaveten 15-keto-/3, 14-dihidro-PCF 2a metabolili ortalama değerleri ll. dönemde pmol/ml, lll. dönemde ise pmol/ml olarak bulunmu,~tur (p<o.ool). I. dönem değerleri ise ortalama pmol/ml düzeyinde gözlenmiş ve I. dönem ile ll. dönem araslılda önemli bir fark bulunmuştur (p<o.ool). I. dönem ile ll. dönem arasında ise 15-keto-13,I4-dihidro-PCF 2a ortalama plazma değer/eri açısından farklılık p<0.05 oranında önemli bulunmuştur. Giriş Süt hayvancılığı yetiştirilmesinqe post partum dönem, fertilite ile doğrudan ilişkili olduğundan oldukça önemlidir (4). Doğum ile başlayan post partum dönem uterus involüsyonunun tamamlanması, ovaryal siklusun ve normal östrus semptomlarının şekillenmesiyle sona erer (17). Bu dönemde fertilite uterus enfeksiyonları ve ovaryal bozuklukları içeren birçok faktörden etkilenir (2, 7, 27, 32). Doğum sonrası yeniden gebe kalabilme süresi ortalama gün kadar olmasına rağmen (12, 31, 33), kötü bakım koşullarına bağlı olarak uterusa yerleşen mikroorganizmalar ile bu süre uzayabilmekte (13, 16) ve PGF 2 o: salınımı artmakta (13, 14) ve bu da üreme performansını baskılayabilmektedir (16). İneklerde doğumdan sonra uterus involüsyonunun tamamlanmasına kadar devam eden PGF 2 o: korpus luteumun oluşumuna ve folliküllerin gelişimine etki eder. Bu aşamada kanda progesteron, östradiol-176 düzeylerindeki değişiklikleri de dikkati çeker. Doğumu takiben progesteron periferal kanda bazal düzeye iner (14,22) ve ilk 14 günlük post partum dönem süresince devam eder (9). Progesteron hormonunun miktarındaki değişiklikler ovaryum aktivitesini açıklayarak, ilk östrusu, ilk ovulasyonu, atılamayan fötal membranıarı ve anöstrus dönemlerini belirler (ı 1). Doğum sonrası ovaryum aktivitesinin değerlendirilmesinde en yaygın metotlar arasında sayılan kan ve sütte progesteron miktarının belirlenmesi yoluyla östrus tespitinde %53-77 oranında başarı kaydedildiği bildirilmektedir (38). Doğumdan sonra yavru zarlarının atılmasıyla hızla düşen östradiol- ı76 düzeyi ise ilk seksüel siklusun oluşumuna kadar aynı düzeyini korur (10, 37). Post partumun deneysel olarak oluşturulduğu bir çalışmada progesteron düzeyindeki hızlı düşüşü takiben östradiol-176'da iki yükselme gözlenmiştir (15). Post partum dönemdeki hormon analizlerinin, özellikle östrus semptomları göstermeyen ineklerin östruslarının tespit edilmesi yanında, üreme organlarının ve patolojik durumlarının belirlenmesinde önemli kriterler olabileceği bildirilmektedir (37). Bu çalışmada, normal östrus siklusu model olarak alınmış, uzun sürede ve yüksek dozda PGF 2 o: uygulanarak post partum dönemin taklit edilmesi böylece PGF 2 o:'nın folliküler gelişimi ve korpus luteumun oluşumu üzerindeki etkisi hormonal parametreler yönünden araştırılarak, doğum sonrası ovaryum fizyolojisinin incelenmesi amaçlanmıştır. Materyal ve Metot Bu araştırma Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Lalahan Hayvancılık Enstitüsünden sağlanan iki yaşındaki üç adet süt ineği üzerinde yürütüldü. Araştırmadan önce hayvanların östrus sikluslarının senkronizasyonu amacıyla her üç ineğe kas içi 2 cc Estrumate (sentetik PGF 2 o:

3 INEKLERDE POST PARTUM DÖNEMDE PROSTAGLANDİN 507 Dİf) 11 gün ara ile iki kez uygulandı (26). Bu enjeksiyonlardan sonra östrus siklus dönemlerini tespit etmek amacı ile gün aşın kan örnekleri ahndı. Ostrusun en aktif olduğu dönem belirlenerek 9. günden itibaren io gün süre ile ve günde 8 saat arayla 3 kez ( ) 25'şer mg PGf 2a (dinolitik, Upjohn) kas içi verildi (ls, 38). Enjeksiyonlardan hemen önce vena jugularisten kan örnekleri alındı. io günlük uygulama sonrasında bu hayvanlardan gün aşın kan örneklerinin toplanmasına bir sonraki östrus siklusunun sonuna kadar devam edildi. Çalışma süresince vena jugularisten alınan kan örnekleri prostaglandin metabolizasyonunu inhibe etmek ve pıhtıla~mayı önlemek amacıyla içinde prostaglandin stabilatör madde bulunan tüplere alındı, 3000 rpm'de 15 dakika santrifüj edilerek (Hettich) plazmaları ayrıldı ve -20 oc' de saklandı (39). Plazmalarda östradiol-1713, progesteron ve 15-keto-13, 14-dihidro-PGf 2a miktarları enzymeimmunoassay yöntemi ile belirlendi (18, 19, 29). Sonuçların değerlendiril-., mesinde "t" testinden yararlanıldı (21). Bulgular Bu araştırmada ineklere uzun süreli ve yüksek dozda PGf 2a 'nın verilmesi ile doğum sonrası dönem hormonal açıdan yapayolarak canlandınldı. i5-keto-1 3. i4-dihidroprostaglandin, PGf 2a, progesteron ve östradiol hormonlarının arasındaki ilişki ovaryum aktivitesi açısından araştınlıp yüksek dozda verilen PGf 2a 'nın etkisi incelendi. Senkronizasyon sonrası değerler çalışmada 1. dönem, 25 mg PGf 2a 'nın 8 saat ara ile günde üç kez uygulandığı LOgünlük zaman aralığı II. dönem ve bu LOgünü takip eden günleri kapsayan period ise III. dönem olarak ifade edilirken, şekillerde bu zaman aralıkları i. dönem (-), III. dönem (+) ve TI. dönem işaretsiz olarak belirlendi. i. dönemdeki değerler kontrol grubu olarak değerlendirildi. Bu dönemde plazma progesteron düzeyi ortalama ng/ml olarak belirlenirken, II. dönemde ortalama değer O.i92 ng/ml bulundu. Bu iki dönem arasında progesteron düzeyi istatistiksel açıdan önemsiz görüldü. lll. dönemde hayvanların ortalama plazma progesteron düzeyi ng/ml olarak gözlendi. İstatistiksel açıdan II. ve III. dönem arasında fark anlamlı bulundu (p<o.oi). i. ve III. dönem arasında istatistiksel açıdan fark bulunamadı (Tablo 1, Şekil 1). 1., II. ve III. dönem plazma östradiol ortalama düzeyleri sırasıyla , Tablo LL. II. ve m. dönem ortalama plazma progesteron değerleri. Table I, The me an values of plasma progesterone in the periods of L ll. and lll. PROGESTERON.- -._-_..._ _. (nglml) X SE i. DÖ~EM (n=6) , _....._" --.- ır. DÖNEM (n=lo) o.. o._... _ lll. DÖNEM (n= 12) _._---- Il-lll: p<o.oi Tablo 2. 1., Il. ve lll. dönem ortalama plazma östradiol-17l\ değerleri. Table 2. The mean values of plasma oestradiol-176 periods of ı.. IL and lll. i LDÖNEM (~::ADIOL 178(P::~S~~7 in the I.. ~DÖN~:vı (~,:_IO) _.. o _ _ III. DÖNEM (n= 12) i L_... Tablo 3. i. ve II. ve ııı. Dönem ortalama plazma IS-keto dihidro PGF 2a değerleri. TabIe 3. The mean vaiues of piasma i5-keto dihidro-PGF 2a in the peıiods of 1.. II. and m. 15-KETO DtHtDRO-PGF 2a (pmollml) i. DÖNEM (n=6) II. DÖNEM (n= lo) II~: DÖ~~M (_~: 12).1(;.291 _-~ ır: p<o.ool. II-LII: pdl.ooi ve 1-111:p< ve pg/ml olarak belirlendi. Her üç dönem arasında istatistiksel açıdan fark görülmedi (Tablo 2, Şekil 2). Plazma i5-keto-13, 14-dihidro-PGf ıa düzeyi ı. dönemde ortalama pmoilml iken ikinci dönemde pmoilml olarak saptandı. İki dönem arasında p<o.oo i düzeyinde anlamlılık gözlendi. III. dönem plazma 15-keto-13, 14-dihidro.prostaglandin f 2a değeri pmoilml olarak belirlendi. ll. ve ni. dönemler arası fark p<o.ooi, i. ve ni. dönemler arası fark ise p<0.05 düzeyinde belirlenerek istatistiksel açıdan önemli bulundu (Tablo 3, Şekil 3). X SE

4 SOR M. ŞİRELI - F. BÖLÜKBAşı 8 O 1.hayvan 2.hayvan O 3.hayvan E... cl..:.. 4 c: ~ III 3 ii 8' Lt 2 o -ll s -3 -I LO , r--ı i. dönem II. dönem 111.dönem öncesi PGFZo uygulama sırası sonrası 16 Şekil i. ı., ll. ve ııı. dönem plazma progesteron değerleri. Figure I. Plasma progesterone values in the periods of ı.. ll. and III. 14 O 1.hayvan 2.hayvan O 3.hayvan IZ O -ll s -3-1 ı. dönem II. dönem 111.dönem öncesi PGFZo uygulama sırası Şekil 2. ı., ıı. ve III. dünem plazma östradiol-171.\ değerleri. Figure 2. rlasma oestradiol. 171.\values in the periods of ı.. ıı. and ılı. sonrası Tartışma ve Sonuç Bu araştırmada sağlıklı ineklerde doğum sonrası dönemin hormon al açıdan yapayolarak canlandırılması amaçlanmıştır. Hayvan materyali olarak KindahI ve ark. (24) ile Maule ve ark.'nın (28) çalışmalarından esinlenerek üç süt ineği yeterli görülmüştür. 10 gün süreyle günde üç kez (8, 16. ve 24. saatlerde) kas içi uygulanan 25 mg PGF 2a, Fredriksson ve ark.'nın (15) kullandıklan doza benzerlik göstermektedir. Bu doz korpus luteumun bastırılması açısından Seguin'nin (36) uyguladığı dozdan biraz düşük olup, Callahan ve Horstman'ınki (5) ile aynıdır.

5 INEKLERDE POST PARTUM DÖNEMDE PROSTAGLANDIN D i.hayvan 2.hayvan O 3.hayvan O -ll I I. dönem PGF2a uygulama öncesi LO II. dönem PGF2u uygulama sırası III. dönem PGF2u uygulama sonrası Şekil 3. 1., ıı. ve ııı. dönem plazma IS-kcto-!3. 14-dihidro-PGF 2a değerleri. Figure 3. Plasma IS-keto- 13, 14-dihidro-PGF values in the periods of i.. II. and lll. Kan örneklerinin değerlendirilmesinde radioimmunoassay yöntemine alternatif olarak geliştirilen enzymeimmunoassay yöntemi, hassaslığı, hızlılığı (6), ekonomik oluşu, radyoaktif özellikte olmaması (30, 34, 40), sonucun okunmasındaki kolaylığı gibi birçok avantajından dolayı çalışmada kullanılmıştır. Elde edilen progesteron ve i5-keto- i3, 14- dihidro-pgf 2a metabolitindeki hormonal değişiklikler, doğum sonrası dönemdekilere benzer bulunduğundan, PGF 2a uygulama programının başarılı olduğu düşünülmektedir. Aynı benzerliğin östradiol- i713'da olmamasının nedeni, normal doğumda yavruyla birlikte çok fazla miktarda östradiol- i713'nın kaybedilmesi ve bu dönemde plazma östradiol-1713'nın düşük seviyede olmasından kaynaklanmış olabilir, nitekim benzer bulgulara literatürde rastlanmaktadır (35, 37). Senkronizasyondan sonra PGF 2a uygulanıncaya değin üç hayvanın ortalama plazma progesteron değerleri Benmard ve Stevenson 'unkine (2) benzerlik gösterirken, Lemon ve ark.' nınkinden (25) biraz yüksek bulunmuştur. Benmard ve Stevenson (2), normal östrus siklusundaki hayvanlarda oluşan kızgınlığın, progesteron değerinin 1 ng/ml'yi aşması ile tespit edilebileceğini ifade etmişlerdir. Anılan araştırıcıların verdikleri bu değerin, çalışmanın ı. döneminde elde edilen ortalama plazma progesteron düzeyinin altında bulunması (1.789 ng/ ml), her üç hayvanda da kızgınlığın şekillenmiş olduğunun bir göstergesi olarak kabul edilmiştir. Bununla birlikte hayvanlarda klzgınlık semptomları hafif ama devamlı olarak şekillenmiştir. Prostaglandin uygulaması ile yapayolarak canlandırılmaya çalışılan doğum sonrası dönemde (li. Dönem) ortalama plazma progesteron düzeyi, normal doğum sonrasına ait literatürlere bcnzerlik göstermektedir (3, 8, 20, 23). L' ve ıl. dönem arasında istatistiksel bir fark gözlenmemiş olmasına karşın, ı. döneme göre II. dönemde progesteron düzeyindeki aritmetiksel düşüş post partum döncmin canlandırılmış olması açısından anlamlı bulunmuştur. PGF 2a uygulamasının sona ermesi ile plazma progesteron miktarı 20. günde en yüksek scviyeye ulaşmıştır. lll. dönemdeki bu değer, ı. döneme göre yüksek olmaktadır. Bu durum süreli ve yüksek dozda uygulanan PGF 2a 'nın ovaryumda foliküler gelişmeye olumlu bir etkisinin bulunmasının tamamen rastlantılara bağlı olmayacağını düşündürmektedir. Çalışmada 1., Il. ve lll. döneme ait plazma östradiol-1713 miktarında dalgalanmalar meydana gelmiştir. Östradiol-1713 miktarındaki bu iniş ve çıkışların foliküler olgunlaşmayla ilgili olduğu sanılmaktadır. Literatürde (15), luteal aktivi-

6 510 M. ŞIRELI - F. BÖLÜKBAŞı tenin olmaması ardarda gelen yükselmelerin göstergesi olarak yorumlanmıştır. bir PGF 2a uygulamasının gerçekleştirildiği II. dönemin dördüncü gününde ve uygulama sonrasındaki (III. dönem) ikinci günde plazma östradiol- i7b değerinde her üç hayvanda da belirli bir yükselme gözlendi (Şekil 2). Bu üç dönem arasında istatistiksel açıdan fark görülmemesinin nedeni ise plazma östradiol- i7b değerlerinde görülen değişikliklere bağlanmaktadır (IS). Çalışma süresince plazma progesteron düzeyine bakılarak foliküler gelişmenin şekillenmediği gözlenmiş ve oluşacak foliküllerin yüksek ve sabit dozda kullanılan PGF 2a ile inhibe edildiği sonucuna vanımıştır. L II. ve III. dönemlere ait plazma IS-keto- 13, 14-dihidro-PGF 2a değerleri ile plazma progesteron değerleri arasında zıt bir ilişkinin olduğu gözlenmiştir. i. dönemde en yüksek değere ulaşan plazma progesteron düzeyine göre plazma 15-keto-13, 14-dihidro-PGF 2a metabolit düzeyi oldukça düşük seyrederken, III. dönemde bu ilişkinin tersine döndüğü göıii)ıniiştür. Plazma IS-keto-13, 14-dihidro-PGF 2a metaboliti düzeyi II. dönemdeki değeri Welch ve ark.' nın (4 i), doğumdan sonraki 24. ve 48. saatlerde bulduklanna benzerlik göstermektedir. Auimlamai ve ark. (i) PGF 2a düzeyinin doğumdan sonra devamlı olarak küçük değişikliklerle sabit kalarak yükseldiğini ve bu yükselmenin ise normal östrus siklusu gösteren hayvanlann luteoliz evresindeki gibi inişli Çıkışlı olmadığını bildirmektedir. Çalışmanın i. döneminde üç hayvan da da IS-keto-13, 14- dihidro-pgf 2a değerinin az da olsa iniş ve Çıkışlar göstermiş olmasına karşın, II. dönemde bu düzeyoldukça yüksek bir noktaya ulaşmış ve bu noktaya bağlı olarak hafif dalgalanmalar göstermiş olmasından dolayı anılan araştıncıların verilerine benzerlik göstermiştir. Sonuç olarak, bu araştırmada ineklere uzun süreli ve yüksek dozda verilen PGF 2a, hayvanlarda III. dönem plazma progesteron düzeyini i. döneme göre yükseltmiştir. Bu durum PGF 2a 'nın uygulama doz ve süresinin foliküllerin gelişimi ve korpus luteumun oluşumu üzerine olumlu etkisini göstermektedir. II. dönemde uygulanan PGF 2a ile doğum sonrası dönem hormonal açıdan canlandınımıştır. Bu gözlem ise, plazma progesteron düzeyinin ii. dönemde PGF 2a uygulamasıyla minimum düzeye inmesi- ne, buna ilaveten de IS-keto- 13, 14-dihidro- PGF 2a 'nın aynı dönemde en yüksek değerlere ulaşmasına ait bulgulara dayanılarak yorumlanmıştır. Ancak doğum sonrası dönemin can1andınldığı II. dönemde plazma östradiol-17b düzeyindeki dalgalanmalar, doğum sonrasına ait literatürlerde verilen bulgulara benzerlik göstermemiş, bu farklılık da normal doğumda plasenta kaynaklı östradiol- i7b'nın kaybedilmesine bağlanmıştır. Dolayısıyla araştırmada böyle bir yitirnin söz konusu olmamasından östmdiol- 17B'daki dalgalanmalar foliküllerin oluşumu ile ilişkili olduğu kanısını uyandırmıştır. Bu yorumu muz Fredriksson ve ark.'nın (IS) ineklerde uzun süreli ve yüksek dozda PGF 2a uygulama-. sının korpus luteum oluşumu üzerine etkisinin incelendiği araştırmasındaki: düşünce ve yorum- Ian doğrular niteliktedir. Kaynaklar ı. Aiumlamai, S., Kindahi, H., Fredriksson, G. & Edqvsl, L.E. (1992). lnıerre/aıioııship of prosuıg/andiıı F 2 a: progesıeroııe aııd oesirolıe sulphale in'immediaıe periparıal period iıı bm'iııe species. Proc 12 th Int Congr Anim Rep, August 23-27, Hague, Nethcrlaııds, 2, 83 ı ennıHrıl. M. & Sleyenson,.I.S. (1985). COIUldoıropll/.releasiııg /wm/oıle aııd prosıag/aııdiıı F 2a for posı par. ıum dairy cows. J Dairy Sci, Hlasco, ı. & Revilla, R. (1992). Characıeri;:alion of progesıeroııe profile iıı posı partum beef cows. Proc i2th Int Congr Anim Rep, Haguc. Nether1<ınds. 1, Brilt,.I.H. (1975). Early posı partum breeding iıı COWS. A review. J Dairy Sci, 58, Callahan, C. & Horsıman, L.A. (1994). A comparisoıı of nm dosages of prosıag/aııdüı F 2a for ıhe ıreaımeııl of fu/ıcıiolıal aııesırus iıı dairy ca Ille. Bovine Pract, 28, Cleere, W.F., Gosling,.I.P., Morris, M.C., Char-. lelon, M.F., Moloney, B.T., Foltrel, P.F. & Sreenan,.I.M. (1984). A high perfomlqlıce, lıigh ıhroughpuı eıızymeimmııııoassav for aııa/ysis of progesıeroııe iıı p/asma or mi/k. lrish Vet J. 39, Coleman, D.A., Thayne, W.V. & Dailey, R.A. (1985). Factors ajjeelilıg reprodl/clh'e perforıııaııce of dairy cows. J Dairy Sci. 68. ı Eldon,.I. (199 ı). Posı partl/m aııd posı eoııceplioııal ovariali aciivil)' of dairy cows: h'm/uarioıı based 011 proxesıeroııe profi/es. Acta Vet Scand, Eley, D.S., Thalcher, W.W. Head, H.H., Collier,.I. Wilcox, C..J. & CaJl, E.P. (1981). Periparturieııı aııd POSIparıum eııdoeriııe chaııges of concepıus aııd marer. lıa/ııl1ils iıı Jerser Cvws bredfor mi/k rie/d. J Dairy Sci. M LO. Erb, R.F:., Chew, B.P., KeJlcr, H.F. & Malven, P. V. (1976). T:jJeclof hormo/w/ıreatment prior ıo lac(qıiolı 011 hormoııes iıı MoVlI plasma, mi/k. aııd uriııe duriııg ear/v /acraıioıı. J Dairy Sci, 60, 557. ıı. Elheringlon, W.G., Chrislie, K.A., Wallon,.I.S., LesHe, K.E., Wicktrom, S. & Johnson, W.H. (ı 991). Progesıeroııe profi/es iıı posıpartum holsıeiıı dair)' cows as WL aid il/ ılıe sıl/dy of reıaiııed feral membranes. pyomeıra aııd aııesırus. Theriogcnology

7 INEKLERDE POST PARTUM DÖNEMDE PROSTAGLANDİN 51 I 12. Fa~an,.LG. & Roehe, J.F. (l9r8). Reproductiı'e activit)' of posıparıunı dairy cow i i th Int Congr Anim Rep Anif Insemin, June Dulılin. Ireland Fredriksson, G., KindahI, H. & Edqvist, L.E. (l9r5). Endotoxin-induced prostaglandin relcase and eorpus luteum funetion in goats. Anim Reprod Sei Fredriksson, G., Kindahi, H., Sandsted, K. & Edqvist, L.-E. (1985). bıırauıerine bacıerial findiııgs aııd release of PGF 2a iıı ıhe pası par/um dair)' cow. Zbl Vet Med A Fredriksson, G., Kindahi, H., Guerra, L., Lamothe, C. & Larralde, i. (l98r).fııjluence ofcominious high /evels of prosıaglandin F 2a on corpus luleum formalion in ıhe cow. I Ith ını Congr Anim Rep Artif Insemin June Dublin. lreland Fredriksson, G., Aiumlamai, S., Kindahi, H. & Edq vist, L.. E. (1992). Prostaglandins aııd eııdotoxiıırelated diseases iıı ıhe bovine species. Proc 12 th Int Congr Anim Rep August Hague. Netherlands Garcia, M. & Larsson, K. (1992). Clinical findings in pası partum cows. Nord Vet Med Güven, B. ve Bölükbaşı, F. (1989). Mikroıitrasyon plak enzymeinımunoassay (EfA) yömemivle ineklerde doğunı sorası Süı progesıeron düzeyleriilin ıayini. A.Ü. Vet. Fak. Derg Güven, B. & Özsar, S. (1993). Seı up eıızymeinımuııoassay for PGFM and ils release during ıhe esırus cycle in ıhe angora goaı. 7. World Conferenee on Animal Production. Edmonton. Allıana. Canada. 2. ISI. 20. Gyawu, P. & Pope, G.S. (1990). Posl parrum and ovarian fuııclion in dairy cows as revealed by colıcemraıions of oesıradiol-f7jj and progesırone iıı defal/ed milk. Br Vet J. 146, Heperkan, Y. (1981). Tıpıa İsıarisıik Yömem ve Uygulamalan. A.Ü. Tıp Fak. Yay Ankara. 22. Inskeep, E.K. (1973). Poıemial uses of prostaglandiııs in comrol of reproduclive cycles of donıeslic aııimals. J Anim Sci Kaker, M.L., Murray, R.D. & Dobson, H. (1984). Plasma hormoııe changes in cows duriııg induced or spolltaneous calvings and ıhe early post partum period. Vet. Ree. I IS Kindahi, H., Edquist, L.E., Granström, L & Hane, A. (1976). The release of prostaglaııdin F 2a as rellected by f5-kelo-f3. f4-dihidro prostaglandin F 2a ;n ıhe periferal circulalioıı duriııg nornıal luıeol)'sis ;" heifers. Prostaglandins. I I. R Lemon, M., Pelletier,.I., Saumande, J. & Signoret, J. P. (1975). Peripheral plasnıa concemrations of progesıeroııe, oestradiol-f7jj aııd luıeinizing hormoııe around oesırus iıııhe cow. J Reprod Fenil Luey, M.C., Gross, T.S. & Thatcher, W.W. (1990). Ejfecı of imravenous iııfusioıı of soybean oil emulsion on plasnıa coııcelltralion of J 5-keto-f3, 14-dihidroprosıaglandin F 2a aııd ovariwı fulıctimı iıı eyctiııg!lolstein heifer.r. Livesto(;kReproduetion in Latin America. Panel pmeeedings series. International atomie energy ageney. Vienna. 27. Marion, G.8. & Gier, H.T. (1968). Factors ajfecliııg bodne ovarimı acıivil)' after partııririon. J Anim Sci Maule, F.M., Davis A.J. & Fleet, "R. (1983). Endocrilie acıiviı)' of ıhe mammary gland: Oesırogen aııd prostaglandin secreıion by ıhe cow and sheep mammary glands duriııg lactogenesis. Br Vet J Meyer, H.H.D., Saverwein, H. & Mutayoba, H.M. (1990).fmmunoa.fjiııiry chronıaıograph)' and a bioıilı sıreptavidin anıplifield enz)'meimmunoassay for sellsirive and specific esıimaıian of eslradiol-17 jj. J Steroid Bioehem Munro, C. & Stanbenfeldt, G. (1984). Developmem of microıilre plaıe enz)'meinımunoassay for deıerminalion of progesıeroııe. J Endocr Opsomer, G., Coryn, M. & Kruif, A. (1992). A sıud)' of ıhe faclors inf/uening ovarian aclivir)' after calvilıg. Proe 12 th ını Congr Anim Rep. August Hague. Nether- Iands, Peter, A.T. & Hasu, W:r.K. (1987). EffeclsofinıraUlerine infecıion on ıhe funclion of ıhe corpora luıea formed afıer firsı pası partunı Ol'ulatimıs iıı dairy cows. Theriogenology. 27, Peters, A.R. & Lamming, G.E. (1984). Endocrine chaııges in ıhe pası parlıım period. IOthInt Congr Anim Rep Artif Iıısemin, Vrbana-Champaign Prakash, B.S., Madan, M.L. & Singla, S.K. (1990). Developmeııı of asinıple, direcı, microlilre plate eıızymeinımwıoassay (EfA) for progesıeroııe deıemıiııaıioıı in whole mi/k ofbıiffalloes. Br Vet J Reklewska, B.W., Brzozowski, P..J. & '1akulıowsk i,.j. (i 992). Hormoııal profiles during consecuıive stages ofparturilion in dair)' cows. Proc 12 th ını Congr Anim Rep, August Hague. Netherlands Se~uin, B.E. (19RO).Role ofpros/llglan(liııs iıı bovine reproducıion,javma Serpek, B. (1988). Reıell/io seculıdiııarum ~'ekilleııen bir inekre doğumdaıı öııce ve soııra plaznıa progesıerone, ijsıradiol-17jj, korlizol ve LH düzeyleri. SÜ Vet Fak. Dcrg., 4, Silvi, L, Galina, C.S., Porras, A. & Galina, M.A. (1992). Evaluaıion of posıpartum ovarian acıiriı)' b)' rectal palpaıian. oesırus defecıion aııd progesıerone coııcenıralion ilı dairy cows raised iıı ıhe dry ıopics of Mexico. Proe 12th Int Congr Anim Rep. August 23-27, Hague, Netherlands. I T.A.E.K. Lalahan Hayvan Sag!ığı Nükleer Araştırnıa Enstitüsü Müdürlüğü Fizyoloji La!xlnlluvan'nın 9-i3 Mayıs i994 tarihleri arasında gerçekleştirdiği ''!o'ndokrilloloji'' de RfA ve HA '11111 u,vgulaııması" konulu kurs notlan. 40. Van de Wiel, D.F.M. & Koops, W. (1986). DCI'e!opmellf aııd validaıian of Wl enzymeimmunoassay for progesıeroııe iıı boi'ine milk or bload plasma. Anim Reprod Sci. IO, Weleh, R.A.S., Tueher, II.A., Oxender, W.D., Porteus, S. & Kirton, K.'I'. (1975). Pla.l'maprosıaglaııdili aı parıııriıioıı iıı cows. J Anim Sci. 41, 386.