Ovaryum kistleri: Tanısı ve tedavide yaklaşımlar

Transkript

1 Ovaryum kistleri: Tanısı ve tedavide yaklaşımlar Prof.Dr. Selim Aslan Ankara Üniversitesi, Veteriner Fakültesi Doğum ve Jinekoloji ABD Em. Öğr. Üyesi Viyana-Zürich Üniversitesi Serbest Araştırmacı (Proje Grup Yöneticisi) Kuzey Kıbrıs Yakın Doğu Üniversitesi Öğr. Üyesi

2 Ovaryum Kistleri Yıkımlanmış oosit içeren graaf follikülünün ovule olmayıp büyümesi Folliküler-Teka-Kistler Luteal Kistler Kısmi luteinizasyon içeren kistler

3 Der praktische Tierarzt, collegium veterinarium XXIX (1999); Zerbe et. Al.

4 Etiyoloji I (Kistler) DIŞ ETKİLER Beslenme (aşırı kesif yem, yetersiz besleme, - Karoten, Vit.E ve B12, Se, Follik asit yetersizliği) Ani yem değişiklikleri; yetersiz hareket Yetersiz ışık (güneş ışığı) Kış aylarında beslenme kalitesi Aşırı gübre (Nitrat ve K) PMSG (ecg) nin proöstrusta uygulanması

5 Etiyoloji II (Kist) Kalıtım (Holstein %6; Guernsy %20) Süt ve süt yağı verimi yüksekliği Yaş dispozisyonu (5-7) Genel durum bozukluğu (Tüberküloz, kronik mide-barsak bozukluğu, metabolizma hast.) Endometritis

6 Retensiyo sekundinarum görülen ineklerde %26,6 oranında Ovaryum kisti saptanırken, kontrollerde %15,7 oranında bulunmuştur (Bostedt, 1979). Süt Verimi (kg)/ovaryum Kisti Arasındaki İlişki < >30 Ovaryum kisti görülme oranı (%) 7,0 9,9 22,6

7 Doğumdan önceki üç hafta içerisinde verilen yemin azaltılması şu şekilde olmalıdır (Grummer,1998): DÜVELERDE %27 İYİ BESLENMİŞ %27 KONDÜSYONU İYİ %30 YAĞLANMIŞ %33

8 A=Doğum B=Laktasyon Piki C=Gebelik D=Kuru Dönem Laktasyon dönemine göre olması istenen VKS değerleri aralığı (Blum, 2002).

9 Reprodüktif Dönemin Değişik Zamanlarında Olması İstenen VKS Değerleri VKS Ölçme Dönemi 1-5 arası yapılan değerlendirmeye göre İstenilen Skor İNEK Kabul Edilebilir Aralık Buzağılama Laktasyon piki Laktasyon Ortası Kuru Dönem DÜVE 6 Aylık Damızlıkta İlk Kullanma Buzağılama (Keown, 1991)

10

11

12 OVARYUM KİSTLERİNİN HORMONAL OLUŞUM MEKANİZMASI PROÖSTRUS FSH salınımı 1. Folliküler dalganın dominant follikülün Inhibini tarafından durdurulmaz. Sürekli salınır Graaf Follikülü FOLLİKÜL LUTEİN KİSTİ LH hipofizden yetersiz salınır FOLLİKÜL THEKA KİSTİ LH kana verilmez

13 Post Partum Dönemde Folliküler Gelişme (Schirar ve Martinez, 1982) Ovulasyon Ante partum p.p. 4.gün p.p.15. Günden itibaren 15 mm p.p Gün 10 mm Luteinizasyon ve Kist (Atrezi) Atrezik follikülde büyüme Foll.kisti

14 Follikül Theka Kistlerinin Tanısı Follikül en az 2,0 cm veya 2,5 cm 8 günün üzerinde persistenz (=kalıcı) Korpus luteum bulunmaz, progesteron değeri düşük (1 ng/ml=3,18 nmol/l) Kısa aralıkla gözlenen Östrus veya Anöstrus Ultrasonografi Vulva ödemi, Ligg.sarotuberalia, Nymfomani

15 Follikül-Theka-Kistleri Kistin görünümü Enine kesit Duvar ince (< 3 mm)

16 Follikel-Lutein-Kisti Kistin görünümü Enine kesiti Duvarı kalın (> 3 mm)

17 CL ile birlikte bulunan Follikül theka kisti Kistin görünümü Enine kesit

18 GRAAF FOLLİKÜLÜ

19 Kaviteli korpus luteum

20 Ovaryum kistlerinde dışarıdan gözlenen semptomlar (genel) Semptomlar Hayvan Sayısı Oran % a) Belirti görülmeyen 73 30,3 b) Vulva ödemi 82 34,0 c) Asıcı bağlarda çökme 1 0,4 d) Davranış değişikliği 2 0,8 e) b + c 44 18,3 f) b + d 9 3,7 g) c + d 0 0,0 h) b + c + d 30 12,5 Bostedt et al. 1979

21 Vulva ödemi Asıcı bağlarda gevşeme ( Kuyrukta kavis oluşumu ; Kuyruk sokumunda çökme)

22 Ovaryum kistlerinin p.p. dönemde görülme sıklığı Follikül Theka Kistleri %10-40 (Aslan et al., 1990; Zerbe et al., 1999) Follikül Lutein Kistleri %6,8-%30 (Leidl et al., 1979; Zemjanis, 1970; Aslan 2000)

23 Ovaryum kistlerinin saptandığı dönemler (post partum) 92 Post partum 25 K d. 4 GK 21 Z % 27,17 4 Z d. % 9,78 9 K 4 GK 54 ST d. Aslan et.al, Z Z % 3,26 3 Z d.

24 Graaf follikülü ve Follikül Theka kistlerinin karşılaştırmalı ultrasonografik görüntüsü

25 Progesteron (ng/ ml Plasma) Ovaryum kistlerinde Progesteron değerleri (Plazma) Follikel-Teka Kistleri Cl (-) Cl (+) Follikül Lutein- Kistleri ( Leidl et al. 1979)

26 Ayırıcı tanı: Ovaryum tümörü Granuloza hücre tümörü Ultrasonografik resim Doku kesiti (Leidl, 1992)

27 GnRH nın etki mekanizması GnRH Hipotalamus Hipofiz Seksüel siklusun düzenlenmesi LH Progesteron Kist Ovulasyon Kist Korp.Lut. Grunert;1999

28 Bursa ovarica da yapışma

29 Follikül lutein kistlerinin tanısı Kabarcıklar 2,5 cm den büyüktür Anöstrus gözlenir Persistenz (=kalıcıdır); genellikle soliterdir Ultrasonografi: ortada anekojen; çevresi hipoekojen (gri) (>3mm) P4= serum (1ng/ml=3,18 nmol/l) süt= 10 ng/ml den yüksek (Aslan, 2000) Uterus yangısı ile birlikte görülebilirler (Zerbe ve ark., 1999)

30 Ovaryum luteal kistlerinin ultrasonografik görüntüsü Solda ovaryum luteal kisti (31 mm). Gri Hipoekojenik alan çepeçevre seçiliyor.

31 İnekte Ovaryum Kistleri Ultrasonografi-Diagnostik Follikül kistleri Lutein kistleri 40 mm 21 mm 39 mm 17 mm

32 SAĞALTIM

33 Ovaryum (Follikül-Theka) Kistlerinin Sağaltımı HCG (Chorulon ) IÜ (i.m.); 5000 IÜ (i.v.); intr.kistik i.v. Uygulamanın 1/5 i GnRH (Receptal, Ovarelin ) PRID, CIDR-B vaginal spiraller veya araçlar (7-12 gün vaginada bırakılması) Crestar (Norgestomet implantatları) Beta-karoten, Vit.E, Follik asit, VitB12

34 Ovaryum lutein kistlerinin sağaltımı Eğer endometritisle kombine değilse 10 gün beklenebilir PGF2 sağaltımı PGF2 (ör:iliren 5ml) ve 3 gün sonra Buserelin (GnRH) : Iliren uygulamasından 3 gün sonra progesteron değerlerinde düşme saptanmıştır Endometritis durumunda int.ut. tedavi kombine edilmelidir (PGF2 +int.ut.ted.)

35 Enzym-Immuno-Assay (EIA) ( Hızlı Test ) Renklere göre progesteron değerlerinin hızlı değerlendirilmesi

36 İntrakistik Punksiyon Sağaltımı A: Progesteron < 5 ng/ml süt; GnRH B: Progesteron 5 ng/ml süt; PGF2- İnramuskuler/İntravaginal C: Progesteron < 5 ng/ml süt; 1= hcg 2= GnRH D: Progesteron 5 ng/ml süt; 1= PRID 2= Crestar 3=CIDR-B

37 PRID-SPİRALİ 1=1.55 g progesteron 2=Mukozaya değen kısım 3=Östrodiol benzoat CIDR-B

38

39 Ovaryum Kistlerinde GnRH /PGF2- sağaltımı 0. günde GnRH 14. günde PGF2- Ovaryum Kistlerinde GnRH+PGF2- /PGF2- sağaltımı 0. günde GnRH+PGF2-14. günde PGF2-

40 Ovaryum kistlerinde değişik Receptal (Buserelin) uygulamaları (Arbeiter, K., Aslan, S., Schwarzenberger, F. (1990) Gruplar A B C D E Sağaltım seçenekleri Buserelin (Receptal ) 5 ml i.m tohumlama sırasında tekrar Buserelin 5 ml i.m.+ß-karoten 10 ml i.m., tohumlama sırasında tekrar Buserelin 5 ml i.m + ß-Karoten 10 ml i.m; 10 gün sonra ve tohumlamada tekrar Buserelin 5 ml i.m.+ß-karoten 10 ml i.m.; 2-6 saat sonra ve tohumlamada tekrar Buserelin 5 ml i.m.+14. Günde 5 ml (Trematomol- Tiaprost=Iliren ); 3 gün sonra ve tohumlamada Buserelin

41 Sağaltımın Fertilite Parametrelerine Etkisi (Aslan et al.,1990) Post.p. (gün) Grup n Tohuml. Indeksi A 8 1,5 0,7 B 7 1,4 0,7 C 6 1,3 0, D 6 1,3 0,5 E 6 1,8 0,9 İlk Toh. Oranı (%) 62,5 71,4 83,3 66,0 50,0 Gebe Kal. Aral. (%) 79,0 12,3 72,1 16,4 79,8 25,5 105,1 21,6 138,3 15,6

42 Ovaryum kisti sağaltımı/fertilite parametreleri Tedavi Sağaltılan bunlardan Hayvan (n) tohumlanan Gebelik 4 tohuml. (%) Tedavi-Gebe kalma Aralığı (gün) ( + s ) I I.E. HCG mg Progesteron i.v ,7 34,9+26,1 II I.E. HCG i.c ,1 37,8+26,2 III. 750 I.E. HCG i.c ,9 37,8+21,5 IV. Placebo ,2 45,3+27,0 ( Müller, 1983)

43 Kist sağaltımından sonra östrusun görülme zamanı n Östrus % + s 5000 I.E. HCG i.v , I.E. HCG i.v mg Progesteron i.v ,3 100 µg GnRH (Gonadorelin) i.m ,3 10 µg GnRH (Buserelin) i.m ,5 20 µg GnRH (Buserelin) i.m. + PGF2 * i.m ,0 PGF2 * i.m ,2 5 ml phys. NaCl i.v. veya i.m ,1 * GnRH tan 14 gün sonra (Doz kullanılan PF2 preperatına göre değişiktir)

44 GnRH hem folliküler hem de luteal kistlerin sağaltımında (youngquist, 1986) uygulanabilmektedir. Kistin luteinizasyonundan sonra östrus görülmesi için ise, yaklaşık sağaltımdan sonra 4 hafta geçmesi gerekmektedir (Dinsmore ve ark., 1990). Human Choronic Gonadotropin (hcg) nin LH aktivitesi bulunmakta ve ovaryum kistinde luteinizasyon oluşturmaktadır. GnRH birkaç kez uygulanabilirken, hcg antijenik etkisinden dolayı (şok) üst üste kullanılma olanağı bulunmamaktadır (Drost ve Thatcher, 1992).

45 PGF2- uygulamaları ile luteal kistlerin sağaltımından çok iyi sonuçlar alınabilmektedir (Progesteron 1ng/ml serum veya 5 ng/ml süt değerlerinden yüksek; US: Luteal yapı çepeçevre seçilebiliyor). İnatçı vakalarda GnRH ve 7 gün sonra yeniden GnRH uygulamaları ile de iyi sonuçlar elde edilebilmektedir GnRH ve 7 gün sonra PGF2- uygulaması PGF2- ile sağaltıma başlanması ve 3. gün GnRH uygulanması

46 Özellikle erken postpartum ( gün) dönemde saptanan ovaryum kistlerinin tedavisinde 5ml GnRH (Buserelin) + 10 ml Beta Karoten 10 gün 10 ml Beta Karoten İlk tohumlamada gebelik oranı Tohumlama indeksi Ovaryum kistlerinin + sağaltımında Intra Uterin Sağaltım: Lotagen, Eucacomp, Ön sirke asidi (Uterofertil )

47 İki Ovsynch Proğramının İneklerde Sağaltım Amacıyla Karşılaştırılması (Comparison of Two Ovsynch Programs in the Treatment of Ovarian Cysts in Dairy Cows; Hoedemaker and Drews; 2006) GnRH+PGF2-...PGF2-..GnRH Tohumlama 0.GÜN 14.GÜN 16.GÜN 17.GÜN GnRH. PGF2- GnRH Tohumlama 0.GÜN 7.GÜN 9.GÜN 10.GÜN 10th Annual Conference of the European Society for Domestic Animal Reproduction (ESDAR) ; Slovenia, Portoroz, 7th to 9th September

48 Gruplar arasındaki sağaltım sonuçları (Hoedemaker and Drews; 2006) Parametreler Grup 1 Grup 2 Gebelik 1.Ovsync 2.Ovsync 3.Ovsync Açık peryot %66,2 %76,9 %83,1 %40,0 %50,8 %60,0 (gün) 111,5±48,3 127,9±47,1

49 FARMA AKUPUNKTUR B46-1 B23 B26 GnRH+Akupunktur B GnRH, HCG

50

51

52

53

54

55

56 Teşekkürler Sorularınız????