2. ÜNİTE İÇ VE DIŞ AYDINLATMA

Transkript

1 2. ÜNİTE İÇ VE DIŞ AYDINLATMA KONULAR 1..Aydınlatma 2. Işık ve Aydınlatma birimleri 3. İç Aydınlatma 4. Aydınlatma Çeşitleri 5. Lamba Armatürleri 6. İç Aydınlatmanın Hesaplanması 7. Dış Aydınlatma

2 2.1 AYDINLATMA Işık hayattır. Yaşamımızın her kısmında ışık vardır. Işık temel gereksinmelerimizden biridir. Çevremizi diğer duyularımızla da algılayabilir, tanımlayabiliriz kuşkusuz; ama gözümüz ile bu algılama ve tanımlama, çok daha kolay ve ayrıntı düzeyinde kesin olabilmektedir. Ancak, görebilmek için öncelikle ışık ve onun yansıyabildiği yüzeylerin olması şarttır. Günlük yaşamımızda, herhangi bir eylemi gerçekleştirmek için ışık yayan, yansıtan ya da geçiren bir nesnenin varlığı çoğunlukla yeterli olmamaktadır. Kısaca, bir mekânı herhangi bir kaynakla ışıklandırmak, aydınlatma olmamakta; sadece insanın sağa sola çarpmaması ya da çoğu kez, bir görsel eylemi büyük bir rahatsızlık duyumu içinde ve yalnızca kısa bir süre için gerçekleştirmesine olanak vermektedir. Ama, aydınlatma biliminin temel ilkeleri göz önüne alınarak düzenlenmiş bir çevrede, kullanıcınınki çoğunlukla insandır görsel konfor gereksinmeleri yerine getirilmitir. Bir çevrenin doğru aydınlatılması ile fizyolojik ve psikolojik açılardan görsel konfor koşullarına ulaştırılması önemlidir. 2.2 IŞIK VE AYDINLATMA BİRİMLERİ Bilindiği gibi ışık, gözümüzü etkilemekle görme duyumunu doğuran bir enerji şeklidir. Bu enerji, her biri bağımsız iki anlayışın geliştirdiği teorilerle tanımlanmaktadır. Işık kaynakları, çeşitli yayınlarda farklı sistemlerde sınıflandırılmaktadır. Işık üretimleri açısından ışık kaynakları şunlardır. Birincil ışık kaynakları; kendi kendilerine ışık yayabilen nesnelerdir, (güneş, mum, akkor telli lamba, vb.) İkincil ışık kaynakları; birincil ışık kaynaklarından aldıkları ışığı yansıtarak ya da geçirerek ışık yayan nesnelerdir, (ay, atmosfer, pencere, duvar yüzeyi, vb.) Bir diğer sınıflandırma, ışık kaynaklarının geometrik biçimlerine göre yapılmaktadır; Noktasal ışık kaynakları, Çizgisel ışık kaynakları, Yüzeysel ışık kaynakları olarak sıralanmaktadır. Işığın kökenine göre ışık kaynakları sınıflandırıldığında; Doğal ışık kaynakları, güneş, gökyüzü, pencere, v.b., Yapma (yapay) ışık kaynakları, mum, akkor telli lamba v.b.olarak iki ana grupta toplandığını görmekteyiz. 40

3 Gözün görme yeteneği artar ( görüş keskinliği, görme hızı artar). Göz sağlığı korunur, görme bozuklukları önlenmiş olur. Görsel performans artacağından, yapılan işin verimi artar böylece ekonomik yarar sağlanır. Psikolojik açıdan da görsel konfor sağlanır. Yararlanıcı içinde bulunduğu ortamda kendini daha mutlu hisseder. İyi görememe ya da görme yanılgılarından doğabilecek kazalar azalır. Güvenlik duygusu sağlanır. 2.3 İÇ AYDINLATMA Işık Akısı Tanımı Resim 2.1 örnek aydınlatma Işık akısı Lümen ( lm ); bir ışık kaynağının her doğrultuda verdiği toplam ışık miktarıdır. Işık kaynağına verilen elektrik enerjisinin, ışık enerjisine dönüşen kısmıdır. Buna kullanılan armatürün verimi de diyebiliriz. Işık akış ı harfi ile gösterilir Aydınlık Şiddeti Tanımı Birim yüzeye düşen ışık akısı toplamına aydınlık şiddeti denir. Bir ışık kaynağının her doğrultuda verdiği ışık seviyesini belirtir. Aydınlık şiddetinin birimi lükstür. 2.4 AYDINLATMA ÇEŞİTLERİ Aydınlatmanın Türleri Doğal Aydınlatma: Ana kaynağı güneş olan gün ışığının, görsel konfor ge- 41

4 reksinmelerini karşılamak üzere tasarlanan aydınlatma sistemi olarak tanımlanabilmektedir. Yapma (Yapay) Aydınlatma: Yapma ışık kaynaklarından üretilen ışığın, görsel konfor gereksinmelerini karşılamak üzere tasarlanan aydınlatma sistemi olarak tanımlanabilmektedir, Bütünleşik Aydınlatma: Görsel konfor gereksinmelerini karşılamada, gün ışığının yetersiz kaldığı durumlarda takviye edici olarak yapma ışığın kullanıldığı aydınlatma sistemi olarak tanımlanabilmektedir. Aydınlatılan yere göre sınıflandırmada ise, aydınlatmanın iki türde ele alındığını görüyoruz ki bu konuda yazılmış birçok kaynakta bu sınıflandırmayı görmemiz olasıdır. İç Aydınlatma: Çeşitli yapısal öğelerle dış çevreden ayrılmış, iç mekânların aydınlatma sistemini konu alır. Dış Aydınlatma: Bina dışı çeşitli ölçekteki yapma çevrenin aydınlatma sistemini konu alır. 2.5 LAMBA ARMATÜRLERİ İç aydınlatma tesislerinde kullanılan armatürlerin standardı Türk Standartları Enstitüsü tarafından (TS 593, TS 3430, TS ve TS 8698) yapılmıştır ve armatür imalatında kullanılan malzemelerde TS uygunluk belgesi aranmaktadır. Armatürler isminin önündeki harflerle belirtilir Akkor Flamanlı ve Gazlı Deşarj Ampul Armatürleri Çeşitli tipleri vardır, bunları sırayla inceleyelim Tip A Tijli (Sarkıtlı) Armatür cm çapında opal cam globlu, 150 cm uzunluğunda, tijli (sarkıtlı) alüminyumdan yapılmış armatürdür. Resim 2.2. Tijli armatür 42

5 Tip B1 Tavan Armatürü cm çapında opal cam globlu armatürdür Tip B2 Tavan Armatürü Resim 2.3 Tavan armatürü cm çapında opal cam globlu, alüminyumdan yapılmış, sürgülü tutuculu, 0,50 mm kalınlığında DKP sac gövdeli armatürdür Tip C Porselen Kaideli Armatür 16-21,5 cm çapında, lastik contalı, vidalı opal cam globlu duvar veya tavan armatürüdür Tip E Çelik Telli Kafesli Etanş Armatür Üzerinde çelik tel kafes bulunan, camlı, lastik contalı, özel alüminyum altlıklı, kolayca açılmayacak Şekilde üretilen armatürdür. Tavan ve duvar için iki ayrı tipte üretilir. Resim 2.4 Çelik telli etanş armatür 43

6 Tip G Çift Duylu Tijli (Sarkıtlı) Armatür Tip A tijli armatürün iki duylu olarak üretilen bir çeşididir Tip H Atelye Armatürü Tavan yüksekliği fazla olan atölye, spor salonu fabrika gibi yerlerde kullanılan yapısında yaklaşık 40 cm çapında 1mm sacdan emaye fırın boyalı, kontak iticili ve soket sıkıştırma yayı, porselen duyu bulunan armatürdür. Yapısına ek olarak gerektiğinde kondansatör, balast, tij ve cam takılabilir. Resim 2.5 Atölye armatürü Tip J 1 Asma Tavan Armatürü Yapısında yuvarlak kordon, duy ve rozansı bulunan armatürdür. Tavan armatürüdür Resim 2.6 Asma tavan armatürü 44

7 Tip L Etanş Armatür Dökme demir veya alüminyum gövdeli, opal cam veya şeffaf globlu, lastik contalı armatürdür. Gövdesi nemli ve tozlu yerler için özel üretilir Tip N Avize Armatürü Tij uzunluğu 60 ile 80 cm arasında değişen, madeni kolları ve porselen duyu bulunan armatürdür. N1 tipi bir kollu, N2 iki ve üç kollu N3 tipi 4 ve 5 kolludur Tip O Aplik Armatürü Resim 2.7 Avize armatürü Yapısında madeni kol, opal cam glob ve porselen duy olan armatürdür Resim 2.8 Aplik armatür 45

8 Tip SS1 Spor Salonu Akkor Flamanlı veya Gazlı Deşarj Ampul Armatürü cm çapında emaye kaplamalı, alüminyum reflektörlü, havalandırma düzeneği bulunan, armatürün ön kısmı top çarpmalarına karşı dayanıklı açılıp kapanabilen tel kafesli armatürdür. E27 veya E40 porselen duylu armatürdür. Tip SS2 armatürü ise Tip SS1 in balastlı olan tipidir Projektör Armatürler Resim 2.9 Spor salonu armatürü Kullanım yerleri cephe aydınlatmaları, tarihi binalar, limanlar, antiyeler, otoparklar, spor salonları, depolar, müzeler vb. yerlerdir. Resim 2.10 Projektör armatür 46

9 2.5.3 Acil Aydınlatma Armatürleri Bu armatürler kaçış yolları üzerinde, yürüme düzeyinde (tabanda) en az 1 lux, acil aydınlatma süresinin sonunda en az 0,5 lux olacak şekilde yerleşim yapılır. Bu armatürler elektrik kesintisinden sonra en az 1 saat süreyle aydınlatma yapabilir. Bu süre binanın büyüklüğü ve insan yüküne göre 1,5 saat, 2 saat ya da 3 saat olabilir Resim2.11 Acil aydınlatma armatürü Acil aydınlatma armatürleri, aynı zamanda yönlendirme amacıyla da kullanılacaksa, işaretin harf yüksekliğinin 200 katı, görülebilirliğin üst sınırı olarak değerlendirilir ve armatür sayısı buna göre tespit edilir Bu armatürler çıkış kapılarının üzerine; yangın ihbar butonları civarına, yönlendirme levhaları yakınına, merdivenlere, dönüş noktalarına, yangın söndürücüler yakınına, seviye değişim yerlerine, kesişme noktalarına, çıkış kapılarının dışına, yüksek riskli alanlara, koridorlara, yürüyen merdivenlere vb. montaj yapılır. 2.6 İÇ AYDINLATMANIN HESAPLANMASI 2.6.1Aydınlatma Hesabı Doğru aydınlatma için çeşitli veriler ve hesaplamalar kullanılmaktadır. Burada size verilen tablolar örnekleme şeklindedir. Bu verilerle yetinmeyip, daha özel uygulamalar yapabilirsiniz. Bir mekânın aydınlatılması hesapları ve etkenleri aşağıda aşama aşama açıklanmıştır. 47

10 Önemli Maddelerin Yansıtma Katsayıları Aşağıdaki tabloda bazı malzemelerin renk durumlarına göre yansıma katsayıları verilmiştir. Bu katsayıları hesaplamada kullanabilirsiniz. Tablo 2.1: Bazı malzeme ve duvar renklerinin yansıma katsayıları En Az Aydınlatma Şiddeti Tablosu Tablo 2.2 k değerlerine göre oda aydınlatma verimi η 48

11 Tablo 2.3 Bazı mekanların asgari aydınlatma şiddetleri, E Tabloda bazı mekânlarda kullanılması istenen asgari aydınlatma şiddetleri verilmiştir. Tabloda günümüzde kullanılan her mekâna yer verilmemiştir. Hesaplamalarda karşınıza çıkacak başka mekânlar için tablonun detayını araştırınız. Aydınlatma hesabı yapılırken, aydınlatma projesi çizilecek mekânların özellikleri dikkate alınmalıdır Çeşitli Lambaların Güç ve Işık Akıları Tablosu Tablo 2.4 Çeşitli lambaların güç ve ışık akıları tablosu 49

12 Aydınlatma Hesabı Formülleri Oda İndeksi = k = oda indeksi a = odanın kısa kenar uzunluğu b = odanın uzun kenar uzunluğu H = armatürle, çalışma yüzeyi arasındaki yükseklik Bu değerler kullanılarak, oda indeksi k değeri hesaplanır. Armatürün Çalışma Düzlemine Uzaklığı Her armatür yerine monte edildiğinde lamba genellikle tavandan 20 ile 60 cm aşağıdadır. B tipi glop armatürlerde mesafe alınmaz, ama örneğin avizeler için tij boyu 60 cm alınabilir. Çalışma düzlemi de genellikle masa boyu olan yerden cm olarak düşünülür. Oturma düzleminde de cm düşünülebilir. Şekil 2.1 Çalışma düzlemi Gerekli Toplam Işık Akısı = 50

13 Ampul Sayısı Ampul sayısı, gerekli toplam ışık akısının lambanın ışık akısına oranı olarak tanımlanabilir. Z = Ampul sayısı = = toplam ışık akısı: lümen φ = Iışık akısı: lümen Armatür Sayısının Belirlenmesi Daha önce oda indeksi k değerini hesaplamıştık, bilinen değerler yardımı ile kullanılacak armatür sayısı (n) hesaplanır. = n = Kullanılacak armatür sayısı d = tesisin kirlenme faktörü A = odanın alanı ( a * b ) E = oda aydınlatma Şiddeti: lüx φ = ışık akısı: lümen η = oda aydınlatma verimi η = oda aydınlatma verimini temsil eder. Büyüklüğü tavanın, duvarın, zeminin yansıtma faktörüne ve oda indeksinin değeri ile doğru orantılı olarak değişir. η değeri de oda aydınlatma verimi tablosundan ( Tablo 2.3) seçilir. φ = oda için seçilen, aydınlatma malzemesinin yapısına ve gücüne bağlı olarak değişen ışık akısıdır. Işık akısı birimi lümendir. Hesapladığımız k değerine göre, tablodan η değeri belirlenir. Aydınlatma şiddetleri tablosundan, aydınlanacak oda için gerekli olan E (aydınlatma şiddeti : Lüks ) değeri seçilir. Aydınlatma için kullanılacak malzeme seçildikten sonra, seçilen malzemenin cinsine ve gücüne göre değişen ışık akısı tablodan belirlenir. Bilinen bu değerlere göre odanın yeterli şiddetle aydınlatılması için gereken lamba sayısı hesaplanır. Oluşan Aydınlık şiddeti Oluşan aydınlık şiddeti, ampul sayısı belli olduktan sonra kaç lüks bir düzey elde ettiğimizin hesaplanmasıdır. = formülü ile hesaplanır. 2.7 DIŞ AYDINLATMA Yol, sokak, meydan ve kavşakların aydınlatılması 51

14 Yukarıdaki konuları kapsamına alan aydınlatma bölümüne dış aydınlatma denir. Tünel ve alt geçitlerin aydınlatılması Açık endüstri ve inşaat alanlarının aydınlatılması Açık spor alanlarının aydınlatılması Anıt ve yapıların dış aydınlatılması (ışıklandırma) Bahçe, park, havuz ve fıskiyelerin aydınlatılması Işıklı işaret ve reklamlar Gar ve rıhtımların aydınlatılması İç aydınlatmada olduğu gibi duvarla ve tavanla sınırlı bir ortam olmadığı için dış aydınlatma tekniğinde farklar vardır Dış Aydınlatma Hesapları Meydan, cadde veya sokakların aydınlatılmasında kullanılacak araçlar, direkler veya gergi telleri üzerine monte edilirler. Bunlar aydınlatmanın yer düzlemi üzerinde eşit dağılımlı olabilmesi için yeter yükseklikte ve aralıklarda sıralanırlar. Bu değerler ise kullanılacak ışık kaynakları ile aydınlatma araçlarının tipine göre değerler alır. Dış aydınlatma hesaplarında noktasal aydınlatma hesabı görüşü uygulanır. Aydınlatma aracının yolun en uzak bir noktasına ulaştırdığı ışık ışını ile sağladığı şiddeti, standarttan az olmamalıdır. Bu değerin hesabında da yol üzerindeki bu noktanın ışık kaynağı ile dik ekseni arasında yaptığı açı bulunur. Aydınlatma aracı ışık eğrisinin bu açıdaki ışık şiddeti (I) alınarak hesaplamaya girilir. Dış aydınlatma hesaplarında aydınlatmanın ters kare kanunu uygulanır. Aydınlatma değeri, kaynağın şiddeti ile doğru ve alanın kaynağa olan mesafesi ile ters orantılıdır. Işık şiddeti I ile gösterilip, yarıçapı r olan bir kürenin alanı S= 4π olduğu için ışık akısı da Ø=4πI olur. E=Ø / S = 4πI / 4π = I / bulunur. Aydınlık değeri, ışık şiddeti ile doğru ve aradaki uzaklığın karesi ile ters orantılıdır. Buna aydınlatmada ters kare kanunu denir. Işık, aydınlatılacak alana dik olarak yönlendiği yerlerde aydınlık değeri aşağıdaki formüle göre bulunur. 52

15 Tablo 2.5 Aydınlatma tekniğindeki birimler, sembolleri ve tanımları Şekil 2.2 Aydınlatılacak yerin yüksekliği Aydınlatma değeri hesaplanacak nokta kaynağın dik ekseni ile (α) açısı farklı ise (B noktasında) aydınlatma bu açı dikkate alınarak cosinüs teoremi ile bulunur (Şekil 2.3). 53

16 Şekil 2.3 ÖRNEK 1: 5 metre yüksekliğinde bir gergi teli üzerine direk aydınlatma armatürü ve flamanlı çıplak 100 W lık bir ampul asılmıştır. 6 metre genişliğindeki yol zemini üzerindeki aydınlatma değerlerinin (a) tam altında ve (b) yol kenarında hesaplanması istenmiştir. ÇÖZÜM: 100 W lık ampulün ışık akısı 1380 lümendir. Işık dağılım eğrisinde alınacak değerler 1380 / 1000 = 1,38 katı yükseltilir. Buna göre 1000 lümenlik ışık dağılım eğrisi 0 açıdaki değeri 94 * 1,38 = 129,7 mum bulunur. Yol kenarı ise 31 açı eğilimlidir. Eğriden 90 * 1,38 = 124,2 mum ışık şiddeti bulunur. Bu değerlere göre: Bulunan bu değerlere göre yol düzlemi 5,18 + 3,12 = 8,30 / 2 = 4,15 lükslük ortalama aydınlık şiddeti ile aydınlatılmaktadır. 54

17 ÖRNEK 2: Tablo 2.6 Aydınlatmada kullanılan lambaların özellikleri 7 metre yükseklikteki direkte bulunan 100 Wattlık bir akkor flamanlı lambanın 0 deki aydınlık şiddeti nedir? ÇÖZÜM: 100 Wattlık akkor flamanlı lambanın ışık akısı 1380 lümendir (tablo 2.6). Lambanın 0 deki ışık şiddeti, 1000 lümen için 93 (cd) mumdur. Eğride (B) harfi 1380 lümende gerçek ışık şiddeti: ÖRNEK 3: 6 metre genişliğinde trafik yoğunluğu az olan yerleşim bölgesinde bir sokağın aydınlatılması yapılacaktır. Aydınlatma aracı yol kenarındaki direkler üzerine monte edilen cıva buharlı (ML) balastsız 160 W lambalardır. Aydınlatma aracının direk yüksekliği 8 metre, direkler arasındaki mesafe 26 metre ve aydınlatma şiddeti L =1-3 olduğuna göre sokağın aydınlık şiddetini, iki lamba arasındaki (13.m de) aydınlık değerlerini kontrol ediniz. 55

18 ÇÖZÜM: 160 W lık cıva buharlı (ML) lambanın ışık akısı 2800 lümendir (tablo 2.8). Tablo 2.7 Cıva buharlı lamba değerleri Eğride A harfi 160 W cıva buharlı lamba kullanıldığına göre 2800 lümen verir. Lambanın tam altında 0 aydınlık değeri, ışık dağılım eğrisinden α=0, ışık şiddeti I=200 cd(mum) bulunur. Yol kenarındaki aydınlık şiddeti şu şekilde bulunur: Cosα = a / h = 6 / 8 = 0,75 ise α = 41 bulunur. Armatürün ışık dağılım eğrisinden 41 lik açıdaki ışık şiddeti (eğride b harfi ) I= 140 cd (mum ) bulunur. Bu lambaya göre ışık akısı: Aydınlık şiddeti; 56

19 Şekil 2.4 Direkler arasındaki açıklık 26 metre olduğunda; a = 26 / 2 = 13 m olur. tanα = a / h = 13 / 8 = 1,625 bulunur. Buradan α = 58 ve cosα = 0,529 ve = 0,148 bulunur. Armatürün ışık dağılım eğrisinden 58 lik açıdaki ışık şiddeti (eğride c harfi) I = 90 cd (mum) bulunur. Bu lambaya göre:.cosα = (252 / 64). 0,148 = 0,59 lüks iki direk arasında kalan 13 metrede aydınlık şiddeti: E = 0,59 + 0,59 = 1,18 Lüx olur. Özet olarak aydınlatmada kullanılan ML 160 W cıva buharlı lambanın armatürü ile lamba altında 8,7 Lüx, yol kenarlarında 2,62 Lüx, iki direk arasında 1,18 Lüx değerlerinde aydınlatma sağlandığından saptanan değerlere uygundur. ÖRNEK 4: Bir tali yolda 4 metre yüksekliğindeki boru direğine akkor flamanlı 100 Wattlık bir lamba asılmıştır. Aydınlatılacak olan 3 metre genişliğinde yol üzerindeki aydınlatma değerlerini: 57

20 a) Direğin tam altında b) Yol kenarında bulunuz. ÇÖZÜM: a) = 128,3 / 16 = 8,01 lüks b) α açısını geometrik olarak tespit edersek: Şekil 2.5 tanα = a / h = 3 / 4 = 0,75 bulunur. Buradan α = 36 ve cosα = 0,809 ve cosα = 0,529 bulunur. Armatürün ışık dağılım eğrisinden 36 lik açıdaki ışık şiddeti I= 88 cd (mum ) bulunur. Bu lambaya göre ışık akısı:. = (121,44 / 16). 0,529 = 4,01 lüks 58

21 Bulunan bu değerlere göre yol düzlemi: 8,01 + 4,01 = 12,02 lüks 12,02 / 2 = 6,01 lükslük ortalama aydınlık şiddeti ile aydınlatılmaktadır Dış Aydınlatmada Aydınlık Şiddeti Değerleri Tablo 2.8 Yol ve meydanlardaki aydınlık ihtiyacı Aydınlatma Araçlarının Özellikleri Tablo 2.9 Kullanılacak aydınlık araçlarındaki özellikler Dış aydınlatmada, yansıtma kat sayısı aydınlatma hesaplarına katılmaz. Dış aydınlatma armatürleri ışığı alt yarı uzaya yayarlar Işık Dağılım Eğrisi Bakımından Armatürler Dış aydınlatmada kullanılan armatür çeşitleri ışık dağılım eğrisi bakımından dörde ayrılır: 59

22 Işık Dağılım Eğrisi Dar Olan Armatürler İç yüzeyleri aynalı veya alüminyum reflektörlü olan bu armatürler; direk yüksekliği büyük, direkler arası uzaklığı küçük olan (yol ve demiryolu gibi) yerlerde kullanılırlar. Bu tip armatürlerde yatay aydınlatma kuvvetli, düşey aydınlatma zayıf olur. Aydınlığın düzgünlüğü orta seviyede olup kamaşma yapmaz. Işık Dağılım Eğrisi Orta Dar Olan Armatürler Özellikle iç yüzeyleri emaye kaplı olan bu armatürler, lamba yüksekliği orta ve lambalar arası uzaklığın fazla olduğu (fabrika koridorları gibi) yerlerde kullanılırlar. Yatay ve düşey aydınlatması ile aydınlatma düzgünlüğü iyidir. Işık Dağılım Eğrisi Geniş Olan Armatürler Bu armatürlerde ışık dağılım eğrisi geniştir. Bundan dolayı ışığı yanlara doğru yayarlar. Bu tip armatürlerde lamba yüksekliği orta, lambalar arası uzaklık büyük olabilir. Yol, meydan ve kavşak aydınlatmalarında çok kullanılırlar. Yatay ve düşey aydınlatması ile aydınlatma düzgünlüğü iyidir. Işık Dağılım Eğrisi Orta Geniş Olan Armatürler Bu armatürler opal camdan yapılmış silindirik şekildedir. Bu tip armatürlerde, lamba yüksekliği küçük ve lambalar arası uzaklık orta alınır. Fabrika, park ve pazar yeri gibi yerlerin aydınlatılmasında kullanılırlar. Yatay ve düşey aydınlatma ve aydınlatma düzgünlüğü iyidir. Kamaşma yoktur Kullanıldıkları Yerlere Göre Dış Aydınlatma Armatürleri Kullanıldıkları yerlere göre aydınlatma armatürleri üçe ayrılır: Yol Armatürleri Yol boylarında, cadde ve sokaklarda kullanılan cıva buharlı, sodyum buharlı ve metal halinde ampullerin takılabildiği armatürlerdir. Yol durumuna göre uygun yükseklikteki direklere montaj edilir. Taşıyıcı gövde, üst kapak, cam kapak, elektrik ünitesi ve lamba taşıyıcı parçalardan oluşur. Dış etkilere dayanıklı malzemelerden yapılır. Resim 2.12 Cıva buharlı armatür 60

23 Park ve Bahçe Armatürleri Direk tipi, mantar tipi ve aplikler olarak üç kısma ayrılır. Direk tipi armatürler, 2-3 metre arasında değişen boylarda yapılırlar. Akkor flamanlı, cıva buharlı ve kompakt floresan ampuller adet olarak kullanılır. Her direkte W otomatlı sigorta kutusu bulunur. Mantar tipi armatürler, 50 cm ile 100 cm boylarında yapılır. Çim ve yürüyüş yollarının aydınlatılmasında kullanılan dekoratif armatürlerdir. Aplikler, duvara montaj edilen ve bulundukları alanı aydınlatan armatürlerdir. Projektörler Anıt, meydan, bina dışı ve spor alanları gibi yüksek aydınlık şiddeti isteyen yerlerin aydınlatılmasında kullanılır. Zemine veya yüksek direklere takılabilirler. Bu projektörlerde yüksek basınçlı sodyum buharlı, metal hâlinde ve halojen lambalar kullanılır. Projektörler, ışığın bakacağı yöne çeşitli açılarda yönlendirilir Yol, Kavşak, Meydan Aydınlatılmasında Kullanılacak Armatürlerin Yerleştirilmesi Armatürlerin kullanıldıkları yerlere, en verimli aydınlatma yapacak şekilde yerleştirilmeleri gerekmektedir Düz Yollarda Armatürlerin Yerleştirilmesi Düz yollara yerleştirilen armatürler, yolun genişliği dikkate alınarak değişik şekillerde yapılmaktadır. Askı Tipi Aydınlatma Armatürlerinin Yol Ortası Boyunca Bir Sıra Halinde Yerleştirilmesi En az 6 metre olmakla beraber lamba yüksekliği yol genişliğine eşit olmalıdır. Şekil 2.6 Askı tipi aydınlatma armatürlerin yol ortası boyunca bir sıra halinde yerleştirilmesi 61

24 Askı Tipi Aydınlatma Armatürlerinin Yan Yana İki Sıra Halinde Yerleştirilmesi Yol genişliği büyük ve direk yüksekliği yol genişliğine eşit olmayacaksa yan yana iki sıra halinde yerleştirme yapılabilir. Şekil 2.7Askı tipi aydınlatma armatürlerinin yan yana iki sıra hâlinde yerleştirilmesi Direk Tipi Aydınlatma Armatürlerinin Bir Sıra Hâlinde Yerleştirilmesi Yol genişliği, lamba yüksekliğine eşit veya daha küçük olan yollarda tercih edilir. Bu düzende lambalar, yolun bir tarafına döşenirler. Şekil 2.8 Direk tipi aydınlatma armatürlerinin bir sıra hâlinde yerleştirilmesi Direk Tipi Aydınlatma Armatürlerinin Yan Yana iki Sıra Hâlinde Yerleştirilmesi Yol genişliği, lamba yüksekliğinin 1,6 katından büyük olan yollarda tercih edilir. Bu düzende lambalar, yolun iki tarafında karşılıklı olarak bulunurlar. 62

25 Şekil 2.9 Direk tipi aydınlatma armatürlerinin yan yana iki sıra hâlinde yerleştirilmesi Direk Tipi Aydınlatma Armatürlerinin Atlamalı Olarak iki Sıra Hâlinde Yerleştirilmesi Yol genişliği, lamba yüksekliğinin 1-1,5 katı cıvarında olan yollarda kullanılır. Bu düzende lambalar; yolun her iki tarafında, fakat kaydırılmış olarak döşenirler. Şekil 2.10 Direk tipi aydınlatma armatürlerinin atlamalı olarak iki sıra hâlinde yerleştirilmesi Direk Tipi Aydınlatma Armatürlerinin Konsollu iki Sıra Hâlinde Yerleştirilmesi Bu düzen orta refüjde yapılır. 63

26 Şekil 2.11 Direk tipi aydınlatma armatürlerinin konsollu iki sıra hâlinde yerleştirilmesi Dönemeçler (Virajlarda) Armatürlerin Yerleştirilmesi Dönemeçlerde lambalar arası mesafe, düz yollara göre daha kısa seçilir. Tek yönlü yerleştirmede lambalar, virajın dış kısmına yerleştirilir. Lambalar arası mesafe, yolun çapına göre düz yollardaki açıklığın 0,5-0,75 katı alınır. Yol ortası boyunca sıralı veya iki sıralı yerleştirmede de lambalar arası mesafe, düz yollardaki açıklığın 0,5-0,75 katı alınır. 300 metreden büyük yarıçaplı dönemeçler, düz yol gibi aydınlatılır. Şekil 2.12 Dönemeçlerde armatürlerin yerleştirilmesi Kavşaklarda Armatürlerin Yerleştirilmesi Trafiğin uzaktan daha iyi görülebilmesi için kavşaklardaki ışık akısının değeri yol ışık akısı değerinin iki katı alınabilir. Kavşaklarda özel aydınlatma armatürleri kullanılabilir. Kavşak yapısına uygun aydınlatma düzeni seçilir. 64

27 Şekil 2.13 Kavşaklarda armatürlerin yerleştirilmesi Şekil 2.14 Kavşaklarda armatürlerin yerleştirilmesi Şekil 2.15 Kavşaklarda armatürlerin yerleştirilmesi Meydanlarda Armatürlerin Yerleştirilmesi Meydanlarda geçişlerin çabuk ve güvenli olması için aydınlık düzeyinin, en az trafik yoğunluğu fazla olan yolların aydınlık düzeyinde olması gerekir. Meydan ve benzeri yerlerde aydınlık şiddetleri yüksek tutulur. Yaya trafiği fazla ise aydınlatma şiddeti %50 daha artırılabilir. Meydanlarda geçişin çabuk ve güvenli olabilmesi için armatür yerleşimine dikkat etmek gerekir. Kavşaklar, yüksek direklerle aydınlatılmalıdır. Çok sayıda normal boyda olan direkler yerine az sayıda yüksek direkler kullanılmalıdır. 65

28 ÖZET Işık hayattır. Yaşamımızın her kısmında ışık vardır. Işık temel gereksinmelerimizden biridir. Çevremizi diğer duyularımızla da algılayabilir, tanımlayabiliriz kuşkusuz; ama gözümüz ile bu algılama ve tanımlama, çok daha kolay ve ayrıntı düzeyinde kesin olabilmektedir. Işık akısı Lümen ( lm ); bir ışık kaynağının her doğrultuda verdiği toplam ışık miktarıdır. Birim yüzeye düşen ışık akısı toplamına aydınlık şiddeti denir. Bir ışık kaynağının her doğrultuda verdiği ışık seviyesini belirtir. Aydınlık şiddetinin birimi lükstür. İç aydınlatma tesislerinde kullanılan armatürlerin standardı Türk Standartları Enstitüsü tarafından (TS 593, TS 3430, TS ve TS 8698) yapılmıştır ve armatür imalatında kullanılan malzemelerde TS uygunluk belgesi aranmaktadır. = Bu değerler kullanılarak, oda indeksi k değeri hesaplanır. Her armatür yerine monte edildiğinde lamba genellikle tavandan 20 ile 60 cm aşağıdadır. B tipi glop armatürlerde mesafe alınmaz, ama örneğin avizeler için tij boyu 60 cm alınabilir. Çalışma düzlemi de genellikle masa boyu olan yerden cm olarak düşünülür. Oturma düzleminde de cm düşünülebilir. Dış aydınlatma hesaplarında aydınlatmanın ters kare kanunu uygulanır. Aydınlatma değeri, kaynağın şiddeti ile doğru ve alanın kaynağa olan mesafesi ile ters orantılıdır. Aydınlık değeri, ışık şiddeti ile doğru ve aradaki uzaklığın karesi ile ters orantılıdır. Buna aydınlatmada ters kare kanunu denir. Işık, aydınlatılacak alana dik olarak yönlendiği yerlerde aydınlık değeri aşağıdaki formüle göre bulunur. Armatürlerin kullanıldıkları yerlere, en verimli aydınlatma yapacak şekilde yerleştirilmeleri gerekmektedir. Yol genişliği, lamba yüksekliğinin 1-1,5 katı civarında olan yollarda kullanılır. 66

29 Bu düzende lambalar; yolun her iki tarafında, fakat kaydırılmış olarak döşenirler. Dönemeçlerde lambalar arası mesafe, düz yollara göre daha kısa seçilir. Tek yönlü yerleştirmede lambalar, virajın dış kısmına yerleştirilir. Lambalar arası mesafe, yolun çapına göre düz yollardaki açıklığın 0,5-0,75 katı alınır. Yol ortası boyunca sıralı veya iki sıralı yerleştirmede de lambalar arası mesafe, düz yollardaki açıklığın 0,5-0,75 katı alınır. 300 metreden büyük yarıçaplı dönemeçler, düz yol gibi aydınlatılır. Meydanlarda geçişlerin çabuk ve güvenli olması için aydınlık düzeyinin, en az trafik yoğunluğu fazla olan yolların aydınlık düzeyinde olması gerekir. Meydan ve benzeri yerlerde aydınlık şiddetleri yüksek tutulur. Yaya trafiği fazla ise aydınlatma şiddeti %50 daha artırılabilir. 67

30 DEĞERLENDİRME SORULARI Aşağıdaki cümleleri doğru ya da yanlış olarak değerlendiriniz. 1. ( )Işık gözümüzü etkilemekle görme sağlayan bir enerji şeklidir. 2. ( ) İyi bir aydınlatma ile gözün görme yeteneği artar 3. ( ) Birim yüzeye düşen ışık akısı toplamına aydınlık şiddeti denir. 4. ( ) Yapısında yuvarlak kordon duy ve rozansı bulunan duvar armatürüdür. 5. ( ) Aydınlatma hesabı yapılırken, aydınlatma projesi çizilecek mekanların özellikleri dikkate alınmaz. 6. ( ) Her armatür yerine monte edildiğinde genellikle tavandan cm aşağıdadır. 7. ( ) Açık spor alanlarının aydınlatması dış aydınlatmadır. 8. ( ) Cıva buharlı ampüllerin takılabildiği armatür tipi yol armatürleri değildir. 68