EĞİTİM PROGRAMLARI VE ÖĞRETİM ALANINDAKİ LİSANSÜSTÜ TEZLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ*

Transkript

1 The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number: Volume 6 Issue 7, p , July 2013 EĞİTİM PROGRAMLARI VE ÖĞRETİM ALANINDAKİ LİSANSÜSTÜ TEZLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ* AN EVALUATION OF GRADUATE THESES IN THE FIELD OF CURRICULUM AND INSTRUCTION Doç. Dr. Mehmet Nuri GÖMLEKSİZ Fırat Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Eğitim Programları ve Öğretim ABD Yrd. Doç. Dr. Ebru BOZPOLAT Cumhuriyet Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Eğitim Programları ve Öğretim ABD Abstract The aim of this study is to make a general overview of graduate theses prepared in the field of Curriculum and Instruction in Turkey. It was aimed to determine the distribution of graduate theses in terms of research subject, research model, study group, data collection tools and data analysis techniques. Totally 243 master s theses and 48 doctoral theses were investigated in the study. Document analysis technique and content analysis were used in the study. Graduate thesis mostly concentrated on curriculum evaluation, teaching approaches, models, strategies, methods and techniques. Study group of the theses were the teachers, the students of elementary school, high school and university students. The researchers used scales and questionnaires, achievement test, interviews, document and observation techniques. Data * Bu makale, Eylül 2012 tarihleri arasında Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi nde gerçekleştirilen II. Ulusal Eğitim Programları ve Öğretim Kongresi nde sunulan sözlü bildirinin genişletilmiş hâlidir. Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu tespit edilmiştir.

2 458 Mehmet Nuri GÖMLEKSİZ Ebru BOZPOLAT analysis techniques used in the theses are independent groups t test, one way ANOVA, MANOVA and regression analysis. It has also been determined that in qualitative studies content analysis, descriptive analysis and document analysis were utilized to analyze the data. Based on the research results, it is recommended that experimental, qualitative and mixed research models should be used more, functional subjects which will contribute to the field should be chosen, suitable sampling and study groups should be selected and data collection tools should be diversified in the graduate thesis. It is also recommended that document analysis technique should be used in the articles and conference papers prepared in the field of Curriculum and Instruction. Besides, detailed information should be included in the method section of the graduate theses in order to present the readers a wide perspective about the research process. Key Words: Curriculum and Instruction, graduate education, master s thesis, doctoral thesis Öz Bu çalışmanın amacı, Türkiye de Eğitim Programları ve Öğretim alanında dalında lisansüstü düzeyde yapılan tezlerin genel bir değerlendirmesini yapmaktır. Bu doğrultuda, Eğitim Programları ve Öğretim alanında lisansüstü düzeyde yapılan tezler araştırma konusu, araştırma modeli, araştırmanın örneklemi-çalışma grubu, veri toplama araçları ve veri analiz tekniklerine ilişkin değerlendirilmesini yapmak hedeflenmiştir. Araştırmada 243 yüksek lisans tezi ile 48 doktora tezi incelenmiştir. Çalışmada doküman analizi tekniği ile içerik analizi kullanılmıştır. Eğitim Programları ve Öğretim alanında hazırlanan lisansüstü tezlerde çoğunlukla program değerlendirme, öğretim yaklaşımları, modelleri, stratejileri, metot ve teknikleri üzerinde durulmuştur. Tezlerin çalışma gruplarını öğretmenler ile ilköğretim, ortaöğretim ve üniversite öğrencileri oluşturmaktadır. Araştırmacılar ölçek, anket, başarı testi, görüşme, doküman ve gözlem tekniklerini kullanmışlardır. Tezlerde kullanılan veri analiz teknikleri bağımsız gruplar t testi, ANOVA, MANOVA, regresyon analizidir. Ayrıca, nitel araştırmalarda içerik analizi, betimsel analiz ve doküman analizinin kullanıldığı belirlenmiştir. Araştırma sonuçlarına dayalı olarak Eğitim Programları ve Öğretim alanında deneysel, nitel ve karma araştırma modellerinin daha çok kullanılması, alana katkı sağlayacak işlevsel konuların seçilmesi, uygun örneklem ve çalışma gruplarına ulaşılması ve veri toplama araçlarının çeşitlendirilmesi gibi önerilerde bulunulmaktadır. Bunların yanı sıra doküman analizi niteliğindeki çalışmaların, Eğitim Programları ve Öğretim alanında yazılmış makale ve bildiriler üzerinde de yapılması da önerilmektedir. Ayrıca hazırlanan tezlerin yöntem bölümünde araştırma sürecinde yapılanların detaylı bir şekilde anlatılması ve okuyucuya araştırma süreci hakkında geniş bir perspektif sunması önerilmektedir. Anahtar Kelimeler: Eğitim programları ve öğretim, lisansüstü eğitim, yüksek lisans tezi, doktora tezi

3 Eğitim Programları ve Öğretim Alanındaki Lisansüstü Tezlerin Değerlendirilmesi 459 GİRİŞ Eğitim bilimlerinin Türk üniversitelerine girişi 20. yüzyılın başlarında olmuştur de eğitim bilimlerinin gelişimi açısından önemli bir adım olarak İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi bünyesinde Pedagoji Enstitüsü kurulmuştur. Pedagoji Enstitüsü nü takiben 1939 da Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesi nde (DTCF) pedagoji kürsüsü kurulmuştur. Ancak bu iki kurumunda eğitim bilimlerine katkısı sınırlı olmuş ve 1950 lerde Ankara da bir eğitim fakültesi kurma eğilimi ortaya çıkmıştır. Ancak bazı olumsuz görüşler fakülte kurulması önünde engel oluşturmuştur. Bunun yerine öğrencilere öğretmenlik sertifikası verecek, Fen edebiyat fakültesi bünyesinde eğitim bilimleri bölümü kurulmuştur. Eğitim fakültesi kurma çabaları 1960 sonrasında da devam etmiştir yılında Ankara Üniversitesi senatosu üniversite bünyesinde eğitim fakültesi kurulması kararlaştırmış ve bu durum Milli Eğitim Bakanlığınca onaylanmıştır te kurulan Ankara Üniversitesi Eğitim (Bilimleri) Fakültesi 1965 yılında faaliyete geçmiştir. Eğitim bilimlerinin üniversitelerde geniş çapta yer alması 1982 yılında gerçekleşmiştir. 20 Temmuz 1982 de yürürlüğe giren 41 Sayılı Kanun Hükmündeki Kararname ile öğretmen yetiştiren tüm kurumlar, Milli Eğitim Bakanlığından alınarak üniversite bünyesine verilmiştir (Yüksel, 2010: 21-24). YÖK 12 Ekim 1982 tarih ve 82/367 sayılı kararı ile de; bütün Eğitim Fakültelerinde, öğretmenlik bilgisi dersleri için Eğitim Bilimleri Bölümü kurulmasına karar vermiştir. İlerleyen yıllarda, eğitim fakültesi olmayan üniversitelerin fen-edebiyat fakültelerinde de eğitim bilimleri bölümleri kurulmaya başlanmıştır (YÖK, 2007: 39). Bu durum hızlı bir gelişmeye fırsat tanıyacak bir adım olması bakımından önemlidir. Yükseköğretim Kurulu programlarla ilgili kapsamlı düzenlemesini 1983 yılında gerçekleştirmiştir. Fakültelere göre farklılıklar göstermekle birlikte Eğitim Yöneticiliği ve Deneticiliği, Eğitim Yönetimi ve Planlaması, Özel Eğitim, Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme, Eğitimde Psikolojik Hizmetler ile Eğitim Programları ve Öğretim (EPÖ) eğitim bilimleri programları olarak kabul görmüştür. Bu programlar eğitim-öğretim yılında uygulanmaya başlamıştır (Sağlam, Aklın ve Tunca, 2011: 168). Görüldüğü gibi Eğitim Bilimleri bünyesinde lisans düzeyinde kabul gören programlardan biri olan EPÖ programıdır. Ülkemizde bugüne kadar öğretim yöntemleri ne ilişkin derslerde nasıl öğretelim? sorusuna cevap aranmaya çalışılması ve eğitim programlarının çeşitli yapısal öğelerden oluşan bir bütün olarak görülmeye başlanması eğitim programları alanının bir disiplin ve meslek alanı haline gelmesini sağlayan önemli adımlardır. Eğitim programları kavramının bir ucunda toplumsal dinamizmin, diğer ucunda da öğrenci yaşantıları olan geniş bir çerçeve içinde ele alınmasıyla bu disiplin, öncelikle ABD de, 1950 lerden sonra da dünyanın farklı ülkelerinde eğitim programları ve öğretim adıyla üniversitelerin ilgili fakültelerinde öğretim ve araştırma alanı olarak varlığını sürdürmektedir (Varış,

4 460 Mehmet Nuri GÖMLEKSİZ Ebru BOZPOLAT 1997: 7-8). Türkiye de Eğitim Programları ve Öğretim bölümü, ilk kez 1965 yılında Ankara Üniversitesi nde oluşturulmuştur. Eğitim Programları ve Öğretim bölümü Milli Eğitimin örgün ve yaygın eğitim veren kurumlarına ve diğer sektörlere eğitim uzmanı yetiştirme, Milli Eğitim Bakanlığı na, diğer Bakanlıklara, resmi ve özel kuruluşlara danışmanlık hizmeti verme; bu kurumların elemanları için hizmet içi eğitim programları hazırlama, uygulama ve geliştirme; çeşitli öğretim alanlarının daha iyi ve etkin biçimde öğretilmesi için çalışmalar yapma görevini yerine getirmeyi amaçlamıştır (Gözütok, 1994: 563) yılına gelindiğinde ise Eğitim Bilimleri bünyesinde lisans düzeyinde eğitim veren bu programının belirli istihdam alanlarının olmaması; bu alanlardan lisans düzeyinde mezun olanların çoğunlukla, ya işsiz kaldıkları ya da kendi alanları dışındaki işlerde çalışmak zorunda kaldıkları gerekçesiyle YÖK ün Tarih ve sayılı kararı uyarınca eğitim programları ve öğretim lisans programı kaldırılmıştır. Bu programın öğretmenlik becerisi üzerine inşa edilmesi ve lisansüstü düzeyde açılması kararlaştırılmıştır. Günümüzde ülkemizde lisansüstü çalışmalar üniversiteler bünyesindeki enstitülere bağlı olarak yürütülmektedir. Eğitim Programları ve Öğretim anabilim dalındaki lisansüstü eğitim ise Sosyal Bilimler Enstitüsü ve Eğitim Bilimleri Enstitüleri çatısı altında gerçekleştirilmektedir. Sürekli olarak kendini yenileme gereksiniminde olan eğitim programlarının, yenilenmesi ve gelişmesinde bu alanda yapılan tez çalışmalarının katkısı büyüktür. Bu nedenle yapılan tez çalışmalarının araştırılması hem eğitimin kalitesi açısından hem de alanda yapılan çalışmaları göz önüne serme açısında önem arz etmektedir. Bu çalışmanın amacı, Türkiye de Eğitim Programları ve Öğretim ana bilim dalında lisansüstü düzeyde yapılan tezlere ilişkin araştırma eğilimini ortaya koymaktır. Bu genel amaç çerçevesinde, aşağıdaki sorulara cevap aranmaya çalışılmıştır: Eğitim Programları ve Öğretim ana bilim dalında lisansüstü düzeyde yapılan tezlerin; 1. Araştırma konusuna 2. Araştırma modeline 3. Araştırmanın örneklemi-çalışma grubuna 4. Veri toplama araçlarına 5. Veri analiz tekniklerine İlişkin dağılımları nasıldır? Araştırmanın sınırlılıkları Yapılan araştırma için doğrultusunda YÖK ulusal tez merkezi veritabanı incelenmiş ve tarihi itibariyle kayıtlı olan ve tamamlanmış Türkiye de

5 Eğitim Programları ve Öğretim Alanındaki Lisansüstü Tezlerin Değerlendirilmesi 461 Eğitim Programları ve Öğretim anabilim dallarında yapılmış 381 tez olduğu belirlenmiştir. Ancak Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi veritabanından indirilmesine izin verilen 291 tez bulunmaktadır. Erişim izni bulunmayan 90 tez inceleme dışında bırakılmıştır. Alanda yapılan birçok çalışma olması ve ulaşılma sınırlılığı olmasına karşın, bu alanda yapılan tezlerin araştırma alanını eğilimini ortaya koyacağı düşünülmektedir. Bu çalışma kapsamında 243 yüksek lisans tezi ve 48 doktora tezi incelenmiştir. Araştırmanın modeli Türkiye de Eğitim Programları ve Öğretim anabilim dallarında yapılan tezlerin araştırma alanı eğiliminin ortaya konmasına yönelik bu araştırmada, tarama modeli kullanılmıştır. Tarama modeli geçmişte ya da halen var olan bir durumu var olduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan araştırma yaklaşımıdır. Araştırma konusu kendi koşulları içinde ve var olduğu gibi tanımlanmaya çalışılır (Karasar, 2006: 77). Veri toplanması ve analizi Verilerin toplanmasında doküman analizi tekniği kullanılmıştır. Doküman analizi, araştırılması hedeflenen olgu veya olgular hakkında bilgi içeren yazılı materyallerin analizini kapsar (Yıldırım ve Şimşek, 2006: 187). Doküman analizi tekniğiyle toplanan veriler içerik çözümlemesine başvurularak anlamlandırılmıştır. İçerik çözümleme, belli bir metnin, kitabın, belgenin belli özelliklerini sayısallaştırarak belirleme amacıyla yapılan taramadır (Karasar, 2006: 184). BULGULAR VE YORUMLAR Bu araştırma ile Türkiye de Eğitim Programları ve Öğretim ana bilim dalında lisansüstü düzeyde yapılan tezler; konuları, kullanılan araştırma modelleri, örneklemçalışma grubu özelikleri, kullanılan veri toplama araçları ve verilerin analizinde kullanılan teknikler bakımından değerlendirilmiştir. Böylece alana ilişkin araştırma eğilimi belirlenmeye çalışılmıştır. Eğitim Programları ve Öğretim ana bilim dalında lisansüstü düzeyde yapılan tezlerin konu dağılımına ilişkin bulgulara Şema 1 de yer verilmiştir.

6 462 Mehmet Nuri GÖMLEKSİZ Ebru BOZPOLAT Şema1. Tezlerin konu dağılımına ilişkin bulgular Şema 1 incelendiğinde, tezlerin konu dağılımı ve yapılan yüklemeler görülmektedir. Konulara göre dağılımda, en fazla yüklemenin program değerlendirme başlığı altında toplandığı görülmektedir. Daha sonra tezlerin sırasıyla; öğrenme yaklaşımı-öğretim modeli, öğretim yöntem ve teknikleri, öğrenme strateji ve stilleri, öğretmen yeterliliği, bilgisayar ve teknoloji, ders başarısı (akademik başarı), eğitim ortamı, etkinlikler, ölçme ve değerlendirme, değer kazandırma, ders kitabı inceleme, eğitim tarihi, hizmet içi eğitim, istenmeyen davranışlar, okuryazarlık, sosyal faaliyetler, tarih öğretimi, Türkçe öğretimi, matematik korkusu başlıkları içerisinde yer aldığı görülmektedir. Ayrıca konu bakımından alan dışı olarak kabul edilen tezlerde diğer başlığı altında yer almaktadır. Konu dağılımına ilişkin çeşitliliği ortaya koyan bu bulgu, Eğitim Programları ve Öğretim alanının birçok disiplini içine alması ve kapsamlı bir alan olmasının bir göstergesi olarak yorumlanabilir. Konu dağılımı dikkate alındığında elde edilen başlıkların içinde yer alan tezlerden örneklere aşağıda yer verilmiştir. Program değerlendirme İlköğretim kurumlarında uygulanan hayat bilgisi programının değerlendirilmesi Birleştirilmiş ve müstakil sınıf öğretmenlerinin ilköğretim programına ilişkin görüşleri Öğrenme yaklaşımı-öğretim modeli Yabancı dil öğretiminde programlı öğretim uygulaması

7 Eğitim Programları ve Öğretim Alanındaki Lisansüstü Tezlerin Değerlendirilmesi 463 Fen ve teknoloji dersinde (7. sınıf) beyin temelli öğrenme yaklaşımının akademik başarı, derse yönelik tutum ve motivasyon düzeylerine etkisi Öğretim yöntem ve teknikleri Sosyal bilgiler dersinde bireysel ve grupla zihin haritası oluşturmanın öğrenci başarısına, kalıcılığa ve öğrenmedeki duyuşsal özelliklere etkisi İlköğretim 4. sınıf İngilizce öğretiminde drama yönteminin erişiye etkisi Öğrenme strateji ve stilleri Öğrenme stilleri ile öğrenme stratejileri arasındaki ilişki Kız meslek liseleri ve genel liselerdeki öğrencilerin öğrenme strateji ve stillerinin karşılaştırmalı olarak incelenmesi Öğretmen yeterliliği İlköğretime öğretmen yetiştiren kurumlarda öğretim elemanı yeterliklerinin değerlendirilmesi İlköğretim okulu öğretmenlerinin öz-yeterlik algıları ve iş doyumlarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi Bilgisayar ve teknoloji Bilgisayar destekli İngilizce öğretiminin öğrenci motivasyonuna etkisi Akıllı tahta uygulamalarının öğrencilerin coğrafya ders başarıları üzerine etkisinin incelenmesi Ders başarısı (Akademik başarı) İlköğretim 5.sınıf öğrencilerinin matematik dersindeki akademik öz kavramları ile başarıları arasındaki ilişki Meslek yüksekokulu öğrencilerinin akademik başarı düzeylerinin karşılaştırılması Eğitim ortamı Yapılandırmacı öğrenme ortamlarının sınıf öğretmenlerinin ve okul yöneticilerinin görüşlerine göre değerlendirilmesi (Çine örneği) Beşinci sınıf öğretmenlerinin fen ve teknoloji dersinde yapılandırmacı öğrenme ortamı düzenleme becerileri Etkinlikler İlköğretim 7.sınıf Sosyal Bilgiler öğretim programı etkinliklerinin uygulamadaki etkililiğinin değerlendirilmesi

8 464 Mehmet Nuri GÖMLEKSİZ Ebru BOZPOLAT İlköğretim 4. sınıf matematik müfredatının öngördüğü etkinlikler hakkında öğretmen görüşleri (Kocaeli örneği) Ölçme ve değerlendirme İlköğretim beşinci sınıf matematik öğretiminde uygulanan ölçme ve değerlendirme yaklaşımlarının öğretmen ve öğrenci görüşleri doğrultusunda değerlendirilmesi Yeni ilköğretim programlarının öngördüğü tamamlayıcı ölçme değerlendirme teknikleri hakkındaki öğretmen görüşlerinin değerlendirilmesi Değer kazandırma İlköğretim programlarının, örtük programın ve okul dışı etmenlerin değerleri kazandırma etkililiğinin 8. sınıf ilköğretim öğrencilerinin ve öğretmenlerinin görüşlerine göre incelenmesi İlköğretim 5. sınıf sosyal bilgiler dersinde değerlerin kazandırılmasında kullanılan değer analizi yaklaşımının etkililiğinin belirlenmesi Ders kitabı inceleme Sekizinci sınıf matematik ders kitabı hakkında öğretmen ve öğrenci görüşleri İlköğretim 4-5. sınıf fen ve teknoloji ders kitaplarının öğrenci, öğretmen ve veli görüşleri bağlamında değerlendirilmesi Eğitim tarihi Türkiye de okulöncesi eğitimin gelişimi Türk eğitim sisteminde temel eğitimin gelişimi Hizmet içi eğitim TCMB de yürütülen hizmet içi eğitimin uygulamaya transferine ilişkin katılımcı ve yönetici görüşleri İstenmeyen davranışlar Toplumsal dayanışmanın sağlanmasında eğitimin işlevi: Emile Durkheim ve Ziya Gökalp in görüşlerinin karşılaştırılmalı olarak incelenmesi Okuryazarlık İlköğretim sekizinci sınıf öğrencilerinin medya okuryazarlığı ile sosyal beceri düzeyleri arasındaki ilişkinin belirlenmesi Sosyal faaliyetler Ortaöğretim kurumlarında uygulanan öğrenci kulüplerinin değerlendirilmesi

9 Eğitim Programları ve Öğretim Alanındaki Lisansüstü Tezlerin Değerlendirilmesi 465 Tarih öğretimi Milli eğitim şuralarında tarih öğretimi Türkçe öğretimi Ortaokullarda Türkçe öğretimi Matematik korkusu Orta öğretim dokuzuncu sınıf öğrencilerinin matematik korkusu Diğer Türk sinemasında sansür konusuna bir yaklaşım (Küçükleri muzır neşriyattan koruma kurulunun işlev ve etkileri) Üniversite öğrencilerinin beden memnuniyeti düzeyleri ile sosyal beceri düzeyleri arasındaki ilişkinin karşılaştırmalı olarak incelenmesi (Çanakkale ili örneği) İlköğretim II. kademe öğrencilerinin popüler kültür görünümlerine estetik yönden eleştirileri. Araştırma kapsamında cevap aranan bir diğer soru, tezlerde kullanılan araştırma modelinin ne olduğudur. Alana ilişkin tezlerde kullanılan araştırma modellerine ilişkin bulgular Şema 2 de yer almaktadır. Şema2. Tezlerde kullanılan araştırma modeline ilişkin bulgular Yapılan değerlendirme sonucunda, araştırma kapsamında yer alan tezlerde en fazla tarama modelinin kullanıldığı ve bunu sırasıyla deneme, nitel ve karma modellerinin takip ettiği görülmektedir. Bu durumun, tarama modelinde verilerin daha kısa sürede elde edilmesi ve diğer modellere nazaran daha az zahmet gerektirmesinden kaynaklandığı söylenebilir. Deneme ve nitel modellerin hem uygulanmasının hem de analizinin tarama modeline göre daha zor ve zahmetli olmasının tezlerde kullanılma oranını etkileyebileceği düşünülebilir. Ayrıca derinlemesine detaylı bilgi toplama imkânı sunan karma modelin, tezlerde kullanılması olumlu bir durum olarak

10 466 Mehmet Nuri GÖMLEKSİZ Ebru BOZPOLAT karşılanırken, sayısının az olmasının benzer nedenlerden kaynaklanabileceği söylenebilir. Araştırmada belirlenmeye çalışılan bir diğer boyut, tezlerin örneklem-çalışma grubu özellikleridir. Şema 3 te EPÖ alanında yapılan tezlerin örneklem-çalışma grubu özeliklerine ilişkin bulgulara yer verilmiştir. Şema 3. Tezlerin örneklem-çalışma grubu özeliklerine ilişkin bulgular Şema 3 incelendiğinde, EPÖ alanında yapılan tezlerde örneklem-çalışma grubu olarak en fazla öğretmenlerin tercih edildiği görülmektedir. Bu durum, eğitim-öğretim faaliyetlerini sınıfta uygulamakla görevli öğretmenlerin konuya ilişkin görüşlerinin alınmasının, Eğitim Programları ve Öğretimi alanına katkı sağlayacağı görüşünden kaynaklanmaktadır. Daha sonra tezlerde yükleme sırasına göre; ilköğretim öğrencisi, üniversite öğrencisi, ortaöğretim öğrencisi, yönetici, öğretim elemanı, veli, kursiyer, lise mezunu öğrenciler, diğer personel (hizmetli, memur), lisansüstü öğrenciler, internet kafe işletmecisi, imam, müderris ve medrese öğrencilerinden oluşan örneklem-çalışma grupları ile araştırmaların yürütüldüğü görülmektedir. Ayrıca dokümanlardan yararlanılan tezlerin de var olduğu görülmektedir. Araştırmanın en önemli aşamalarından biri veri toplama araçlarının seçimidir. Araştırmaya uygun veri toplama aracı kullanılması araştırmanın kalitesini etkilemektedir. Alanda yapılan tezlerde kullanılan veri toplama araçlarına ilişkin bulgulara Şema 4 te yer verilmiştir.

11 Eğitim Programları ve Öğretim Alanındaki Lisansüstü Tezlerin Değerlendirilmesi 467 Şema 4. Tezlerde kullanılan veri toplama araçlarına ilişkin bulgular Yapılan inceleme sonucunda, tezlerde en fazla ölçek ve anketlerden yararlanıldığı görülmektedir. Tezlerde kullanılan veri toplama araçlarına ilişkin yüklemelere bakıldığında, ölçek ve anketlerden sonra sırasıyla en fazla başarı testi, görüşme, kişisel bilgi formu, doküman ve gözlem araçlarının kullanıldığı görülmektedir. Az sayıda kullanılmasına rağmen tezlerde açık uçlu soru, başarı puanı, çalışma yaprakları, araştırma ile ilgili materyal, portfolya, bilgisayar programı, teyp bantları, örnek olay, performans değerlendirme formu, araştırma güncesi, bilişsel senaryo, kompozisyon, öğrenci defterleri ve öğrenme günlüklerinin de veri toplama aracı olarak yer aldığı belirlenmiştir. Araştırmalarda ölçek ve anketlere göre diğer veri toplama araçlarının daha az kullanılması, araştırmalarda az sayıda kullanılan araştırma modelleriyle paralellik göstermektedir. Bu durum; özellikle deneme, nitel ve karma modellerin sayısının azlığının veri toplama araçlarında da etkili olduğu şeklinde yorumlanabilir.

12 468 Mehmet Nuri GÖMLEKSİZ Ebru BOZPOLAT Şema 5 te Eğitim Programları ve Öğretim ana bilim dalında lisansüstü düzeyde yapılan tezlerde verilerin analizinde kullanılan tekniklere ilişkin bulgular yer almaktadır. Şema 5. Tezlerde kullanılan veri analiz tekniklerine ilişkin bulgular Görüldüğü gibi, tezlerde kullanılan veri analiz teknikleri; betimsel istatistikler, parametrik istatistikler, parametrik olmayan istatistikler, grup varyansları eşitliğinde kullanılan istatistikler, puanların normalliğe uygunluğu için kullanılan istatistikler, etki büyüklüğü için kullanılan istatistikler, regresyon ve MANOVA da grup farklılığı için kullanılan istatistikler, nitel boyutta betimsel istatistikler dışında kullanılan istatistikler olmak üzere gruplandırılmıştır. Şema 5 incelendiğinde; tezlerde en fazla betimsel istatistiklerden yararlanıldığı ve betimsel istatistikler içerisinde en fazla yüzde, frekans, aritmetik ortalama ve standart sapmanın kullanıldığı görülmektedir. Yüklemelerde ikinci sırada parametrik istatistikler yer almaktadır. Parametrik istatistiklerden de en fazla t testi ve ANOVA nın kullanıldığı görülmektedir. Bu bulgu ile paralel olarak üçüncü sırada grup varyansları eşitliğinde kullanılan istatistikler yer almakta; t testi ve ANOVA tekniklerinde grup varyanslarının eşitliğinde kullanılan analiz tekniklerine değinilmektedir. Bu doğrultuda grup varyanslarının eşitliğinde; t testi için Levene testinden yararlanılırken; ANOVA için çoğunlukla Scheffe, Tukey, Bonferroni, LSD testlerinin tercih edildiği görülmektedir. Tezlerde kullanılan bir diğer veri analiz tekniği parametrik olmayan istatistiklerdir. Bu başlık altında en fazla kay kare (ki kare), KWH ve MWU analiz tekniklerinin kullanıldığı görülmektedir. Ayrıca; tezlerde puanların normalliğe uygunluğu için Kolmogorov-Smirnov ve Shapiro-Wilk, etki

13 Eğitim Programları ve Öğretim Alanındaki Lisansüstü Tezlerin Değerlendirilmesi 469 büyüklüğü için eta-kare ve Cohen kappa, regresyon ve MANOVA da grup farklılığı için Wilks lambda testlerinden yararlanıldığı görülmektedir. Bu bulgular dışında; nitel boyutta betimsel istatistikler dışında kullanılan istatistiklerin dağılımı da belirlenmiştir. En fazla içerik analizinin, ardından da betimsel ve doküman analizlerinin kullanıldığını ortaya konmuştur. SONUÇ, TARTIŞMA VE ÖNERİLER Bu bölümde; araştırmanın bulgularından hareketle ulaşılan sonuçlara, elde edilen bu sonuçların konu ile ilgili alan yazınla karşılaştırılması neticesinde oluşan tartışma bölümüne ve araştırmaya bağlı olarak ortaya çıkan önerilere yer verilmiştir. Tezlerin konu dağılımına ilişkin sonuçlara bakıldığında; en fazla program değerlendirme, daha sonra sırasıyla öğrenme yaklaşımı-öğretim modeli, öğretim yöntem ve teknikleri, öğrenme strateji ve stilleri ile ilgili çalışmaların yapıldığı dikkat çekmektedir. Ayrıca; konu dağılımına ilişkin çeşitliliğin Eğitim Programları ve Öğretim alanının birçok disiplini içine alması ve kapsamlı bir alan olmasından kaynaklandığı söylenebilir. Ayrıca Altın (2004) EPÖ alanında yılları arasında yapılan yüksek lisans tezlerini incelediği çalışmasında, Program Değerlendirme çalışmalarına çok fazla yer verilmediğini ifade etmektedir. İki araştırma arasındaki bu farklılık, 2002 yılından sonra yapılan çalışmalarda program değerlendirme konusu üzerinde daha çok durulduğunu gözler önüne sermektedir. Program değerlendirme çalışmalarını takiben en fazla öğrenme yaklaşımı-öğretim modeli, öğretim yöntem ve teknikleri, öğrenme strateji ve stilleri ile ilgili çalışmaların yapıldığı sonucu ise Ramazan, Efe ve Güven (2007) ve Saracaloğlu ve Dursun (2010) un çalışmalarının sonuçlarıyla paralellik göstermektedir. Yapılan değerlendirme sonucunda, araştırma kapsamında yer alan tezlerde en fazla tarama modelinin kullanıldığı ve bunu sırasıyla deneme, nitel ve karma modellerinin takip ettiği görülmektedir. Benzer bulgu Tavşancıl vd. (2010: 58-60) tarafından yapılan projede de ortaya konmuştur. Yapılan araştırma sonucunda; Eğitim Bilimleri alanında hem yüksek lisans hem de doktora düzeyinde tamamlanan tezlerde en fazla tarama modelinin kullanıldığı, ikinci sırada deneme modelinin ve üçüncü sırada da karma modelin kullanıldığı ortaya konmuştur. Benzer şekilde Altın (2004) tarafından yapılan çalışmada da tarama modeline dayalı betimsel yöntemlerin ağırlıklı olarak kullanıldığına ilişkin bulgular yer almaktadır. Bunun yanı sıra; Coorough ve Nelson (1997) un araştırmasında rastlanan tarama modelinin en sık kullanılan model olduğu ve deneme modelinin daha az sayıda tezde yer aldığı sonuçları mevcut araştırma sonucu ile paralellik göstermektedir. Ayrıca araştırma sonuçlarından biri de tezlerde nitel modelin az kullanılmasıdır. Benzer sonuca yapılan çalışmalarda da rastlanmaktadır (Coorough ve Nelson, 1997; Yıldız, 2004; Altıparmak ve Nakiboğlu, 2005; Ramazan vd., 2007; Tavşancıl, 2008; Saracaloğlu ve Dursun, 2010; Tavşancıl,

14 470 Mehmet Nuri GÖMLEKSİZ Ebru BOZPOLAT 2010). Tezlerde nitel boyutun az yer verilmiş olması tezlerde büyük bir eksikliği de beraberinde getirmektedir. Nitel araştırmalar; araştırmaların özgünlüğünü sağlama, açıklayıcı olma ve nedenleri ortaya koyma açısından bilimsel çalışmalara derin ve felsefi bir boyut kazandırmaktadır. Bu nedenle hem nitel yöntemin tek kullanıldığı hem de nicel ve nitel yöntemlerin birlikte kullanıldığı araştırmalara ağırlık verilmesinin bilimsel çalışmaların kalitesini artıracağı düşünülmektedir. Bir diğer sonuç, tezlerin örneklem ve çalışma grubu özellikleridir. İncelenen tezlerde örneklem-çalışma grubu olarak en fazla öğretmenlerin, daha sonra sırasıyla ilköğretim öğrencisi, üniversite öğrencisi, ortaöğretim öğrencisinin tercih edildiği görülmektedir. Bu durum, eğitim-öğretim faaliyetlerini sınıfta uygulamakla görevli öğretmenlerin konuya ilişkin görüşlerinin alınmasının, Eğitim Programları ve Öğretimi alanına katkı sağlayacağı görüşünden kaynaklanmaktadır. Saracaloğlu ve Dursun (2010) un EPÖ alanında yapılmış tezleri incelediği çalışmalarında ise verilerin en sık ilköğretim öğrencisi, daha sonra öğretmen kaynağından toplandığı sonucuna ulaşmıştır. Tavşancıl vd. (2010) nin Eğitim Bilimleri alanında yapılmış tezleri incelediği çalışmaları ile de en çok öğrencilerden yararlanıldığı belirtilmiştir. Ayrıca; elde edilen bir diğer sonuçta dokümanlardan yararlanılan tezlerin de var olduğudur. Bu bulguyu destekleyici olarak Tavşancıl vd. (2010) çalışmasında veri toplama kaynağının doküman olduğu sınırlı sayıda yüksek lisans ve doktora tezi bulunduğuna değinmiştir. Araştırmada elde edilen bir başka sonuç ise verilerin toplanmasına ilişkin sonuçtur. Tezlerde en fazla ölçek ve anketlerden yararlanılmış, bu sonucu sırasıyla başarı testi, görüşme, kişisel bilgi formu, doküman ve gözlem araçları takip etmiştir. Tavşancıl vd. (2010) çalışmasında elde edilen sonucu destekleyen ifadelere rastlanmıştır. Benzer şekilde Saracaloğlu ve Dursun (2010) tarafından yapılan çalışmada da en fazla anket kullanıldığı; bunu sırasıyla başarı testi ve kişisel bilgi formunun takip ettiği sonucuna ulaşılmıştır. Az sayıda kullanılmasına rağmen tezlerde açık uçlu soru, başarı puanı, çalışma yaprakları, araştırma ile ilgili materyal, portfolya, bilgisayar programı, teyp bantları, örnek olay, performans değerlendirme formu, araştırma güncesi, bilişsel senaryo, kompozisyon, öğrenci defterleri ve öğrenme günlüklerinin de veri toplama aracı olarak yer alması önemli bir gelişmedir. Son olarak, araştırmada elde edilen verilerin analizine ilişkin sonuçlara yer verilmiştir. Tezlerde kullanılan veri analiz teknikleri; betimsel istatistikler, parametrik istatistikler, parametrik olmayan istatistikler, grup varyansları eşitliğinde kullanılan istatistikler, puanların normalliğe uygunluğu için kullanılan istatistikler, etki büyüklüğü için kullanılan istatistikler, regresyon ve MANOVA da grup farklılığı için kullanılan istatistikler, nitel boyutta betimsel istatistikler dışında kullanılan istatistikler olmak üzere gruplandırılmıştır. Tezlerde en fazla betimsel istatistiklerden yararlanıldığı; daha sonra parametrik istatistikler olan t testi ve ANOVA üzerinde durulduğu görülmektedir. Tavşancıl vd. (2010) çalışmasında; özellikle nicel araştırmaların daha fazla kullanımının bir sonucu olarak, betimsel ve parametrik istatistiksel tekniklerin sıklıkla kullanıldığı ve betimsel istatistiklerden frekans ve

15 Eğitim Programları ve Öğretim Alanındaki Lisansüstü Tezlerin Değerlendirilmesi 471 yüzdeye dayalı hesaplamaların, parametrik istatistiksel tekniklerden ise t-testi, ANOVA tekniklerinin sıklıkla kullanıldığı sonuçları araştırma sonucuyla bire bir örtüşmektedir. Benzer sonuçlara Saracaloğlu ve Dursun (2010) un EPÖ alanında yapılmış tezleri incelediği çalışmada da rastlanmıştır. Nitel boyutta ise betimsel istatistikler dışında kullanılan istatistiklerden en fazla içerik analizinin, ardından da betimsel ve doküman analizlerinin kullanıldığını sonucuna ulaşılmıştır. Türkiye de EPÖ alanında lisansüstü düzeyde yapılacak tezlere ilişkin öneriler aşağıda yer almaktadır. Yapılan çalışmalarda; Deneysel, karma ve nitel araştırma modellerinin daha çok kullanılması sağlanmalıdır. Araştırma konusu olarak alana katkı sağlayacak ve işlevsel konuların seçimine dikkat edilmelidir. Araştırma örneklemi dikkate alınırken çalışmanın kalitesini artırması açısından çalışmaya uygun örneklem ve çalışma grubuna ulaşılmalıdır. Araştırmada sonuçların geçerlilik ve güvenirliği sağlanmak için veri toplama araçları çeşitlendirilmelidir. Veri analiz yöntemleri araştırma bulgularını analiz edebilecek şekilde doğru seçilmelidir. Benzer çalışmalar alanda yapılmış makale ve bildiriler üzerinde de yapılabilir. Hazırlanan tezlerin yöntem bölümünde araştırma sürecinde yapılanlar detaylı bir şekilde anlatılmalıdır. KAYNAKÇA ALTIN, N. (2004). Eğitim programları ve öğretim alanında yapılan yüksek lisans tezlerinin analizi (Ankara, Gazi ve Hacettepe Üniversitesi). Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. ALTIPARMAK, M. ve NAKİBOĞLU, M. (2005). Fen Bilimleri Eğitimi lisansüstü tez çalışmalarında uygulanan nitel ve nicel yöntemler. Buca Eğitim Fakültesi Dergisi Özel Sayısı, 17, COOROUGH, C. ve NELSON, J. (1994). Content analysis of the PhD versus EdD dissertation. Journal of Experimental Education, 62(2),

16 472 Mehmet Nuri GÖMLEKSİZ Ebru BOZPOLAT GÖZÜTOK, F. D. (1994). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi programlarının değerlendirilmesi projesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 27 (2), KARASAR, N. (2006). Bilimsel araştırma yöntemi. 12. baskı. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. RAMAZAN, O.; GÜVEN, G. ve EFE, K. (2007, Ekim). Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü İlköğretim Anabilim Dalında yapılmış olan yüksek lisans tezlerinin konu alanı ve araştırma modeli açısından incelenmesi. III. Lisansüstü Eğitim Sempozyomu nda sunulmuş bildiri. Anadolu Üniversitesi, Eskişehir. SAĞLAM, M.; AKLIN, S. ve TUNCA, N. (2011). Türkiye de Eğitim Programları ve Öğretim Alanına Yönelik Yapılan Araştırmaların İncelenmesi. I. Uluslararası Eğitim Programları ve Öğretim Kongresi.(Özet Kitabı) Ekim Eskişehir: Anadolu Üniversitesi. SARACALOĞLU, A. S. ve DURSUN, F. (2010). Türkiye de Eğitim Programları ve Öğretimi Alanındaki Lisansüstü Tezlerinin İncelenmesi. 1. Ulusal Eğitim Programları ve Öğretim Kongresi Mayıs Balıkesir Üniversitesi Necatibey Eğitim Fakültesi. Balıkesir TAVŞANCIL, E. (2008). Lisansüstü tez çalışmalarının yöntem bölümünün içerik çözümlemesi. I. Ulusal Eğitimde ve Psikolojide Ölçme ve Değerlendirme Kongresi Bildiriler Kitabı, 237, Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları TAVŞANCIL, E.; ÇOKLUK, Ö.; GÖZEN ÇITAK, G.; KEZER, F.; YALÇIN YILDIRIM, Ö.; BİLİCAN, S.; BAĞCAN BÜYÜKTURAN, E.; ŞEKERCİOĞLU, G.; YALÇIN, N.; ERDEM, D. ve ÖZMEN, D. T. (2010). Eğitim Bilimleri Enstitülerinde Tamamlanmış Lisansüstü Tezlerin İncelenmesi ( ). Ankara Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projesi Kesin Raporu, Ankara. YILDIRIM, A. ve ŞİMŞEK, H. (2006). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları. YILDIZ, A. (2004). Türkiye deki yetişkin eğitimi araştırmalarına toplu bakış. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 37 (1), YÖK (2007-Temmuz). Öğretmen Yetiştirme ve Eğitim Fakülteleri ( ). Ankara: T.C. Yüksek Öğretim Kurulu. YÜKSEL, S. (2010). Türk üniversitelerinde eğitim fakülteleri ve öğretmen yetiştirme. Ankara PegemA Yayıncılık. VARIŞ, F. (1989). Eğitimde program geliştirmeye sistematik yaklaşım. Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 22 (1), 7-12.