YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ

Transkript

1 TÜRKİYE CUMHURİYETİ ENERJİ VE TABİİ KAYNAKLAR BAKANLIĞI DEVLET SU İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU YÖNETİCİ ÖZETİ TASLAK (Rev F) ÇEVRE DANIŞMANLIK LTD. ŞTİ. ANKARA, Temmuz 2006

2 YÖNETİCİ ÖZETİ İÇİNDEKİLER Sayfa I. GİRİŞ 2 II. PROJE TANIMI 5 III. MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLER 7 III.1. Fiziksel Çevre 7 III.2. Ekolojik Kaynaklar 9 III.3. Sosyo-ekonomik Çevre 11 IV. ÇEVRESEL ETKİLER VE ÖNLEMLER 14 IV.1. Fiziksel Çevre 14 IV.2. Biyolojik Çevre Üzerine Etkiler 22 IV.3. Sosyo-ekonomik Çevre Üzerine Etkiler 26 V. ALTERNATİFLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ 31 VI. ÇEVRE YÖNETİM PLANI (ÇYP) 36 VI.1. Etki Azaltıcı Önlemler Planı 36 VI.2. İzleme Planı 36 VI.3. Baraj Güvenliği ve Acil Durum Müdahalesi 37 TABLOLAR LİSTESİ Sayfa Tablo 1. Gelir Kaynakları ve Gelir Dağılımı 12 Tablo 2. Rezervuarda Su Tutulması Sonucu Kaybedilecek Alanlar 14 ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1. Projenin Türkiye deki Yerini, Arazi Kullanımını ve Bitki Örtüsü Özelliklerini Gösterir Harita Sayfa 3 ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Revizyon : F Sf 1 / 37

3 I. GİRİŞ Yusufeli Barajı ve Hidroelektrik Santrali Projesi nin Artvin İlinin 40 km kadar güneybatısında ve Yusufeli İlçesinin 10 km mansabında Çoruh Nehri üzerinde yapılması tasarlanmıştır (Şekil 1). Türkiye nin önemli yüzey su kaynaklarından birisi olan Çoruh Nehri Erzurum Platosunun kuzeyinden doğar ve Türkiye nin Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz Bölgelerinden geçerek nihayet 410 km sonunda Gürcistan da Batum yakınlarında Karadeniz e ulaşır. Nehrin 390 km lik kısmı Türkiye topraklarında 20 km lik kısmı ise Gürcistan topraklarında akar. Yusufeli Baraj aksı Çoruh ve Oltu nehirleri birleşim yerinin 800 m mansabındadır. Yusufeli Projesi 1982 yılında Master Plan şeklinde hazırlanan Çoruh Nehri Geliştirme Planı nın bir parçası olarak inşa edilecektir. Çoruh Nehri üzerindeki hidroelektrik projeler 3 grupta toplanmıştır: Aşağı Çoruh Havzası Projeleri (Muratlı, Borçka ve Deriner) ki bunlardan Muratlı Barajı işletmeye alınmış, Deriner ve Borçka Baraj inşaatları ise halen sürmektedir; Orta Çoruh Havzası Projeleri (Yusufeli ve Artvin) ve Yukarı Çoruh Havzası Projeleri (Laleli, İspir, Güllübağ, Aksu ve Arkun). Projenin fizibilite çalışmaları ve nihai tasarımları sırasıyla JICA tarafından 1986 yılında ve EPDC Konsorsiyumu tarafından 1990 yılında tamamlanmıştır. Çoruh Nehri Geliştirme Planı na göre Artvin, Muratlı, Borçka ve Deriner Barajları Yusufeli Barajı nın akışaşağısında Laleli, İspir, Güllübağ, Aksu ve Arkun Barajları ise akışyukarısında yer almaktadır. Yusufeli Projesi Türk Hükümeti tarafından 1997 yılı Yatırım Planı na dahil edilmiştir. Proje sahibi Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü dür (DSİ). Konsorsiyum 1 ise projeyi DSI için inşa edecek olan müteahhittir. Proje yatırımı için gereken finansman uluslararası ve ulusal finans kaynaklarından sağlanacaktır. Türkiye Elektrik Üretim A.Ş. (EUAS) Türkiye deki hidroelektrik santrallerin işletilmesinden sorumludur. Projenin inşaatı tamamlandıktan sonra DSI, Hidroelektrik Santrali işletilmek üzere EUAS e devredecektir. Yusufeli Barajı ve Hidroelektrik Santrali 1990 yılında hazırlanan ve bir kaya dolgu baraj (nehir yatak seviyesinden 223 m yükseklikte), 540 MW kurulu güce sahip bir yeraltı santrali ve gerekli şalt sahasını içeren projeye göre inşa edilecektir. Proje kapsamında, rezervuar suları altında kalacak yolların yerine 2 adet relokasyon yolu da (55 km lik Artvin-Bayburt ve 31 km lik Artvin Erzurum) inşa edilecektir. 1 Konsorsiyum Üyeleri : DOĞUŞ İNŞAAT VE TİCARET A.Ş. (Türkiye), ALSTOM (İsviçre, Fransa ve Brezilya), COYNE ET BELLIER (Fransa) ve DOLSAR MÜHENDİSLİK (Türkiye) (DOĞUŞ Lider olarak). ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Revizyon : F Sf 2 / 37

4 Şekil 1. Projenin Türkiye deki Yerini, Arazi Kullanımını ve Bitki Örtüsü Özelliklerini Gösterir Harita ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Revizyon : F Sf. 3 / 37

5 Yusufeli Projesi ile ilgili çevresel etki değerlendirmesi çalışmaları ilk olarak 1998 yılında yapılmış ve daha sonra 2000 ve 2002 yıllarında ilave çalışmalar yürütülmüştür. Çalışmalar 2004 ilkbaharında, proje etki alanındaki mevcut durumu tespit etmek üzere en gelişmiş tekniklerle yapılan vejetasyon-arazi kullanımı-habitat haritalamasını içeren ve bu ÇED raporunun hazırlanmasına esas olan referans çalışmalarla devam etmiştir. Yeniden Yerleşim Eylem Planı (ENCON, 2006) için sosyo-ekonomik anket ve diğer çalışmalar 2005 ilkbaharında yapılmıştır. Yusufeli nihai tasarımının, Türk Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği nin yürürlüğe girme tarihi olan 1993 Şubat ayından önce gerekli makamlarca tasdik edilmiş olmasından dolayı bu yönetmeliğe göre Yusufeli Projesi için ÇED Raporu hazırlanması gerekmemiş ve böylece Yusufeli Projesi Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından ÇED Raporu hazırlanmasından muaf tutulmuştur. Ancak projeyle ilgili tüm faaliyetlerde yürürlükteki diğer çevre ile ilgili kanun ve yönetmelik şartlarına uyulması gerekmektedir. Bu Çevresel Etki Değerlendirme Raporu (ÇED) proje finansmanıyla ilgilenen uluslararası kredi kuruluşlarının gereksinimlerini karşılamak üzere hazırlanmıştır. ÇED raporunun hazırlanmasında Dünya Bankasının barajlarla ilgili çevresel koruma politikaları esas alınmıştır. Dolayısıyla bu çevresel etki değerlendirme çalışması Dünya Bankası OP 4.01 Ek A (Çevresel Etki Değerlendirmesi) ve Ek B (Baraj ve Rezervuar Projeleri Çevresel Politikaları) ve OP 4.04 (Doğal bitki örtüsü) gereklerine göre hazırlanmış ve ayrıca sosyoekonomik etkiler konusunda OP 4.12 (Gönüllü Yeniden Yerleşim) göz önünde bulundurulmuştur. Bu kapsamda, sosyo-ekonomik etkiler ve etki azaltıcı önlemler Yusufeli Yeniden Yerleşim Eylem Planı nda (ENCON, 2006) detaylı olarak ele alınmıştır. ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Revizyon : F Sf 4 / 37

6 II. PROJE TANIMI Yusufeli Projesinin Çoruh Geliştirme Planı ndaki Rolü Çoruh Nehri Geliştirme Planı nda ana nehir üstünde kaskat tipi toplam 10 adet proje geliştirilmiştir. Bu projelerin toplu kurulu gücü 2,536 MW olacak ve önerilen 10 proje işletmeye alındığında 8,320 Gwh/yıl elektrik enerjisi üretilecektir. Çoruh Geliştirme Planı nda, Çoruh nehir akışını regüle etmek için en yukarıda, ortada ve aşağıda sırasıyla Laleli, Yusufeli ve Deriner olmak üzere 3 büyük rezervuar inşa edilecektir. Yüksek regülasyon kapasitesi sayesinde Yusufeli Projesi aşağı Çoruh Projeleri nin, [Deriner (inşaatı devam ediyor), Borçka (inşaatı devam ediyor) ve Muratlı (işletmeye alındı) Projeleri], firm enerjisini 467 GWh/yıl arttıracak ve bu santrallerin kurulu gücünde 160 MW lık artış sağlayacak bir kilit projedir. Aşağı Çoruh Projeleri gerekli finansmanın tamamı karşılanmak (ulusal ve uluslararası) suretiyle gerçekleştirilen tamamlanmış veya inşaatı devam etmekte olan projelerdir. Bunlardan Muratlı Projesi Haziran 2005 de işletmeye alınmış, Borçka Projesi nin inşaatı ise %90 oranında tamamlanmıştır. Deriner Projesi nin inşaatı da %70 in üstünde bir oranda tamamlanmıştır. Orta Çoruh Projeleri nin (Yusufeli ve Artvin) nihai tasarımları da tamamlanmış olup tüm finansman ile Konsorsiyum tarafından inşa edilecektir. Yukarı Çoruh Havzası projelerinin fizibilite raporları 1989 yılında tamamlanmıştır. Bunlardan birisi olan Laleli, Türk ve Kanada Hükümetleri arasında imzalanmış olan protokole göre inşa edilecektir. Diğer dört proje olan İspir, Güllübağ, Aksu ve Arkun ise Türkiye Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliği hükümleri altında DSİ ile yapılacak Su Kullanma Hakkı Anlaşmalarının imzalanmasından sonra Bağımsız Enerji Üreticileri (BEÜ) tarafından gerçekleştirilecektir. İhale süreci halen devam etmektedir. Türkiye ve Gürcistan arasında, Çoruh Nehri üzerinde hidrolik enerjinin planlanmasına yönelik görüşmeler ise Deriner Barajı inşaat hazırlıkları ile 1996 yılında başlamıştır. O tarihten beri Türk ve Gürcü uzman heyetler, Çoruh nehrinin mansabında Gürcistan da bulunan projelerde, nehir ağzı ve Karadeniz sahil şeridi de dahil olmak üzere, zaman içinde meydana gelen değişiklikleri tespit etmek, izlemek ve değerlendirmek amacıyla ortak çalışmalar yürümektedir. Yusufeli Projesi nin Özellikleri Yusufeli Projesi aşağıdaki ana yapılara ve özelliklere sahiptir: Hafif eğimli geçirimsiz çekirdekli kaya dolgu baraj ( temelden 270 m yükseklikte) Yüksek su seviyesinde (710 m) 33 km 2 yüzölçümü olan bir rezervuar. Toplam depolama kapasitesi 2,130 milyon m 3, aktif depolama kapasitesi ise 1,080 milyon m 3 dür. Rezervuar uzun ve incedir (toplam boyu yaklaşık 60 km ve ortalama eni 550 m) ve Barhal, Oltu ve Tortum nehirleri etki alanlarını da içine alır. En derin yeri yaklaşık 215 m olacaktır. Su tutulma zamanı yaklaşık 195 gün olacaktır. Sağ yamaçta 63 m genişlikte bir dolusavak ve bir tanesi (T2) daha sonra baraj dip savağına dönüşecek iki adet derivasyon tüneli (T1 ve T2). 540 MW kapasiteli yeraltı santrali (3 adet Francis türbinli), bir kablo başlığı sahası ve baraj yerinin 8 km memba tarafında bulunan klasik şalt sahası. Baraj yerinin memba tarafında malzeme ocakları ve ariyet sahaları. Toplam gövde hacmi 20 milyon m 3 civarında olacaktır. Kaya malzeme daimi işler için yapılacak kazılardan da sağlanacaktır ve fazla malzeme bertaraf alanlarında depolanacaktır. Ana ulaşım yollarından baraj tesislerine ulaştıracak daimi servis yolları, sağ sahil ve sol sahil by-pass (varyant) yolları ve ilgili köprüleri (inşaat sırasında harici vasıta trafiğinin devamını sağlayacak ve 530 kotu üzerinde), ana servis yollarından, by-pass yollarından, ariyet sahaları ve taş ocaklarından bazı ana birimlere ulaşımı sağlayan ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Revizyon : F Sf 5 / 37

7 geçici servis yolları ve çeşitli iş sahalarına ulaşımı sağlayan ve şantiyeyi ana servis yollarından taş ocaklarının en üst seviyelerine bağlayan tali servis yolları. İnşaat sırasında pik zamanlarda yaklaşık 1800 işçinin ve 100 çalışanın barınacağı ev, yatakhane, sosyal tesisler gibi şantiye tesisleri (daimi ve geçici). Yusufeli rezervuarının sular altında bırakacağı ana yolların yerine geçecek 2 adet relokasyon yolu inşaatı (55 km lik Artvin-Bayburt relokasyon yolu ve 31 km lik Artvin Erzurum relokasyon yolu). Aşağı ve Orta Çoruh Havzaları Projeleri geliştirme kapsamında yeni bir kısım 380 kv ve 154 kv lık enerji hatları TEIAŞ tarafından inşa edilmiştir. Yusufeli HES; Karadeniz sahilinden Erzurum a bağlanan yeni bir 380 kv lık nakil hattına bağlanacaktır. Dünya Bankası tarafından finanse edilen 380 kv lık nakil hattının inşaatı %90 oranında tamamlanmıştır. Yusufeli şalt sahasında Yusufeli HES in, planlaması tamamlanmış olan yerel 154 kv hattına (Borçka HES- Artvin HES- Yusufeli HES (80 km) ve Yusufeli HES-Tortum-Oltu (55 km)) daha sonraki aşamada bağlanabilmesini sağlayacak düzenleme yapılmıştır. Aşağı ve Orta Çoruh kapsamındaki 380 kv lık ve 154 kv lık iletim hattı projelerinin ÇED Raporları TEİAŞ dan temin edilmiştir. 380 kv lık iletim hatları Dünya Bankası tarafında finanse edilmektedir ve ÇED raporları onaylanmıştır. Tüm ÇED Raporları 2003 yılında Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından onaylanmıştır. İşletilme Şekli: Yusufeli HES Türkiye Elektrik Üretim A.Ş. (EUAŞ) tarafından işletilecektir. Yusufeli, pik enerji santrali olarak işletilmek üzere planlanmıştır. Pik kademede işletilmesiyle gün içindeki pik saatlerde (8 saat/gün) 3 türbinin çalıştırılması suretiyle ulusal elektrik şebekesine, su yüküne bağlı olarak, MW lık bir katkı sağlanacaktır. Bu rezervuar işletilmesi ile rezervuarın (DSÜ= deniz seviyesi üzerinde) 710 m lik yüksek su seviyesinde 3 ünitenin maksimum su deşarjı 321 m 3 /sn olacaktır. Yapım Programı: Önerilen programa göre projenin inşaatı yaklaşık 7.5 yıl (88 ay) sürecektir. Su tutulmaya inşaatın 76. ayında başlanması planlanmıştır. Her iki relokasyon yolu inşaatı da su tutulmaya başlamadan önce inşaat çalışmalarının 75.5 inci ayında tamamlanacaktır. Yusufeli İlçesi Relokasyonu ve Yeniden Yerleşimi su tutulmadan önce tamamlanacaktır. Proje Maliyeti: Proje için işletmeye alınmasına kadar gerekli olacak toplam maliyet 855 Milyon ABD Doları olarak tahmin edilmektedir. ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Revizyon : F Sf 6 / 37

8 III. MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLER III.1. Fiziksel Çevre Jeoloji: Çoruh Havzası Jura ve Üçüncü çağa ait tortul ve volkanik kayaçlardan ve yaşları Permiyen öncesinden Permo-Karbonifer e uzanan yerel metamorfik kayaçlardan oluşmaktadır. Yusufeli Baraj yeri zemin kayası her iki yamaçta da görülen İkizdere granit kayasıdır. Baraj yerinde nehir yatağı boyunca 50 m kalınlıkta alüvyon tabakası vardır. Bölgenin taşbilimi özelliklerine istinaden Yusufeli Rezevuarının yeterince geçirimsiz olduğu kabul edilir. Proje alanı Türkiye Deprem sınıflandırmasına göre Doğu Anadolu da aktif fay gruplarının yer aldığı 3. derecedeki risk bölgesinin (yer ivmesi 0.2 g- 0.3 g) 150 km kuzeyindedir. Proje yerinde herhangi bir mineral, termal veya jeotermal kaynak bulunmamaktadır. Şev Stabilitesi: Muhtemel rezervuar alanı ve ariyet sahalarında iki adet oldukça büyük ölçekli heyelan yeri bulunmaktadır. Vecanket Heyelanı (yaklaşık 1 km 2, 49 m 3 ) Çoruh ve Barhal nehirleri birleşim yerinin yaklaşık 2 km memba tarafında Barhal nehrinin sol yamacındadır. Görgülü Heyelanı (yaklaşık 1 km 2, 55 milyon m 3 ) Oltu ve Tortum nehirleri birleşim yerinin yaklaşık 4 km memba tarafında Tortum nehrinin sol kıyısındadır. Yusufeli Barajı mansabındaki Havuzlu ve Demirkent heyelanları gelecekteki Artvin Rezervuarı içinde kalmaktadır. Erozyon: Yusufeli su toplama havzasında genellikle dik yamaçlarda ve engebeli ve dağlık alanlarda bulunan özellikle otlak ve çorak alanlar yüksek erozyon riski taşımaktadır. Su toplama alanının yaklaşık yarısında nispeten orta dereceden yüksek dereceye kadar erozyon riski bulunmaktadır. Oldukça yüksek erozyon riski taşıyan alanlar Yusufeli Projesi su toplama alanının daha ziyade güneydoğu, güneybatı ve kuzeyinde bulunmaktadır. Özellikle Oltu Nehrinin aktığı yerler, yamaçlı ve erozyona dayanıklı olmayan yumuşak topraklar ihtiva ettiğinden yüksek erozyon riskine maruzdur. Toprak: Bölgenin dik topografyası nedeniyle muhtemel rezervuar alanının üçte biri çıplak kaya ve moloz taşlarıyla kaplıdır. Alanın yarısı kahverengi orman toprağı ile kaplıdır ve üçte birinde de nehir yatağı boyunca alüvyon görülmektedir. İnceleme alanında şevler genelde %30 dan daha diktir ve şevlerin üzerindeki toprağın kalınlığı 0-20 cm arasında değişmektedir. Tarım için kullanılan topraklar vadi tabanında veya köylülerin uzun zamandır yürüttükleri tarımsal faaliyetleri neticesinde ıslah edilmiş toprakların yığılmış olduğu teraslarda bulunur. Nispeten düzlük olan bu alanlarda toprak kalınlığı cm arasındadır. Alüvyonun çoğunluğu orta danelidir ve yetersiz drenajdan dolayı yeraltı su seviyesi yüksektir. Arazi Kullanımı: Proje alanındaki dik topoğrafya arazi kullanımını belirleyen esas faktördür. Proje alanının büyük bir kısmı dik ve kayalıktır. Çoğu sulamalı topraklar olan ekili araziler, genel olarak nehrin civarındadır. Aşağı vadi yamaçlarında insanların oluşturduğu teraslar bulunmakta ve vadi altlarında pirinç, mısır ve buğday ekili tarlalar ve meyvalık alanlar ve arada bir de bahçeler yer almaktadır. Meyvelik alanlar genelde yamaçlardaki teraslarda bulunmaktadır. Ormanlar 700 m deniz seviyesi üzerinde bulunmaktadır. Rezervuarın yaklaşık üçte biri kayalık, dörtte biri ise çalıyla kaplıdır. Çoğu sulamalı olan ekili araziler rezervuarın beşte birini kaplamaktadır. Sulak arazinin yarısı meyvalık alan diğer yarısı da sebze, darı, pirinç tarlaları ile kaplıdır. Sulu tarımlı alanlar rezervuar alanının sadece % 2 si kadardır ve ormanlar da % 1 den azdır. İklim ve Hava Kalitesi: Yusufeli Proje alanı Doğu Karadeniz Bölgesi nin iç tarafındadır. Tipik Karadeniz iklim özelliği olarak yağışın mevsimsel dağılımı bölgede oldukça eşittir. Yusufeli Barajı su toplama alanında, yılda ortalama 440 mm yağış (65 gün yağışlı) ile kara iklimi hüküm sürer. Yağışlı dönem Mart Haziran ayları arasındadır.yusufeli İlçesi Çoruh ve ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Revizyon : F Sf 7 / 37

9 Barhal nehirleri birleşim yerinin vadi tabanında iklim açısından oldukça korunaklı bir yerdedir ve ılıman iklim koşulları hüküm sürmektedir. Yıllık yağışların yarısı bu dönemde yağar ve Mayıs ve Haziran 43 mm ile en yüksek, Ağustos da 15 mm ile en alçak yağış değerlerine sahiptir. Yusufeli ölçüm istasyonunda yıllık ortalama yağış miktarı 310 mm dir. Yusufeli nde ortalama yıllık sıcaklık 14 o C dır; ortalama en yüksek sıcaklık 32 o C ile Temmuz- Ağustos ayında, ortalama en düşük sıcaklık -2.5 o C ile Ocak ayında görülmektedir. Yusufeli İlçesi nde hakim rüzgar yönü güneydoğudur ve rüzgar hızı oldukça düşüktür (ortalama 2 Bofor). Hidroloji: Yusufeli Baraj alanında Çoruh su toplama alanı yaklaşık km 2 dir. Çoruh drenaj alanı, baraj alanının 800 m kadar memba tarafında Oltu Nehrinin birleşmesiyle birden bire 1.9 kat artmaktadır dönemi hidrolik verilerine göre Baraj alanında ölçülen ortalama akım m 3 /sn dir (veya milyon m 3 /yıl). Çoruh nehrinin yıllık akımının yarısı, Mayıs taki yaklaşık 395 m 3 /sn ortalama pik değer ile, Mart-Haziran aylarında yoğunlaşmıştır. Kar erimesi Mart ayında başlar ve Mayıs ta sona erer ve bunu Nisan- Haziran ayındaki yağışlı mevsim takip eder. 50 yıl tekerrürlü feyezan değeri m 3 /sn dir. Uzun vadeli ortalama en düşük değer olan 45 m 3 /sn ile en az yağışın olduğu ay Ocak tır. Çoruh Nehri nin; rezervuar alanında ve Yusufeli Barajı mansabından Artvin Barajına kadar olan kısımda eğimi yaklaşık % 0.6 dır. Sediman Taşınımı: Çoruh un Gürcistan sahilinde nehir ağzında Karadeniz e ulaşan askıdaki sediman yükünün yaklaşık %83 ü (6.2 milyon ton/yıl) Türkiye topraklarında oluşmaktadır. Çoruh Nehri ile deltaya taşınan geriye kalan sediman miktarı (%17 veya 1.27 milyon ton/yıl) Muratlı Barajı nın mansabında ve Çoruh un Gürcistan toprakları üstündeki iki kolunda (Acara ve Macahela) oluşmaktadır. Yusufeli Baraj aksı için hesap edilen sediman miktarı 4.13 milyon ton/yıl dır. Çoruh Nehri ndeki askıdaki sediman; %33 oranında kum, %37 oranında silt ve %30 oranında kilden oluşmaktadır. Su Kalitesi: Çoruh, Oltu ve Barhal Nehirlerinde yapılan ölçümlerde su kalitesinin Barhal nehrinde (Sınıf I) en yüksek ve Oltu ve Tortum Nehirlerinde (Sınıf III) en düşük olduğu tespit edilmiştir. Nispeten düşük su kalitesi organik kirlenmeden ziyade doğal siltlenmeden kaynaklanmaktadır. Ayrıca Çoruh Nehrinin memba bölümündeki su kalitesi mansaptakine göre daha yüksektir. Yeraltı Suyu: Proje Bölgesindeki yeraltı suyu kalitesi jeolojik nedenlerden etkilenmektedir. Önemli bir kirlenme kaynağı bulunmamaktadır. Yeraltı suyunun kullanımı genelde ticari olmayıp sadece kullanma suyu mertebesindedir (Yusufeli İlçesinde şebeke suyu temini için ve köylerde bireysel kuyular). Yörede bazı küçük su kaynakları vardır ancak bunlar yörenin kullanım suyu ihtiyacını karşılayacak çapta değildir. Yüzey Suyu Kullanımı: Proje alanında Çoruh ve kollarının suları genelde sulama için kullanılmaktadır. Sebze, meyve ve pirinç nehir suyu ile yetiştirilen ürünlerdir. Su altında kalacak hanelerin % 60 ı nehir sularını doğrudan veya dolaylı (borularla) olarak tarım alanlarının sulanmasında kullanmaktadır. Yılda sulama için kullanılan nehir suyu miktarı yaklaşık 13 milyon m 3 (0.42 m 3 /sn) olarak tahmin edilmektedir. Sulama dışında başka önemli yerel veya sanayi kullanımı yoktur. Yusufeli İlçesi kanalizasyonu bir toplama sistemi ile toplanmakta ve herhangi bir arıtma yapılmadan Çoruh Nehri ne verilmektedir. Köylerin atıksuları da foseptik çukurlarında toplanmaktadır. ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Revizyon : F Sf 8 / 37

10 III.2. Ekolojik Kaynaklar Flora ve Bitki Örtüsü Toplulukları Bölgenin dik topografyası nedeniyle proje alanının yarısı çıplak kayalar ve kayaçlarla kaplıdır. Proje alanındaki dik yamaçlarda çok az bitki vardır. Nehir boylarındaki köylerde dağınık konumda ağaçlar ve dağ yamaçlarında seyrek bodur ağaçlar görülmektedir. Baraj yerinde her iki sahilde de çıplak kayalarla kaplı dik uçurumlar vardır. Sadece dağınık ağaçlar, çalılar ve otlakların bulunduğu Yusufeli rezervuarının sular altında bırakacağı yerlerde de az miktarda doğal bitki örtüsü bulunmaktadır. İnceleme alanında (rezervuar alanı ve civarında DSÜ 1,000 m nin altında) beş ana bitki örtüsü tipine rastlanmıştır: (i) vadi- yatağı ve nehir sahil hattı (%1), (ii) Karaçalı-akağaç-ardıç topluluklarının baskın olduğu yarı kurakçık çalılık (% 30), (iii) Topukçayı-yabani arpa ve peygamber çiçeği-topukçayı toplulukları ile kayalık alan (%40), (iv) Geven topluluklarından oluşan bozkır (%2) ve (v) esas olarak Yunan ardıçşerbetçiotu-gürgen topluluklarından oluşan ormanlık alan (%9). Ayrıca sulama yapılan ekili alanlar ve meyve bahçeleri (%11), çıplak kayaçlar (% 3) ve diğer yüzey örtüsü (%4) bulunmaktadır. Proje alanı Avrupa-Sibirya bitki örtüsü alanı içindedir. Ancak Çoruh havzasındaki ılıman iklim şartları nedeniyle İran-Turan ve Öksin (Euxin) ve Akdeniz bitki örtüsü özellikleri de görülmüştür. Arazi çalışmalarında 88 familyadan 509 bitki türü tespit edilmiştir. İnceleme alanındaki endemik oranı Türkiye genelindeki % 30 a oranla % 10 gibi düşük bir seviyededir. İnceleme alanında tespit edilen endemikleri birçoğu tüm Türkiye de veya Doğu Anadolu da yaygın olarak bulunmakta, bununla birlikte bazıları da sadece inceleme alanına ve Çoruh Nehri vadisi, Artvin İli, Erzurum İli gibi çevresine endemik olan ve dar yayılışlı yerel endemik özellikleri taşımaktadır. 56 endemik bitkiden 20 tür Türk Bitkileri Kırmızı Kitabındaki üç tehlikeli kategoriden birine aittir ki bunlardan altısı kritik düzeyde tehlikede sınıfına (Centaurea straminicephala, Centaurea leptophylla, Lathyrus woronowii, Ferula mervinii (nom.nud.), Anthemis calcarea var. calcarea, Anthemis calcarea var. discoidea) ve beşi tehlikede (Clypeola raddeana, Morina persica var. decussatifolia, Campanula troegerae, Verbascum gracilescens, Asperula virgata) sınıfına girmektedir. Ayrıca dar yayılışlı endemik olmayan Reseda globosa (muhabbet çiçeği) türü kritik düzeyde tehlikede sınıfına dahildir. Endemik olsun olmasın bulunan flora türlerinden hiçbirisi IUCN Kırmızı Listesinde değildir. Bir endemik olmayan tür (Orchis punctulata) Bern Sözleşmesi EK 1 nde yer almaktadır. Bu tür, endemik olmayan anacamptis pyramidalis ile CITES in EK 2 sinde yer almaktadır. Her iki tür de Türkiye de geniş yayılışlıdır. Fauna ve Habitatlar İnceleme alanında arazide yapılan gözlemlerde 24 memeli hayvan, 79 kuş, 8 sürüngen, 2 iki yaşamlı, 12 balık ve 161 omurgasız türü tespit edilmiştir. Memeli Hayvanlar: Ulusal ve uluslararası kriterlere göre en yüksek riskte üç çeşit (Bern Sözleşmesi Ek 2 ve IUCN Kırmızı Listede tehlikeli olarak sınıflandırılan)yaban Keçisi (Capra aegagrus), az miktarda küçük nalburunlu yarasa (Rhinolopus rhipposideros) ve akdeniz nalburunlu yarasası (Rhinolopus euryale) dır. Bu türler Türkiye Merkezi Avlanma Komisyonu (MAK) Ek 1 gereği koruma altındadır (Avlanma Yasağı). İnceleme alanında yüksek rakımlarda rastlanan veya rapor edilen diğer uluslararası öneme sahip memeliler; kurt (Canis lupus), boz ayı (Ursus arctos), porsuk (Meles, meles) ve çengel boynuzlu dağ keçisi (Rupicapra rupicapra) ve ayrıca Bern Sözleşmesi ve IUCN de listelenen bazı daha küçük memelilerdir. ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Revizyon : F Sf 9 / 37

11 Yusufeli Barajı; Çoruh, Oltu ve Tortum Nehri bölümlerini de kapsayan 23,200 ha dağlık alanı içine alan Çoruh Vadisi Yaban Hayatı Geliştirme Sahasının ortasındadır. Yaban Hayatı Koruma Alanı yabani keçileri yani Yaban Keçisi (Capra aegagrus) ve çengel boynuzlu dağ keçisi (Rupicapra rupicapra) koruma altına almak için oluşturulmuştur. Koruma alanı dışında da yaban keçilerine rastlanmıştır. Yaban keçilerinin ana yaşam yerleri bu nehirlerin her iki sahilindeki yüksek rakımlardır. Sabah erken saatlerde bu hayvanlar insanların az olduğu ve topoğrafyanın dik yamaçlı olduğu nehir kenarlarına su içmeye gelmektedir. Bu yerler Oltu- Çoruh birleşimi civarı (baraj yerine yakın), Çoruh nehri boyunca baraj yerinin mansabı (gelecekteki Artvin Rezervuarı), gelecekteki rezervuarın yüksek tepeleri ve ayrıca Barhal, Oltu ve Tortum Nehirleri boyuncadır. Vadideki nehir sistemi (Çoruh, Oltu, Barhal ve Tortum nehirleri) doğal bir bariyer oluşturduğu için alt popülasyonlar mevcuttur. Bu türler gruplar halinde (yaklaşık 10 ila 20 üye) yaşamakta ve alanlarını terk edip nehrin karşı tarafına geçmeyi tercih etmemektedir. Koruma alanı Artvin İli Tabiatı Koruma ve Milli Parklar Müdürlüğü tarafından yönetilmektedir. Yöredeki yaban keçisi sayısı halihazırda 1,000 civarı olarak tahmin edilmektedir yılındaki avlanma yasağından sonra jandarma ve orman korucularının da desteği ile o zamanki sayıları olan 350 den bu değere ulaşmışlardır. Kuşlar: İnceleme alanında 47 si tüneyen ötücü kuş, 33 ü tüneyen ötücü kuş olmayan 79 kuş türü tespit edilmiştir. Bu kuşlar Çoruh vadisinin inceleme alanı dışındaki bölümlerinde de var olmakta ve çoğu Türkiye nin değişik bölgelerinde yaygın olarak bulunmaktadır. % 60 kadarı yerli kuş türü, % 30 u yaz göçmeni ve % 10 uda kış göçmeni ve geçit kuşudur. Kuşların %75 inin inceleme alanında ürediği görülmüştür. Bu alanda yırtıcı ve tüneyen ötücü kuşlar için dik kayalık yamaçlardan ağaçlıklı nehir kenarı olan vadilere, ekili alanlara, yarı doğal otluklara,seyrelmiş doğal ormanlık alanlara, seyrek ağaç ve çalı bulunan kayalıklara ve çıplak kayalıklara kadar sayısız beslenme ve üreme alanı mevcuttur. Bu çevrede tespit edilen kuşların çoğunun birden fazla çeşit yuvalama şekli seçtikleri görülmüştür. Yırtıcı kuşlar yüksek rakımlardaki karışık ormanlarda, seyrek ağaçlı ve çalılık kaplı kayalarda ve çıplak kayalıklarda görülmüştür. Proje alanındaki Çoruh Nehri Vadisi su kuşları için uygun yuvalama koşulları sağlamamaktadır. Bölgede tespit edilen yırtıcı kuşlar en yüksek korunma statüsüne sahiptir ve hepsi Bern Sözleşmesi Ek 2 de, CITES EK 2 de ve aynı zamanda Türk Avlanma Komisyonu EK 1 inde yer almaktadır. Kara akbaba (Aegypius monachus) IUCN Kırmızı Listesinde az riskli: tehlikeliye yakın (LR: nt) olarak sınıflandırılmıştır. Çoruh Nehri Vadisi bir avcı kuş mekanı ve göç yoludur. Sonbaharda değişik türdeki binlerce yırtıcı kuşun, kutup yırtıcı kuşlarının kuzey güney göç yolu üzerinde bulunan Çoruh Nehri Vadisi boyunca uçtukları görülebilir. Ancak avcı kuşlar sonbahar göçü sırasında inceleme alanını durup-kalkmak için kullanmamaktadır. Avcı kuşların bölgenin üstünden DSÜ 1000 m yükseklikten uçtukları görülmüştür. Sürüngenler ve İki Yaşamlılar: İnceleme alanı içinde 8 sürüngen türü (yılan ve kertenkele) bulunmuştur. Nehir vadisinde sadece 2 iki yaşamlı türü (bataklık kurbağası ve yeşil kara kurbağası) bulunmuştur. İnceleme alanında tespit edilen sürüngen iki yaşamlı türlerinin hepsi tüm Türkiye de veya Doğu Bölgelerinde yaygın olarak bulunmaktadır. Hepsi Bern Sözleşmesi Ek 2 veya Ek 3 ünde yer almakta ancak hiç birisi IUCN Kırmızı Listede yer alamamaktadır. Bütün sürüngenler Türkiye Merkezi Avlanma Komisyonu Ek 1 ine göre koruma altındadır. Omurgasızlar: İnceleme alanında belirli tipteki herhangi bir omurgasız türe rastlanmamıştır. Bu türlerin bölgede fazla bulunması ve rezervuar alanına bağımlı olmamaları sebebiyle kayıpları herhangi bir türün yaşamasını önemli ölçüde etkilemeyecektir. ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Revizyon : F Sf 10 / 37

12 Balıklar: İnceleme alanındaki balıklar daha ziyade sazan grubu (tutulan 11 balık türünden 8 i) türündedir. Kara balık, Bıyıklı balık, Noktalı inci balığı bölgede en çok rastlanan türlerdir. Çoruh Nehri nin ana ve yan kollarında askıdaki sedimanlar nedeniyle meydana gelen bulanıklığa karşın Barhal ın nispeten temiz ve hızlı akması nedeniyle sadece Barhal nehrinde alabalık bulunmuştur. Deniz alası ve dağ alabalığı hariç tespit edilen hiçbir tür balık göçmen balık türü değildir. Dağ alabalığı Barhal ın yüksek kesimlerine kadar yüzer ve yuvalanır, deniz alası ise nehre göç eder ve yumurtlamak için Karadeniz e geri döner. Çoruh Havzasının en akışaşağısındaki proje olan Muratlı Projesi Haziran 2005 den beri işletmeye açılmıştır. Bu tarihten itibaren deniz alası gibi Karadenizden göç yoluyla gelecek balık türlerine Çoruh kapanmış olmaktadır. Deniz anasının (Salmo trutta labrax) yıl içinde avlanması, başka tür balıkların avlanmasını kısıtlayan Türkiye deki balıkçılık yönetmelikleri ( ) ile yasaklanmıştır. Ayrıca Barhal Nehri yan kollarında balık avlanması da yasaklanmıştır. Tatlısu kolyozu ve Noktalı inci balığı Bern Sözleşmesi Ek 3 te, Tatlısu kolyozu ve Sazan ise IUCN Kırmızı Listede veri eksik (DD) kategorisinde yer almaktadır. III.3. Sosyo-Ekonomik Çevre Yerleşim Yapısı: Proje alanındaki en önemli yerleşim alanı, oluşacak rezervuardan dolayı sular altında kalacak olan ve ilçe idari merkezi statüsündeki Yusufeli İlçesidir. Rezervuar alanı yakınında veya içinde 3 ü (Kınalıçam, Yeniköy ve Irmakyanı) tamamen sular altında kalacak, 16 sı (Alanbaşı, Arpacık, Bahçeli, Bostancı, Çeltikdüzü, Çevreli, Çıralı, Darıca, Dereiçi, İşhan, Kılıçkaya, Küplüce, Morkaya, Pamukcular, Sebzeciler, ve Tekkale) ise kısmen yerleşim yerini veya arazisini kaybedeceği için etkilenmiş olacak toplam 19 adet köy bulunmaktadır. Çoğu yerleşim yeri ve araziler nehir vadisi boyunca uzanmaktadır diğerlerinin ise daha yüksek rakımlarda yerleşimleri olup arazileri nehir vadisindedir. Köyler vadideki ana yola bağlanmaktadır. Demografi: Artvin İli nde de olduğu gibi, genelde bölgede hüküm süren kısıtlı ekonomik imkanlar dolayısıyla Doğu Karadeniz Bölgesi nden daha büyük şehirlere (İstanbul, Ankara, İzmir, vs.) göç eğilimi vardır Resmi Nüfus sayımına göre Yusufeli Projesi nin etkileyeceği tüm yerleşimlerin toplam nüfusu 16,948 dir 2. Projenin Yeniden Yerleşim Eylem Planı nın (YYEP) hazırlanması için YYEP arazi çalışmaları kapsamında Yusufeli İlçesi ve 19 köyündeki bütün hanelerde (toplam 3,031 hane, 951 Yusufeli ilçesi ve 2,080 köy) anket çalışmaları yapılmıştır. Kaydedilen toplam sakin sayısı dir. Gerçekleştirilen çalışmaların sonuçları ankete katılan nüfusun %22 si 15 yaşından küçük olduğunu ortaya koymuştur. Ankete katılanların %65 i, ekonomik olarak aktif yaş kabul edilen yaş arasındadır. Yaşlılar nüfusun %13 ünü oluşturmaktadır. Proje alanındaki nüfus Türkiye ortalaması ile mukayese edildiğinde daha az çocuk ve daha çok yaşlı insana sahiptir. Altyapı ve Kamu Hizmetleri: Yusufeli İlçesi ilçe merkezi olduğu için kaymakamlık ve ilgili resmi daireler burada yer almaktadır. Buna askeri birimler de dahildir. Belediye ve mağazalar da ilçe merkezindedir. Çalışma alanında Yusufeli ilçe merkezinde bulunan sadece 1 adet devlet hastanesi bulunmaktadır. Ayrıca Kılıçkaya da 1 doktor bulunmaktadır. Yusufeli nde 3 lise ve Kılıçkaya da ise 1 lise mevcuttur. İlkokul Yusufeli nde ve çoğu köyde mevcuttur. Morkaya, Sebzeciler ve Çıralı köylerinde okul bulunmamaktadır ve öğrenciler diğer köylerdeki okullara gitmek zorunda kalmaktadır. Köylerin çoğunluğunda bakkal, kahvehane, camii ve ilkokul vardır Nüfus sayımı ile 2006 anket değerleri arasındaki dikkate değer fark dış göçler, bölgedeki yaşlı insanlar ve nüfus sayımında önceki yerleşik insanların proje alanındaki tüm aileleri ile birlikte kayıt yaptırma eğilimleri gibi hususlar ile açıklanabilir. ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Revizyon : F Sf 11 / 37

13 Yol Bağlantısı: Artvin, Erzurum, Tortum, Yusufeli ve İspir İlçelerini bağlayan ana yolların güzergahı Çoruh Nehri ve kolları boyunca uzanmaktadır. İç taraftaki yerleşim yerlerini Artvin e ve de Karadeniz e bağlayan bu yollar Orta ve Aşağı Çoruh Havzasında yapılması önerilen santraller sebebiyle sular altında kalacaktır. Bu yüzden mevcut ulaşım şebekesinin yerine yeni yollar planlanmakta ve yapılmaktadır. Yusufeli İlçesi, Oltu-Tortum birleşim yerinde Artvin-Erzurum devlet yolundan ayrılan Artvin-Bayburt-İspir devlet yolu üzerindedir. Gelir ve Kaynaklar: Yusufeli İlçesinde aile ziraatçılığı ve geçimlik tarım etkin bir biçimde yapılmaktadır. İnceleme alanında köylerde en yaygın geçinme kaynağı ziraatçılıktır, oysa Yusufeli İlçesindeki geçim kaynakları ticari faaliyetler, resmi görevlilerin maaşları ve emekli maaşlarıdır. Genel tabloya bakıldığında ziraatçılık ve düzenli kaynaklar (maaş, ücret ve emekli maaşları) inceleme alanındaki en yaygın gelir kaynaklarını (ankete katılan 3,031 hanenin % 60 ı) oluşturmaktadır. Tablo 1 de bölgedeki kişilerin gelir kaynakları ve dağılımları verilmiştir. Tablo 1. Gelir Kaynakları ve Gelir Dağılımı Gelir Kaynağı Yusufeli İlçesi Köyler Gelir cinsi Hane % Gelir % Hane % Gelir % Maaş 25% 32% 11% 20% Ticari faaliyetler 13% 29% 3% 5% Emekli Maaşları 20% 15% 20% 24% Ücret 10% 7% 8% 11% Ziraat 9% 4% 24% 16% Hayvancılık 4% 2% 11% 6% Ormandan elde edilen Gelir <1% <1% <1% <1% Mevsimsel İşler 2% <1% 5% 5% Diğer 17% 9% 18% 12% Not : 108 hane hiçbir gelirleri olmayacağını beyan etmişlerdir. elde ettikleri mahsulden geçimlerini sağladıkları kabul edilebilir. Bunların çoğunluğunun köylerdeki arazilerinden Köylerdeki insanların büyük bir kısmı kamuda çalışmaları karşılığında maaş ve emekli maaşı almaktadır. Yusufeli ilçesinde yaşayan insanlar ortalama olarak köylerde yaşayanlardan daha yüksek gelire sahiptir. Yusufeli ilçesi haneleri ortalama geliri, ankete katılan yerleşim birimleri ortalama gelirlerinin 1.45 katıdır. İnceleme alanında ortalama hane geliri ABD $/yıl olarak bulunmuştur. Hanenin 4 kişilik bir aileden oluştuğu kabul edilirse inceleme alanı kişi başı gelirin yaklaşık ABD$/yıl olduğu söylenebilir. Bu değer ABD$/yıl (DIE, 2005) civarında olan Türkiye brüt ortalama kişi başı ulusal gelir değerinin oldukça altındadır. Ayrıca resmi asgari ücret 4,440 ABD$/yıl (Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı 2005) olup brüt kişi başı ulusal gelir değerinin üzerindedir. Göz önünde bulundurulan köylerin gelir durumları karşılaştırıldığında köyler arasında önemli gelir farklarının bulunduğu görülmektedir. Hanelerin büyük bir çoğunluğu (% 87) tasarruf yapabilecek miktarda para kazanamamakta ve hanelerin %31 i de borçlu durumda bulunmaktadır. 5 köydeki hane reislerinden %5 inden çoğu ormanda çalıştıklarını belirtmiştir: Bahçeli (%17.29), Bostancı (%13.1), Küplüce (%4.6), Pamukçular (%5.39) ve Yeniköy (%5). İnceleme alanında ormanda çalışma (daimi veya geçici olarak) oranı çok yüksek değildir. ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Revizyon : F Sf 12 / 37

14 Artvin civarındaki madencilik, minerallerin işlenmesi ve kereste fabrikaları dışında sanayi gelişmemiştir. Yusufeli İlçesinde büyük ölçekli fabrikalar yoktur. Yusufeli İlçesinde hepsi küçük ölçekli un değirmenleri, makarna fabrikası, kereste atölyesi ve araba tamir atölyeleri ve iki adet benzin istasyonu bulunmaktadır. Halen çalışmayan her yaş grubundan oluşan 8,825 kişinin %14.5 u işsizdir (yaş grubu 15-64). Turizm ve Rekreasyon: Proje alanı ve civarında Turizm Bakanlığı tarafından turistik bölge olarak sınıflandırılan bir bölge yoktur. Artvin İli dahil Karadeniz Bölgesinin doğal güzellikleri ile turizm potansiyeli hayli yüksektir ancak halihazırdaki coğrafi şartlar, ulaşım ve tanıtım imkanları böyle bir gelişmeye fazla destek vermemektedir. Bölgede turistik tesisler genelde sahil şeridinde yer almaktadır. Dağlık bölge tırmanma ve trekking için elverişlidir. Barhal Nehri ve Çoruh Nehri nin İspir (membada) Sebzeciler (mansapta) arası iyi bilinen bir rafting bölgesidir (1993 dünya nehir sporları şampiyonluğu Çoruh da yapılmıştır). Yusufeli İlçesinde rafting turu yapan 2 adet işyeri mevcuttur. Kültürel Miras: Bölgedeki tarihi yapılar üç kale (Öğdem, Tekkale and Çevreli), iki kilise (Barhal ve İşhan) ve bir manastırdan (Dört Kilise) ibarettir. Sadece Tekkale kalesi rezervuar alanındadır ve su tutulmaya başlanmadan önce yeni bir yere taşınacaktır. Peyzaj: Proje alanındaki peyzajda, Çoruh Vadisi en alt kesimi boyunca uzanan küçük ölçekli tarım alanları ile vadinin seyrek bitkili dik yamaçları arasındaki kontrast hakimdir. Genelde Çoruh Vadisi yatağı boyunca tarım alanları yer almakta ormanlar daha ziyade Barhal Nehri boyunca görülmekte, Oltu nehri boyunca da çorak alanlar uzanmaktadır. Yusufeli İlçesi Barhal Nehrinin aşağılarında Çoruh ile birleştiği yerin üst bölümünde yer alan tipik bir küçük ölçekli Kuzey Anadolu ilçesidir. Binalar genelde 3-4 katlı ve yollar dardır. Yusufeli ilçesindeki binaların mimarisi ve malzemesi bölgeye has tarihi bir özellik göstermeyip daha ziyade modern zamanların görüntüsündedir. Karadeniz Bölgesinin tipik özelliği olan yerleşimlerin dağınık ve birbirinden uzak olması inceleme alanı için de geçerlidir. Köylerdeki binalar genelde hem taşın hem de ahşabın kullanıldığı geleneksel tarzdadır. İnceleme alanı doğal manzara açısından bir çok güzel görünüm yaratmaktadır: Çoruh nehri boyunca Yusufeli ilçesi memba tarafında vadi tabanında küçük tarlalar yamalı bohça gibi sıralanmıştır. Ayrıca alt kademedeki yamaçlarda insan eliyle oluşturulmuş taş teraslar bölgeye has kırsal manzara örneklerini yansıtmaktadır. Çevreli civarında yamaçlar renkli çorak topraklarla kaplıdır. Oltu Nehri boyunca uzanan dik çıplak kayalık yamaçlı coğrafi yapı heyecan yaratan manzara oluşturmaktadır. Barhal Nehri boyunca ağaçlı yamaçları da kapsayan çok güzel doğal manzaralar bulunmaktadır. Kılıçkaya ve İşhan gibi yüksek rakımlardaki yerleşim yerleri derin vadi görünüm ve manzaraları oluşturmaktadır. Proje alanı ne yerel ne de bölgesel/ulusal/uluslararası ölçekte koruma alanı olarak tanımlanmış bir konumda değildir. ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Revizyon : F Sf 13 / 37

15 IV. ÇEVRESEL ETKİLER VE ÖNLEMLER IV.1. Fiziksel Çevre Topoğrafya ve Arazi Kaybı Etkisi Rezervuarın doldurulmaya başlanmasıyla barajın memba tarafında kalan alan bir su yapısına dönüşecektir. Projenin fiziki olarak kaplayacağı alan rezervuar alanı ve inşaat sahası ve tesisleri alanını (baraj alanı, malzeme ariyet sahaları, şantiye tesisleri alanı, ulaşım yolları ve relokasyon yolları) kapsamaktadır. Rezervuar alanı DSÜ 710 m kotunda 32.4 km 2 yüzölçümü kaplamaktadır. Malzeme ariyet sahalarının sadece bir parçası ( 0.5 km 2 ) rezervuar alanı dışındadır. Rezervuar alanı dışında kurulacak personel şantiye tesisleri ve İdare Binaları 0.04 km 2 alan kaplayacaktır. Şalt sahası 0.03 km 2 alan kaplayacaktır. Relokasyon yolları güzergahı rezervuar sınırları yukarısında kalacak şekilde tasarlanmıştır. Artvin-Erzurum relokasyon yolu 31 km, Artvin-Bayburt relokasyon yolu ise 55 km dir. Sular altında kalacak arazinin yaklaşık üçte biri çıplak kayalık ve kayalık topraklardan oluşmaktadır. Dörtte biri çalılık ve bozkırdır. Rezervuarda su tutulmasından dolayı 736 ha tarım arazisi ve 129 ha mera yok olacaktır. Orman kaybı önemsiz ölçektedir. Rezervuarda su tutulması nedeniyle uğranacak kayıplar Tablo 2 de verilmektedir. Tablo 2. Rezervuarda Su Tutulması Sonucu Kaybedilecek Alanlar Arazi Kullanım ve Bitki Örtüsü Net Kayıp Rezervuar alanına (32.4 km²) oranla kayıp Tarım alanı 736 ha 23 % Mera 129 ha 4 % Orman 10 ha < 1% Çalı ve Bozkır 838 ha 26 % Kayalık 1,034 ha 32 % Alluvyal malzeme ve nehir bitkileri dahil su yolu 398 ha 12 % Altyapı dahil yerleşim ve yoğun yapılaşma alanları 100 ha 3 % Ariyet sahası olarak seçilmiş alan su altında kalmayacak kıraç arazidir. Rezevuar alanı dışındaki Şalt sahası ve idare binalarının yer aldığı saha yarı-kurak çalılıktır. Yol relokasyonları nedeniyle tarım arazisi kaybı yaklaşık 0.25 km 2 dir; mera kaybı ise 0.03 km 2 dir, geriye kalan kısmı kayalık arazidir. Yeraltı Jeolojisine Etkileri Arazi yeterince sağlam jeolojik niteliklere sahip olduğu için rezervuar suyunun ağırlığından dolayı herhangi bir oturma sorunu ve arazinin geçirimsiz olması kaygısı söz konusu değildir. Rezervuarda su tutulması nedeniyle büyük depremlerin tetiklenmesi mühendislik çalışmalarına göre olasılık dahilinde değildir. Proje mühendislik tasarımında projenin yapımı ve işletilmesi süreçlerindeki deprem etkileri göz önünde bulundurulmuştur. Barajın gerilim alanında herhangi aktif bir fay zonu bulunmadığı için Yusufeli Barajının doğal afet sonucu yıkılması ihtimal dışındadır. Ancak baraja ve temeline yerleştirilecek ölçüm aletleriyle (kuvvetli hareket ölçerler) deprem gelişimi izlenecektir. ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Revizyon : F Sf 14 / 37

16 Şev Stabilitesi Baraj yerinde yamaç molozu sol yamaçta 3-4 m kalınlıkta olmak üzere yamaç topukları ve vadi boyunca dağılmıştır. Her iki alanın çoğu yerinde zemin kayası açığa çıkmaktadır. Bu sebeple inşaat faaliyetlerinin baraj yerinde önemli şev stabilitesi problemi yaratması ve heyelana sebep olması beklenmemektedir. Ayrıca relokasyon yolları yarma kazısı sırasında şev stabilitesini temin için gerekli püskürtme beton, hasır tel ve kaya saplama yapılarak şev stabilitesi sağlanacaktır. Su tutulduktan sonra yamaç moloz kayması nedeniyle barajda bir hasar, rezervuarın bloke edilmesi veya rezervuar içinde herhangi bir sel dalgasının oluşması beklenmemektedir zira rezervuar alanındaki iki heyelanın büyük bölümü yüksek su seviyesi kotunun altındadır ve yüksek su seviyesinin daha yukarısında bulunan şevlerdeki şev molozu genellikle seyrektir. Rezervuarda Sediman Birikimi Yusufeli Rezervuarında toplam sediman hacmi ve sediman seviyesi sırasıyla 514x10 6 m 3 ve DSÜ m olarak hesaplanmıştır (EPDC 1990). Aşağı su seviyesinde minimum rezervuar hacmi 1,070x10 6 m 3 dür. Dolayısıyla minimum rezervuar hacminin % 0.5 i sediman ile dolacak ve 100 yıl sonra toplam sediman hacmi minimum rezervuar hacminin yarısına ulaşacaktır. Yusufeli Projesinin 50 yıllık ekonomik ömrü sonunda minimum rezervuar hacminin % 25 i sedimanla dolmuş olacak, böylece depolama kapasitesi azalmış olmakla birlikte güç üretimi etkilenmeyecektir. Orta vadede membadaki Arkun Barajı yapıldığında Yusufeli ne sediman dolması sadece Yusufeli nin su toplama havzasının Arkun su toplama havzasından geriye kalan kısmında meydana gelecektir. Çoruh havzasında erozyon, Orman Genel Müdürlüğü nün (DSİ ile yapılan bir Protokole göre) yürüteceği erozyona karşı ağaçlandırma programı ile en aza indirilecektir. Bu çalışmalar 2001 Eylül ayında başlamış olup yılda 2,000 ha alanın ağaçlandırılması suretiyle toplam 30,000 ha alanın ağaçlandırılmasını kapsamaktadır. Toprak Üzerine Etkileri İnşaat sırasında arazide erozyonun önlenmesi ve nehre sediman taşınımını en aza indirmek için iyileştirme tedbirleri alınacaktır. Bu tedbirler detaylı olarak izah edilecek ve her iş alanı için özel hazırlanmış Erozyon ve Sediman Kontrol Planı geliştirilecektir. Beton agregası, filtre malzemesi ve kum gibi inşaat malzemelerini içerecek depolama alanları uygun yerlerde muntazam olarak ve fazla ve uygunsuz kazı malzemesinin konduğu atık depolarından ayrı olarak muhafaza edilecektir. İlaveten malzeme ocakları ve relokasyon yolu kazılarından elde edilecek üst toprak belirlenen şartlara göre depolanacak ve TCK Peyzaj İşleri Teknik Şartnamesi nde belirtildiği gibi yeniden ağaçlandırma ve yeşillendirme hizmetlerinde kullanılacaktır. Erozyon nedeniyle toprak kaybının önlenmesi için üst toprak erozyon etkilerinden mümkün olduğunca korunacaktır. Atık depolama ve malzeme ariyet alanlarında erozyonu önleyecek şekilde kademeler oluşturulacaktır. Ayrıca yüzey drenaj sistemi ile toplanan saha yüzey akış suları su kaynaklarına deşarj edilmeden önce çökeltme havuzlarına yönlendirilecektir. Yerel İklim Koşullarına Etkiler Yusufeli Projesinin oldukça büyük bir rezervuar alanı bulunacaktır ancak rezervuarın kendi başına bölgenin ikliminde önemli bir değişiklik yaratması beklenmemektedir. Rezervuar sularının üst yüzü yaz boyunca topladıkları güneş ısısını kış boyunca yavaş yavaş yayması nedeniyle daha ılıman iklim şartları yaratması ve dolayısıyla rutubetin artması, daha yüksek kış sıcaklık ortalamaları ve daha düşük yaz sıcaklık ortalamalarının görülmesi beklenmektedir. Yamaçlardaki daha soğuk havanın su yüzeyindeki ılıman hava ile ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Revizyon : F Sf 15 / 37

17 karşılaşması özellikle kış aylarında sis ve pus oluşturabilecektir. Çoruh havzası rezervuarındaki bu tip sisli ve puslu hava muhtemelen mansaptaki diğer rezervuarlara doğru ilerleyecektir. Global Isınmayla İlgisi Su altında kalacak yerlerin %50 si çorak ve kayalık arazi ve geriye kalan arazide de yeşillikler çok seyrek ve çürümüş ve biokütle depolayan toprak katmanları çok kısıtlı olduğundan Yusufeli Projesi nin sera gazı yayma etkisi önemsiz derecededir. Yusufeli Projesi nin sera gazı emisyonları ve global ısınma potansiyeli termik güç üretimi ile karşılaştırıldığında Yusufeli nin güç yoğunluğunun (kurulu kapasite/rezervuar alanı) W/m 2 olması nedeniyle Yusufeli nin sera gazı emisyonları özellikle avantajlı durumdadır. Güç yoğunluğu değeri diğer büyük HES lerden (Tucuruí, Brezilya: 1.63 W/m², Ilısu, Türkiye: 3,39W/m², Nam Theun II, Laos: 2,36 W/m² veya Bakun, Malezya: 3,45 W/m²) önemli oranda daha fazladır. Aynı miktarda yıllık elektrik üretiminin modern, kombine çevrimli bir doğal gaz yakıtlı termik santralde üretildiği varsayıldığında atmosfere verilecek CO 2 miktarı 682,000 ton CO 2 /yıl olacaktır. Dolayısı ile, 50 yıllık bir sürenin sonunda milyon ton CO 2 emisyonu atmosfere verilecektir. Yusufeli rezervuarından ise 50 yılın süreç sonrasında 1.24 milyon ton CO 2 eşdeğeri (modern kombine çevrimli termik santralin açığa çıkaracağı CO 2 emisyonunun %4 den daha az ve modern linyit yakıtlı bir termik santralin açığa çıkaracağı miktarın %2 sinden daha az) emisyon oluşacaktır. Hava Kalitesine Etki Projenin hava kalitesinde yaratacağı etkiler sadece inşaat süreci için önemli düzede olacaktır. İnşaat faaliyetleri sırasında oluşacak gaz ve partikül madde (PM) emisyonu etkisi, verilen inşaat programı (detaylı inşaat faaliyetleri ve süreleri) ve inşaat iş planı (dolgu ve kazı miktarları) baz alınarak yapılmış modelleme ile tahmin edilmiştir. Model sonuçlarına göre günlük PM ortalamaları dışında bütün maksimum değerlerin Türkiye de izin verilen sınır değerlerin altında olduğu görülmüştür. PM değerleri AB de izin verilen değerleri geçebilir ve Türkiye de kısa dönem için izin verilen PM değerlerine ulaşabilir. Hesaplanan değerler olumsuz kaynak şartlarıyla ilgili en kötü durum senaryosunu yansıtmaktadır. Maksimum değerlerin yerleşim yerlerinde değil ariyet sahalarındaki toprak işlerinde, baraj yeri temel yapımında, kazı ve dolgu işlemleri civarında meydana gelmesi beklenmektedir. Modellemede inşaat sahasından ve taşıma yollarından kalkan tozun önlenmesi veya hafifletilmesi için herhangi bir tedbir alınmadığından, ortaya çıkan sonuçlar bazı gerekli tedbirlerin alınması gerekliliğini göstermektedir. Bu kapsamda, emisyon ve toz kontrol planı uygulanacak ve Türkiye Endüstriyel Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Madde 39 da verilen önlemlere uyulacaktır. Buna göre taş ocağı işletilmesi, konkasörde taş kırılması ve betoniyer ile çalışılması, relokasyon yolları ve üst yapısının inşası, dolgu ve tünel çalışmaları, malzeme taşınması ve şantiye çalışmaları gibi inşaat faaliyetlerinde toz kontrolü tedbirleri olarak su spreylerinin kullanımı, malzeme depo alanlarının ıslatılması, sıkıştırılması ve üzerinin örtülmesi, malzeme taşınırken kamyonların branda ile örtülmesi, taşıma esnasında hız limitlerine uyulması, kamyon lastiklerinin yıkanması gibi tedbirler öngörülmektedir. Ayrıca relokasyon yolları inşaatı sırasında kullanılacak asfalt tesisinde toz filtresi ve toplayıcıları bulunacak ve asfaltla karışmış moloz ve döküntüler süpürülerek toplanıp asfalt üretme tesisine tekrar kullanım için yollanacaktır. Bunlara ek olarak, araçlar düzenli aralıklarla kontrol edilecektir. Aşağı ve Orta Çoruh enerji iletim hatlarının (380 kv ve 154 kv) inşasından kaynaklı toz ve gaz emisyonlarının azaltılması için ilgili ÇED raporlarında belirtilen etki azaltıcı önlemler uygulanacaktır. ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Revizyon : F Sf 16 / 37

18 Yapılan modelleme çalışmalarına göre proje alanının yaklaşık yarım kilometre uzağında yer alan Yusufeli İlçesinde projeden kaynaklanması muhtemel toz emisyonlarının önemli bir etki yaratmaması beklenmektedir. Gürültü Etkisi Çevreli ve Tekkale köyleri hariç en yakın yerleşim yerindeki ses kirliliği seviyesinin inşaat işlerinden dolayı 70 dba nın altında ve yol inşaatları için de 75 dba nın altında olacağı hesap edilmiştir. Tekkale ve Çevreli köylerindeki gürültü seviyeleri izin verilen sınır değerlerin üzerinde olması sebebiyle bu yerleşim yerlerinin yakınında relokasyon yolları etrafındaki koridorlar 15 m den 35 m e çıkarılmıştır. 35 m lik koridor ile köylerdeki ses seviyeleri izin verilen limit değerlerin altında kalmaktadır. Hesaplanan bazı ses seviyeleri de (Irmakyanı ve Arpacık) limit değerlere çok yakın düzeydedir. Gürültü seviyelerinin tahmininde ekipmanların aynı yerde ve aynı zamanda çalıştığı (fiziki olarak imkansız olan) varsayılan en kötü hal senaryosunun göz önünde bulundurulması sebebiyle normal şartlarda oluşacak ses seviyelerinin hesaplanandan çok daha düşük ve izin verilen sınır değerler seviyelerinde olması beklenmektedir. Patlatma faaliyetleri kaynaklı gürültüyü azaltmak için açık kazılardaki patlatmalar gündüz saatlerinde ve sesin hafifletilmesi için en iyi uygulamalar (elektrik sistemlerinin kullanılması ve duyulabilen hava basınç dalgalarının azaltılması için gecikmeli atımlar yapılması) kullanılarak programlanacaktır. Yakın yerleşim yerlerindeki insanlarda korku yaratmamak için açık havadaki patlatmalar daha önceden bildirilen gün ve saatlerde yapılacaktır. Yeniden yerleşimlendirilen Yusufeli ilçesinde gürültü kirliliği yalnızca arazi hazırlığı ve inşaat faaliyetleri (binaların ve altyapının inşaatı nedeniyle kazı, dolgu, alanın tesviye edilmesi ve teraslama) sırasında söz konusu olacaktır. Gürültü etkisine maruz kalabilecek tek yerleşim mevcut Yusufeli İlçe merkezidir. Proje inşaat alanının yakınında başka bir yerleşim yeri bulunmamaktadır. Kullanılan inşaat ekipmanı kaynaklı gürültü kirliliğinin engellenmesi amaçlı tüm gerekli önlemler alınacak ve Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği ne uyulacaktır. Benzer şekilde enerji iletim hatlarının inşası sırasında oluşacak gürültü seviyelerinin en aza indirilmesi için yönetmeliklerce belirlenen ve ilgili ÇED raporlarında detaylandırılan önlemler alınacaktır. Hidroloji Üzerindeki Etkileri Mansaptaki Projeler: Yusufeli Barajı nın 2. inşaat yılında Artvin Barajı nın alt kısmında sona eren Deriner rezervuarı mansapta oluşmuş olacaktır. Dolayısıyla Yusufeli Barajı nın mansap etkileri olarak Çoruh Nehri kanalına ve suyuna yapacağı etkiler Artvin rezervuarı doluncaya kadar sadece Yusufeli ve Artvin Barajı arasındaki 19 km nehir kesimi için geçerli olacaktır. Artvin Barajı rezervuarı oluştuktan sonra Yusufeli nin altında nehri kesimi kalmamış olacaktır. İnşaat Etkileri: Baraj gövde inşaatının kuru şartlarda yapılmasını sağlamak için Çoruh Nehri iki adet derivasyon tüneli ile derive edilecektir. Nehrin doğal akışı bundan etkilenmeyecektir. Su Tutulması Etkisi: Rezevuarda su tutulmasına detaylı iş programına göre inşaatın 76. ayında başlanacaktır. Teknik ölçüm ve izleme süreleri ve türbin ıslak testleri de buna dahildir. Rezervuarın dolma sürecinin doğal su akışına bağlı olmakla birlikte 6 9 ay süreceği kabul edilmektedir. ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Revizyon : F Sf 17 / 37

19 İlk doldurulma sürecinde Çoruh un Yusufeli Barajı ndan akması durdurulacak ve mansapta düzenli nehir akışı kesilmiş olacaktır. Yusufeli Barajı na en yakın kısımların kurumasını önlemek için bir derivasyon borusu ile mansaba su verilerek bu dönemde nehrin küçük bir çay gibi akması sağlanacaktır. Su seviyesinin su alma ağzı kotuna erişmesine kadar 4 doldurma aşamasında ( 39, 27,13,12 gün süre ile) dip savak kanalı ile mansaba 5-8 m 3 /sn su bırakılacaktır. Aradaki 3 günlük ölçme ve izleme süresinde (her biri 7 gün olmak üzere) gelen doğal akım aşağı bırakılacaktır. Türbin ıslak testleri sırasındaysa 107m 3 /sn su bırakılacaktır. Artvin Barajı nın Yusufeli Barajı ile aynı zamanda inşa edilmesi düşünüldüğünden ıslak testlerin yapılması planlanan zamanda bu testler sırasında bırakılan su zaten Artvin rezervuarına bırakılmış olacaktır. Artvin Barajı nın planlandığı gibi Yusufeli Barajı ile aynı zamanda yapılamaması durumunda ve ıslak testler için mansaba maksimum debide suyun bırakılması durumunda bile mansaba bırakılan bu suyun Yusufeli rezervuarının mansabında bulunan yerleşimler, tarım arazileri veya yollar için herhangi bir feyezan etkisi yapmayacağı (model hesapları ile) belirlenmiştir. İşletme Etkisi: Yusufeli rezervuarından mansaba bırakılacak su, pik zaman işletme düzenine bağlı bir şekilde günlük olarak dalgalı bir seyir gösterecektir. Her üç türbinin birlikte bırakacağı maksimum debi 321 m 3 /sn olacaktır. Artvin Barajı nın planlanan şekilde inşa edilmesi durumunda bu debi Artvin rezervuarında DSÜ 500 m kotuna erişecektir. Artvin rezervuarının üst kesimindeki hidrolik özelliklere etki önemsiz seviyede olacaktır. Artvin Barajı nın inşasının ertelenmesi durumunda, Yusufeli nin akışaşağısı, Deriner Rezervuarı nın, minimum işletim seviyesi üzerinde bir nehir kesiti olarak kalacaktır (Yusufeli Barajı nın, yaklaşık 28 km akışaşağısında). Bu bölümde, indirgenmiş sediman arzı ve ani yoğun akış etkileri arasındaki karşılıklı ilişki, derece derece indirgenmeye ve çakıl yatakları ile süprüntü malzemelerinin ani olarak yerlerinden edilmelerine neden olacaktır. En fazla hidrolik akıma maruz kalan kanal yapısının esas karakteri, hala, iri kaya parçaları ve kaya tabakalarından oluşan bir sabit yatak şeklinde olacaktır. Hidrolik model ile yapılan çalışmalar neticesinde her üç türbinin aynı anda çalışması ile mansaba bırakılacak su 321 m 3 /sn olacaktır ki bu Mayıs ayında gelen pik su akımının (395 m 3 /sn) oldukça altındadır ve akış rejiminin Yusufeli Projesi nin işletilmesinden dolayı değişmesi mansaptaki yerleşimlerde olumsuz etkiler yaratmayacaktır. Ayrıca Yusufeli ve Artvin barajları arasındaki bütün meskun yerlerin ulaşım yolları, Artvin Barajı inşa edilinceye kadar Yusufeli Barajı nın işletilmesinden etkilenmeyecektir. Aynı zamanda, su seviyesi, sulama amaçlı olarak, yalnızca nehirden sulama suyu sağlayan, Çoruh Nehri nin akış aşağısında ek su kullanımı için yeterli olacaktır. Ekolojik su bağımlılığı açısından ise, nehrin su çekilme kesiminde fazla bitki bulunmamaktadır, bulunan sınırlı bitki örtüsü de esasen doğal su dalgalanmalarına maruz kalmaktadır. Artvin Barajı inşa edilene kadar, akışaşağı koşullarına ilişkin temel endişe, su kaybıdır. Böylece, 30 m 3 /sn lik bir minimum akış (Q 7,10 : 22 m 3 /sn ve bu değerlerin %90 ve %84 aşılmasıyla bağlantılı istatistiksel analizlerle, 30 m 3 /sn lik minimum akış, akışaşağısı için güvenli bir değer olarak bulunmuştur), türbinler boyunca bir akış olmadığındaki tüm zamanlar için, nehir kıyısına ilişkin çevre amacıyla akışaşağı olarak sağlanacaktır. Çoruh Nehri nin orta kesitinde, diğerlerine nazaran daha iyi su kalitesi göz önüne alındığında, bu akışın, işletim sırasında, Proje nin akışaşağısında mevcut sucul yaşam ve atık uzaklaştırma kapasitesinin sürdürebilmek için yeterli olacağı düşünülmektedir. ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Revizyon : F Sf 18 / 37

20 Sedimanın Tutulması ve Mansap Etkileri Çoruh Nehri nde ölçülen askıdaki sediman miktarları Çoruh Nehri nin nehir ağzına taşıdığı askıdaki toplam sedimanın (6.22 milyon ton/yıl) % 83 ünün Muratlı Barajına kadarki Çoruh kademeli baraj sistemi tarafından tutulacağını göstermiştir Haziran ayında işletmeye alınan Muratlı Barajı ile (Çoruh kademeli baraj sisteminin ilk barajıdır) sedimanların Çoruh nehrinin Türk kesiminde tutularak Gürcistan a taşınamayacağı bir süreç başlamıştır. Aşağı Çoruh havzasında 2007 yılında işletmeye alınacak olan Deriner Barajı en fazla sediman tutma etkisini yaratacaktır. Deriner Barajı membadaki su toplama alanından elde edilecek tüm sedimanı tutma kapasitesinde olacaktır. Yusufeli ndeki sediman tutumu nehir ağzına ulaşan 7.49 milyon ton/yıl lık toplam miktarın sadece %0.28 i olmakta, bu da Yusufeli nin kendi başına akışaşağısına önemli bir etki yaratmayacağını göstermektedir. Orta Çoruh kesiminin (Yusufeli ve Artvin projeleri) sediman tutulması üzerindeki etkisi ise toplamın sadece %0.3 üdür. Askıdaki sedimanın % 83 ünün tutulması nehir ağzında bir takım değişikliklere neden olabilecektir. Mevcut Çoruh Nehri ağzı nispeten delta görünümlüdür. Sedimanların rezervuarda tutulmasının, özellikle o nehirde yapılan ilk baraj ile nehir deltalarında önemli etkilere yol açtığı bilinmektedir. Daha az sediman geldikçe Çoruh Nehir ağzı zaman içinde morfolojik olarak koy şekline dönüşebilecektir. Ancak morfolojik sürecin oluşması ve yaratacağı dinamik etkileşim ve sonuçları tahmin edilmesi çok zor hususlardır. Bu konuları ele almak için 1996 yılından itibaren Türkiye ve Gürcistan, mevcut durumu tespit eden bir belge oluşturmak ve sonrasında Türkiye tarafında barajların yapımından sonra oluşabilecek değişiklikleri saptamak için Çoruh nehri üzerinde, Gürcistan daki bölümü, Çoruh ağzı, Batum a kadarki Karadeniz sahil şeridi dahil, bir ölçüm ve izleme çalışması yapılması ve yürütülmesi için mutabık kalmışlardır. İki Taraf, sahil şeridi üzerinde önemli bir değişiklik oluştuğu takdirde bunun her iki tarafın uzmanlarınca incelenmesi hususunda anlaşmışlardır. Bu değişikliği Çoruh nehrinin Türk topraklarındaki kesiminde yapılan barajların yarattığı tespit edilirse, gereken sahil koruma tedbirleri üzerinde mutabakat sağlanması için ilgili hükümet makamları haberdar edilecektir. Hassas bölgelerdeki potansiyel etkiler göz önünde bulundurulduğunda, Çoruh Nehri aşağı kısımlarında herhangi bir koruma alanı bulunmamaktadır. Gürcistan Otoritelerinin Çoruh Deltası ile ilgili alanı doğa koruma alanı statüsüne alınması konusunda yürüttükleri çalışmalar bulunmaktadır. Çoruh Deltası yakınında, nehrin ağzının doğusunda Batum havaalanı gibi, büyük yapıların hali hazırda mevcut olduğu göz önünde bulundurulmalıdır. Gelecekte Gerçekleştirilmesi Planlanan Akışyukarıdaki Projelerin Yusufeli Rezervuarındaki Etkileri Rezervuarın memba tarafında yapımı planlanan projeler (membadaki ilk proje Arkun dur) sedimanların Yusufeli rezervuarına erişmesine engel olacak ve Yusufeli nde sediman tutulması azalacaktır. Ayrıca, Yusufeli rezervuarına giriş akımının hidrodinamik şartları da membadaki rezevuarlar nedeniyle etkilenecektir. Hidrodinamik simülasyon çalışmasına istinaden Arkun dan Yusufeli rezervuarına düzenli sıcaklıktaki akış ile termik tampon ve sıcaklık kapanı vazifesi görecek su depolama hacmi etkisi birleştiğinde Yusufeli nden çıkan akışın sıcaklığındaki dalgalanmaları daha da azaltacaktır. Mansaptaki sıcaklık derecesi seviyelerinin ortalama işletme şartları sıcaklık seviyeleri ile aynı mertebede olduğu ancak aylık ortalama minimumum 10 o C ın biraz üstüne çıktığı görülmüştür. Arkun un işletmeye alınmasından önce rezervuara gelen akışların farklı sıcaklıklarından kaynaklanan rezervuar alanındaki su sıcaklık derecelerindeki dalgalanmaların, Arkun Barajı ndan gelecek sıcaklığı sabit akışlar sayesinde ortadan kalkması beklenmektedir. ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Revizyon : F Sf 19 / 37