TIBBİ ALETLER; HASSAS VE OPTİK ALETLER İLE SAAT İMALATI Hazırlayan Oktay KÜÇÜKKİREMİTÇİ ESAM Müdürü

Transkript

1 TIBBİ ALETLER; HASSAS VE OPTİK ALETLER İLE SAAT İMALATI Hazırlayan Oktay KÜÇÜKKİREMİTÇİ ESAM Müdürü

2 606

3 1. SEKTÖRÜN TANIMI Tıbbi aletler, hassas ve optik aletler ve saat imalatı sektörü, ISIC Revize 3 sınıflandırmasına göre, imalat sanayii alt ayrımında 33 no lu gruplandırma içinde yer almaktadır. Bu grup altında üçlü düzeyde 3 alt sektör, dörtlü düzeyde ise 5 alt sektör bulunmakta olup bu sektörler aşağıdaki gibidir: 33 Tıbbi aletler; hassas ve optik aletler ve saat imalatı, 331 Tıbbi araç ve gereçler, ölçme, kontrol, test, seyrüsefer ve benzer amaçlı alet ve cihazların imalatı; optik aletler hariç, 3311 Tıbbi ve cerrahi teçhizat ile ortopedik araçların imalatı, 3312 Ölçme, kontrol, test, seyrüsefer ve benzer amaçlı alet ve cihazların imalatı; sanayide kullanılan işlem kontrol teçhizatı hariç, 3313 Sanayide kullanılan işlem kontrol teçhizatı imalatı, 332 Optik aletler ve fotoğrafçılık teçhizatı imalatı, 3320 Optik aletler ve fotoğrafçılık teçhizatı imalatı, 333 Saat imalatı, 3330 Saat imalatı, Sektör, NACE REV sınıflandırmasına göre ise, üçlü ve dörtlü düzeyde 5 er alt sektörden oluşmakta olup aşağıdaki gibi sınıflandırılmaktadır: 33 Tıbbi aletler; hassas ve optik aletler ile saat imalatı, 331 Tıbbi ve cerrahi teçhizat ile ortopedik araçların imalatı, 3310 Tıbbi ve cerrahi teçhizat ile ortopedik araçların imalatı, 332 Ölçme, kontrol, test, seyrüsefer ve benzer amaçlı alet ve cihazların imalatı; sanayide kullanılan işlem kontrol teçhizatı hariç, 3320 Ölçme, kontrol, test, seyrüsefer ve benzer amaçlı alet ve cihazların imalatı; sanayide kullanılan işlem kontrol teçhizatı hariç, 333 Sanayide kullanılan işlem kontrol teçhizatı imalatı, 3330 Sanayide kullanılan işlem kontrol teçhizatı imalatı, 334 Optik aletler ve fotoğrafçılık teçhizatı imalatı, 3340 Optik aletler ve fotoğrafçılık teçhizatı imalatı, 335 Saat imalatı, 3350 Saat imalatı, Tıbbi aletler, hassas ve optik aletler ve saat imalatının üçlü düzeyde üç alt sektörü bulunmasına karşın, 333 no lu alt sektör olan saat imalatı sektörünün 607

4 geçmiş yıllara ilişkin düzenli bir veri seti bulunmamaktadır. Bu sektörün 33 nolu sektör içindeki payı da son derece sınırlı ölçüde bulunmaktadır. Bu nedenle, bundan sonraki aşamalarda 333 no lu sektörün düzenli verisi bulunması durumunda üç alt sektöre göre, aksi takdirde iki alt sektöre (331 ve 332 nolu sektörler) göre analizler yapılacaktır. 2. SEKTÖRDEKİ FİRMA SAYISI TUİK tarafından 2001 yılında gerçekleştirilen "2001 Genel Sanayi ve İşyerleri Sayımı" 1 sonuçlarına göre Türkiye genelinde tıbbi, hassas ve optik aletler sektöründe faaliyet gösteren firma sayısı 87 olup imalat sanayi genelindeki firma sayısının (11.293) 7,7'sini oluşturmaktadır. Sektörün işyeri sayısı açısından yoğunlaşmasına bakıldığında, hemen tamamının İstanbul, Ankara ve İzmir bölgelerinde yoğunlaştığı (87 firmadan 72 tanesi) görülmektedir. Taşıt araçları dışında kalan ve beygir gücü cinsinden tüm çeviricilerin kapasitesini ifade eden (ve bu anlamda da sermaye birikiminin bir göstergesi olarak kullanılabilecek olan) kurulu güç kapasitesi açısından, 33 nolu sektör, imalat sanayii toplamının 3,8'ini oluşturmaktadır. Sektörün bölgeler itibariyle çevirici güç kapasitesinin dağılımına bakıldığında, Bursa bölgesinin 55,5'lik payla birinci sırada yer aldığı görülmektedir. Bu bölgeyi sırasıyla İstanbul (20,0) ve Ankara (13,9) bölgeleri izlemektedir. Bursa bölgesinin kurulu güç kapasitesinin bu kadar yüksek olmasına karşın, diğer kriterlerde (katma değer, işyeri sayısı, çalışan sayısı) bu bölgedeki firmaların diğer bölgelere göre daha yeni olduğu, daha yüksek kapasiteye sahip oldukları ancak daha düşük üretim gerçekleştirdikleri sonucu ortaya çıkmaktadır. Yıllık ortalama çalışan sayısı açısından bakıldığından tıbbi aletler, hassas ve optik aletler ve saat imalatı sektörü, kişilik ortalama çalışan sayısı ile imalat sanayi içinde 5'lik bir paya sahiptir. Bu anlamda sektörün istihdam yaratma kapasitesinin sınırlı olduğu söylenebilir. İstihdamın yoğunlaştığı bölgeler İstanbul (40,4), Ankara (29,6) ve İzmir (13,4) bölgeleridir. Sektörün katma değerinin imalat sanayi içindeki payına bakıldığında da ( 3), katma değer açısından da istihdama benzer bir yapı arzettiği ve küçük bir paya sahip olduğu görülmektedir. Sektörde yaratılan katma değerin 50,4 ü Ankara, 26'sı ise İstanbul bölgelerinde yaratılmaktadır. 1 Devlet sektörünün tamamı ile özel sektörde 10 ve daha fazla işçi çalıştıran işyerlerini kapsamaktadır. 608

5 Tablo 1: Tıbbi Aletler, Hassas ve Optik Aletler Sektöründe Faaliyet Gösteren Firma Sayısı Düzey 2 Bölgesi Firma Sayısı Yıllık Ortalama Çalışan Sayısı Kurulu Çevirici Güç Kapasitesi Katma Değer Adet Kişi Bg-Hp YTL İstanbul 31 35, , , ,0 Tekirdağ 1 1,1 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Balıkesir 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 İzmir 17 19, , , ,6 Aydın 1 1,1 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Manisa 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Bursa 6 6, , , ,6 Kocaeli 2 2,3 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Ankara 24 27, , , ,4 Konya 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Antalya 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Adana 2 2,3 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Hatay 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Kırıkkale 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Kayseri 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Zonguldak 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Kastamonu 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Samsun 3 3, , , ,4 Trabzon 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Erzurum 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Ağrı 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Malatya 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Van 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Gaziantep 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Şanlıurfa 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Mardin 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 TÜRKİYE , , , ,0 Not: Özel sektöre ait tesis sayısı 2 ve altında ise işyeri sayısının dışındaki istatistikler, Kanun gereği gizli olarak değerlendirilerek, sektör toplamı içinde verilmektedir. 33 nolu sektör 22 sektör içinde; işyeri sayısı bakımından 17., çalışan sayısı bakımından 21., kurulu çevirici güç kapasitesi bakımından 20. ve yaratılan katma değer açısından da 21. sırada gelmektedir. Buradan da anlaşılacağı gibi, tıbbi aletler, hassas ve optik aletler ve saat imalatı sektörü, imalat sanayi içinde görece küçük bir paya sahiptir. 609

6 3. ÜRETİM VE KAPASİTE KULLANIM ORANI 3.1. Üretim Endeksindeki Gelişmeler Sektörün üretim performansındaki gelişimin bir göstergesi olan üretim endeksi değerleri Tablo 2'de verilmektedir. Endeks, 1997=100 kabulüyle imalat sanayi geneli, iki haneli sektör (33) ve ilk iki üç haneli sektörler (331 ve 332 nolu sektörler) için hesaplanmıştır. Tablo 2 incelendiğinde; /Q3 döneminde imalat sanayi üretim endeksi 36 oranında artış gösterirken, 33 nolu sektörün ise yaklaşık 3 gerileme gösterdiği görülmektedir. Tablo 2: Üretim Endeksi (Üretim değeri ağırlıklı, yıllık ortalama) Yıllar İmalat Sanayii Endeks Endeks Endeks Endeks ,0-100,0-100,0-100, ,1 0,1 90,0-10,0 89,0-11,0 98,5-1, ,9-4,2 77,5-13,9 73,8-17,1 109,6 11, ,1 6,5 77,5 0,0 73,8 0,0 109,3-0, ,4-9,5 55,9-27,9 56,4-23,6 51,4-53, ,5 10,9 63,9 14,3 65,2 15,6 52,5 2, ,0 9,3 61,2-4,2 62,2-4,6 52,0-1, ,7 10,4 69,1 12,9 68,3 9,8 75,7 45, ,6 4,8 95,3 37,9 97,2 42,3 78,6 3, * 136,2 5,1 96,9 1,6 100,5 3,4 64,8-17,6 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek itibariyledir. Bu durum, sektörün üretim hacminde bir düşüş olduğunu ifade etmektedir. Üretim endeksinde yıllar itibariyle görülen büyük dalgalanmaların bir diğer nedeni de, ülke genelinde faaliyet gösteren firma sayısının son derece az olması ve bu firmaların üretimlerindeki dalgalanmaların sektör genelini de etkilemesidir. Örneğin imalat sanayii endeksinin 9,5 azaldığı 2001 yılında 33 nolu sektör ve alt sektörleri çok daha fazla düşüş göstermiştir (ana sektör 27,9, 331 nolu sektör 23,6 ve 332 nolu sektör 53). Alt sektörlerden 332 nolu optik aletler ve fotoğrafçılık imalatı üretim endeksi sektörü dönemin tamamında 35 civarında bir gerileme göstermiştir. 610

7 Endeks GRAFİK 1 : ÜRETİM ENDEKSİNDEKİ GELİŞMELER (Yıllık Ortalama) (1997=100) 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0, İmalat Sanayii Grafik 1'den 2001 yılından itibaren imalat sanayi endeksinin (bu dönem içinde Türkiye GSMH'sinin sürekli ve kesintisiz büyüdüğü dikkate alınmalıdır) sürekli büyüme eğiliminde olduğu, 33 no'lu sektörün buna bir miktar paralel bir yapı arzettiği, 331 no'lu sektörün ise 2003 yılından itibaren bir gelişme potansiyeli gösterdiği, ancak, 332 nolu alt sektörün ise gerek imalat sanayi gerekse de ana sektörden kopuk bir şekilde, 2000 yılında ulaştığı en büyük değerden sonra genel olarak gerileme eğilimi gösterdiği izlenmektedir. Tablo 3'de verilen yakın dönem (Ocak 2005 sonrası ve aylık) üretim endeksi değerlerinin dalgalanma gösterdiği, imalat sanayinde genelde bir artış eğilimi olmasına karşın bu eğilimin ne 33 nolu ana sektörde ne de alt sektörlerde gözlemlenmediği dikkat çekmektedir. 611

8 Tablo 3: Üretim Endeksi (Üretim değeri ağırlıklı, bir önceki aya göre değişme) Aylar İmalat Sanayii Endeks Endeks Endeks Endeks 2005/1 116,6-64,4-62,0-85,6-2005/2 112,1-3,9 98,5 52,9 98,9 59,6 94,6 10,5 2005/3 130,1 16,0 84,7-14,0 84,6-14,5 85,5-9,6 2005/4 129,3-0,6 83,0-2,0 82,4-2,6 88,4 3,4 2005/5 133,6 3,4 99,1 19,4 98,9 20,0 101,1 14,4 2005/6 134,1 0,3 121,1 22,1 123,9 25,3 96,0-5,1 2005/7 128,8-3,9 113,6-6,1 119,3-3,7 63,8-33,6 2005/8 130,2 1,1 86,0-24,3 88,6-25,8 63,3-0,8 2005/9 142,6 9,5 106,2 23,5 109,8 24,0 74,5 17,8 2005/10 131,3-7,9 84,5-20,5 86,5-21,3 66,6-10,6 2005/11 129,2-1,6 88,2 4,4 91,5 5,8 59,1-11,3 2005/12 137,0 6,0 114,8 30,2 120,6 31,7 64,7 9,4 2006/1 107,4-21,6 74,0-35,5 76,1-36,9 56,0-13,5 2006/2 118,5 10,3 83,5 12,9 86,2 13,4 59,9 7,1 2006/3 143,0 20,7 104,8 25,4 108,6 25,9 71,3 18,9 2006/4 139,0-2,8 118,2 12,8 123,3 13,6 72,8 2,1 2006/5 146,2 5,2 120,6 2,1 124,9 1, /6 148,8 1,8 118,3-1,9 124,3-0, /7 141,1-5,2 89,4-24,4 93,2-25,0 - - Not: 332 nolu sektörün Nisan sonrası aylık verileri yayınlanmamıştır. Tablo 3'de belirtilen gelişmeleri Grafik 2'den de izlemek mümkündür. Sektör, alt sektörleri de dahil olmak üzere imalat sanayi genelindeki performansı sergileyememiştir. 612

9 Endeks GRAFİK 2: ÜRETİM ENDEKDİNDEKİ GELİŞMELER (Aylık) 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 Ocak-2005 Şubat-2005 Mart-2005 Nisan-2005 Mayıs-2005 Haziran-2005 Temmuz-2005 Ağustos-2005 Eylül-2005 Ekim-2005 Kasım-2005 Aralık-2005 Ocak-2006 Şubat-2006 Mart-2006 Nisan-2006 Mayıs-2006 Haziran-2006 Temmuz-2006 İmalat Sanayii Tablo 4: Üretim Endeksi (Üretim değeri ağırlıklı, bir önceki yılın aynı dönemine göre değişme) Yedi Aylık Yıllık Temmuz Ortalama İmalat Sanayii 0,1 6,5 10,9 9,3 10,4 4,8-2,6 9,5 2,8 6, ,0 0,0 14,3-4,2 12,9 37,9 66,6-21,3 38,7 6, ,0 0,0 15,6-4,6 9,8 42,3 75,2-21,9 42,6 10, ,5-0,3 2,1-1,0 45,6 3,8-7,3 (*) 10,5 (*) (*) : 332 nolu sektörün Temmuz 2006 verisi olmadığı için hesaplanmamıştır. Özellikle Temmuz Temmuz 2006 dönemlerinin karşılaştırılması için hazırlanan Tablo 4'den, sektörün 2006 yılının ilk yedi ayındaki performansının 2005'in aynı dönemine kıyasla düşüş gösterdiği görülmektedir Kapasite Kullanım Oranındaki (KKO) Gelişmeler dönemi için değerlendirildiğinde, imalat sanayi geneli için KKO ortalaması 76,5 olarak gerçekleşmiştir. Tıbbi aletler, hassas ve optik aletler ve saat imalatı sektörü (33), 68,3; tıbbi araç ve gereçler, ölçme, kontrol, test, seyrüsefer ve benzer amaçlı alet ve cihazların imalatı; optik aletler hariç sektörü (331) 70,2, optik aletler ve fotoğrafçılık teçhizatı imalatı sektörü (332) 61,9 KKO ile faaliyet göstermiştir. Sektörün performansının imalat sanayi genelinin altında kalmasının yanısıra, KKO serisinin hesaplanan standart sapması da, sektördeki üretimin zaman içinde büyük değişkenlik gösterdiğini ortaya koymaktadır. İncelenen dönem için imalat sanayi KKO'sunun standart sapması 3,1 iken, bu değer 33 nolu sektör için 9,9, 331 nolu alt sektör için 9,7 ve 332 nolu alt sektör için 10,7 olarak gerçekleşmiştir. Sektörün KKO gelişmeleri Tablo 5'de verilmektedir. 613

10 Tablo 5: Kapasite Kullanım Oranı (Üretim değeri ağırlıklı, Yıllık Ortalama,) Yıllar İmalat Sanayii ,8 72,2 73,8 60, ,8 55,1 57,6 50, ,2 60,6 70,4 50, ,0 58,0 63,1 37, ,4 61,2 62,7 47, ,6 66,9 69,3 51, ,9 43,8 43,6 62, ,6 65,5 65,3 70, ,0 71,9 71,4 71, ,4 70,3 69,5 70, ,5 74,4 77,0 66, ,4 74,6 74,1 79, ,9 69,7 72,6 63, ,9 63,7 64,3 61, ,4 66,9 69,8 56, ,4 81,9 82,8 75, ,3 79,9 81,2 66, ,3 79,0 81,4 64, * 80,6 82,0 83,4 68,3 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek itibariyledir. GRAFİK 3: KAPASİTE KULLANIM ORANI (Üretim Değeri Ağırlıklı, Yıllık Ortalama, ) İmalat Sanayii Tablo 6'da verilen sektörün son döneme ilişkin KKO gelişimine bakıldığında (ağırlıklı paya sahip alt sektör olan 331 nolu sektör gelişimi sayesinde), imalat sanayi geneline yakın bir performans sergilediği görülmektedir. 333 nolu saat imalatı 614

11 sektörünün düşük bir performans sergilediği, 332 nolu optik aletler ve fotoğrafçılık teçhizatı imali sektörünün de genelde 33 nolu ana sektör performansının altında kaldığı gözlemlenmektedir. Tablo 6: Kapasite Kullanım Oranı (Üretim değeri ağırlıklı, ) Aylar İmalat Sanayii Ocak ,6 76,0 77,3 69,7 35,0 Şubat ,1 76,1 78,3 63,0 30,0 Mart ,5 78,3 81,5 64,2 35,0 Nisan ,8 75,5 77,8 64,5 30,0 Mayıs ,3 78,3 80,9 63,7 80,0 Haziran ,4 76,8 78,5 65,4 20,0 Temmuz ,6 76,9 79,0 62,5 20,0 Ağustos ,8 76,8 77,7 71,0 20,0 Eylül ,7 76,5 78,8 61,1 15,0 Ekim ,3 85,3 88,9 61,1 15,0 Kasım ,9 84,2 87,4 63,5 20,0 Aralık ,7 86,8 90,3 66,9 20,0 Ocak ,4 82,8 83,5 75,1 15,0 Şubat ,2 80,3 81,4 71,1 10,0 Mart ,7 82,1 83,6 66,4 10,0 Nisan ,3 84,2 85,9 68,2 10,0 Mayıs ,6 84,1 85,7 68,2 10,0 Haziran ,1 83,3 84,8 69,7 10,0 Temmuz ,2 82,1 83,8 64,5 10,0 GRAFİK 4: AYLIK KAPASİTE KULLANIM ORANLARI (Üretim Değeri ağırlıklı, ) Ocak-2005 Şubat-2005 Mart-2005 Nisan-2005 Mayıs-2005 Haziran-2005 Temmuz-2005 Ağustos-2005 Eylül-2005 Ekim-2005 Kasım-2005 Aralık-2005 Ocak-2006 Şubat-2006 Mart-2006 Nisan-2006 Mayıs-2006 Haziran-2006 Temmuz-2006 İmalat Sanayii

12 3.3. Üretim Değerindeki Gelişmeler 2 TUİK tarafından düzenlenen "Aylık İmalat Sanayi Eğilim Anketi"ne iştirak ederek bilgi gönderen firmaların toplulaştırılmış üretim değerlerinin verildiği Tablo 7'de, sektörün üretim hacminin boyutu hakkında genel bir bilgi verilmektedir. Yıllar İşyeri Sayısı Tablo 7: Üretim Değeri (Cari Fiyatlarla) Milyon İşyeri Milyon İşyeri YTL Sayısı YTL Sayısı Milyon YTL * (*): 2006 değerleri ikinci çeyrek itibariyledir. Tablo 1'den anımsanacağı üzere sektörde 10 ve daha fazla işçi çalıştıran firma sayısı 87 tane olduğundan, ankete katılarak yanıt veren firmaların da bu genelin yaklaşık 40'ını temsil ettiği söylenebilir. Yıllar Tablo 8: Üretim Değerindeki Değişme (USD) () Milyon USD Milyon USD Milyon USD , ,4 81,9 4, , ,3 61,3-25,2 20 6, ,4 64,0 4, , ,3 51,5-19, , ,1 101,4 96, , ,4 118,9 17, , ,0 165,0 38, , ,8 224,4 36,0 22-6, * ,3-8 - (*): 2006 değerleri ikinci çeyrek itibariyledir. 2 Burada verilen üretim değerlerinin sektör genelinin toplam üretim değeri değil, ankete yanıt veren firmaların toplam üretim değeri olduğu ve üretim değerindeki değişmelerin (artma ya da azalma anlamında) sektörün performansının yanısıra, zaman içinde ankete katılan firma sayısındaki değişmeden de kaynaklanabileceğini belirtmek gereklidir. Bu bölüm, sektörün toplam üretim büyüklüğü hakkında bir fikir verilmesi amacıyla hazırlanmıştır. 616

13 2005 yılında en büyük değerine ulaşan sektörün üretim hacminin (ankete iştirak eden firmalar bazında) 246 milyon USD civarında olduğu görülmektedir. Bu üretim değerinin yaklaşık 90'ının ise 331 nolu alt sektöre ait olduğu, 10 luk bölümünün ise 332 nolu alt sektörden geldiği görülmektedir. 333 nolu saat imalatı sektörünün 33 nolu sektör içinde görece önemsiz bir paya sahip olduğu Tablo 8'den anlaşılmaktadır. Ankete katılan firmalar içinde bu sektöre ait bir firma bulunmamaktadır. 4. DIŞ TİCARET DURUMU Tıbbi aletler, hassas ve optik aletler ve saat imalatı sektörü dış ticaret hacmi 1995 yılında 819 milyon USD civarında iken, 2005 yılında 3 milyar USD'ye yaklaşmıştır. Sektörün dış ticaret değerlerinin yalnızca 1999 ve 2001 yılında düşmüş olması ve bu iki yılında ülke ekonomisinde büyük gerilemeler yaşandığı yılllar olduğu dikkate alındığında, dış ticaretin ağırlıklı olarak ithalat ağırlıklı olduğu ve bu anlamda da gelir esnekliğinin dış talep için belirleyici özellik taşıdığı düşünülmektedir. Bilhassa Türk Lirası'nın yabancı paralar karşısında rekor ölçüde değer kaybederek ihracatın cazip, ithalatın ise (hem artan kur hem de yaşanan küçülme nedeniyle) caydırıcı olduğu 2001 yılında, sektörün dış ticareti bir önceki yıla nazaran 24 civarında daralmıştır. Alt sektörlere bakıldığında, oransal küçülmelerin 332 ve 333 nolu alt sektörlerde daha fazla olmasına rağmen, bu alt sektörlerin ana sektör içindeki payları ve mutlak değer olarak dış ticaret rakamlarındaki değişimlerin küçüklüğü nedeniyle, asıl belirleyici olanın 331 nolu sektördeki daralma olduğu görülmektedir. Tablo 9: Tıbbi Aletler, Hassas ve Optik Aletler Sektörü Dış Ticaret Hacmi Yıllar Bin USD Bin USD Bin USD Bin USD , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , * (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. 617

14 Dönemin geneline bakıldığında, 33 nolu sektörün (değişim oranları farklılık gösterse de) imalat sanayii geneline benzer bir dış ticaret yapısı sergilediği görülmektedir. Göreli gelişimlere bakıldığında ise; 1995 yılında imalat sanayii dış ticareti içinde 1,7 olan sektör dış ticaret payının, dönem içinde önemli bir değişme göstermeksizin 2005 yılında yine 1,7 düzeyinde gerçekleştiği görülmektedir İhracattaki Gelişmeler Tablo 9'da dış ticaret gelişmeleri verilen 33 no'lu sektörün ihracat performansı Tablo 10'da verilmektedir. Tablo 10'dan, 1995 yılında toplam ihracatı 31 milyon USD civarında olan sektörün ihracatının 2005 yılında 195 milyon USD civarına ulaştığı ve bu gelişime 331 nolu alt sektörün öncülük ettiği dikkati çekmektedir. Dönem içinde sektörün ihracatının azalma gösterdiği tek yıl (imalat sanayi de aynı gelişmeyi sergilemiştir) deprem felaketinin yaşandığı 1999 yılıdır döneminde imalat sanayi ihracatı 3.7 kat artış göstermiş iken, 33 nolu sektör 6.2 katlık bir artış göstermiştir. Alt sektörlerle birlikte değerlendirildiğinde, hacim açısından bu artışı gerçekleştiren alt sektörün 331 nolu alt sektör olduğu, 332 ve 333 nolu sektörlerde de oransal olarak yüksek bir performans görülmesine rağmen, ihracat hacminin bu sektörlerde 7-8 milyon USD civarında kaldığı anlaşılmaktadır. Tablo 10: Tıbbi Aletler, Hassas ve Optik Aletler Sektörü İhracatı Yıllar Bin USD Bin USD Bin USD Bin USD , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , * (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. Tablo 10 ve Grafik 5 birlikte incelendiğinde; ihracattaki zaman içindeki artış eğilimi dikkati çekmekle birlikte, sektörün ulaştığı toplam ihracat rakamının hâlâ sınırlı düzeyde kaldığı anlaşılmaktadır. 618

15 Bin USD GRAFİK 5: YILLARA GÖRE İHRACAT 250, , , ,000 50, Sektörün ihracatının imalat sanayi ve ülke genel ihracatı içindeki payı 3'ler düzeyindedir (Tablo 11). Bu anlamda da, ülke ihracatını belirleme düzeyinin oldukça gerisindedir. Sektör ihracatının, incelenen dönem içinde hacimsel bir genişleme gösterdiği, ancak göreli bir performans artışı gerçekleştiremediği görülmektedir. Tablo 11: Tıbbi Aletler, Hassas ve Optik Aletler Sektörü İhracatının Toplam İhracat ve İmalat Sanayii İhracatı İçindeki Payı () Yıllar ,14 0,16 0,13 0,14 0,01 0,02 0,01 0, ,24 0,28 0,20 0,23 0,04 0,04 0,01 0, ,23 0,26 0,20 0,22 0,02 0,02 0,02 0, ,28 0,31 0,23 0,26 0,04 0,04 0,01 0, ,25 0,28 0,22 0,24 0,02 0,02 0,01 0, ,27 0,29 0,23 0,25 0,03 0,03 0,02 0, ,25 0,27 0,21 0,23 0,02 0,02 0,02 0, ,25 0,26 0,20 0,22 0,02 0,03 0,02 0, ,27 0,29 0,24 0,25 0,02 0,02 0,01 0, ,27 0,29 0,25 0,26 0,01 0,01 0,01 0, ,27 0,28 0,25 0,26 0,01 0,01 0,01 0, * 0,26 0,28 0,24 0,25 0,01 0,01 0,01 0,01 (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. (1) : Toplam ihracat içindeki yüzde pay (2) : İmalat sanayi ihracatı içindeki yüzde pay 619

16 4.2. İthalattaki Gelişmeler Sektörel dış ticaretin diğer bir bileşeni olan ithalattaki gelişmeler Tablo 12'de verilmektedir. Tablo 12'den elde edilen ithalat rakamları ile Tablo 9'da verilmiş olan dış ticaret rakamları birlikte değerlendirildiğinde, sektörün dış ticarette ithalata dayalı bir yapı içerisinde olduğu anlaşılmaktadır. En fazla ithalatın gerçekleştiği alt sektörün 331 nolu sektör olduğu göze çarpmaktadır yılı itibariyle sektörün ithalatı 2,6 milyar USD civarında gerçekleşmiştir. Sektör ithalatının incelenen dönem içinde de giderek artma eğiliminde olduğu dikkati çekmektedir. Dönem ortalaması olarak, ithalatın 81'i 331 nolu alt sektöre, 11'i 332 nolu alt sektöre ve 7'si de 333 nolu alt sektöre aittir. Yıllar Tablo 12: Tıbbi Aletler, Hassas ve Optik Aletler Sektörü İthalatı Bin USD Bin USD Bin USD Bin USD , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , * (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. Bin USD GRAFİK 6: YILLARA GÖRE İTHALAT 3,000,000 2,500,000 2,000,000 1,500,000 1,000, ,

17 Grafik 6'da verilen ithalatın gelişme eğiliminde, sektör ithalatındaki gelişmeyi ve gelişmenin yapısını belirleyen temel alt sektörün 331 no'lu sektör olduğu diğer iki alt sektörün ise ithalat düzeylerinin sektör geneline oranla daha önemsiz düzeylerde kaldığı izlenmektedir. Tablo 13'de sektörün ithalatının Türkiye ve imalat sanayi ithalatı içindeki payları verilmektedir. Sektörün genel olarak ülke ithalatında yaklaşık 2,5 luk, imalat sanayi ithalatında ise 3 civarında bir paya sahip olduğu anlaşılmaktadır. Sektörün ihracat içindeki yaklaşık 3'lük payı düşünüldüğünde, sektörün "net ithalatçı" olduğu ve dış ticaretin neredeyse tamamının ithalattan oluştuğu ortaya çıkmaktadır. Tablo 13: Tıbbi Aletler, Hassas ve Optik Aletler Sektörü İthalatının Toplam İthalat ve İmalat Sanayii İthalatı İçindeki Payı () Yıllar ,21 2,76 1,75 2,19 0,22 0,27 0,24 0, ,39 2,96 1,83 2,27 0,33 0,40 0,23 0, ,44 2,97 1,87 2,29 0,31 0,38 0,25 0, ,70 3,18 2,09 2,45 0,37 0,44 0,24 0, ,76 3,31 2,21 2,65 0,33 0,40 0,22 0, ,46 3,03 1,94 2,39 0,35 0,43 0,17 0, ,42 3,06 2,00 2,53 0,29 0,37 0,13 0, ,24 2,79 1,86 2,32 0,24 0,29 0,15 0, ,07 2,58 1,70 2,12 0,23 0,29 0,13 0, ,11 2,55 1,74 2,11 0,23 0,28 0,14 0, ,24 2,78 1,88 2,33 0,23 0,29 0,12 0, * 2,05 2,60 1,74 2,21 0,20 0,25 0,11 0,14 (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. (1) : Toplam ithalat içindeki yüzde pay (2) : İmalat sanayi ithalatı içindeki yüzde pay 4.3. İhracatın İthalatı Karşılama Oranı Tablo 14'de verilen sektörün dış ticaret dengesi rakamlarına bakıldığında, daha önceki bölümlerde analiz edilen dış ticaret yapısının daha net bir şekilde ortaya çıktığı ve sektörün genel olarak ithalatçı olduğu görülmektedir. Dönem içindeki bütün yıllarda (kur artışı/ulusal paranın değerlenmesi ya da büyüme/küçülme yılları da dahil olmak üzere), sektörün sürekli dış ticaret açığı verdiği görülmektedir. İhracatın ithalatı karşılama oranı ise 7-9 arasında dalgalanmıştır. 33 no'lu sektör, /7 döneminde birikimli olarak 15,4 milyar USD dış ticaret açığı vermiştir. Bu açığın 12,4 milyar USD'lik bölümü 331 no'lu sektöre, 1,8 milyar USD'lik bölümü 332 no'lu sektöre ve 1,1 milyar USD'lik bölümü de 333 no'lu sektöre aittir. 621

18 Tablo 14: Yıllar İtibariyle Dış Ticaret Dengesi ve İhracatın İthalatı Karşılama Oranı Yıllar X-M (Bin USD) X / M () X-M (Bin USD) X / M () X-M (Bin USD) X / M () X-M (Bin USD) X / M () * (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. Grafik 7'de sektörün ihracatının ithalatı karşılama oranları verilmektedir. Görüleceği gibi sektör genelinin ihracatının ithalatı karşılama oranları dönem içinde 10'lara bile ulaşamamaktadır. GRAFİK 7: İHRACATIN İTHALATI KARŞILAMA ORANI (X / M)

19 4.4. Sektörün Dış Ticaretteki Rekabet Gücü (*) Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlükler olarak adlandırılan RCA kavramı, sektörlerin dış ticaretteki rekabet gücünü tespit etmek amacıyla hesaplanan RCA değerlerini kapsamaktadır. RCA aşağıdaki formüle göre hesaplanmaktadır RCA = ln [(X j / X t ) / (M j / M t )] *100 burada, X j = j sektörünün ihracatı X t = Toplam ihracat (bizim çalışmamızda sanayi ihracatı toplamı) M j = j sektörünün ithalatı X t = Toplam ithalat (bizim çalışmamızda sanayi ihracatı toplamı) ifade etmektedir. Dolayısıyla, herhangi bir mal (sektör) için rekabet gücü o malın (sektörün) ihracatının ülke toplam ihracatına (bizim çalışmamızda sanayi sektörü ihracatı) oranının, o malın (sektörün) ithalatının ülke toplam ithalatına (bizim çalışmamızda sanayi sektörü ithalatı) oranının doğal logaritmasının 100 ile çarpılmasına eşit olacaktır. RCA skorlarına göre ortalama skor değeri 50 ve üzerinde olan sektörler (RCA>50) Rekabet Gücü Yüksek, RCA skorları 50 den büyük, 50 den küçük olan sektörler (50>RCA>-50) Rekabet Gücü Sınırda, RCA skorları 50 den küçük sektörler (-50>RCA) ise Rekabet Gücü Düşük sektörler olarak belirlenmiştir. Bu açıklamalar ışığında 33 no'lu sektör ve alt sektörleri için hesaplanan RCA skorları ve bu sektörlerin rekabet gücü ile ilgili eğilimler Tablo 15'de verilmektedir. (*) Bu bölüm, Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü nce yapılan, Dış Ticaretteki Rekabet Gücüne Göre Sanayi Sektörünün Değerlendirilmesi, Mayıs 2006 adlı çalışmadan faydalanılarak hazırlanmıştır. 623

20 Tablo 15: Tıbbi Aletler, Hassas ve Optik Aletler Sektörü RCA Değerleri Yıl ,4-263,2-276,9-383, ,2-221,9-220,9-326, ,0-226,1-268,5-277, ,9-220,2-236,1-291, ,7-232,5-279,8-268, ,7-213,7-260,4-237, ,1-225,8-264,2-200, ,6-220,8-224,9-212, ,5-196,4-248,4-219, ,7-194,2-290,6-241, ,1-203,9-308,0-251, * -206,6-198,3-279,8-258,5 Ortalama -224,8-218,1-263,2-264,0 Rekabet Gücü Düşük Düşük Düşük Düşük dönemi eğilim Artıyor Artıyor Azalıyor Artıyor dönemi eğilim Artıyor Artıyor Azalıyor Azalıyor (*) : 2006 yılı değerleri Temmuz rakamlarına göre hesaplanmıştır. Tablo 15'den görüleceği gibi sektörün (alt sektörler de dahil olmak üzere) dış ticarette rekabet gücü bulunmamaktadır. Dış ticaretin yapısının irdelendiği bölümden de anlaşılacağı gibi, bunun nedeni sektörün dönemin tamamında ve belirgin bir şekilde ithalatçı olmasıdır. En yüksek RCA skoruna sahip olan 331 no'lu sektörün (-218,1) bile, sınırda rekabet gücünü belirleyen -50 değerinden ne kadar uzak olduğu dikkate alındığında, bu sektör için gelecek dönemde de dış ticarette rekabet şansı olmadığı söylenebilir. Ancak, bu durum sektörün "ithal ikamesi" yaratacak yatırımlar açısından uygun bir sektör olduğunun göstergesi olarak da yorumlanabilir. Grafik 8'de verilen RCA endekslerinden de sektörün genelinin (dönem içinde gösterdiği eğilim ne olursa olsun) rekabet gücünün artışını sağladığı herhangi bir yıl olmadığını ve sürekli olarak -200'ler düzeyindeki RCA değerlerini koruduğu izlenebilmektedir. 624

21 Skor GRAFİK 8: REKABET GÜCÜ ENDEKSİ 0,0-50,0-100,0-150,0-200,0-250,0-300,0-350,0-400,0-450, VERİMLİLİK DURUMU Bu bölümde sektörel rekabetin ve sektörel performansın önemli göstergelerinden birisi olan verimlik göstergeleri irdelenecektir Üretimde Çalışanlar Endeksi Sektörün istihdam yapısı ile ilgili bilgi veren üretimde çalışanlar endeksi imalat sanayi ve inceleme konusu 33 no'lu sektör ve alt sektörleri için Tablo 16'da verilmektedir. Tablo 16'dan 1997=100 bazlı çalışanlar endeksinin 2006 yılı itibariyle 33 nolu sektörde 85,9 a gerilediği görülmektedir. Çalışan endeksindeki en büyük gerileme 40,1 ile 332 no'lu alt sektörde gözlemlenmektedir. Yıl Tablo 16: Üretimde Çalışanlar Endeksi (1997=100) İmalat Sanayii ,0 100,0 100,0 100, ,2 85,6 83,0 96, ,2 75,3 71,6 92, ,1 73,8 71,5 83, ,7 66,4 64,9 71, ,2 64,7 63,2 70, ,7 65,2 63,5 72, ,4 82,3 83,0 69, ,8 85,0 86,4 67, * 84,3 85,9 88,3 59,9 (*): 2006 değerleri 3. çeyrek itibariyledir. 625

22 Endeks GRAFİK 9: ÜRETİMDE ÇALIŞANLAR ENDEKSİ (1997=100) 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0, İmalat Sanayii Üretimde Çalışılan Saat Endeksi Tablo 17'de verilen üretimde çalışılan saat endeksi değerlerine bakıldığında, üretimde çalışanlar endeksine paralel bir yapının mevcut olduğu görülmektedir. Hem çalışan sayısı endeksinin azalması, hem de üretimde çalışılan saat sayısının azalması sektörde bir kapasite daralması olduğunu göstermektedir. Diğer bir deyişle, sektörün fiziki üretim kapasitesi (üretimde çalışan emek faktörü daralması neticesinde) zaman içerisinde daralmıştır. En büyük daralmanın ise 332 no'lu alt sektörde yaşandığı gözlemlenmektedir. Tablo 17: Üretimde Çalışılan Saat Endeksi (1997=100) Yıl İmalat Sanayii ,0 100,0 100,0 100, ,5 83,3 80,0 96, ,2 75,2 70,3 96, ,1 74,8 72,0 85, ,0 65,2 61,9 79, ,7 65,6 62,6 77, ,3 67,0 63,8 79, ,6 87,1 86,4 77, ,7 83,3 83,3 69, * 82,7 84,7 85,5 63,3 (*): 2006 değerleri 3. çeyrek itibariyledir. 626

23 Endeks GRAFİK 10: ÜRETİMDE ÇALIŞILAN SAAT ENDEKSİ (1997=100) 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0, İmalat Sanayii Üretimde Çalışan Kişi Başına Kısmi Verimlilik Endeksi 33 nolu sektörün üretimde çalışan kişi başına verimlilik endeksi Tablo 18'de verilmektedir. Üretim Endeksi/Üretimde Çalışanlar Endeksi şeklinde hesaplanan üretimde çalışan kişi başına verimlilik endeksinde (imalat sanayi geneli kadar olmasa bile) bir artış olduğu görülmektedir. Nitekim 2006 yılında endeks değerleri 33 no'lu sektörde 113,0 e, 331 nolu alt sektörde 114,1 e, 332 nolu alt sektörde ise 108,4 e yükselmiştir. Ancak, bu verimlilik artışının direkt olarak bir üretim artışı anlamına gelmediği, sektörde üretim endeksi ve üretimde çalışan sayısı endekslerinin ikisinin de düştüğü görüldüğünden (bkz. Tablo 2 ve Tablo 16), paydada yer alan çalışan sayısı endeksindeki düşmenin, üretim endeksindeki düşmeden daha fazla olmasından kaynaklandığı anlaşılmaktadır. Diğer bir deyişle, üretim endeksindeki azalma (sektörün fiili üretim miktarındaki azalma) sektördeki çalışan endeksindeki azalmadan (sektörde çalışan sayısındaki azalmadan) daha düşük miktarda gerçekleşmiştir. 627

24 Tablo 18: Üretimde Çalışanlar Verimlilik (Kişi Başına Üretim) Endeksi (1997=100) Yıl İmalat Sanayii ,0 100,0 100,0 100, ,0 105,7 108,4 101, ,2 103,1 103,5 119, ,5 104,6 102,9 132, ,1 84,7 87,5 72, ,6 98,8 103,2 74, ,8 87,7 91,0 72, ,8 84,3 82,7 109, ,9 112,3 112,6 117, * 161,6 113,0 114,1 108,4 (*): 2006 değerleri 3. çeyrek itibariyledir. Endeks GRAFİK 11: ÜRETİMDE ÇALIŞAN KİŞİ BAŞINA KISMİ VERİMLİLİK ENDEKSİ (1997=100) İmalat Sanayii Grafik 11'den izlenebileceği gibi, imalat sanayi üretimde çalışanlar verimlilik endeksi, 2001 yılındaki kriz sonrasında sürekli bir artış eğilimi göstermesine karşın, 33 nolu sektörün ve alt sektörlerinin üretimde çalışanlar verimlilik endeksleri (son iki yılda 1997 değerinin üzerinde kalmış olsalar dahi) dalgalanma göstermektedir. 628

25 5.4. Üretimde Çalışılan Saat Başına Kısmi Verimlilik Endeksi Üretimde çalışanların birim zaman başındaki verimliliğinin göstergesi olarak Üretim Endeksi/Üretimde Çalışılan Saat Endeksi şeklinde hesaplanan üretimde çalışılan saat başına kısmi verimlilik endeksi değerleri, Tablo 19'da verilmektedir. Tablo 19: Üretimde Çalışılan Saat Başına Kısmi Verimlilik Endeksi (1997=100) Yıl İmalat Sanayii ,0 100,0 100,0 100, ,7 108,6 112,3 102, ,5 103,1 105,1 113, ,7 103,5 102,4 129, ,9 85,9 91,4 65, ,9 97,5 104,2 68, ,1 86,1 91,2 65, ,1 79,6 79,4 97, ,8 114,4 116,7 113, * 164,5 114,6 117,9 102,5 (*): 2006 değerleri 3. çeyrek itibariyledir. Tablo 19'dan görüleceği gibi 2006 yılının ilk üççeyrek dönem itibariyle imalat sanayi genelinde 1997 yılına kıyasla yaklaşık 64,5'lik bir saat başına kısmi verimlilik artışı görülmektedir. 33 no'lu sektör ve alt sektörlerinde ise, genel olarak üretimde çalışan kişi başına verimlilik endeksine paralel bir yapı gözlemlenmesine karşın son iki yılda saat başına verimlilik endeksinin çalışan başına verimlilik endeksinin üzerinde seyrettiği görülmektedir. Endeks GRAFİK 12: ÜRETİMDE ÇALIŞILAN SAAT BAŞINA KISMİ VERİMLİLİK ENDEKSİ İmalat Sanayii

26 6. FİYATLARDAKİ GELİŞMELER Tablo 20'de verilen dönemi fiyat artış oranları incelendiğinde, 33 nolu sektörün fiyat artışlarının (bazı dönemler dışında) genel TEFE ve imalat sanayi fiyat artışlarının altında kaldığı görülmektedir. Dönem genelinde genel TEFE 19 kat artış gösterirken, imalat sanayi fiyatları 20 kat, 33 no lu sektör fiyatları 14 kat, 331 no lu sektör fiyatları ise 15 kat artış göstermiştir. Bu gelişme sektörde rekabetin yoğunluğunun ve aşırı kâr marjının geçerli olmadığını bir göstergesi sayılabilir. Özellikle 2001 yılı sonrasında tüm sektörlerin fiyatları genel ve imalat sanayi fiyat artışlarının önemli ölçüde altında kalmıştır yılından itibaren sektörün fiyatlarında görülen bu gerilemeler, fiyatların genelde döviz kuruna bağlı olarak değiştiği izlenimini vermektedir. Tablo 20: TEFE deki (1994=100) () Yıl Genel TEFE İmalat Sanayii ,0 91,2 73,0 82,7 60, ,3 47,1 70,9 53,1 96, ,9 76,7 55,7 58,3 52, ,7 29,4 45,0 46,3 43, ,6 96,1 85,4 82,3 89, ,8 29,7 25,3 18,7 32, ,9 12,6-7,5 12,4-27, ,8 14,8 7,5 0,5 18,6 GRAFİK 13: FİYAT ENDEKSİNDEKİ GELİŞMELER (1994=100) 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0-20, ,0 Genel TEFE İmalat Sanayii

27 Tablo 21: Aylar İtibariyle ÜFE Değeri (2003=100) Aylar Genel ÜFE İmalat Sanayii Ocak ,6 117,5 91,8 94,5 89,2 Şubat ,8 117,7 87,6 93,1 83,0 Mart ,3 119,5 86,1 92,4 80,8 Nisan ,7 121,8 86,6 93,6 80,8 Mayıs ,0 121,3 88,8 93,6 84,6 Haziran ,4 121,8 88,4 93,6 83,9 Temmuz ,5 121,4 87,5 92,9 82,8 Ağustos ,7 123,2 88,0 93,2 83,4 Eylül ,7 125,1 85,5 93,2 79,3 Ekim ,5 125,6 85,2 93,6 78,4 Kasım ,4 123,2 86,0 94,1 79,4 Aralık ,3 122,5 85,8 93,9 79,3 Ocak ,7 123,7 86,1 94,4 79,5 Şubat ,0 123,8 85,9 93,6 79,5 Mart ,3 124,4 85,9 94,0 79,1 Nisan ,8 126,8 86,4 94,0 80,1 Mayıs ,3 130,6 90,8 95,8 87,2 Haziran ,6 137,7 96,4 100,0 94,6 Temmuz ,8 139,7 96,3 99,6 94,7 Ağustos ,7 138,8 95,9 97,6 95,8 NOT: TÜİK, Aralık 2004 tarihine kadar olan dönemde açıklamakta olduğu 1994=100 bazlı, ISIC Revize 3 sektör sınıflandırmasına göre Toptan Eşya Fiyat Endeksi ni (TEFE), Ocak 2005 tarihinden itibaren 2003=100 bazlı olarak, Nace Revize 1.1 sektör sınıflandırmasına göre Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) adı altında açıklamaktadır. 631

28 Endeks GRAFİK 14: AYLAR İTİBARİYLE ÜFE DEĞERİ (2003=100) 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 Ocak-2005 Şubat-2005 Mart-2005 Nisan-2005 Mayıs-2005 Haziran-2005 Temmuz-2005 Ağustos-2005 Eylül-2005 Ekim-2005 Kasım-2005 Aralık-2005 Ocak-2006 Şubat-2006 Mart-2006 Nisan-2006 Mayıs-2006 Haziran-2006 Genel ÜFE İmalat Sanayii Temmuz-2006 Ağustos-2006 Sektörün, aylık fiyat artışları 2005 yılı başından itibaren incelendiğinde, fiyatların hemen hiç değişmediği gerek Tablo 21 den, gerekse de Grafik 14 den görülebilmektedir. Bu göstergeler de sektörün (ağırlıklı olarak ithal girdiler kullanılması durumu dışında) kâr marjının sınırlı olduğunu ve fiyatlamaların döviz kuruna bağlı olarak değiştiği izlenimini güçlendirmektedir. Üretim girdileri içinde ithal girdilerin sınırlı miktarda olması durumunda ise, sektör genelinde ciddi bir kur riskinin ve buna bağlı olarak da dışsal faktörlere (kur değişimi ve enflasyon) bağlı bir fiyat politikasının hakim olduğunu gösterecektir. Tablo 22, sektörün fiyat artış trendini göstermekte olup görüleceği gibi son 1,5 yıllık dönem içinde sektörün fiyatları genelde düşme eğilimi sergilemektedir. 632

29 Tablo 22: Aylık ÜFE i (2003=100) Aylar Genel ÜFE İmalat Sanayii Ocak Şubat ,1 0,1-4,6-1,5-7,0 Mart ,3 1,5-1,7-0,7-2,7 Nisan ,2 2,0 0,6 1,3 0,1 Mayıs ,2-0,4 2,5 0,0 4,7 Haziran ,5 0,4-0,5 0,0-0,9 Temmuz ,7-0,4-1,0-0,8-1,2 Ağustos ,0 1,5 0,6 0,4 0,7 Eylül ,8 1,5-2,8 0,0-4,9 Ekim ,7 0,4-0,4 0,5-1,2 Kasım ,9-1,9 0,9 0,4 1,4 Aralık ,0-0,6-0,2-0,1-0,2 Ocak ,0 1,0 0,3 0,5 0,2 Şubat ,3 0,1-0,3-0,8 0,1 Mart ,2 0,5 0,0 0,3-0,5 Nisan ,9 2,0 0,6 0,0 1,2 Mayıs ,8 3,0 5,1 2,0 8,9 Haziran ,0 5,4 6,3 4,4 8,5 Temmuz ,9 1,5-0,1-0,4 0,1 Ağustos ,7-0,7-0,4-2,1 1,1 633

30 7. GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ 33 no lu tıbbi aletler, hassas ve optik aletler ve saat imalatı sektörü genel olarak değerlendirildiğinde; Sektörün katma değer, işyeri sayısı, kurulu çevirici güç kapasitesi ve çalışan sayısı açısından imalat sanayi içinde son derece küçük bir paya sahip olduğu ve imalat sanayi içindeki payının 4 ile 7 arasında değiştiği görülmektedir. 33 nolu sektör 22 sektör içinde işyeri sayısı bakımından 17., çalışan sayısı bakımından 21., kurulu çevirici güç kapasitesi bakımından 20. ve yaratılan katma değer açısından da 21. sırada gelmektedir. Buradan da anlaşılacağı gibi, tıbbi aletler, hassas ve optik aletler ve saat imalatı sektörü, imalat sanayi içinde görece küçük bir paya sahiptir /Q3 döneminde imalat sanayi üretim endeksi 36 oranında artış gösterirken, 33 nolu sektör ise yaklaşık 3 gerileme gösterdiği görülmektedir dönemi için değerlendirildiğinde, imalat sanayii geneli için KKO ortalaması 76,5 olarak gerçekleşmiştir. Tıbbi aletler, hassas ve optik aletler ve saat imalatı sektörü (33), 68,3; tıbbi araç ve gereçler, ölçme, kontrol, test, seyrüsefer ve benzer amaçlı alet ve cihazların imalatı; optik aletler hariç sektörü (331) 70,2, optik aletler ve fotoğrafçılık teçhizatı imalatı sektörü (332) 61,9 KKO ile faaliyet göstermiştir. Sektörün performansının imalat sanayi genelinin altında kalmasının yanısıra, bilgi vermesi amacıyla hesaplanan KKO serisinin standart sapması da, sektördeki üretimin zaman içinde büyük değişkenlik gösterdiğini ortaya koymaktadır. İncelenen dönem için imalat sanayi KKO'sunun standart sapması 3,1 iken, bu değer 33 nolu sektör için 9,9, 331 nolu alt sekötr için 9,7 ve 332 nolu alt sektör için 10.7 olarak gerçekleşmiştir. Tıbbi aletler, hassas ve optik aletler ve saat imalatı sektörü dış ticaret hacmi 1995 yılında 819 milyon USD civarında iken, 2005 yılında 3 milyar USD'ye yaklaşmıştır. Sektörün dış ticaret değerlerinin yalnızca 1999 ve 2001 yılında düşmüş olması ve bu iki yılında ülke ekonomisinde büyük gerilemeler yaşandığı yıllar olduğu dikkate alındığında, dış ticaretin ağırlıklı olarak ithalat ağırlıklı olduğu ve bu anlamda da gelir esnekliğinin dış talep için belirleyici özellik taşıdığı düşünülmektedir. Bilhassa Türk Lirası'nın yabancı paralar karşısında rekor ölçüde değer kaybederek ihracatın cazip, ithalatın ise (hem artan kur hem de yaşanan küçülme nedeniyle) caydırıcı olduğu 2001 yılı, sektörün dış ticaretini de bir önceki yıla nazaran 24 civarında daraltmıştır. Üretim hacmi düşük bir sektör olması nedeniyle, sektörün ihracat değerleri de oldukça düşük düzeylerde gerçekleşmiştir yılında toplam ihracatı 31 milyon USD civarında olan sektörün ihracatı, 2005 yılında 195 milyon USD civarına ulaşmış ve bu gelişime 331 nolu alt sektörün öncülük etmiştir döneminde imalat sanayi ihracatı 3.7 kat artış göstermiş iken, 33 nolu sektör 6.2 katlık bir artış göstermiştir. 634

31 İthalat açısından bakıldığında, sektörün dış ticarette ithalata dayalı bir yapı içerisinde olduğu anlaşılmaktadır. Sektörün ithalat konusunda da en önemli alt sektörü 331 nolu sektör olarak göze çarpmaktadır yılı itibariyle sektörün ithalatı 2,6 milyar USD civarında gerçekleşmiştir. Sektör ithalatının giderek artma eğiliminde olduğu dikkati çekmektedir dönemi ortalaması olarak, ithalatın 81'i 331 nolu alt sektöre, 11'i 332 nolu alt sektöre ve 7'si de 333 nolu alt sektöre aittir. Dönem içindeki bütün yıllarda kur artışı/ulusal paranın değerlenmesi ya da büyüme/küçülme yılları da dahil olmak üzere, sektör sürekli dış ticaret açığı vermiştir. İhracatın ithalatı karşılama oranı ise 7-9 arasında dalgalanmıştır. 33 no'lu sektör, /7 döneminde birikimli olarak 15.4 milyar USD dış ticaret açığı vermiştir. Bu açığın 12,4 milyar USD'lik bölümü 331 no'lu sektöre, 1,8 milyar USD'lik bölümü 332 no'lu sektöre ve 1,1 milyar USD'lik bölümü de 333 no'lu sektöre aittir. Sektörün (alt sektörler de dahil olmak üzere) dış ticarette rekabet gücü bulunmamaktadır. Bunun nedeni sektörün dönemin tamamında ve belirgin bir şekilde ithalatçı olmasıdır. En yüksek RCA skoruna sahip olan 331 no'lu sektörün (-218,1) bile, sınırda rekabet gücünü belirleyen -50 değerinden ne kadar uzak olduğu dikkate alındığında bu sektör için gelecek dönemde de dış ticarette rekabet şansı olmadığı söylenebilir. Ancak, bu durum sektörün "ithal ikamesi" yaratacak yatırımlar açısından uygun bir sektör olduğunun göstergesi olarak da yorumlanabilir. Tıbbi aletler, hassas ve optik aletler ve saat imalatı sektörü hem çalışan sayısı endeksinin azalması, hem de üretimde çalışılan saat sayısının azalması sektörde bir kapasite daralması olduğunu göstermektedir. Diğer bir deyişle, sektörün fiziki üretim kapasitesi (üretimde çalışan emek faktörü daralması neticesinde) zaman içerisinde daralmıştır. En büyük daralmanın ise 332 no'lu alt sektörde yaşandığı gözlemlenmektedir. Üretim endeksi/üretimde Çalışanlar Endeksi şeklinde hesaplanan üretimde çalışan kişi başına verimlilik endeksi'nde (imalat sanayi geneli kadar olmasa bile) bir artış olduğu görülmektedir. Ancak, bu verimlilik artışının direkt olarak bir üretim artışı anlamına gelmediği, sektörde üretim endeksi ve üretimde çalışan sayısı endekslerinin ikisinin de düştüğü görüldüğünden, paydada yer alan çalışan sayısı endeksindeki düşmenin üretim endeksindeki düşmeden daha fazla olmasından kaynaklandığı anlaşılmaktadır. Diğer bir deyişle, üretim endeksindeki azalma (sektörün fiili üretim miktarındaki azalma) sektördeki çalışan endeksindeki azalmadan (sektörde çalışan sayısındaki azalmadan) daha düşük miktarda gerçekleşmiştir. Fiyat gelişimleri açısından bakıldığında, döneminde genel TEFE 36 kat artış gösterirken, imalat sanayi fiyatları 37 kat, 33 no lu sektör fiyatları 28 kat, 331 no lu sektör fiyatları ise 30 kat artış göstermiştir. Bu gelişme sektörde rekabetin yoğunluğunun ve aşırı kâr marjının geçerli olmadığını bir göstergesi sayılabilir. Özellikle 2001 yılı sonrasında tüm sektörlerin 635

32 fiyatları genel ve imalat sanayi fiyat artışlarının önemli ölçüde altında kalmıştır yılından itibaren sektörün fiyatlarında görülen bu gerilemeler, fiyatların genelde döviz kuruna bağlı olarak değiştiği izlenimini vermektedir. 636