ISPARTA YAŞ MEYVE SEBZE HALİ LOJİSTİĞİ

Transkript

1 T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK MİMARLIK FAKÜLTESİ ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ & İŞLETME BÖLÜMLERİ ISPARTA YAŞ MEYVE SEBZE HALİ LOJİSTİĞİ (Kategori 2) HAZIRLAYANLAR Zekeriya MULBAY* Ebru ÇAY Özge KIRAÇ Cansu KALAYCIOĞLU DANIŞMAN Öğr. Gör. Buket KARATOP NİSAN, 2011 ISPARTA Bu çalışma, Lojistik Derneği tarafından düzenlenen VIII. ÜNİVERSİTELER ARASI LOJİSTİK VAKA YARIŞMASI için hazırlanmıştır. *İletişim yazarı:

2 İÇİNDEKİLER 1. GİRİŞ 1 2. ISPARTA HALLERİNİN İNCELENMESİ ESKİ ISPARTA HALİ MEVCUT ISPARTA HALİ Tedarik Sistemi 2 a) Şehirlerarası Tedarik 2 b) Şehir İçi Tedarik Hal İçi Yerleşim Satış Yeri Yapısı 4 3. YENİ ISPARTA YAŞ MEYVE SEBZE HALİNİN TASARLANMASI KURULUM YERİNİN SEÇİLMESİ Kurulum Yeri Yeterliliği Hedef Noktalara Ulaşılabilirlik Yatırım Maliyetleri Şehrin Gelişim Politikasına Uygunluk Tedarik Merkezlerine Yakınlık Kurumum Yerinin Seçilmesi HAL İÇİ YERLEŞİMİN TASARLANMASI SATIŞ YERİ YAPISININ TASARLANMASI MALİYETLER SONUÇ 19 Teşekkür 20 i

3 1. GİRİŞ Yaş meyve ve sebze halleri, kent lojistiğinin önemli merkezlerinden biridir. Isparta gibi küçük-orta ölçekli şehirlerde trafik yoğunluğunu etkileyen en önemli unsurlardan biri olduğundan kurulum yerinin belirlenmesi büyük önem arz etmektedir. Ayrıca karbondioksit salınım düzeyi yüksek olan araçların kümelenmiş vaziyette bulunmaları, bölgesel hava kirliliğini önemli ölçüde arttırıcı etkiye sahiptir. Isparta nın merkezinde bulunan eski hal, bulunduğu konum nedeniyle birçok dezavantaja sahipken 2006 yılında şehrin dışına taşınmış, böylelikle hem şehir trafiğinde hem de hal işleyişinde büyük rahatlamalar görülmüştür. Özellikle satış yeri alanlarının yaklaşık 4 katına çıkartılması ile yeni hal rahat bir yapıya kavuşmuştur. Bu çalışmada; eski ve mevcut halin durumu incelenip yeni halin kurulum yeri ve yapısı, kritik başarı etmenleri eşliğinde, aşağıdaki süreçle belirlenecektir: 1. Kurulum yerinin seçilmesi 2. Hal tasarımı 3. Satış yeri tasarımı 2. ISPARTA HALLERİNİN İNCELENMESİ 2.1. ESKİ ISPARTA HALİ Isparta da yoğunluğunun fazla olduğu merkez bölgesinin neredeyse tam ortasına kurulmuş olan eski Isparta hali, özellikle kuruluş yeri açısından, uzun yıllardan bu yana devam eden birçok dezavantaja sahipti. Kuruluş zamanı 1960 lara dayanan halin, gerek kuruluş bölgesi gerekse kuruluş alanı uzun dönemde yeterliliğini koruyamamıştır. Şekil 1: Eski Isparta yaş meyve-sebze halinin konumu ve görünümü 2006 ya kadar hizmet veren bu halin sahip olduğu dezavantajları şöyle sıralanabilir: Hal, şehrin tam merkezinde olduğu için kamyon trafiğini bu alana çekmekteydi. Yine merkezde olması nedeniyle Pazar bölgelerine ulaşım, şehir merkez trafiği kullanılarak sağlanmaktaydı. Burada çevre yollarının kullanımı, mesafe nedeniyle, oldukça sınırlıydı. Halin bir diğer dezavantajı ise genişleme payına sahip olmamasıydı. Yeni satış yerlerinin açılması için eski satış yerlerinin daraltılması gerekmekteydi. Ortalama satış yeri alanı 100 m 2 idi. Satış yerlerinin bile kısıtlı olduğu halde sosyal imkânlar yok denecek seviyedeydi. 1 G r u p N o : 1 3 4

4 İlçe ve köyler otobüs terminaliyle yan yana olmasından kaynaklanan ses ve hava kirliliği rahatsız edici bir düzeydeydi. Bu husus hem Isparta merkezinde yaşayan insanlar hem de hal esnafı için önemli bir sorundu. Ürünleri indirme bindirme alanı yetersizdi. Bu nedenle indirme bindirme sıklıkla satış yerinin uzağında yapılabilmektedir MEVCUT ISPARTA HALİ 2006 yılında yeni bölgesine taşınan Isparta hali, otopark alanı ile yaklaşık 50 dönüm arazi üzerine kuruludur. Yeni halin şehrin dışına kurulmasıyla, eski halin şehir merkezinde neden olduğu bütün dezavantajlar ortadan kalkmıştır. Şekil 2: Yeni yerine taşınan hal Yeni kurulan hal, lojistik açıdan, 3 alt başlık altında incelenmiştir. Bunlar: Tedarik Sistemi Hal İçi Yerleşim Düzeni Satış Yeri Tasarımıdır. Bu alt başlıklar sırayla incelenecektir Tedarik Sistemi a) Şehirlerarası Tedarik Isparta ya gelen ürünlerin büyük bir çoğunluğu, Antalya ili başta olmak üzere, Akdeniz Bölgesi nden sağlanmaktadır. Yeni Isparta Yaş Meyve Sebze Hali nin yerleşim yeri seçimi tedarik noktaları temel alınarak gerçekleştirilmiş ve Antalya yolu üzerine kurulması uygun seçenek olarak düşünülmüştür. Zira merkez çemberinin hemen dışında yer alan ve Antalya, Konya, Ege yollarını birleştiren çevre yolunun bağlılığı, diğer şehirlerden gelen kamyonların ve tırların şehir trafiğini etkilemeden hale ulaşmasını sağlamaktadır. Sadece tedarik açısından bakıldığında mevcut halin kurulum yeri en uygun yerdir. b) Şehir İçi Tedarik Isparta da meyve sebze hallerinin şehir merkezinde hedeflediği, şimdilik, 4 nokta bulunmaktadır. Bu noktalardan 3 ü mahalle pazarı, diğeri ise şehir merkezinde kümelenmiş olan manavlardır. Her gün manavlar için halden ayrılan araç sayısı ile haftanın üç günü pazarlar için ayrılan hafif ticari araç sayısı birbirine yakındır. Bu nedenle pazarların olduğu günlerde hal yoğunluğu neredeyse iki katına 2 G r u p N o : 1 3 4

5 ulaşmaktadır. Yeni yapılan halin hem satış yeri kapalı alanı (475 m 2 ) hem de kurulduğu alanın genişliği (50 dönüm) göz önüne alındığında mevcut yoğunluk hal üzerinde henüz ciddi bir etkiye neden olmamaktadır. Fakat Isparta nın genişleme yönünün tersine kurulması ileriki dönemlerde etkinliğini azaltacak en önemli husus olacaktır. Isparta genelinde neredeyse her gün mahalle pazarı kurulmaktadır. Çalışmada, imkânlar dâhilinde, birbirine olabildiğince uzak ve büyük 3 mahalle pazarına yer verilmiştir. Mevcut halin hedef bölgelerine uzaklıklarını içeren tablo şöyledir: Hedef Kısım 1 Kısım 2 Kısım 3 Ortalama Pazar 1 2,4 14 1,4 12 1, ,51 Pazar 2 2,7 16 0,8 22 1, ,04 Pazar ,00 Merkez 2, ,00 Tablo 1: Mevcut hali hedef noktalara bağlayan yolların uzunlukları ve yoğunlukları Bu tabloya göre mevcut halden yola çıkan taşıtlar 3 hedef noktadan: Pazar 1 e ulaşmak için dakikada ortalama 12,51 araç ile Pazar 2 e ulaşmak için dakikada ortalama 17,04 araç ile Merkez e ulaşmak dakikada ortalama 14 araç ile karşılaşacaklardır. Bu değerler sonucunda mevcut halden yola çıkan bir araç dakikada ortalama 14,51 araç yoğunluğundaki yolları kullanarak dağıtımını yapacaktır. Dağıtım konusunda, Isparta merkez çemberinin çok geniş olmamasından dolayı, yolların uzunluklarından daha çok araç yoğunluklarına önem verilmiştir Hal İçi Yerleşim Mevcut hal 2 adet satış yeri bloku ve 1 adet yönetim binası olmak üzere toplamda 3 binadan oluşmaktadır. Her blokta 15 adet satış yeri bulunmakta ve satış yerlerinin ön tarafları halin merkezine doğru bakmaktadır. İhtiyaç halinde mevcut alan kadar bir alan istimlak edilmiş durumdadır. Bu nedenle genişleme konusunda herhangi bir sorun olmadığı rahatlıkla söylenebilir. Şekil 3: Mevcut Isparta yaş meyve-sebze halinin üstten görünümü ve maketi 1 3 numaralı Pazar mevcut hal bölgesine çok yakın olduğu için mesafeler ve yoğunluklar hesaplanmamıştır. 3 G r u p N o : 1 3 4

6 Halin üst görüntüsünden de anlaşılacağı üzere hal içi trafiğin tamamı iki blok arasındaki sahada yer almaktadır. Hal içi trafik, mahalle pazarlarının olduğu günlerde henüz güneş doğmadan oldukça üst seviyelere çıkmaktadır. Bu saatlerdeki gözlemlerde hal meydanında küçük bir kargaşanın oluştuğu, fakat trafik durma noktasına ulaşmadan yatıştığı saptanmıştır. Hal trafiğinin artması sonucunda bu durumun ciddi bir problem oluşturabileceğinden hal içi trafik hususunda yakın zamanda bazı düzeltmelere gidilmesi düşünülebilir. Hal içi trafiği olumsuz yönde etkileyen diğer gözlemler şunlardır: Hal içi kamyon beklemeleri (kamyondan satış) vardır. Çöplerin toplanması, trafiğin yoğun olduğu, sahada yapılmaktadır. Kamyonların ve hafif ticari taşıtların, indirme bindirme işlemini satış yerlerinin aynı kısmından gerçekleştirmektedir. Bu durumda bu araçlar birbirlerini engellemekte ve hal içi trafiğinin artmasına neden olmaktadır. Hal içinde tek yön uygulaması olmadığından araçların sık sık kısa süreli trafik sıkışıklığı oluşturmaktadır Satış Yeri yapısı Haldeki satış yerleri tek tip ve asma katıyla beraber 475 m 2 kapalı alana sahiptir. Bu bakımdan bir hayli geniş yerleşime sahip olan satış yerlerinde asma katın varlığı ofis ve depolama gibi durumlar için oldukça fayda sağlamaktadır. Sadece tek bir yönünden çıkış olan satış yerlerinin ön kısımları hal meydanına bakmaktadır ve standart dikdörtgen tasarımındadır. Satış yerlerinin tek yönde kapısının olması kamyonlarla şehir esnafının aynı kapıdan indirme-bindirme yapmalarına, dolayısıyla trafikte sıkışıklığa, neden olmaktadır. Ayrıca aynı kapıdan alışveriş yapılması satış yeri girişinin kapanmasına, şehir esnafının kamyonlardan alışveriş yapmak istemelerine böylece kamyonların hal içinde daha uzun süre durmalarına neden olmakta, satış yerlerinde bulunan ürün satılmadan kamyondakiler satılmaktadır. Satış yerlerindeki ürünlerde fireler artmakta ve genel verim düşmektedir. Şekil 4: Mevcut halin satış yeri düzeni 3. YENİ ISPARTA YAŞ MEYVE SEBZE HALİNİN TASARLANMASI İncelemeler doğrultusunda bulunan yanlışlar veya eksiklikler için öneriler bu kısımda yer alacaktır. Hal lojistiği açısından gerekli etmenler sırasıyla takip edilerek farklılık durumunda, gerekçeleriyle beraber, öneriler sunulacaktır. Başarı etmenleri şu ana başlıklar altında incelenecektir: Kurulum yerinin seçilmesi Hal içi yerleşiminin düzenlenmesi Satış yerleri yapısı Maliyetler 4 G r u p N o : 1 3 4

7 3.1. KURULUM YERİNİN SEÇİLMESİ Isparta Belediyesi İmar ve Şehircilik Müdürlüğü nden alınan verilere göre Isparta da halin kurulabileceği kapasiteye sahip 4 ayrı mevki bulunmaktadır. Tespit edilen bu yerler: Kırmızıyla gösterilen ve Antalya yolu üzerinde bulunan mevcut hal Mavi ile gösterilen Eğirdir yolu üzerindeki alternatif İstanbul yolu üzerinde bulunan ve yeşil ile sarıyla gösterilmiş olan iki alternatif Şekil 5: Alternatif hal konumları ile en büyük 3 pazarı ve manavları bağlayan yollar Bu 4 alternatif bundan sonra aşağıdaki harflerle temsil edilecektir: Mevcut konum olan kırmızı: A Mavi alternatif: B Sarı alternatif: C Yeşil Alternatif: D Bu 4 alternatif arasında yapılacak seçim sonucunda yeni kurulacak halin konumu belli olacaktır. Kurulum yeri seçilmesinde AHP 2 (Analitik Hiyerarşik Prosesi) yönteminin kullanılmasına karar verilmiştir. Bu sürecin uygulanması için yararlanılan program Expert Choice 3 yazılımı olacaktır. Bu süreçte ihtiyaç duyulan karar parametreleri 5 ana başlık altında toplanmıştır: Tedarik merkezlerine yakınlığı Hedef noktalara ulaşılabilirliği Kurulum yeri yeterliliği Yatırım maliyetleri Şehrin gelişim politikasına uygunluğu Tekniğin gerekliliğinden biri olarak bu karar parametrelerine önem sıralarına göre puanlar atanmıştır. Kurulum yeri yeterliliği, halin kurulması açısından, olmazsa olmaz bir şart olduğu için en önemli karar parametresidir. Tedarik merkezilerine yakınlık parametresinin düşük değer almasının nedeni ise çevre yollarının yeterliliğidir. Ayrıca tedarik şehirlerinden gelen araçların kat ettiği mesafeler dikkate alındığında 4-5 km lik bir değişim fazla bir anlam ifade etmemektedir. Oluşturulan karşılaştırma matrisi aşağıdaki gibidir: 2 Daha fazla bilgi için: 3 Daha fazla bilgi için: 5 G r u p N o : 1 3 4

8 Kriterlerin Karşılaştırma Matrisi Göreli Önem Kriterler (1) Kurulum yeri yeterliliği ,394 (2) Hedef noktalarına ulaşılabilirlik ,339 (3) Yatırım maliyetleri 2 5 0,146 (4) Şehrin gelişim politikasına uygunluk 3 0,082 (5) Tedarik Merkezlerine yakınlık 0,038 Tablo 2: AHP için kriterler ve bu kriterlerin ilişkileri Ana matris oluşturulduktan sonraki adım her bir karar parametresi için alternatiflerin karşılaştırılması olacaktır Kurulum Yeri Yeterliliği Yer seçiminde en fazla etkiye sahip olan konudur. Bu konu başlığı altında: Kurulum için yeterli arsa bulunması Gerekli olan durumlarda genişletme payına sahip olunması Gürültü gibi sebeplerden ötürü yerleşime yakın olmaması Yakınlarında meyve-sebzeye zarar verebilen tesislerin olup olmaması Hava kirliliği açısından şehir ile olabildiğince az etkileşimde olması Altyapı imkânları gibi alt başlıklar yer almaktadır. C ve D (özellikle D) alternatiflerinin yerleşim yerlerine oldukça yakın olması gürültünün ve bölgesel hava kirliliğinin artmasına, ayrıca ileriki zamanlarda karşılaşılabilecek alan genişletme sorunlarına neden olabilecektir. Alan genişletme hususunda en az sıkıntıya uğratacak olan alternatifin mevcut yerleşim olduğu görülmektedir. Isparta nın hava hareketi karakteristikleri 4 5 göz önüne alınarak oluşturulan Şekil 6 da alternatif hal konumları ile il merkezinin, en sık karşılaşılan rüzgâr yönlerine göre, ilişkileri verilmiştir. Isparta ilinde hâkim rüzgâr yönleri batı, güneydoğu ve kuzeydoğudur. Şekil 6: Rüzgârın etkisi İlk şekilde görüleceği üzere rüzgârın batı yönünde esmesi durumunda mevcut halin, güneydoğu yönünde esmesi durumunda ise C halinin oluşturduğu kirli hava şehir havasına karışacaktır. 4 Bakını: 5 SEVIN, Z., Isparta Bölgesindeki Doğal Fon Radyasyonunun Ölçülmesi, Yüksek Lisans Tezi, 2004, Syf:46 6 G r u p N o : 1 3 4

9 İkinci şekilde ise rüzgâr yönüne göre şehir havasının hareketi gösterilmiştir. Rüzgârlar sonucunda A ve C hali şehir havasından etkileneceklerdir. Mevcut olan A hali hâlihazırda kuzeydoğu ve güneydoğu yönünden esen rüzgârların getirdiği kirli şehir havasından etkilenmektedir. Isparta ilinin hava kirliliği bakımından 1.grupta yer alması 6, hava kirliliğinin önemini arttırmaktadır. Ayrıca B halinin sanayi bölgesine yakın olması kurulum yeri yeterliliğini olumsuz etkilemektedir. Alternatifler, bu hususlar göz önünde bulundurularak incelendiğinde kurulum yeri yeterliliklerine göre şu değerleri almışlardır: Kurulum Yeri Karşılaştırma Matrisi Alternatif HAL A HAL B HAL C HAL D Göreli Önem HAL A ,374 HAL B 1/3 2 0,210 HAL C 3 0,269 HAL D 0,147 Tablo 3: Kurulum yeri karşılaştırma matrisi Hedef Noktalarına Ulaşılabilirlik Yerleşim yeri seçiminde karar parametrelerinden bir diğerine konu olan hedef noktalar, haritada da gösterilen, 3 adet mahalle pazarı ve manavların kümelendiği merkezden ibarettir. Hedef noktalara ulaşılabilirlik kapsamında verilecek değerler, doğrudan ölçüm yoluyla, kullanılacak yolların kapasitelerin ölçülmesi ve alternatif hallerden çıkan araçların hedef noktalarına ulaşması süresince karşılaştıkları ortalama trafik yoğunluğunun hesaplanması sonucunda elde edilecektir. Her bir halden çıkan araçların karşılaştıkları ortalama yoğunluklar hesaplanırken aşağıdaki tablolardan yararlanılmıştır: Hedef Hedef HAL A Kısım 1 Kısım 2 Kısım 3 Ortalama Pazar 1 2,4 14 1,4 12 1, ,51 Pazar 2 2,7 16 0,8 22 1, ,04 Pazar 3 0,00 Merkez 2, ,00 Tablo 4: A halini hedef noktalara bağlayan yolların uzunlukları ve yoğunlukları HAL B Kısım 1 Kısım 2 Kısım 3 Kısım 4 Ortalama Pazar 1 4,2 10 2, ,35 Pazar 2 4,2 10 0,8 13 1,1 16 1, ,36 Pazar 3 4,2 10 0,8 13 1,8 8 1, ,08 Merkez 4,2 10 0,8 13 0, ,22 Tablo 5: B halini hedef noktalara bağlayan yolların uzunlukları ve yoğunlukları 6 Hava Kirliliği Kontrolü hakkındaki Genelge, Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetim Genel Müdürlüğü, G r u p N o : 1 3 4

10 Hedef HAL C Kısım 1 Kısım 2 Kısım 3 Ortalama Pazar 1 2,3 12 2, ,16 Pazar 2 1, ,00 Pazar 3 3,6 7 7,00 Merkez 2,4 16 0, ,57 Tablo 6: C halini hedef noktalara bağlayan yolların uzunlukları ve yoğunlukları Hedef HAL D Kısım 1 Kısım 2 Kısım 3 Ortalama Pazar ,3 12 2, ,11 Pazar , ,79 Pazar ,6 7 9,50 Merkez ,4 16 0, ,67 Tablo 7: D halini hedef noktalara bağlayan yolların uzunlukları ve yoğunlukları Bu tablolarda yer alan yoğunluklar o yoldan dakikada geçen araç sayısına karşılık gelmektedir. Ölçümler sırasında yollar olabildiğince izole bir halde bölümlere ayrılmış ve bu bölümlerden ölçümler alınmıştır. Sonrasında alternatif hallerden yolculuğuna başlayan araçlar, belirlenen yolları kullandıkça, ilgili tabloya kısımlar eklenmiş ve ortalama yoğunlukları bulunmuştur. Örneğin D Halinden çıkan bir araç merkeze ulaşmak için 3 farklı izole yolu kullanarak hedefine ulaşmıştır. Yolculuğu sırasında ortalama 16,67 araç/dk lık bir trafiğe maruz kalmıştır. Hesaplamalar sonucunda her bir halden çıkan araçların karşılaşacakları ortalama yoğunluklar şöyledir: Ortalama Hal Hal A 14,43 Hal B 11,12 Hal C 13,29 Hal D 13,57 HAL A HAL B HAL C HAL D Ortalama (adet/dk) ,43 11,12 13,29 13,57 Tablo 8: Her bir alternatiften hedef noktalara gidecek araçların karşılaşacakları ortalama trafik yoğunluğu Bu tabloya göre hedef noktalara ulaşmak için en fazla trafik yoğunluğuna maruz kalacak olan araçlar A halinden çıkarken, en az yoğunlukla karşılaşan araçlar B halinden çıkmaktadır. Ulaşılan bu verilere göre ilgili matrise atanacak değerler şöyledir: Hedef Noktalarına Ulaşılabilirlik İçin Karşılaştırma Matrisi Alternatif HAL A HAL B HAL C HAL D Göreli Önem HAL A 1/7 1/5 1/3 0,055 HAL B 3 5 0,565 HAL C 3 0,262 HAL D 0,118 Tablo 9: Hedef noktalara ulaşılabilirlik için karşılaştırma matrisi 8 G r u p N o : 1 3 4

11 Yatırım Maliyetleri Mimari yapı ve iç lojistik mevcut ve alternatif yerler arasında herhangi bir farklılık göstermediği için yer seçimi kararına etkisi yoktur. Ayrıca Isparta merkez yakınında hazine arazisinin bulunmaması, yer seçimindeki kararın arsa fiyatlarıyla doğrudan bağlantılı olmasına neden olmaktadır. Emlakçılarla yapılan görüşmelerde alternatiflerin bulunduğu arsaların dönüm fiyatları aşağıdaki gibidir: Alternatif Arsa Fiyatları Hal A bin TL Hal B bin TL Hal C bin TL Hal D bin TL Tablo 10: Alternatif hal bölgelerindeki arsaların dönüm fiyatları B halinin yerleşkesi sanayi bölgesinin arkasında yer almaktadır. Ana yol üzerinde yer alan arsaların fiyatlarının bir hayli yüksek olmasıyla birlikte yolun içlerine doğru gidildikçe fiyat bariz bir hızla düşmektedir. Bu nedenle bu alternatif için düşünülen mevki tam ana yol kıyısında olmamakla beraber yolun yaklaşık metre içerisinde kalacaktır. Bu değerler ışığında AHP için atanacak değerler şöyledir: Yatırım Maliyetleri Karşılaştırma Matrisi Alternatif HAL A HAL B HAL C HAL D Göreli Önem HAL A 1/ ,237 HAL B 9 7 0,635 HAL C 1 0,060 HAL D 0,068 Tablo 11: Yatırım maliyetleri karşılaştırma matrisi Şehrin Gelişme Politikasına Uygunluk Isparta şehrinin yeni imar bölgeleri Isparta yı kuzey ve batı illerine bağlayan Süleyman Demirel Caddesi (D 685) istikametinde gerçekleşmektedir. Bu genişleme sonrasında bir veya daha fazla mahalle pazarının genişleme bölgesinde kurulması gündeme gelebilecektir. Bu durum A halinin etkinliğini önemli derecede azaltacakken C ve D halinin özellikle C- etkinliğini bir hayli arttıracaktır. B halinde ise hedef bölgeleri yakınlık bakımından büyük bir değişiklik olmayacaktır. Şekil 7: Isparta ili için gelişme alanları 9 G r u p N o : 1 3 4

12 Diğer taraftan C ve D halleri, Isparta nın eski halinde olduğu gibi, şehrin içinde kalacak, hem trafik hem de yerleşim yeri ile olan etkileşimler (gürültü, hava kirliliği vs.) nedeniyle birçok dezavantaja sahip olacaklardır. Planlanan çevre yolunun inşa edilmesi halinde ise B halinin yeni kurulan bölgelere erişimi kolaylaşacaktır. Ayrıca bu hal şehrin dışında kalacağından büyük kamyon ve tırların trafiğini şehrin içine çekmemiş olacak ve işlevselliğini uzun yıllar sürdürecektir. Bütün bu anlatılanlar dikkate alındığında alternatif konumlar için verilen puanlar şöyledir: Şehrin Gelişim Politikasına Uygunluk Kriteri İçin Karşılaştırma Matrisi Alternatif HAL A HAL B HAL C HAL D Göreli Önem HAL A 1/9 1/4 1/6 0,046 HAL B 4 3 0,564 HAL C 1/2 0,145 HAL D 0,245 Tablo 12: Şehrin gelişim politikasına uygunluk kriteri için karşılaştırma matrisi Tedarik Merkezlerine Yakınlık Isparta haline yıl içinde çeşitli zamanlarda 86 farklı ürün gelmektedir. Çalışma için en fazla tedarik edilen %20 lik dilim (17 adet) tespit edilerek mevsimlerine göre tedarik edildikleri bölgeler incelenmiştir. Tespit edilen bu %20 lik dilimin genel talebi karşılama oranı %81 dir. Isparta ya girişler genelde 3 ayrı yoldan yapılmaktadır. Bu yollardan: Genellikle Ege ve Marmara bölgelerinden gelen ürünler C ve D hallerinin bulunduğu yoldan, Genellikle Anadolu nun iç ve doğu kısımlarından gelen ürünler B halinin bulunduğu Eğirdir yolu üzerinden, Akdeniz (özellikle Antalya) Bölgesi nden gelen ürünler ise mevcut halin (A Hali) bulunduğu yoldan Isparta ya giriş yapmaktadır. İstatistik için seçilen ürünler ve tedarik bölgeleri aşağıdaki gibidir: Ürünler Biber, Domates, Kabak, Patlıcan, Salatalık Havuç Kuru soğan Kavun, Karpuz Limon, Mandalina Marul, Maydanoz Muz Patates Portakal Üzüm Tablo 13: Tedarik edilen ürünlerin tedarik bölgeleri Tedarik Bölgeleri Antalya, diğer şehirler Konya Ankara, Amasya, Niğde, Afyon Balıkesir, Ankara, Manisa, Adana, Ege Ankara, Antalya Burdur, Eskişehir, Antalya Anamur, Gazipaşa Adana, Sandıklı, İnegöl, ödemiş, Niğde, Nevşehir Finike, Kemer Denizli, Sarıgöl Hal yetkilileri ve satış yeri sahipleriyle birebir görüşülerek elde edilen verilerle, her bir şehirden gerçekleştirilen tedarik oranlarının yıl içerisinde değişiklik gösterdiği saptanmıştır. Bu oranlar doğrultusunda Isparta nın tedarik ettiği meyve-sebzenin aylık dağılımı şöyledir: 10 G r u p N o : 1 3 4

13 Miktar (ton) Aylık Meyve-Sebze Tedariki Akdeniz İç Anadolu Ege & Marmara Şekil 8: Aylık bazda meyve-sebze tedariki Bu dağılımda en fazla payı Akdeniz Bölgesi almaktadır. Akdeniz Bölgesi nden ise Antalya ve Adana (özellikle yaz mevsiminde) ön plana çıkan şehirlerdir. Şekil 9: Bölgelerin tedarik pastasından aldıkları paylar Tedarikteki bu oranlar göz önüne alındığında en yüksek değer mevcut halin bulunduğu nokta olmaktadır. Bu noktayı C ve D alternatif noktaları takip edecek, en düşük değere ise B alternatifi sahip olacaktır. Bu doğrultuda alternatiflere atanacak değerler şöyledir: Tedarik Merkezlerine Yakınlık Kriteri İçin Karşılaştırma Matrisi Alternatif HAL A HAL B HAL C HAL D Göreli Önem HAL A ,515 HAL B 1/3 1/5 0,059 HAL C 1/2 0,147 HAL D 0,279 Tablo 14:Tedarik merkezlerine yakınlık kriteri için karşılaştırma matrisi Kurulum Yerinin Seçilmesi Karar parametreleri ve bu parametreler için alternatiflere atanan değerler neticesinde ulaşılan göreli ve normalleştirilmiş göreli ağırlıklar aşağıdaki tabloda görülmektedir. Normalleştirilmiş Alternatif Göreli Ağırlık Göreli Ağırlık Hal A 0,250 0,663 Hal B 0,377 1,000 Hal C 0,231 0,613 Hal D 0,141 0,374 Tablo 15: Seçim işlemi sonunda ulaşılan göreli ve normalleştirilmiş göreli ağırlıklar 11 G r u p N o : 1 3 4

14 Bu değerlere göre en yüksek skoru B hali almış, mevcut A hali ise ikinci sıraya yerleşmiştir. Alternatif Hallerin Normalleştirilmiş Göreli Ağırlıkları HAL A HAL B HAL C HAL D 0,374 0,613 0,663 1,000 0,000 0,200 0,400 0,600 0,800 1,000 Şekil 10: AHP sonucunda elde edilen ve normalleştirilmiş göreli ağırlıklar İlk iki sırayı alan Hal A ve Hal B alternatifleri incelendiğinde kurulum yeri yeterliliği ve tedarik noktalarına yakınlık konusunda Hal A nın; özellikle hedef noktalarına ulaşılabilirlik karar parametresi ile beraber, yatırım maliyetleri ve şehrin gelişimi hususunda ise Hal B nin daha iyi bir konumda olduğu görülmektedir. Şekil 11: İlk iki sırayı alan alternatiflerin güçlü ve zayıf yanları Her bir parametrenin hesaplanması sonucunda alternatiflerin sıralamaları aşağıdaki gibidir. Şekil 12: AHP süresince alternatiflerin sıralamaları Mevcut halin ikinci sıraya yerleştiği hesaplamaya göre yeni hal için kurulum bölgesi Eğirdir yolu üzerinde olan B alternatifi olarak belirlenmiştir. 12 G r u p N o : 1 3 4

15 Şekil 13: Seçilen alternatif konum 3.2. HAL İÇİ YERLEŞİMİN TASARLANMASI Isparta hali, sahip olduğu 30 adet satış yeri ile küçük haller sınıfına girmektedir. Yeni tasarlanan 7 halde satış yeri boyutları değiştirilmeyerek satış yeri âdeti 40 a çıkarılmıştır. Bu noktada, sürdürülebilirlik olan, temel amaca sadık kalınarak halin uzun yıllar işlevselliğini kaybetmemesine odaklanılmıştır. Bu nedenle oluşturulan tasarımda halin uzun yıllar sonrasının trafiğini ve kapasite ihtiyacını da rahat bir şekilde karşılar nitelikte olmasına özen gösterilmiştir. Şekil 14: Tasarlanan halin genel görünüşü Planlanan halde dikkati çeken en önemli değişiklik satış yeri yerleşim şeklindedir. Satış yerleri standart olarak yan yana dizilmemiş, belli bir açıyla yerleştirilmiştir. Böylece satış yerlerine yanaşmanın kolaylaşması ve yolun daha az işgal edilmesi amaçlanmıştır. Aynı zamanda her blokun başında bulunan yön tabelaları da istenilen satış yerine ulaşmayı kolaylaştıran bir ayrıntıdır. 7 Tasarım yazılımı olarak Google SketchUp 6, render aracı olarak Vray kullanılmıştır. Bilgi için bakınız: G r u p N o : 1 3 4

16 Şekil 15: Tek yön olarak planlanan yollar ve yön tabelası Dikkat çeken diğer bir konu ise yerleşim tipi olarak U Tipi yerleşime karar verilmesidir. Köy meydanını andırır vaziyette olan alanda sosyal tesisler ve karakol konumlandırılmıştır. Böylece halin daha sosyal bir ortam olması düşünülmüştür. Ters lojistik işlevlerinden biri olan çöplerin toplanması eyleminin kolaylaşması ve ayrıca sosyal tesislerden kaynaklanan trafiğin dengelenmesi için çöp konteynırları halin dış tarafındaki yollara alınmıştır. Araç trafiğinin rahatlaması amacıyla girişin karşısındaki yolun dışında kalan yolların tek yönlü olmasına karar verilmiştir. Böylece araçların karşılaşmasının önüne geçilecek ve trafiğin çok yoğun olacağı yıllarda dahi düzen sağlanabilecektir. Şekil 16: Tasarlanan yaş meyve sebze halinin üstten görünümü Hal içindeki yeniliklerden biri de elektronik bilgilendirme tabelalarının bulunmasıdır. Bu tabelalar girişe, park alanına, hal yönetim binasının girişine ve yemekhanenin girişine konumlandırılmıştır. Bu tabelalar sayesinde hal, daha şeffaf bir görüntüye sahip olacak ve bilgi daha doğru bir şekilde alıcıya ulaştırılacaktır. Şekil 17: Elektronik bilgilendirme tabelaları 14 G r u p N o : 1 3 4

17 Halin sosyal tesisleri, satış yerlerinin oluşturduğu Büyük U nun merkezinde yer almaktadır. Bu tesislerde halin idaresi ve işlemesi için gerekli olanaklar yer almaktadır. (banka, PTT, konuk evi vs.) Şekil 18: Meydan Bu olanaklardan birkaç örnek verilirse; kafeterya ve hal yönetim binasının girişi karşılıklı konumlandırılmıştır. Kafeteryanın, meydanın ortasında konumlandırılmış olması sosyalliği sağlamak adınadır. Ayrıca bu bölge ağaçlandırılmış alandır. Fark edilebilirliğinin estetik görünüş ile sağlanması amaçlanmıştır. Şekil 19: Hal yönetim binasının girişi ve kafeterya Beklenmedik durumlarda kullanılmak üzere planlanan soğuk hava deposu, zabıta, polis ve itfaiye karakollarıyla beraber yer almaktadır. Gerek duyan her bir satış yeri, kendisine ait soğuk hava deposu bulunduracaktır. Fakat bu depolarda herhangi bir arıza vs. sorun oluşması durumunda ortak soğuk hava deposu kullanılabilecektir. Ayrıca ortak depo içinde yer alan paketleme ünitesiyle, talep edilmesi durumunda, ürünler paketlenebilecektir. 15 G r u p N o : 1 3 4

18 Şekil 20: Üstte: İtfaiye karakolu ve umumu soğuk hava deposu, altta: polis ve zabıta karakolları Merkez binanın olanaklarına gelince; yemekhane, konukevi, konferans-eğitim salonları ve şahsi araç otoparkı girişleri ile tamir-bakım-yedek parça dükkânı binanın bir tarafında yer almaktadır. Şekil 21: Merkez binası Sağlık merkezi, banka şubesi, market, PTT, gıda analiz laboratuvarı ve mescit girişleri ise binanın diğer tarafında yer almaktadır. Bütün bu olanakların bulunması hal için oldukça önemli olmakla beraber konferans salonlarının adedi ve kapasiteleri, kullanımlarını önemli ölçüde etkileyecektir. Bu salonların hal esnafının eğitiminin dışında hal ile ilgili konuları kapsayan alanlarda eğitimler alan öğrencilerin de hizmetine sunulması, halin gelişimi için oldukça önemli olacaktır. Çeşitli fuarların 8 uygulama alanlarına inmeye başladığı göz önüne alınırsa, lojistik, gıda ve benzeri konulardaki sempozyumların hallerde düzenlenmesi, geleceği olan bir fikir olarak görülebilir. Son olarak, şehir merkezine uzak olunmasından dolayı, koruma duvarının yüksekliğinin 3 metre olmasına karar verilmiştir. Şekil 22: Merkez binası 8 Bakınız: 16 G r u p N o : 1 3 4

19 3.3. SATIŞ YERİ YAPISININ TASARLANMASI Satış yeri yapısının tasarlanması için başvurulan anket çalışmasında 18 esnaftan dönüş alınmış, bu dönüşler ışığında aşağıdaki kararlara varılmıştır: Rampa istenmemektedir. Her satış yerinin kendisine ait kasa ve gerekliyse soğuk hava deposu olacaktır. Satış yeri alanı büyük bir çoğunluk için yeterli olmakla beraber sadece 4 esnaf daha az alanın yeterli olduğunu söylemiştir. Forklift, raf ve konveyör sistemi istenmemekle beraber her satış yerinde havalandırma, transpalet ve ürün kantarı bulunacaktır. Talep edilen yanaşma yeri 6-8 araç arasında değişmektedir. Satış yerinin her iki yönünün açık olmasını isteyen esnaf sayısı az bir farkla fazla olmakla beraber tasarım için satış yerinin her iki yönünün açık olmasına karar verilmiştir. Bu istekler doğrultusunda tasarlanan satış yeri şekil 23 de görüldüğü gibidir: Şekil 23: Satış yerlerinin önden görünümü Görüleceği üzere projedeki en radikal değişiklik satış yerlerinin tasarımında görülmektedir. Satış yerlerinin yapısı huni şeklinde olup daha az sayıda gelen tır ve kamyonlar dar olan arka taraftan, ortalama bir kamyona karşılık gelen 4-6 adet hafif ticari araç ise daha geniş olan ön taraftan satış yerine yanaşacaktır. Böylece hem ürün getiren ve götüren araçların birbirlerinin engellemesinin önüne geçebilecek hem de dengesiz olan kamyon/hafif ticari araç yanaşma yeri talebi dengelenmeye çalışılacaktır. Şekil 24: Ardışık tasarlanmış satış yerleri 17 G r u p N o : 1 3 4

20 Ayrıca satış yerleri ardışık olarak bir öne bir arkaya bakacak şekilde yerleştirilmişlerdir. Bu sayede: Daha taze olduğu gerekçesiyle şehir esnafı kamyonlardan alışveriş yapamayacak, satış yerine ilk giren ürün ilk çıkacağı için fireler azalacak, ayrıca kamyonların hal içinde fazla beklemesinin önüne geçilecektir. Hal yoğunluğunun üst seviyeye çıktığı mahalle pazarlarının olduğu günlerde, bu yoğunluğun sebebi olan şehir esnafının satış yerlerine yığılması, ardışık yerleşim nedeniyle, satış yeri blokunun her iki yanına dağılacaktır. Satış yerleri, ofis alanı dâhil, 475 m 2 kapalı alana sahiptir. Bu alanın 160 m 2 asma kat olup satılan ürünün durumuna göre soğuk hava deposu, boş kasa deposu veya başka bir amaç için kullanılabilecektir. Üst kata çıkış için ardışık iki satış yerinin ortaklaşa kullandığı bir asansör yer almaktadır. Ayrıca her satış yerinin önünde küçük kantar bulunmaktadır MALİYETLER Bayındırlık ve İskân Bakanlığı tarafında yayınlanan Yapı Yaklaşık Birim Maliyetleri tebliğine 9 göre yapıların yaklaşık maliyetleri şöyledir: Yapı Tür Metrekare Maliyeti Alan (m 2 ) Adet Maliyeti Bulunan Adet Toplam Maliyet Satış Yeri 3A 448 TL 475 m TL TL Sosyal Tesis 3A 448 TL 3000 m TL TL Soğuk Hava Deposu 3B 511 TL 600 m TL TL Kafeterya 3B 511TL 200 m TL TL TOPLAM Tablo 16: Yeni halin yapı maliyetleri TL Dönüm başına bin TL 10 maliyetle istimlak edilen 90 dönümlük arazinin maliyeti ortalama 1,35 milyon TL olacaktır. Yaklaşık 30 dönümlük arazinin asfaltlanması gerekmektedir. Bu asfaltlama giderleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Ürün Serim Asfalt Kullanılacak Emülsiyon Toplam Alan Türü Kalınlığı Miktar Miktarı Tutar Bitümlü Temel 9 cm Ton TL Finişerle 30 bin m 2 30 Ton Binder 0/25 6 cm Ton TL Aşınma (Tip 1) 3 cm Ton TL TOPLAM TL Tablo 17: Yeni halin asfalt maliyeti 11 Tasarlanan yaş meyve sebze halinin, çevre düzenleme ve altyapı giderleri, haricindeki maliyeti yaklaşık olarak TL dir. Giderlerin dağılımı ise şöyledir: 9 Bakınız: 10 Bakınız: Sayfa:9 11 Hesaplama tablosu için: 18 G r u p N o : 1 3 4