Editör: Yrd. Doç. Dr. Orçun BOZKURT. Genel Biyoloji ISBN Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

Transkript

1 5. Baskı

2 Editör: Yrd. Doç. Dr. Orçun BOZKURT Genel Biyoloji ISBN Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2013, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Eylül 2008, Ankara 5. Baskı: Eylül 2013, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Selcan Arslan Dizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Sti. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No:105/A Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: E-ileti: pegem@pegem.net

3 ÖNSÖZ Eğitimde yeniden yapılanma çalışmalarında 2006 yılı sonunda tüm eğitim fakültelerinde okutulan dersler yeniden oluşturulmuştur. Bu süreçte canlılar bilimi adı altında eğitim fakültesi ilköğretim bölümü sınıf öğretmenliği ana bilim dalında okutulan ders, yerini Genel Biyoloji dersine bırakmıştır. Bu kitap Genel biyoloji ders içeriğine ve YÖK kur tanımına uygun olarak hazırlanmıştır. Konular işlenirken canlıların yapısı, çeşitliliği, organizma ve kalıtımla ilgili temel bilgilerin açık ve anlaşılır bir şekilde sunulması amaçlanmıştır. Bu kitap eğitim fakültelerinin diğer bölümlerinde okutulan Genel Biyoloji dersi için de kullanılabilir. Bu bakış açısıyla çeşitli üniversitelerden değerli hocalarımızın katkılarıyla ünite fikri doğrultusunda bölümleştirilen kitabın akademisyenlere ve siz öğrencilere yararlı olması temennisiyle Editör: Orçun BOZKURT iii

4 Bölümler ve Yazarları 1. Bölüm: Canlı Organizmaların Temel Özellikleri Doç. Dr. Lütfullah TÜRKMEN Uşak Üniversitesi Eğitim Fakültesi 2. Bölüm: Canlıların Çeşitliliği 3. Bölüm: Hücre Yrd. Doç. Dr. Mustafa HAMALOSMANOĞLU Erciyes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Doç. Dr. Arzu CANSARAN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Zeynel BOYNUKARA Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yrd. Doç. Dr. Cengiz YILDIRIM Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi 4. Bölüm: Hücrenin Kimyasal Yapısı 5. Bölüm: Genetik 6. Bölüm: Dokular Yrd. Doç. Dr. Mustafa HAMALOSMANOĞLU Erciyes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yrd. Doç. Dr. Zeynel BOYNUKARA Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Doç. Dr. E. Selcen DARÇIN Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yrd. Doç. Dr. Atilla TEMUR Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi 7. Bölüm: Bitkisel Organlar Yrd. Doç. Dr. Orçun BOZKURT Mustafa Kemal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Öğr. Gör. A. Gani BAŞAR Mustafa Kemal Üniversitesi Eğitim Fakültesi 8. Bölüm: Đnsan Vücudu ve Organ Sistemleri Yrd. Doç. Dr. Fikriye POLAT Kocaeli Üniversitesi Eğitim Fakültesi iv

5 İÇİNDEKİLER Önsöz... iii Bölümler ve Yazarları... iv İçindekiler... v 1. Bölüm CANLI ORGANİZMALARIN TEMEL ÖZELLİKLERİ (ss: 1/7) Düzeni ve Şekli olmak...1 Enerji Metabolizması...3 Büyüme, Gelişme, Üreme ve Kalıtım...3 Yaşanılan Çevreye Tepkide Bulunmak ve Kararlı Bir İç Çevre Oluşturmak Bölüm CANLILARIN ÇEŞİTLİLİĞİ (ss: 9/49) Canlıların Ortak Özellikleri...10 Canlıların Sınıflandırılması...12 Ampirik (Yapay) Sınıflandırma...13 Filogenetik (Doğal) Sınıflandırma...14 Canlıların İsimlendirilmesi...16 Sınıflandırma Birimleri...17 Sınıflandırmada Karşılaşılan Zorluklar...19 Canlılar Âlemi...20 Virüsler...21 Monera Alemi...23 Protista Alemi...27 Mantarlar Alemi...31 Bitkiler Alemi...32 Hayvanlar Alemi...35 Kaynakça...48 v

6 3. Bölüm HÜCRE (ss: 51/94) Hücrenin Keşfi ve Hücre Teorisi...51 Hücrelerde Şekil ve Büyüklük...52 Hücrenin Yapısı...53 Hücre Zarı ve Madde Alışverişi...56 Hücre Zarının Yapısı...56 Hücre Zarından Madde Geçişi...58 Sitoplazma...64 Hücre Organelleri...65 Çekirdek (Nükleus)...77 Bitki ve Hayvan Hücreleri Arasındaki Farklar...80 Hücre Döngüsü ve Bölünmeleri...82 Hücre Peryodu (Hücre Döngüsü)...84 Hücre Bölünmeleri...85 Mitoz ve Mayoz Hücre Bölünmelerinin Karşılaştırılması...92 Kaynaklar Bölüm HÜCRENİN KİMYASAL YAPISI (ss: 95/115) İnorganik Maddeler...95 Su...95 Mineraller...96 Asit Baz Tuzlar...96 Organik Maddeler...97 Karbonhidratlar...98 Yağlar Proteinler Vitaminler Protein Sentezi Mekanizması Yararlanılan Kaynaklar vi

7 5. Bölüm GENETİK (ss: 117/145) Genetiğin Tanımı ve Uygulama Alanları Genetiğin Tarihsel Gelişimi Genetiğin Temel Kavramları Mendel in Kalıtım Yasaları Monohibrid Çaprazlama Dihibrid Çaprazlama Eşeye Bağlı Kalıtım Eşeyin Etkisinde Kalan Genler Eşeyle Sınırlı Kalıtım Eşeye Bağlı Bazı Kalıtsal Hastalıklar Modifikasyon Mutasyon Kromozom Yapısındaki Mutasyonlar Kromozom Sayısı Mutasyonları Rekombinasyon Bağlı Olmayan Genlerin Rekombinasyonu Bağlı Genlerin Rekombinasyonu: Parça Değişimi (Crossing-over) Gen Bağlılığının Kanıtlanması Araştırmaları Kalıtımın Moleküler Temelleri DNA Yapısı DNA nın Replikasyonu RNA Protein Sentezi Kaynaklar vii

8 6. Bölüm DOKULAR (ss: 147/193) Hayvansal Dokular Epitel Dokusu Bağ Dokusu Kıkırdak Dokusu Kas Dokusu Kemik Dokusu Sinir Dokusu Kan Dokusu Bitkisel Dokular Meristemik Doku (Bölünür, Sürekli, Sürgen, Değişken Doku) Sürekli Doku (Değişmez Doku) Parankima (Temel doku) İletim Dokusu Destek Doku Salgı Doku Kaynaklar Bölüm BİTKİSEL ORGANLAR (ss: 195/209) Vejetatif Organlar Kök Gövde Yaprak Generatif Organlar Çiçek Meyve Tohum Kaynaklar viii

9 8. Bölüm İNSAN VÜCUDU VE ORGAN SİSTEMLERİ (ss: 211/275) Sinir Sistemi Bir Nöronun Yapısı ve Görevleri Sinir Hücresi Çeşitleri Sinir Hücrelerinde İmpuls İletimi Merkezi Sinir Sistemi Çevresel Sinir Sistemi Duyu Organları Göz Kulak Dil Burun Deri Hormonal Sistem Hipofiz Hareket Sistemi İskelet Sistemi Kas Sistemi Sindirim Sistemi Ağız Yutak Yemek Borusu Mide İnce Bağırsak Kalın Bağırsak Sindirime Yardımcı Organlar Besinlerin Sindirimi Dolaşım Sistemi Kalbin Yapısı Kalbin Çalışması ve Bölümleri Kan Dolaşımı Kalbin Beslenmesi ve Kalp Hareketinin Kontrolü Kan Damarları ve Yapıları Kılcal Damarlar Lenf Dolaşım Sistemi Solunum Sistemi Yapısı Solunum Mekanizması Boşaltım Sistemi Böbreğin Yapısı Nefron İdrar Oluşumu Üreme Sistemi Erkek Üreme Sistemi Spermatogenez (Sperm Oluşumu) Dişi Üreme Sistemi Döllenme ve Embriyo Gelişimi Kaynaklar ix

10

11 1. Bölüm CANLI ORGANĐZMALARIN TEMEL ÖZELLĐKLERĐ Doç. Dr. Lütfullah TÜRKMEN Küçük çocukların çoğu zaman canlı ve cansız varlıkları ayırt etmekte güçlük çektikleri kolayca gözlenebilir. Küçük çocuklar bir taraftan bilişsel gelişim düzeyleri sebebiyle bir taraftan da kavram kargaşası nedeniyle canlı ve cansız kavramları ayırt edemeyebilirler. Çocuklar böyle bir kavram kargaşası gösterseler de gerçekte de canlı ile cansız arasındaki bir fark var mıdır, var ise bu farklar nelerdir? Đlk anda canlı hareket eder, cansız hareket etmez diyebiliriz. Acaba tek fark bu mudur? Bundan sonraki kısımda canlı cansız arasındaki farkları açıklamaya çalışacağız. Çevresel açıdan aşağıdaki tanımın öğrencilerin sorgulamasını isteyelim. Canlı, cansız çevrenin organize olmuş şeklidir. Sizce doğru bir tanım mıdır? Doğru ve yanlış olduğunu düşünürken bir ağaçtaki yeşil yaprak, yere düşmüş ve tamamen kurumuş yaprakla ile yerde bulunan kaya parçasının canlı olup olmadıklarını sorgulayarak, canlı ile cansız arasındaki benzerlik ve farklılıkları karşılaştıralım. Düzeni ve Şekli olmak Dünyamızda maddeyi oluşturan temel birimin atom olduğunu bilmeyenimiz yoktur. Atomlar daha alt kısımlardan oluşurken benzer veya farklı atomlar bir araya gelerek molekülleri veya bileşikleri oluştururlar. Bileşikler çevremizde bulunan cisimleri oluştururken, canlılarda bulunan bileşikler temelde proteinler, yağlar, karbonhidratlar, nükleik asitler olarak gruplandırılabilirler. Bu bileşikleri oluşturan karbon, hidrojen, oksijen, azot, fosfat gibi temel elementleri çevremizde bulunan cansız dediğimiz varlık ve cisim-

12 2 Genel Biyoloji lerde de görebiliriz. Canlılığın temeli oluşturan ve bileşiklerin yapısına giren bu temel elementler farklı atomların da bileşiklerin yapısına girmesiyle önce hücrenin yapısını oluşturacak daha büyük yapıdaki bileşiklere veya organellere dönüşürler. Farklı organellerin bir araya gelmesi ve zarla çevrili düzenli bir iç ortamın oluşmasıyla meydana gelen birim hücredir. Hücre teorisiyle beraber görülmüştür ki canlı dediğimiz varlıklar hücre veya hücreler topluluğundan meydana gelmiştir. İşte canlı ile cansız arasındaki ilk ve en önemli fark bu noktada başlamaktadır. Hücreyi oluşturan maddeler ve bileşikler bir noktaya kadar bazı cansız varlıklarla veya yapılarla benzerlik gösterseler de bu yapılar kendi içerisinde düzenli, dengeli ve belirli bir şekli ve organizasyonu olan hücrelere dönüşemezler. Hücreler yaptıkları işlerin ve şekillerinin benzerliğine göre bir araya gelerek farklı dokulara, farklı dokularda organları, belli bir işi yapmak üzere kendi aralarında bir organizasyonu bulunan organlar da sistemleri ve sistemler de bir bütün olarak dünyamızda yaşayan canlı organizmaları oluştururlar. Görüldüğü gibi canlı ve cansız arasındaki farktaki en büyük dönüm noktasını hücre dediğimiz yapının var olup olmaması oluşturmaktadır. Yukarıda da belirttiğimiz gibi hücrelerin bir araya gelmesiyle oluşmuş çok hücreli organizmaların her birinin kendine has bir şeklinin olması canlı varlıkların bir başka bir özelliğidir. Şimdi asıl sorumuzu soralım. Cansız dediğimiz farklı atomlar ve bileşikler canlı dediğimiz hücre veya hücrelerden meydana gelmiş canlı varlıkları nasıl oluşturabilirler? Ayrıca canlı varlıkların kendilerine has bir şekilleri ve yapıları nasıl ortaya çıkabilir? Bu sorunun arkasında canlılıkla çoğu zaman özdeş kullandığımız hayat veya canlı olmak gelmektedir. Sonbaharda dalından düşmüş ve tamamen kurumuş yaprak canlı mıdır ve bu yaprakta hayat var mıdır? Biraz kafa karıştıran bir soru olsa da hep bir ağızdan canlı değildir ve hayat yoktur diyebilmekteyiz. Peki, canlı olmanın veya bir hayatı olmasının kriteri nedir? Acaba canlılık veya hayat çevrede var olan enerjiyi ve maddeleri kullanabilen bir mekanizma mıdır? Yoksa çevrede meydana gelen değişikliklere karşı cevap verebilen ve uyum gösterebilen bir sistem midir? Bunun yanında canlılık büyüyebilen, gelişen, hareket edebilen ve çoğalan bir yapı mıdır? Canlı dediğimiz varlıkların hücre veya hücrelerden oluştuğunu belirtmiştik ama dalından kopan ve tamamen kurumuş yaprağı ölü veya cansız diye adlandırırken ağacın dalında bulunan yeşil yaprağı canlı olarak sınıflayabilmekteyiz. Gerçek anlamda hücre veya hücrelerden meydana gelmiş belli bir şekli ve yapısı bulunan ve çevreden enerji alabilen ve aldığı enerjiyle yeni bileşikler sentezleyebilen veya bileşikleri parçalayabilen, çevresinde

13 Canlı Organizmaların Temel Özellikleri 3 meydana gelebilen değişikliklere tepki veren, kullandığı enerji ve dışardan aldığı maddeler sayesinde kütle ve hacimce değişme gösteren varlıkları canlı olarak adlandırabilmekteyiz. Görüldüğü gibi canlılığın ve canlı olmanın en önemli ikinci şartı hücre veya hücrelerden oluşmanın yanında temel metabolik faaliyetler gösterebiliyorsa ancak canlı diyebiliyoruz. Şimdi ağaçtaki dalda bulunan yeşil yaprak, yere düşmüş ve tamamen kurumuş yaprak ve yerde bulunan taş parçasının hangisine canlı hangisine cansız diyebileceğimizi artık öğrenmiş bulunmaktayız. Sarararak yere düşen ve tamamen kuruyan yaprak artık yerdeki taş parçası gibi canlı değildir. Temel metabolik faaliyetleri şimdi sırasıyla açıklamaya çalışalım. Enerji Metabolizması Fiziksel anlamda enerji, sistemin iş yapabilme yeteneğidir. Eğer sistemde bir enerji yok ise sistemin çalışabilmesi ve işleyebilmesi de mümkün değildir. Atomları oluşturan kuvvetin de yine özünde bugün çekirdek enerjisi dediğimiz enerjinin yattığını bilmekteyiz. Atomların da bir araya gelerek bir kimyasal bileşik oluşturabilmeleri için de sisteme dışarıdan enerjinin girmesi gerektiğini kimya derslerinde görmüştük. Dışarıdan alınan enerjinin kullanılmasıyla oluşmuş bileşikler tekrar geri yıkılacak olurlarsa tekrar ortama enerji verilmiş olur ve bu enerjide farklı amaçlar için kullanılmış olur. Metabolizmanın temelini oluşturan yapım (anabolizma) ve yıkım (katabolizma) olaylarını canlı sistemlerde canlılık devam ettiği sürece gözleyebiliriz. Yukarıda vermiş olduğumuz örnekteki yeşil yaprak dışarıdan aldığı ışık enerjisi ve maddeler sayesinde fotosentez yaparak bileşikleri sentezleyebilmektedir. Sentezlediği organik bileşiklerin bir kısmını ağaç dalındaki yeşil yaprağımız parçalayarak enerji açığa çıkarabilmektedir. Açığa çıkan enerjiyle de daha farklı bileşiklerin sentezlemesini yapabilir (Yağ ve protein molekülleri gibi). Peki, yerdeki tamamen kurumuş kuru yaprak veya taş parçası bu işlemleri yapabilir mi? Hepimizin koro halinde yapamaz dediğini duyar gibiyiz. Demek ki canlılığın en büyük belirtilerinden birisi de hücre veya hücrelerden oluşmasının yanında metabolik faaliyet gösterebilmesidir. Metabolik faaliyet gösterebilmesi için de dışarıdan enerji alması gerekmektedir. Ayrıca temel metabolik faaliyetlerin canlılarda solunum, sindirim, boşaltım gibi kısımlara ayrıldığını da unutmayalım. Büyüme, Gelişme, Üreme ve Kalıtım Nasrettin Hoca nın fıkrasında olduğu gibi kazanın doğurmasına inanmak isteriz ama ölmesini kabul edemeyiz. Ağacın dalında yeni filizlenen

14 4 Genel Biyoloji yaprağın büyüdüğünü ve farklılaştığını gözlerken yerdeki kuru yaprağın veya taş parçasının dışarından herhangi bir etki gelmediği takdirde şeklinin ve yapısının değiştiğini gözleyemeyiz. Canlı dediğimiz yapılar ister bir hücreli olsun ister çok hücreli olsun, metabolik faaliyetleri sayesinde dışarıdan aldıkları enerji ve madde sayesinde sentezledikleri bileşiklerle hacimce ve kütlece artarak büyüme ve gelişme gösterebilmektedirler. Nasıl çalışan sistemler belli bir süre sonra yıpranabiliyorlarsa canlı sistemlerde metabolik faaliyetler sırasında büyüme ve gelişmeden sonra yaşlanabilmektedirler. Yaşam veya hayat dediğimiz süreç belli bir anlık süreye sığdırılmış olsa ve arkası gelmeyecek olursa canlılık sürekliliğini nasıl devam ettirecektir? Canlılar ister tek hücreli olsun ister çok hücreli olsun büyüme, gelişme ve farklılaşmadan sonra metabolik faaliyetler sonucu yıpranmayla yaşlanma dönemine girerler. Bu dönemden ancak yeni meydana getirilen genç bireylerle kurtulabilmektedirler. Üreme adını verdiğimiz bu işlem canlılığın var oluşundan bugüne canlı hayatın devamını sürdüren en önemli işlemdir. Canlılarda eşeyli veya eşeysiz şekilde meydana gelen üreme işlemi aslında canlılığın temeli oluşturmaktadır. Üreme sayesinde var olan özellikler bir sonraki nesle aktarılırken bu işlem katılım molekülü olan DNA sayesinde olabilmektedir. Bildiğimiz gibi kalıtsal materyal olan DNA molekülü canlıkla ilgili bütün bilgileri üzerinde bulundurmakta ve bu bilgiler canlılığın metabolik faaliyetlerini meydana getiren enzimleri ve enzimlerin yapısını oluşturan protein moleküllerinin sentezlenmesini kontrol etmektedir. Sonuçta meydan gelen yavru hücreler eşeysiz bir üreme geçiriyorsa yeni birerler oluştururken eşeyli üreme geçiriyorlarsa gamet adını verdiğimiz üreme hücrelerinin birleşmesiyle meydana gelen zigot hücresinin büyüme, gelişme ve farklılaşmasıyla yeni bir organizma meydana gelebilmektedir. Bu sayede canlılık hem sürekliğini hem de çoğalmasını sağlamaktadır. Nasrettin hocanın kazan hikâyesinde olduğu gibi yere düşen kuru yaprak veya kaya parçasının büyüme, gelişme ve çoğalma gibi bir işlem geçirmesini bekleyenimiz yoktur herhalde. Yaşanılan Çevreye Tepkide Bulunmak ve Kararlı Bir İç Çevre Oluşturmak Çok güneşli bir günde güneşin olduğu tarafa bakacak olursak gözümüz nasıl bir şekil alır veya ışığın az olduğu bir ortamdan ışığı fazla olan bir ortama çıktığımız zaman ilk anda neden görmede güçlük yaşayabiliriz? Tam tersi ışığı bol bir ortamdan karanlık veya loş bir ortama girdiğimiz ilk anda hiçbir şey görmezken belli bir süre sonra bir şeyler görmeye başlarız. Bu örnekten nasıl bir çıkarım yapmamız gerektiğini anlamışsınızdır. Bir de

15 Canlı Organizmaların Temel Özellikleri 5 diğer kısımlarda verdiğimiz örneğimize bakalım ağaçtaki bir yeşil yaprakla yere düşmüş ve tamamen kurumuş yaprakla, yerdeki taş parçası acaba çevreye karşı nasıl bir tepki gösterir? Fotosentez yapan bitkilerde ışığın var olup olmasına göre fotosentezin ışıklı devre reaksiyonların başladığı, ışık olmadığı zaman bu reaksiyonların sona erdiği ve buna bağlı olarak yapraktaki stomaların açılıp kapanması düzenlenmektedir. Görüldüğü gibi sadece yüksek yapılı hayvansal organizmaların değil bitkilerin de çevrede meydana gelen değişiklere karşı tepki verdikleri görülmektedir. Sadece çok hücreli organizmalar değil tek hücreli organizmalar da çevrede meydana gelen değişikliklere karşı tepki gösterebilmektedirler. Örnek olarak Euglena da ışığı fotoreseptör dediğimiz almaçlar tarafından algılayabilir ve Euglena ışığa karşı tepkide bulunabilir. Görüldüğü gibi tek hücreli organizmalardan çok hücreli organizmalara kadar canlılar canlılık faaliyetleri içerisinde çevreye karşı ve çevresel değişikliklere tepkide bulunabilirler. Burada buna benzer örnekleri çoğaltabiliriz. Ortam ısısı azaldığı zaman titremeye başlamamız, ısı arttığı zaman terlememizin artması, bazı bitkilerde ışık var iken çiçeğin kapanması ve ışığın azalması ile akşama doğru çiçeğin tekrar açması, böcek kapan bitkilerde yaprağa yaklaşan böceğin yaprak tarafından yakalanarak bitkinin azot ihtiyacını karşılamak için sindirilmesi canlıların çevreye karşı verdikleri tepkilere örnek olarak verilebilir. Yine örneğimize geri dönecek olursak tamamen kurumuş yaprağımız ve yerdeki taş parçası çevresel değişikliklere karşı ne kadar tepkide bulunabilir. Uzun bir süre içerisinde taş parçası ısı değişiklikleri ve rüzgarla şeklinde bazı değişiklikler olabilir ama bu değişiklikler hiçbir zaman canlının çevreye karşı vermiş oluğu tepkiyle karşılaştırılamaz. Canlı organizmalar çevrede meydana gelen değişikliklere karşı tepkide bulunurlarken aynı zaman da kendi iç çevresini kararlı ve dengede tutmaya çalışırlar. Homeostasi olarak adlandırdığımız kararlı iç çevre sayesinde kendi iç dengelerini koruyabilmektedirler. Yine örneklerimize geri dönecek olursak fazla su bulunduğu zaman yapraklar bu suyu stomalar sayesinde dışarı atabilirler. Yüksek yapılı hayvansal organizmalarda boşaltım organları ve hormonal denge ile kararlı bir çevre sağlayabilirler. Tek hücreli bir organizma olan Euglena da metabolik faaliyetler sonucu meydana gelmiş artık ürünleri ve fazla suyu kontraktil vakuol sayesinde dışarı atarak kararlı ve dengeli bir iç çevre oluştururlar. Görüldüğü gibi canlı organizmalar ister tek hücreli olsun ister çok hücreli olsun canlılar çevredeki değişikler sayesinde çevreye karşı tepkide bulunurlarken aynı zamanda kendi kararlı iç çevrelerini korumaya çalışırlar. Canlı organizmalar çevreye karşı tepkide bulunurlarken ve kendi kararlı iç çevrelerini devam ettirirlerken aynı zamanda çevredeki değişiklere karşı

16 6 Genel Biyoloji kendilerini uydurmaya çalışırlar. Uzun süren bu sürece adaptasyon adını vermekteyiz. Adaptasyon süreciyle dünyamızda farklı çevre şartlarında farklı canlı organizmalar görebilmekteyiz. Bu süreç aynı zamanda çok farklı canlı çeşitliliğine yol açabilmekte fakat hangi ortamda veya çevrede yaşarlarsa yaşasın canlılığın temel özellikleri her yerde aynı olmaktadır. Bu noktada sadece virüslerin canlı olup olmadıkları noktasında tartışmalar olabilmektedir. Fazla detaya girmeden söyleyebileceğimiz ise virüslerde sahip oldukları kalıtsal potansiyelle yaşam potansiyeli bulunan biyolojik moleküllerdir.

17 Canlı Organizmaların Temel Özellikleri 7 Doç. Dr. Lütfullah TÜRKMEN Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Biyoloji Öğretmenliği programından mezun oldu. Kısa bir süre biyoloji öğretmenliği yaptıktan sonra Yurt Dışı Bursluluk sınavını kazanarak ABD'de fen bilgisi eğitimi alanında lisansüstü eğitimini tamamladı. Halen Uşak Üniversitesi Eğitim Fakültesinde öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. l_turkmen@yahoo.com

18

19 2. Bölüm CANLILARIN ÇEŞİTLİLİĞİ Yrd. Doç. Dr. Mustafa HAMALOSMANOĞLU Çeşitlilik, biyolojik sistemlerin en temel özelliklerinden biridir. Fizik ve kimyada çalışılan temel parçacıkların ve elementlerin sayısı bir kaç yüz ile sınırlı kaldığı halde, biyolojik bilimlerin konusu olan canlı türlerinin sayısı üzerindeki tahminler 5 ile 50 milyon arasında değişmektedir. Bununla birlikte, bu güne kadar ancak 1,7 milyon canlı türü bilimsel olarak tanımlanıp isimlendirilebilmiştir. Dünya nın büyüklüğü, ekosistemlerin çokluğu ve farklılığı, insanoğlunun ulaşabileceği yerlerin azlığı, ekonomik nedenler, bu konuda çalışan bilim adamlarının sayısındaki azlık ve hızlı nüfus artışının getirdiği sorunlar nedeni ile daha incelenemeden birçok türün yok olması, tahmin edilenden daha az canlının bilimsel olarak isimlendirilmesine neden olmuştur. Yaşama alanını giderek genişleten insanın faaliyetleri sonucunda, büyük bir kısmı henüz tanınmayan, bilinmeyen canlı türleri hızla kaybolmaktadır. Bazı bilim adamları yeryüzünün canlı türleri bakımından hızla fakirleşmesinin doğurabileceği sonuçların nükleer bir savaşın etkilerine yakın olabileceğini öne sürerek dünya çapında tedbirler alınması gerektiğine dikkati çekmişlerdir. Canlı türlerinin kitle halinde yok olması, yeryüzünün biyolojik tarihinde çok görülmüştür. Bilimsel tahminlere göre bugün yeryüzünde yaşayan canlı türleri, canlılığın tarihi boyunca var olmuş türlerin % 1 inden bile daha azını meydana getirmektedir. Çağdaş insanın sebep olduğu tür katliamı, yakın jeolojik devirlerde gözlenen tür kayıplarından 400 kat daha hızlıdır ve belki de en az son 65 milyon yıldır bu boyutta bir tür çeşitliliği kaybı görülmemiştir. Yeryüzündeki tür çeşitliliğinde bu ölçüde ve bu kadar çabuk bir azalmanın insanlığın geleceğini de olumsuz yönde etkilemesi beklenir.

20 10 Genel Biyoloji Canlı türlerinin bu kadar hızlı yok olması elbetteki küçümsenmemeli, gereken tedbirler bir an önce alınmalıdır. Bu konuda herkese önemli görevler düşmektedir. Gelecekte yaşanılası bir dünya için küçük, büyük herkes elinden geleni düşünmeden yapmalıdır. İlk iş olarak mevcut canlı türlerinin korunması ve yaşam alanlarının tahribatının önlenmesi gerekmektedir. Bunun için de canlıların biyolojik özelliklerinin belirlenmesi şarttır. Ancak bu kadar çok çeşitliliğe sahip canlıların incelenmesi ve elde edilen bilgilerin düzenli bir şekilde toplanabilmesi bilimsel araştırma yöntemleri ile sağlanabilir. Yeryüzündeki varlıkların hepsi birden bir bütünün parçalarıdır. Bu bütüne Ekosistem adı verilir. Dünya ekosistemi en büyük ekosistemdir. Bu ekosistemdeki varlıklar temel olarak canlı ve cansız varlıklar olmak üzere iki önemli gruba ayrılırlar. Canlı ve cansız varlıklar arasındaki etkileşim ile canlıların birbirleri ile olan ilişkileri Ekoloji biliminin konusudur. Canlı ve cansız varlıklar arasındaki farkları bilmek, hangi varlığın canlı hangi varlığın ise cansız olduğunu ayırt edebilmek, bu açıdan bakıldığında önem kazanmaktadır. O halde canlı varlıklarda olması gereken ortak özellikler bilindiğinde ayırt etmek kolay olacaktır. Aşağıda canlıların ortak özellikleri genel hatları ile verilmiştir. Burada dikkat edilmesi gereken husus bu maddelerden herhangi birisini yapmayan varlığa canlı diyemeyiz. Diğer bir deyişle bir canlı türünün yapıp diğer canlı türünün yapmadığı bir özelliği bu maddeler arasına ekleyemeyiz. Canlıların Ortak Özellikleri 1. Bütün canlıların kendilerine özgü bir şekli, görünüşü ve içyapı planları vardır. Bu özgün yapı türlerin de birbirinden ayrılmasını sağlar. 2. Bütün canlılar genetik bilgi içerirler. Gensiz bir canlılık düşünülemez. Tüm genler aynı birimlerden fakat değişik dizilimlerden oluşmuştur. Tek bir gen, belirli uzunluktaki bir DNA (bazı virüslerde RNA) parçasıdır. Her gen, kendine özgü bir proteinin sentezinden sorumludur. Öyleyse bütün canlılarda protein sentezi görülmektedir. 3. Bütün canlılar yapı ve işlev birimleri olan hücrelerden yapılmıştır. Her hücre seçici geçirgen özellikte bir zar ile çevrilmiştir. Hücrenin en önemli özelliklerinden birisi kendi başına aynısını üretebilecek yeteneğe sahip olmasıdır.

21 Canlıların Çeşitliliği Canlıların uyarıları alma yeteneği vardır. Bütün canlılar çevrelerindeki fiziksel ve kimyasal koşulların değişimine karşı tepki gösterirler; bu tepkiler de kalıtsaldır. Uyarının alınması ve gerekli tepkinin gösterilmesi, canlının doğada en uygun ortam ve elverişli koşullarda yaşamasını sağlar. 5. Canlılarda, çeşitli vücut kısımları (organlar, organ sistemleri vs.) birlikte çalışarak organizmanın bütünlüğünü ve yaşamın uyumlu bir şekilde devamını sağlar. Bu birlikteliğe organizasyon denir. 6. Canlılar hareket ederler. Beslenme, savunma, üreme, güvenli alan bulma gibi işlevleri gerçekleştirebilmek için bir hücreliler yalancı ayaklar, sil ve kamçılarla; çok hücreliler ise bacak, kanat, kol gibi organlar ile yer değiştirir. Bitkiler gibi sürekli bir yere bağlı canlılarda ise bir uyarana karşı yönelim (tropizma; fototropizma, geotropizma, higrotropizma vs.) ve ırganım (nasti; fotonasti, kemonasti, sismonasti vs.) hareketleri görülür. 7. Canlılar metabolizmaya sahiptirler. Büyüme, üreme, yenilenme vs. için enerjiye gereksinim duyarlar. Canlının her hücresinde gerçekleşen biyokimyasal olayların tümüne metabolizma denir. Metabolizmanın yapıcı kısmına anabolizma (özümleme, asimilasyon), yıkıcı kısmına ise katabolizma (yadımlama, disimilasyon) denir. Anabolizma, küçük yapı taşlarını büyük moleküller haline getirme, enerji depolama, büyüme ve gelişme olaylarını açıklamakta kullanılır. Katabolizma ise büyük moleküllerin yapı taşlarına dönüştürülmesi (hidroliz) ve bazı yapı taşlarının solunum tepkimelerine sokularak hücrede kullanılabilir enerji elde etme olaylarını kapsar. Özümleme ve yadımlama olayları organizmanın yaşamı süresince değişik hızlarda devam eder. Bir organizmada, hayat devrine bağlı olarak bu hızlar aşağıdaki gibi özetlenebilir: Gençlik (büyüme) döneminde; Erişkinlik döneminde; Yaşlılık döneminde; Anabolizma > Katabolizma Anabolizma = Katabolizma Anabolizma < Katabolizma 8. Canlıların yaşadığı ortamın koşullarına uyum yapma yetenekleri (Homeostatik tepki) bulunur. Bütün çevresel değimlere karşın, organizmada kararlı bir iç ortamın sağlanması ve korunması olayına homeostasi denir. Canlı, değişik koşulların bulunduğu ortamda

22 12 Genel Biyoloji en uygun yeri seçmeye çalışır; ortam uygun değilse yapısal değişikliklerle (mutasyonların yardımıyla) bu uyum sağlanmaya çalışılır. Örneğin, çölde ve kutuplarda yaşayan insanların kanı her zaman aynı sıcaklıktadır. Canlılar, ortama uyum yapabildikleri oranda hayatta kalabilirler. Bu oran da kalıtsal yapı ile sınırlıdır. 9. Canlılar üreme yeteneğine sahiptirler. Bir canlının kalıtsal materyalini gelecek kuşaklara aktarmasına üreme denir. Canlılar dünyasında bazı gruplarda gen değişimi olmaksızın (eşeysiz) üreme (bir hücrelilerde bölünme; çok hücrelilerde tomurcuklanma, dallanma, yenilenme, partenogenetik çoğalma; bitkilerde çeliklenme vs.) görülür. Ancak döllenmenin gerçekleştiği eşeyli üreme daha yaygındır. Bu şekilde, yeni genetik yapılı başarılı döllerin oluşması sağlanır. Bu, evrimi sağlayan en önemli etkenlerden biridir. 10. Canlıların evrimsel uyum yetenekleri vardır ve kalıtsal özelliklerini kalıtımla aktarabilirler. Canlılardaki genler değişik nedenlerle değişime (mutasyon) uğrayabilirler. Faydalı olan mutasyonları taşıyan bireyler seçilir, diğerleri uyum yapamadığı için elenir. Çevre koşulları sürekli olarak değişmektedir. Bu nedenle, kalıtsal uyumlar meydana gelmeseydi, türler sürekli olarak yaşam sürdüremeyeceklerdi. 11. Canlılar büyürler. Canlının çevresindeki anorganik (ham) maddeleri kendi protoplazma yapısına çevirmesi olayına büyüme denir. Çok yıllık bitkilerde sınırsız bir büyüme görülürken, hayvanlarda genetik yapıyla sınırlı olarak her türün kendine özgü şekil ve büyüklüğe ulaşıncaya kadar devam eder. Bir hücrelilerde büyüme çoğalma ile sonuçlanırken; çok hücrelilerde vücudun gelişmesini ve ağırlık-hacim olarak irileşmesini sağlar. 12. Canlılar ölürler. Bir organizmada metabolizma olaylarının tamamen durması biyolojik anlamda ölüm demektir. Canlıların Sınıflandırılması Sınıflandırma insanın doğasında olan bir özelliktir. Düzen insan için çok şey ifade eder. Binlerce yıldan beri insanlar her şeyi sınıflandırarak hayatı daha kolay hale getirmişlerdir. Günümüzde de insanlar bilim dışında da birçok şeyi sınıflandırarak karmaşıklığı gidermeye çalışmaktadırlar. Örneğin; Dünyadaki insanların ülkelerine göre sınıflandırılması, ülkelerin şehirlerine göre şehirlerin ise ilçe, köy, mahallelere, sokak, bina ve dairelerine göre sınıflandırılması, evlerimizdeki odaların kendi içinde yaşam biçimimize göre ayrılması (mutfak, salon, banyo vs.), oda içindeki kullanılan eşyaların

23 Canlıların Çeşitliliği 13 örneğin; mutfaktaki çatal, bıçak, tabak, bardak gibi hatta bardakları da kendi içerisinde su bardağı, çay bardağı gibi sınıflandırmalar hep bir düzen içindir. Sınıflandırmada önemli olan neye göre sınıflandırma yapılması gerektiğidir. Sınıflandırması yapılacak olan şey ister somut isterse de soyut olsun kriterler belirlendikten sonra sınıflandırma yapılabilir. Ancak bazı sınıflandırmalar herkes tarafından, bazı sınıflandırmalar ise uzmanları tarafından yapılabilir. Bilimsel sınıflandırmalar ancak uzmanları tarafından yapılabilir. Biyolojinin dışındaki bilim dalları da sınıflandırmayı kullanırlar. Örneğin; kimyada elementler, fizikte iletkenler, yalıtkanlar, matematikte sayılar, coğrafyada yeryüzü şekilleri, sosyolojide insanların meslekleri sınıflandırılmıştır. Bu örnekleri daha da artırmak mümkündür. Biyolojide de sınıflandırma çok eski tarihlerde başlamıştır. Canlıların çeşitliliğinin fazlalığı onları incelemede bir çok sorunu da beraberinde getirmektedir. Bu yüzden canlıların sınıflandırılması, bir düzen içinde bilinmesi onların incelenmesini ve anlaşılmasını da kolaylaştırmıştır. Canlıları benzerlik ve farklılıklarına göre gruplandırarak inceleyen bilim dalına sistematik veya taksonomi denir. Canlıları sınıflandırma işiyle uğraşan bilim adamlarına sistematikçi veya taksonomist denir. Taksonomi, taxis=sıralama ve nomos=isimlendirme kelimelerinden oluşur. Sistematik ile eş anlamlı kullanılmasına karşın, aslında taksonomi sınıflandırmanın teorisini, prensiplerini ifade eder. Sistematik ise sınıflandırmanın uygulaması işini gerçekleştirir. Modern sınıflandırmanın esası birbiriyle benzer canlıları ortak gruplarda toplamaktır. Ampirik (Yapay) Sınıflandırma İlk bilimsel sınıflandırma Aristo (M.Ö ) tarafından yapılmıştır. Historia Anumalium adını taşıyan bu yapıtta Yunanistan ve Anadolu da yaşayan canlıların bir kısmının yaşayış ve sınıflandırılması hakkında ilk bilimsel bilgiler verilmiştir. Aristo nun yaptığı bu sınıflandırmada (Ampirik; yapay sınıflandırma) Analog (görevdeş) organlar dikkate alınmıştır. Bu organların embriyonik kökenleri farklı olmasına rağmen, canlı için yaptıkları görevler aynıdır. Örneğin; kelebeğin, yarasanın ve serçenin kanatları, her üç canlının da uçmasını sağlar. Aristo, bitkileri boylarına göre otlar, çalılar ve ağaçlar olarak, hayvanları da yaşadıkları yere göre karada, suda ve havada yaşayanlar olarak sınıflandırmıştır. Bu sınıflandırma bugün geçerliliği olmayan bir sınıflandırmadır.

24 14 Genel Biyoloji Filogenetik (Doğal) Sınıflandırma Canlıları sınıflandırma sistemi, son üç yüzyılda gelişmiştir. İngiliz bilgin John Ray ( ) tür kavramını geliştirmiştir. Günümüzde sınıflandırma, hayvanların Homolog (=kökendeş) organlarına yani akrabalık derecelerine göre yapılır. Buna göre yapılan sınıflandırmaya Doğal (Filogenetik) Sınıflandırma denir. doğal sınıflandırmanın temel birimi Tür dür. Değişik tanımları olmasına karşın bugün kabul edilen Biyolojik Tür şu şekilde tanımlanabilir: Ortak bir atadan gelen, yapı ve görev bakımından birbirlerine çok benzeyen, doğal koşullar altında birbirleriyle çiftleşen ve sürekli bir üreme yeteneği gösteren bireylerin oluşturduğu topluluktur. Doğal sınıflandırma yapılırken kullanılan bazı özellikleri şu şekilde sıralayabiliriz.

25 Canlıların Çeşitliliği 15 a. Homolog yapılar: Kökenleri (İç planları=orijinleri) aynı olduğu halde dış görünüş ve görevleri benzer ya da farklı olabilen yapılardır. Örneğin: İnsanın kolu ile balinanın ön yüzgeci. b. Protein benzerlikleri: Proteinler, özgün organik bileşiklerdir. Bu da genetik şifre ile aminoasitlerin değişik kombinasyonlarda dizilmelerinden kaynaklanmaktadır. Canlılar arasındaki akrabalık derecesi arttıkça protein yapı ve benzerlikleri de artar. Gen ( DNA ) ( ) Aminoasit 20 eşit PROTEİN Genetik şifre Özgün dizilim Yapısal Protein İşlevsel Protein ( enzim) c. Fizyolojik benzerlik: Yakın akraba olan canlılarda aynı görevi yapan organların yapı ve çalışma biçimi benzerlik gösterir. d. Azotlu boşaltım ürünlerindeki benzerlik: Akraba canlılarda fizyolojik benzerlikten dolayı boşaltım ürünlerinde de bir benzerlik vardır. Örneğin: Tatlı suda yaşayan bir hücreliler ile süngerler ve sölenterlerde amonyak (NH 3 ), böcek, sürüngen ve kuşlarda ürik asit, memelilerde üre boşaltım maddeleridir. e. Simetri (asimetrik, ışınsal, siferik, Bilateral vb.) Işınsal Simetri ( Bilateral Simetri ( f. Vücut boşluğu (gerçek vücut boşluğunun bulunup bulunmaması), g. Segmentasyon (vücut parçaları, dizilimleri, bağlantıları), h. Üyeler (tentakül, anten, bacak, yüzgeç, kanat vb.), i. İskelet (iç, dış iskelet),

26 16 Genel Biyoloji j. Eşey (aynı eşeyli, ayrı eşeyli), k. Embriyonik gelişme (döllenmeden sonraki gelişme basamakları yakın akraba gruplarında çok benzerlik gösterir.), l. Larva ( Birçok larva, erginlerde bulunmayan ve hayvanların akrabalıkları konusunda bilgi veren özelliklere sahiptir.), m. Vücudu oluşturan çeşitli sistemlerin yapıları arasındaki benzerlikler ve farklılıklar da dikkate alınır. Canlıların İsimlendirilmesi Canlılar arasındaki benzerliklerde bir akrabalığın etkilerini ilk fark eden doğa bilimci Buffon ( ) olmuştur. Bu etkiler büyük bir kavramsal değişikliğe sebep olmuştur. Ancak canlılığın evrensel kurallar içinde yeni bulgulara ve gelişmelere cevap verebilecek bir sınıflandırma ilk kez İsveçli, büyük doğa bilimci Carolus Linnaeus ( ) un çalışmaları ile başlamıştır. Linnaeus Systema Naturae (Doğa Sistemi) (1758) adlı eserinde, 8500 bitki ve 5236 hayvan türünü tanımlamıştır. Getirilen sistemle, canlılar dünyasını anlamada var olan karışıklık bir anlamda giderilmiştir. Keeton ve Gould (2004) a göre, Linnaeus tan önce, türlerin oluşturulmasında tek düzelik az olmuştur. Bazı türler bir kelime, diğer bazıları iki kelime ve hatta bazıları uzun tanımlardan oluşan isimlere sahiptiler. Örneğin, Linnaeus tan önce, karanfilin ismi dianthus floribus solitariis, squamis calycinis subovatis brevissimis, corollis crenatis ve bal arısının ismi apis pubescens, thorace subgriseo, abdomine fusco, pedibus pasticis glabris utrinque magrine ciliatis idi. Linnaeus, her bir türe iki kelimeden oluşan bir isim vererek (Binominal Nomenclature = İkili İsimlendirme) bunları basitleştirdi: İlk kelime türün dahil olduğu cinsin ismi, ikincisi ise türe özgü olan bir isimdir. Böylece yukarıda değinilen türlerden karanfil Dianthus caryophyllus ve bal arısı Apis mellifera haline gelmiştir. Dianthus cinsine dahil diğer türlerin isimlerinde aynı kelime bulunur; fakat her biri kendi özel ismine ( Dianthus prolifer, Dianthus barbatus, Dianthus detoides) sahiptir. Hiçbir zaman iki ayrı tür, aynı isme sahip olamaz. İsimlerin, her zaman Latince (ya da Latinceleştirilmiş) ve büyük harfle başlayarak yazılan bir cins ismi ve küçük harfle yazılan bir tür ismi içerdiğine dikkat ediniz. Her iki isim adet olduğu gibi italik (daktilo ya da elle yazıldığında altı çizili) yazılır. Şimdiki kurallara göre, herhangi bir türün doğru ismi, genellikle geçerli olarak verilmiş en eski ismidir. Aynı Latince bilimsel isimler tüm dünyada kullanılmaktadır. Kullanıştaki bu tekdüzelik, her bir bilim adamının diğer bir bilim adamının tartıştığı türü tam olarak bilmesini sağlar. Bu, sadece bir tür için, ayrı ayrı her dilde

27 Canlıların Çeşitliliği 17 ortak bir isim kullanılmasını güvenceye alma değil, aynı zamanda, tek bir dilde bir türe iki ya da ismin verildiği durumlarda da anlaşma için bir güvence sağlar. Örneğin. Bidens frondosa bitkisi, şu İngilizce isimlerinin tümü için aynı şeyi ifade eder: beggar-ticks (dilenci kenesi), stictight, bur morigold (su keneviri), devil s bootjack (Şeytan çizme çekeceği), pitchfork weed (saman tırmığı otu) ve ragless (ışınsız su keneviri). Tek bir ortak ismin çoğunlukla birkaç türe verilmesi sonucu daha karmaşık hale getirir. Örneğin, gopher Florida da bir kaplumbağa ismi, Kansas ta ise bir kemirici ismidir ve raspberry (ağaç çileği) yüzden fazla bitki türünün ortak ismidir. Aşağıdaki örneklere bakarak ikili isimlendirmeyi daha da iyi anlayabiliriz. Siğilli kubağa Bufu bufo (L., 1758), sazan balığı Cyprinus carpio (L., 1758), köpek Canis familiaris (L., 1758), Turna balığı Esox lucius (L., 1758), Yayın balığı Silurus glanis L., 1758, Noktalı inci balığı Alburnoides bipunctatus (BLOCH, 1782), İnci Kefali Chalcalburnus tarichi (PALLAS, 1811). Tür isminden sonra gelen kelime veya harf, bu türü ilk kez tanımlayan, dünyaya bilimsel olarak tanıtan bilim adamının ismini ya da bu kişi çok meşhur ise isminin kısaltılmış şeklini ifade eder. En sondaki tarih ise türün yayınlandığı tarihtir. Yazar ismi ve tarihin parantez içerisinde yazılması, bu türün cins isminin daha sonra başka bir bilim adamı tarafından değiştirildiğini ifade eder. Eğer bir tür alt türler içeriyorsa, o zaman tür isminden sonra üçüncü bir kelime daha yazılır ki bu kelime de alt türü ifade eder. Örneğin, Salmo trutta labrax Palas, 1811 (Deniz alabalığı) Salmo trutta macrostigma Dumeril, 1858 (Dağ alabalığı) alabalığın alt türleridir. Bu şekilde isimlendirmeye de üçlü isimlendirme (Trinomial Nomenclature) denir. Sınıflandırma Birimleri Şu anki kullanımda birbirine benzeyen hiyerarşik sınıflandırma birimleri ço sayıda ülkenin doğa bilimcileri tarafından kullanılmaktadır. Yürürlükteki sistem, yaygın olarakhem bitki hem de hayvan sınıflandırmasını yapan, Linnaeus un çalışmaları ile başlamıştır. Linnaeus un sistemi alemleri, sınıfları, takımları, cinsleri ve türleri kullanmıştır; filum ve familya kategorisi Linnaeus tan sonra eklenmiştir. Sınıflandırma birimi türdür. Bu hiyerarşideki her alt grup (takson), hiyerarşik sıralamada bir alt seviyede bulunan bir ya da daha fazla grubu içeren kollektif bir birimdir. Böylece, bir cins, yakın akraba türlerinin bir grubudur. Bir familya yakın akraba cins grubu; bir takım yakın akraba familya grubu, bir sınıf yakın akraba takım grubu vb. den oluşur. Herhangi bir cinsin türlerinin, birbirlerine diğer bir cinsteki türlere göre daha yakın akraba olduklarına ve herhangi bir familyanın cins-