PRATİK SÜT SIĞIRI YETİŞTİRİCİLİK BİLGİLERİ VE PROJELENDİRME. Sayfa No 1. SÜRÜ MEVCUDUNUN KORUNMASI SÜRÜ YENİLENMESİNDE KULLANILACAK DAMIZLIK

Transkript

1 1 PRATİK SÜT SIĞIRI YETİŞTİRİCİLİK BİLGİLERİ VE PROJELENDİRME Sayfa No 1. SÜRÜ MEVCUDUNUN KORUNMASI SÜRÜ YENİLENMESİNDE KULLANILACAK DAMIZLIK 6 DÜVE SAYISI 1.2. BUZAĞI VE DÜVE ÖLÜMÜ 1.3. ELLİ BAŞTA SABİT TUTULACAK BİR SÜT SIĞIRI SÜRÜSÜ 7 İÇİN SÜRÜ PROJEKSİYONU 2. SÜT SIĞIRLARINDA BESİN MADDESİ İHTİYAÇLARI 10 VE RASYON HAZIRLAMA 2.1.SÜT SIĞIRLARINDA BESİN MADDESİ 20 İHTİYAÇLARININ BELİRLENMESİ Su KURU MADDE (KM) İnorganik Maddeler (Mineral Maddeler) Makro mineraller Mikro mineraller Organik Maddeler Protein Protein ihtiyacının belirlenmesi Protein olmayan azotlu maddeler Karbonhidratlar Ham selüloz Azotsuz öz maddeler Yağlar Vitaminler Vitamin ihtiyacı SÜT SIĞIRLARININ ENERJİ GEREKSİNİMİ Enerji İhtiyacının Hesaplanması Laktasyondaki ineklerin enerji ihtiyacı Süt Sığırlarının Besin Maddesi İhtiyaçlarını Hesaplamada 39 Kullanılan Formüllerin Özetlenmesi Günlük Kaba ve Kesif Yem İhtiyacının Tespiti İçin Bazı Pratik 44 Bilgiler Buzağı ve Düve Besleme Buzağı başlangıç yemi Örnek Problemler RASYON HAZIRLAMA Süt Sığırı Rasyonlarının Özellikleri Rasyon Hazırlamada Temel Prensipler Rasyon Hazırlama Teknikleri Deneme yanılma yöntemi Pearson Kare Yöntemi Cebirsel Yöntem Doğrusal (Linear) Programlama Metodu ile Rasyon 52 Hazırlama Sayfa

2 No 2.3. ÖRNEKLER VE ÇÖZÜMLERİ KABA YEM ANALİZLERİNİN YORUMLANMASI SÜT SIĞIRLARININ BESLENMESİ Buzağı Besleme Sıvı Yemle Besleme Tam Yağlı Sütle Besleme Yağsız Süt Uygulaması Süt İkame Yemi ile Besleme Buzağılara Verilecek Yem miktarı ve Sütten Kesme Yaşı Buzağı başlangıç yemi Buzağı büyütme yemi DÜVELERİN BESLENMESİ Düvelerin Günlük Ortalama Canlı Ağırlık Kazancı Düvelerin laktasyona hazırlanması BOĞALARIN BESLENMESİ LAKTASYONDAKİ İNEKLERİN BESLENMESİ Geçiş Dönemi Beslenmesi Erken Laktasyon Döneminde Beslenme Kuru Madde Tüketimi Kuru madde tüketimini regüle eden faktörler BESLEME PROGRAMI PLANLAMA Muhtelif Sürülerde Besleme Esasları Sağılan sürüde Kurudaki ineklerde Buzağılamada SÜT SIĞIRLARINDA YEMLEME SİSTEMLERİ Standart Yemleme Stratejik Yemleme Tam Yemleme KABA YEM VE DEPO İHTİYAÇLARININ HESAPLANMASI KABA YEM İHTİYACININ HESAPLANMASI Kuru Ot İhtiyacının Hesaplanması Silaj İhtiyacının Hesaplanması YEM VE YATAKLIK İÇİN DEPO İHTİYACI Kaba Yem için Depo İhtiyacı Kuru ot için depo ihtiyacının hesaplanması Silaj için depo ihtiyacının hesaplanması Konsantre Yem Deposu Kapasitesi Yataklık Depolama Kapasitesi GÜBRE TOPLAMA, DEPOLAMA VE DAĞITMA SİSTEMLERİ KATI GÜBRE SİSTEMLERİ SIVI GÜBRE SİSTEMLERİ Klasik Sistem Lagün Sistemi BARINDIRMA VE SAĞIM SİSTEMLERİ BARINDIRMA SİSTEMLERİ 92 2

3 3 Sayfa No Klasik (Bağlı duraklı) Barındırma Sistemi Isıtma ve vantilasyon Barınak yapı materyalleri Damızlık düve yetiştirme alanı Buzağı barındırma Serbest Duraklı Barındırma Sistemi Derin yataklıklı serbest sistem Serbest duraklı açık sistem Serbest barındırma sisteminde bulunması istenen 98 özellikler 6.2. SAĞIM SİSTEMLERİ Sağım, Süt Toplama ve Sağım Ekipmanları Temizleme sistemi Sağım merkezi Sağım merkezi sistemlerinde mekanizasyon Süthane Sağım makinesi BAŞLIK SÜT SIĞIRI PROJESİ SÜRÜ PROJEKSİYONU, YEM, 104 BARINDIRMA, GÜBRE TOPLAMA, YATAKLIK VE SÜT DEPOLAMA İHTİYAÇLARINI BELİRLEMEK İÇİN ÖRNEK ÇÖZÜM (Özel Şekerden) 7.1. BEŞ YILLIK SÜRÜ PROJEKSİYONU KABA VE KESİF YEM İHTİYACININ HESAPLANMASI BARINAK İHTİYACININ HESAPLANMASI KATI VE SIVI GÜBRE ÜRETİMİ VE DEPOLAMA İHTİYACININ 109 HESAPLANMASI 7.5. YATAKLIK GEREKSİNİMİ VE DEPOLAMA İHTİYACININ 111 HESAPLANMASI 7.6. SÜT TANKI DEPOLAMA KAPASİTESİNİN HESAPLANMASI FİZİBİLİTE ANALİZİ NEDİR, FİZİBİLİTE RAPORU NASIL 112 HAZIRLANIR 8.1. PROJE HAZIRLANMASI Proje ile İlgili Genel Bilgiler Proje Alanı Hakkında Bilgiler Projenin Ayrıntılı Tanıtımı Proje Unsurları Örmek proje: Etlik Piliç Üretim projesi Proje Mühendisliği Proje Giderleri (Masraflar) Yatırım giderleri İşletme ve bakım giderleri İç ve dış para giderleri Gigerleri dönemlere ayırma Proje Gelirleri Proje Finansmanı Nakit Akım Analizi Projenin Değerlenirilmesi 127

4 4 Sayfa No Yüz Başlık Süt Sığırcılığı İşletmesi İçin Ön Yatırım 129 Fizibilite Raporu Proje özeti Gerekli kapalı ve açık alanlar Damızlık hayvanlar Yem maliyeti Süt maliyeti ve geliri Sürü projeksiyonu KAYNAKLAR EKLER SÜT SIĞIRCILIĞI PROJELERİ Elli Başlık Süt Sığırı Projesi Giriş Türkiye Hayvan Hayvan Varlığı ve Süt Üretimi Proje ile ilgili genel bilgiler Proje alanı hakkında genel bilgiler Coğrafi durum İklim Nüfus ve istihdam Proje alanının hayvansal üretimi Projenin kalkınma planlarıyla ilişkisi Projenin gerekçesi ve amacı Projenin ayrıntılı tanıtımı Kapasite Sürü projeksiyonu Teknik bilgiler Yer seçimi Ahır seçimi Çevre etkisi Üretim tekniği Sığır ırkı seçimi Üretim organizasyonu Sulama Tohumlama Sağlık önlemleri Barınakla ilgili önlemler Hayvanlarla ilgili önlemler Yem, yataklık, barındırma ihtiyaçlarının, gübre 142 ve süt üretimi ve depolama kapasitesinin hesaplanması Yemleme ihtiyacının belirlenmesi Barınak ihtiyacının hesaplanması Katı ve sıvı gübre üretimi ve depolama 149 İhtiyacının hesaplanması

5 5 Sayfa No Yataklık gereksinimini ve depolama 151 Kapasitesinin hesaplanması Yıllık gübre üretimi ve 152 yataklık ihtiyacı Süt tankı depolama kapasitesi hesaplama Toplam barınak alanı ve yıllık (365 gün) depolama 152 ihtiyaçları İşletme gider ve gelirleri İşletme giderleri Yatırım giderleri Alet ekipman giderleri Canlı demirbeş (gebe düve) alımı Yem gideri Kesif yem maliyeti Kaba yem ve altlık temini İşletme gelirleri Projenin finansmanı Mali analiz Yatırım tutarı Etüd, proje ve mğşavirlik giderleri Sabit yatırım tutarı Arazi bedeli Arazi düzenleme ve iç yollar SİLAJLIK MISIR ÜRETİMİ Projenin önemi ve amacı Proje alanı hakkında bilgiler Sosyo ekonomik yapı Materyal ve Yöntem Materyal Yöntem Projenin mali analizi RASYON HAZIRLAMAK İÇİN PAKET PROGRAM Programın Çalıştırılması Programa Ait Besin Ham Madde İçerikleri Süt Sığırları İçin program Kullanılarak Yapılan Örnek 185 Çözümler BAZI YEM MADDELERİNİN BESİN MADDE İÇERİKLERİ(%KM) YILI YEM FİYATLARI 197

6 6 PRATİK SÜT SIĞIRCILIĞI YETİŞTİRİCİLİK BİLGİLERİ VE PROJELENDİRME 1. SÜRÜ MEVCUDUNUN KORUNMASI 1.1. SÜRÜ YENİLENMESİNDE KULLANILACAK DAMIZLIK DÜVE SAYISI 135birlikte %25 dolaylarındadır. Ayıklama miktarı genetik ayıklamanın dışındadır. Yüksek verimli sürülerde ayıklama %35 veya daha yukarıdır. Pratik olarak bir işletmede her 10 inek için 3-4 adet sürü yenilenmesinde kullanılacak damızlık düve gereklidir. Sürü büyüklüğünün korunması için gerekli olan en az sayı, yapılan ayıklama oranı ile, buzağı ve düve kayıp oranlarına bağlı kalır. 100 ineklik bir sürüde ayıklama oranı %25, düve ve buzağı kayıp oranı ise %30 ise, sürü büyüklüğünün korunması için gerekli olan sürü yenilenmesinde kullanılacak düve sayısı Tablo1.1 de görüldüğü gibi hesaplanır; Tablo 1.1. Sürü yenilenmesinde kullanılacak düve sayısı Olay Hayvan miktarı % Sayı Doğan dişi buzağı sayısı/yıl Doğum anormalliği ve ölüm (doğumda) 8 4 Kalan aylık yaş arasında ölüm 10 5 Kalan 41 6 aylık yaş-buzağılama periyodunda ölüm 2 1 Kalan 40 Çiftleştirilmeyen 6 3 Buzağılamada inek kaybı 4 2 Kalan 35 (doğanın %70 i) Tablo 1.1 de görüldüğü gibi 50 dişi buzağı doğmuş, buzağılama sonrasına kadar elde 35 adet hayvan (yani doğanların %70 i) kalmıştır. Doğan dişi buzağıların 35 tanesini (%75) sürüde alıkoymakla sürü büyüklüğü, %25 ayıklama oranı ile sürdürülebilir. Canlı doğan buzağıların 1/3-1/4 ü kaybedilir BUZAĞI VE DÜVE ÖLÜMÜ: Yüksek oranda buzağı kayıplarına neden olan çok sayıda faktör olmakla birlikte, sürü büyüklüğü ve buzağı bakım-beslemesi en önemli 2 faktördür. Sürü büyüklüğü arttıkça buzağı ölümü yükselmektedir (Tablo 1.2). Tablo 1.2. Sürü büyüklüğü ve buzağı ölümü (x) Sürü büyüklüğü (sayı) Hayvan sayısı 0-3 ay arası Ölüm (%) Anormal veya Ölü doğum (%) Toplam ölüm (%) (x) Etgen ve Reaves, 1978

7 ELLİ BAŞTA SABİT TUTULACAK BİR SÜT SIĞIRI SÜRÜSÜ İÇİN SÜRÜ PROJEKSİYONU Tablo 1.3 de doğum-buzağılama periyodunda muhtelif çağlarda beklenen kayıp neden ve oranları verilmiştir. Tablo 1.3. Doğum-buzağılama periyodunda muhtelif çağlarda beklenen kayıp neden ve oranları Elden çıkma çağ ı Elden çıkma nedeni Elden çıkan Kalan % Sayı Erkek Dişi Doğumda Doğum anormalliği ve doğumda ölüm 0-6 ay ay-buzağılama (Dişi) 2 1 dişi, 1 erkek ay-12 ay (erkek) Döl tutmayan 6 Buzağılamada inek kaybı 4 Sürü projeksiyonu yapılırken muhtelif çağlardaki kayıp oranları Tablo 1.3 deki gibi alınmıştır. Yani; Buzağılamada inek kaybı %4, Doğum anormalliği ve doğumda buzağı ölümü %8, 6 ay-buz. Aralığı ölüm oranı: %2, Döl tutmayan : %6, Buzağılamada kayıp %4. Tablo 1.4 de, yapılan 5 yıllık sürü projeksiyonu gösterilmiştir. Tablo 1.4. Beş yıllık sürü projeksiyonu(x) Sürü akımı Kalan 1.YIL 1. yıl başı mecudu 50 gebe düve Buzağılayan, laktasyonda olan 50-(50x%4=2)=48 Doğan canlı buzağı 48- (48x%8=4)=44 (22 erkek, 22 dişi) 6 ay-buzağılama (dişi) sağ kalan 22-(22x%2= 1)=21 6 ay- 12 aylık erkek, satılacak 22-(22x%2=1)=21 Ayıklanan inek (%10) 48-(48x%10=)=43 Tohumlanan inek 43 Ayıklanan düve (%25) 21-(21x%25=5)=16 Tohumlanan düve 21-5=16 Döl tutan inek (gebe kalan) 43-(43x%6= 3)=40 Gebe kalan düve 16-(16%6=1)=15 Satılacaklar 5 adet inek, 5 adet 1. yıl doğan düve, 21 adet 1. yıl doğan tosun 1. yıl sonu mevcudu 43 inek (40 ı gebe), 16 birli düve (15 i gebe) 2. YIL 2. yıl başı mevcut 43 inek (40 ı gebe), 16 birli düve (15 igebe) Buzağılayan, laktasyonda olan 40+15=55- (55x%4=3)=52 Doğan canlı buzağı 52- (52x%8=4)=48 (24 erkek, 24 dişi) 6 ay-buzağılama (dişi) sağ kalan 24- (24x%2= 1)=23 6 ay- 12 aylık satış (erkek) sağ kalan 24- (24x%2= 1)=23 Ayıklama inek (%15) 52 (52x%15=8)=44 Tohumlanan inek 47 Ayıklama düve (%40) 23x%40=9 Tohumlanan düve 23-9=14 Döl tutan inek 44- (44x%6=3)=41 Döl tutan düve 14- (14x%6= 1)=13 Satılacak olanlar 8 adet inek, 9 adet birli düve, 2. yıl doğumlu 23 tosun 2. yıl sonu mevcudu 44 inek (41 i gebe), 13 gebe düve

8 8 Tablo.4 ün devamı. Sürü akımı Kalan 3. YIL 3. yıl başında sürü mevcudu 44 inek (41 i gebe), 13 gebe düve Buzağılayan, laktasyonda olan (41 inek+13 düve=54- (54x%4=2)=52 Doğan canlı buzağı 52 (52x%8=4)=48 (24 erkek, 24 dişi) 6 ay-buzağılama (dişi) sağ kalan 24- (23x%2=1)=23 6 ay- 12 aylık satış (erkek) sağ kalan 24- (22x%2=1)=23 Ayıklama inek (%15) 52- (52x%15)=8 Tohumlanan inek 52-8=44 Ayıklama düve (%40) 23x%40=9 Tohumlanan düve 23-9= 14 Döl tutan inek 44- (44x%6=3)=41 Döl tutan düve 14-(14x%6=1)=13 Satılacak olanlar 8 adet inek, 9 birli düve, 3. yıl doğumlu 23 tosun 3.yıl sonu mevcudu 44 inek (41 i gebe), 13 gebe düve 4. YIL 4. yıl başında sürü mevcudu 44 inek (41 i gebe), 13 gebe düve Buzağılayan, laktasyonda olan (41 inek+13 düve=54-(54x%4=2)=52 Doğan canlı buzağı 52-(52x%8=4)=48 (24 erkek, 24 dişi) 6 ay-buzağılama (dişi) sağ kalan 24-(24x%2=1)=23 6 ay- 12 aylık satış (erkek) sağ kalan 24-(24x%2=1)=23 Ayıklama inek (%15) 52 (52x%25=8)=44 Tohumlanan inek 52-8 =44 Ayıklama düve (%40) 23x%40=10 Tohumlanan düve 23-10=13 Döl tutan inek 44-(44x%6=2)=42 Döl tutan düve 13-(13x%6=1)=12 Satılacak olanlar 8 inek, 10 adet birli düve, 23 adet 4. yıl doğumlu tosun 4.yıl sonu mevcudu 44 inek (42 si gebe), 12 gebe düve 5. yıl 5. YIL 5. yıl başında sürü mevcudu 44 inek (42 si gebe), 12 gebe düve Buzağılayan, laktasyonda olan (42 inek +12 düve=54)- (54x%4=2)=52 Doğan canlı buzağı 52-(52x%8=4)= 48 (24 erkek, 24 dişi) 6 ay-buzağılama (dişi) sağ kalan 24- (24x%2=1)=23 6 ay- 12 aylık satış (erkek) sağ kalan 24-(24x%2=1)=23 Ayıklama inek (%15) 52-(52x%15)=8 Tohumlanan inek 52-8=44 Ayıklama düve (%40) 23x%40=10 Tohumlanan düve 23-10=13 Döl tutan inek 44-(44x%6=3)=41 Döl tutan düve 13-(13x%6=1)=12 Satılacak olanlar 8 inek, 10 birli düve, 23 adet 5. yılda doğan tosun 5..yıl sonu mevcudu 44 inek (41 i gebe), 12 gebe düve (x) Süt verimi düşük olan, döl tutmayan v.b. ineklerin 1 yılda %10 u, diğerher yılda %15; gelişme durumları iyi olmayan düvelerden 1. yılda %25 i, diğer her yılda %40 ı ayıklanmıştır. Erkek buzağılar ise, 8-10 aylık olduklarında doğdukları yıl içinde elden çıkarılmıştır. Sürü projeksiyonu hazırlanırkan proje yıllarına göre Tablo 1.5 deki inek ve düve ayıklama oranları kullanılmıştır.

9 9 Tablo 1.5. İnek ve düve ayıklama oranlarıı Yıl İnek ayıklama Düve ayıklama % %

10 10 2. SÜT SIĞIRLARININ BESİN MADDESİ İHTİYAÇLARI VE RASYON HAZIRLAMA Hayvanların yaşama ve büyümeleri, süt ve döl verebilmeleri için çeşitli besin maddelerine ihtiyaçları vardır. Besin maddesi, yenen yiyeceklerde bulunan ve hayatın fizyolojik işlevleri için kullanılan bileşiklerdir. Esansiyel olan ve olmayan olmak üzere 2 tür besin maddesi vardır. Esansiyel besin maddeleri vücutta sentezlenemedikleri için mutlaka rasyonla alınmalıdırlar. Esansiyel olmayanlarsa, ya vücut tarafından, ya da hayvan ruminant ise rumende mikroorganizmalar tarafından sentezlenirler. Sığırın su, mineraller, karbonhidratlar, yağlar ve vitaminler olmak üzere 6 çeşit besin maddesine ihtiyacı vardır. Süt sığırının vücut fonksiyonlarını eksiksiz olarak yerine getirebilmesi için gereken bu besin maddelerinin, her birine olan ihtiyaçları 19. y.y ın başından beri araştırılmaktadır. Çiftlik hayvanlarının besin maddesi gereksinim standartları 20. yy ın başlarından beri National research council (NRC) tarafından rapor edilmektedir. 7 th defa revise edilerek süt sığırlarının besin maddesi ihtiyaçları 2001 de basılmıştır (Anonim, 2010). Tablo 2.1 ve Tablo 2.2 de muhtelif yaş ve durumlardaki süt sığırları için, Tablo 2.3a ve Tablo 2.3b de ise laktasyondaki inekler için besin maddesi ihtiyaçları gösterilmiştir (Şekerden ve Özkütük, 1990).

11 11 Tablo 2.1. Süt sığırlarının günlük besin maddesi ihtiyaçları (x) Canlı Yaş Günlük Protein Enerji Ağırlık (hafta) Canlı ağ. (kg) Kazancı(gr) Toplam (gr) Hz. (gr) Yaşama payı İçin net Enerji (Mcal) BÜYÜMEKTE OLAN DÜVELER Büyük ırklar Küçük ırklar Canlı ağırlık Kazancı için Net enerji (Mcal)

12 12 Tablo 2.1 in devamı. Canlı Ağırlık (kg) Yaş (hafta) Günlük Canlı ağ. Kazancı(gr) Protein Enerji Toplam (gr) Hz. (gr) Yaşama payı İçin net Enerji (Mcal) BÜYÜYEN ERKEKLER Büyük ırklar Küçük ırklar Ergin boğların yaşama payı ihtiyacı (x). Anonim, Canlı ağırlık Kazancı için Net enerji (Mcal)

13 13 Tablo 2.2. Süt sığırlarının günlük besin maddesi ihtiyaçları (x) Canlı Ağırlık (kg) Yaş (hafta) Günlük Canlı ağ. Kazancı THBM (kg) Ca (gr) P (gr) Karotin (gr) Vit. A (1000 IU) Vit D (IU) (gr) BÜYÜMEKTE OLAN DÜVELER Büyük ırklar Küçük ırklar

14 14 Tablo 2.2 nin devamı Canlı Ağırlık (kg) Yaş (hafta) Günlük Canlı ağ. Kazancı THBM (kg) Ca (gr) P (gr) Karotin (gr) Vit. A (1000 IU) Vit D (IU) (gr) BÜYÜMEKTE OLAN ERKEKLER Büyük ırklar Küçük ırklar o Ergin boğaların yaşama payı ihtiyacı Anonim, 1971

15 15 Tablo 2.3a.Laktasyondaki ineklerin besin maddesi ihtiyaçları (x) Canlı ağırlık Protein ihtiyacı Enerji (kg) Toplam (gr) Hz. (gr) Net enerji (Mcal) (a) Laktasyondaki ergin ineklerin yaşama payı ihtiyacı (b) Yaşama payı ve gebelik ihtiyacı (gebeliğin son 2 ayı) Süt verimi ( c) %yağ (x) Anonim, 1971 (a) Laktasyondaki ineklerin yaşama, üreme ve süt verimi için gerekli enerji ihtiyacı (b) Laktasyondaki ineklerin enerji ihtiyacı =0.085 Mcal NE/kg 3/4. Yaşama payı ihtiyacına büyüme için 1. laktasyondaki ineklere %20, ikinci laktasyonda olanlara %10 eklenir. ( c) Her kg süt için gereken besin maddesi ihtiyacı

16 16 Tablo 2.3b. Laktasyondaki ineklerin besin maddesi ihtiyaçları (x) Canlı ağırlık (kg) THBM (kg) Ca (gr) P (gr) Karotin (mg) Vit A (1000 IU) Laktasyondaki ergin ineklerin yaşama payı ihtiyacı (gebe değilse) Yaşama payı ve gebelik ihtiyacı (gebeliğin son 2 ayı) Süt Verimi ( c) Anonim, 1971 %yağ

17 17 Tablo 2.4. NRC ye göre süt sığırlarının günlük besin madde gereksinimleri * (Anonimi, 1989a) CA (kg) NEI (Mcal) ME (Mcal) SE (Mcal) TDN (kg) HP (g) Ca (g) P (g) Vit A (IU) Vit D (IU) Laktasyondaki ergin ineklerin yaşama payı ihtiyacı Yaşama payı + gebeliğin son 2 ayındaki kurudaki ineklerin gereksinimi Farklı oranlarda yağ içeren 1 kg süt için besin madde gereksinimleri Kg canlı ağırlık değişimi için besin madde gereksinimleri CA kaybı CA kazancı * 1. laktasyonda olan genç ineklerin yaşama payı besin madde gereksinimleri vitamin A ve D dışında %20, 2. laktasyonda olan genç ineklerin gereksinimleri ise %10 oranında artırılmalıdır.

18 18 Tablo 2.5. NRC tarafından laktasyondaki inekler için önerilen rasyon besin madde kompozisyonları (Anonim, 1989a) (Hasan R. Kutlu dan) CA (kg) Yağ (%) CAK (kg/gün) Süt verimi (kg) Erken laktasyon Kuru dönem (KM bazında) NEI, Mcal/kg NEm, Mcal/kg NEg, Mcal/kg ME, Mcal/kg TDN (%) HP (%) HSEL (%) Ham yağ (%) (minimum) Ca (%) 0.43 o P(%) Mg(%) P(%) Na(%) Cl(%) S (%) Fe (ppm) Co (ppm) Cu (ppm) Mn(ppm) Zn(ppm) I(ppm) Se (ppm) A, IU/kg D, IU/kg E,IU/kg Örnekler: Örnek kg ağırlığında gebeliğinin son 2 ayında olan ve günde %3.5 yağlı 25 kg süt veren bir Siyah Alaca ineğin günlük protein, enerji, THBM, Ca, P, karotin ve vitamin A ihtiyaçlarını hesaplayınız. Gebelik ve yaşama payı için; 780 gr/gün toplam protein, 300 gr /gün Hz protein, 9Mcal /gün net enerji (Tablo 3 ) (1 Mcal =1000kcal) ÇÖZÜM; Protein ihtiyacı Enerji THBM (kg) Ca (gr) P (gr) Karotin (mg) Toplam Hz. Net enerji (gr) (gr) (Mcal) (a) laktasyonda Yaşama P gebelik 1 kg süt kg süt Toplam (günlük ) Vit A (1000 IU)

19 19 Örnek 2. Örnek: 600 kg canlı ağırlıkta olan gebeliğinin son 2 ayında ve günde 30 litre %3.5 yağlı süt veren bir ineğin enerji ihtiyacı aşağıdaki şekilde hesaplanır; Protein ihtiyacı Enerji THBM Ca (gr) P (gr) Karotin Vit A Toplam Hz. Net enerji (kg) (mg) (1000 IU) (gr) (gr) (Mcal) (a) Laktasyonda (gebe değil) Yaş payı gebelik 1 kg süt kg süt Toplam (günlük ) Örnek 3: 550 kg inek, gebe değil 20 litre süt üretimi (%4.0yağlı ) Besin maddesi ihtiyaçları? Çözüm; Protein ihtiyacı Enerji THBM Toplam Hz. Net enerji (kg) Laktasyonda, yaşama payı ih. (gebe değil) Ca (gr) P (gr) Karotin (mg) (gr) (gr) (Mcal) (a) Yaş payı +gebelik 1 kg süt kg süt Toplam (günlük ) Vit A (1000 IU) Örnek: kg inek -Gebeliğinin 7. ayında -%3.0 yağlı 30 litre süt veriyor. Besin maddesi ihtiyaçları? Çözüm Protein ihtiyacı Enerji THBM Ca (gr) P (gr) Karotin Vit A Toplam Hz. Net enerji (kg) (mg) (1000 IU) (gr) (gr) (Mcal) (a) Laktasyonda (gebe değil) Yaş payı gebelik 1 kg süt kg süt Toplam (günlük )

20 20 Örnek 5; 400 kg Gebe değil 25 kg %3 yağlı süt Ham Protein ve enerji ihtiyacı? Çözüm Protein ihtiyacı Enerji THBM Toplam Hz. Net enerji (kg) (gr) (gr) (Mcal) (a) Laktasyonda (gebe değil) Yaş payı +gebelik 1 kg süt kg süt Toplam (günlük ) Ca (gr) P (gr) Karotin (mg) Vit A (1000 IU) 2.1.SÜT SIĞIRLARINDA BESİN MADDESİ İHTİYAÇLARININ BELİRLENMESİ Su Büyümekte olan hayvan vücudu, %70-90 oranında su bulundurur. Suyun, hayvan vücudunda birkaç önemli fonksiyonu vardır; Bunlar, hayvanın destek dokusuna sağlamlık ve elastikiyet sağlamak, yemin çözünmesine yardım etmek, yemi ve artıkları taşımak, vücudun ozmotik basıncını sağlamak ve vücuttaki aşırı sıcaklık değişikliklerini önlemek olarak sıralanabilir. Yukarıda sayılan nedenlerle süt sığırları önünde sürekli bol miktarda olarak temiz ve taze su bulundurulmalıdır. Sığırlar yedikleri her kg yem için 3-4 lt su tüketirler. Ayrıca üretilen her litre süt için ekstra 4-5 litre gerekir. Yüksek süt verimli ineklerin günlük su ihtiyaçları litreye kadar yükselebilir. Gerekenden az su kullanımı, süt verimini düşürür. Hava sıcaklığı yükseldikçe su ihtiyacı artar. Hava sıcaklığındaki 4 Co artış, su gereksinimini 6-7 litre yükseltir. Yüksek verimli sağmal inekler sıcak mevsimde günde litre su içebilir. (Moran, 2005). Su tüketimini hava sıcaklığı dışında kuru madde (KM) alımı, rasyon kompozisyonu, nem, rüzgar hızı, su kalitesi (Na ve sülfat seviyeleri) ve içilen suyun sıcaklığı ve ph ı gibi faktörler de etkiler. Su İhtiyacı: Su, süt ineklerinin beslenmesinde, en az diğer besin maddeleri kadar önem taşır. Özellikle yüksek verimli sığırların su ihtiyacı oldukça fazladır. Hayvanların su ihtiyacı, yemlerden, içirilen sudan, metabolik olaylar sonucu organizmada çeşitli besin maddelerinin parçalanması sonucu ortaya çıkan sudan olmak üzere genel olarak 3 ayrı kaynaktan karşılanır. Bunlardan yemlerin içerdiği su, yemler arasında büyük varyasyon göstermektedir. Yeşil yemler, posalar, silo yemleri %60-90, yoğun yemler ise %10-15 su ihtiva ederler. Hayvanlar tükettikleri her kg KM için 3-4 kg suya gereksinirler. Ayrıca üretilen her litre süt için üretilen her kg süt için kg su hesaplanmalıdır. Yüksek süt verimli ineklerin günlük su ihtiyaçları litreye kadar yükselebilir. Gerekenden az su kullanımı, süt verimini düşürür. Hava sıcaklığı yükseldikçe su ihtiyacı artar. Hava sıcaklığındaki 4 Co artış, su gereksinimini 6-7 litre yükseltir. Yüksek verimli sağmal inekler sıcak mevsimde günde litre su içebilir (Moran, 2005).

21 21 Sığırlarda su ihtiyacını canlı ağırlık, süt verimi, iklim, gebelik, yem tüketimi, yemin protein, mineral madde ve su içerikleri gibi faktörler etkiler. Rasyonun tuz veya protein bakımından zengin olması su tüketimini artırır. Rasyonun fazla miktarda selüloz içermesi de gübre ile su kaybına yol açacağından, hayvanın su tüketimini yükseltir. Su tüketiminin yeterli olmaması durumunda yem tüketimi ve dolayısıyla süt üretimi düşer Kuru Madde (KM) Yem suyun kaynama noktasına veya daha yüksek sıcaklıklara, yani, artık ağırlık kaybetmeyeceği bir sıcaklığa kadar ısıtıldığında kalan artık kuru madde (KM) olarak isimlendirilir. KM ise organik ve inorgank olmak üzere 2 kısımdan oluşur. İnorganik kısım kül (mineral madde), organik kısım ise protein, yağ ve karbonhidratları ihtiva eder. Kuru madde, yem maddelerinin %100 susuz kısmını anlatır. KM rasyon düzenlenmesinde çok önemli bir kriter olup, yüksek verimli süt sığırlarında, ayrıcalık taşıyan bir konudur. Çünkü, etkin bir süt üretimi için ineğin yeterince KM tüketmesi gerekmektedir. Yüksek miktarda KM tüketimi, yüksek miktarda enerji ve besin maddesi alımı anlamına gelir. Süt inekleri hayvansal karbonhidrat, protein ve yağ üretmek için büyük bir potansiyele sahiptirler. Fakat bu potansiyele erişmek için çok yüksek besin maddesi gereksinimleri vardır. Böyle bir performansa ulaşmak için süt sığırları her gün, canlı ağırlıklarının %4 üne kadar kuru madde tüketebilmelidirler (Moran, 2005). KM İhtiyacının (yem tüketiminin) Belirlenmesi: Hayvanın canlı ağırlığı ile süt verim düzeyi yem tüketimini etkileyen en önemli faktörlerdir. Laktasyondaki ineklerin süt verimlerine ve canlı ağırlıklarına göre bir günde tüketebileceği KM oranları (%) Tablo 2.6 da gösterilmiştir. Tablo 2.6. Laktasyondaki ineklerin süt verimlerine ve canlı ağırlıklarına göre bir günde tüketebileceği KM oranları (%) (x) Süt verimi Canlı ağırlık (kg) (lt) (x) Yıldız, 2012 Süt sığırlarında toplam kuru madde tüketimi (TMT) canlı ağırlık ve süt veriminin fonksiyonu olarak aşağıdaki formüllerle tanımlanmaktadır (Anonim, 1975). Düşük verimli sığırlar için: KMT (kg)=0.025x Can.ağ SV.. (2.1) Yüksek verimli sığırlar için: KMT (kg) =0.022 Can.ağ SV (2.2) Formüllerde; KMT (kg): Günlük kuru madde tüketimi Can.ağ.(kg): Canlı ağırlık SV: (kg/gün): Süt verimi

22 22 Yüksek süt verimli sığırlarda laktasyonun başındaki yem tüketimi gereksinimi karşılamaktan uzaktır. Bazı araştırmacılar laktasyonun ilk 3 haftalık döneminde kuru madde tüketiminin, laktasyonun daha ileri aşamalarındakinden %15 daha düşük olduğunu belirlemişlerdir. Laktasyondaki ineklerin yem tüketimlerine yönelik Mahana (1998) da aşağıdaki eşitliği geliştirmiştir; KMT (kg/gün) = A x 0.02 x CA x DSV + GCAD A=1-0.2 [(80-DIM) / 80] DSV (kg/gün) = 0.1 x SV (kg/gün) x %SY x SV (kg/gün) DSV. %4 yağa göre düzeltilmiş süt verimi DIM (days in milk) Sağılan gün sayısı GCAD= Günlük canlı ağırlık değişimi (kg/gün) Süt verimi laktasyonun 4-8 haftalarında pik e ulaşırken, KM tüketimi haftalarda pik e ulaşmaktadır İnorganik Maddeler (Mineral Maddeler): KM yakıldığı zaman kalan artığa kül veya mineral madde denir. Bütün yem maddeleri ve hayvan kemikleri önemli miktarlarda kül ihtiva eder. Vücudun kemik dışındaki kısımlarında kül oranı düşük olup, %7 dolayındadır. Vücuttaki fonksiyonları: Hayvan vücudunda minerallerin çok çeşitli fonksiyonları vardır. Yeni dokuların ve iskeletin oluşmasında esas madde olan mineral maddeler genç büyümekte olan hayvanlarda ve laktasyondaki inekler için önemlidir. Vücut özellikle karbonik ve fosforik asit olmak üzere sürekli olarak asit üretir. Üretilen bu asitler, kanın asitliğini yükseltme eğilimindedirler. Ancak asitler, kan serumunda tuzlar tarafından kısmen etkisiz bırakılırlar. Bu konuda sodyum fosfat ve bikarbonat önemli rol oynar. Kanda önemli miktarlarda kısa zincirli yağ asiti tuzları bulunur. Bunlar asit-baz dengesini etkilerler. Demir, hemoglobinin esas kısmıdır. İyot, tiroid bezi arafından salgılanan tiroksin oluşumu için esastır. Tiroksin ise, tüm vücut hücrelerinin metabolizma oranını etkilemektedir. Belirli proteinler sadece, sulandırılmış tuz solüsyonlarında eriyebilirler. Bazı mineraller, bazı besin maddelerinin (özellikle yağların ve proteinlerin), sindirimine yardım ederler. Bir kısım mineraller ise protein ve karbonhidrat metabolizmasında yararlıdırlar. Süt ineklerinin veriminin artması, bu mineral maddelere olan ihtiyacı artırmıştır. Süt, mineral içeriği çok yüksek olan bir maddedir. Bu nedenle, yüksek süt verimli ineklerin rasyonlarının, daha yüksek oranda mineral madde bulundurması gerekmektedir. Yemdeki mineral madde eksikliğinin nedenleri: Hayvanlarda mineral madde yetersizliğinin muhtemel nedenleri şunlar olabilir; a) Toprakta mineral madde eksikliği: Bazı topraklar yeterli miktarda mineral madde bulundurmazlar. Bazı topraklarda ise, sürekli ve ağır yapılan ekim nedeni ile, bazı mineral madde miktarlarında yetersizlik baş gösterebilir. Böyle topraklarda yetişen bitkilerle beslenen hayvanlarda mineral madde eksikliği görülür. b) Rasyonda mineral madde eksikliği: Mineral madde içeriği yetersiz olan rasyonlarla beslenen hayvanlarda mineral madde eksiklikleri meydana gelir. Sürekli olarak yetersiz miktarlarda protein, enerji veya mineral madde almayan sığır, gittikçe kuvvetten düşer. Bazen, enerji bakımından yeterli olan rasyonlarda mineral madde eksikliği söz konusu

23 23 olabilir. Mineral madde eksikliği olan topraklarda yetiştirilen dane ve kaba yemlerle beslenen sığırlarda, mineral maddelerin birisi veya birkaçı eksiktir. Bu durumda ya toprak gübrelenmeli, ya da rasyona eksik olan mineraller eklenmelidir. c) Rasyonda vitamin D eksikliği: Yeterli düzeylerde protein, enerji ve mineral maddeler ihtiva eden, ancak vitamin D nin bulunmadığı rasyonlarla beslenen hayvanlarda, muhtelif mineral madde eksiklikleri görülür. Çünkü, rasyonda vitamin D olmadığında, rasyonun Ca ve P u tamamen absorbe edilemez. Eksikliğin birkaç ay sürmesi halinde, hayvanın bacaklarında ve eklemlerinde sertleşme ve hayvanda genel bir zayıflık görülür. Rasyonda bol miktarda güneşte kurutulmuş ot varsa veya hayvanın güneş ışınlarından yeteri kadar yararlanması sağlanıyorsa, hayvan vücudunda bol miktarda vitamin D sentezlenir. Mineral Madde İhtiyacı Bir laktasyon döneminde kg süt veren bir inek bu dönem içinde yaklaşık olarak 70 kg mineral maddeyi sütle vücudundan çıkarır. Bu da, süt sığırlarının beslenmesinde mineral maddelerin ne kadar önemli olduğunu gösterir. Süt sığırları için Ca, P, Mg ve tuz önemli minerallerin başında gelir. Ancak, sığırın yediği yetiştirildiği toprak Mn, I, Se, Cu, Co ve Zn bakımından yetersiz ise, rasyonda bu mineralleri içeren premiks ler kullanılmalıdır. Süt sığırlarının beslenmesinde mineral madde yetersizliği süt veriminde düşmeye, çeşitli hastalıklara karşı hassasiyete ve döl verimi bozukluklarına neden olur. Ancak hayvana gereğinden fazla mineral madde vermek de zararlı etki yapar. Bu nedenle hayvanların yaşam fonksiyonlarının yerine getirmesini ve veriminin optimum düzeyde tutulması açısından mineral maddelerin, hayvanların gereksinimlerini karşılayacak ölçüde verilmesi gerekir. Tuz (NaCl): Süt sığırlarının rasyonunda yaşamın sürdürülebilmesi için her 100 kg vücut ağırlığı için 4-6gr/gün tuz a ihtiyaç vardır. Ayrıca hayvana, her kg süt üretimi için de gr/gün tuz verilmelidir. Tuz ihtiyacının, rasyon KM sinin %0.45 i olarak ifade edilmesi de mümkündür. Laktasyondaki ineklerin günlük tuz ihtiyaçları, hayvanın canlı ağırlığına ve süt verimine bağlı olarak gr a veya daha yukarıya kadar çıkabilir. Sütçü ineklerin günlük tuz ihtiyaçları genel olarak şu şekilde de ifade edilebilir; Kurudaki inekler için: gr./gün Laktasyondaki inekler için: gr/gün Alelade yemler, süt sığırlarının tüm ihtiyacını karşılayacak kadar tuz ihtiva etmezler. Yalama taşı, kurudaki ineklerin ve düvelerin tuz ihtiyacını karşılamakta yeterlidir. Laktasyondaki ineklerin tuz ihtiyaçları ise, ancak rasyona tuz eklemek suretiyle karşılanabilir Makro mineraller Kalsiyum (Ca) Ca, süt sığırları için çok önemli bir mineral maddedir. Vücuttaki Ca un önemli miktarı süt ile salgılanır. Laktasyondaki ineklerin Ca ihtiyacı= gr/gün yaşama payı gr/1 kg süt tür. Buna göre günlük Ca ihtiyacı gr/gün olarak ifade edilebilir. Ca ihtiyacı bazen, rasyon KM sinin % sı olarak da ifade edilebilirsüt ineklerinin yaşama payı için günlük Ca ihtiyacı gr dır. Her kg %4 yağlı süt, ortalama 1.2 gr Ca içerir. Ancak, rasyondaki Ca un hayvan tarafından %38-45 i değerlendirilir. Bu nedenle her litre süt üretimi için gr Ca hesaplanır. Süt ineklerinin Ca ihtiyacı 2.3. numaralı formül ile hesaplanabilir;

24 24 Ca(gr) = ( x CA)+(1.22x %4 yağ a göre düzeltilmiş süt verimi) / (2.3) Formüldeki 0.38 değeri, ineklerde yemdeki Ca un emilim etkinliğini gösterir. NRC(1989a) ya göre ; Yaşama payı Ca (g/gün) = CA (2.4) YPCa= x 600 =24.3 g/gün Verim payı Ca=1.22 DSV/0.38 Verim payı Ca (g/gün)=3.21 DSV...(2.5) (DSV: Düzeltilmiş süt verimi) VPCa (g/gün)=3.21 x 600 = 96.3 g/gün) Ca (g/kg süt) = %yağ (2.6) TCa: YPCa +VPCa (2. 6-1) Fosfor (P): P: Süt sığırlarının P a olan ihtiyaçları fazladır. Bunun nedeni, P un hem kemik, hem de süt bileşiminde bulunmasıdır. Ancak yine de süt sığırlarının P a olan ihtiyaçları Ca a olandan daha azdır. Ca/P oranı /1 kabul edilir. Laktasyondaki ineklerin P ihtiyacı_1-12 gr/gün yaşama payı gr/1 kg süt verim payıdır. Günlük P ihtiyacı canlı ağırlığa ve süt verim seviyesine bağlı olarak gr arasında değişir. P ihtiyacı, toplam rasyon KM sinin % 0.3-%0.4 ü olarak da ifade edilmektedir. Süt sığırları vücut P rezervlerinin sınırlı olması, ya da metabolizmada yeterince değerlendirilmemesi nedeniyle uzun süreli P yetmezliğini tolore edemezler. Rasyonda Ca un yüksek, vitamin D nin düşük düzeylerde bulunması, P un değerlendirilmesini azaltır. Süt, %0.9 oranında P içerir. İneklerde yemdeki P un kullanılabilirliği %45-50 dir. Kaba yemlerde P miktarı oldukça düşüktür. Tahıllar,değirmencilik yan ürünleri ve protein kaynaklı yemler ise P bakımından zengindir. Çoğu zaman rasyona inorganik P ilavesi gerekir. Ergin süt ineklerinin günlük P ihtiyacı gr dır. Süt ineği rasyonları KM esasına göre % P içermelidir. Süt ineklerinin P gereksinimi (2.7) no lu formül ile hesaplanır; P, gr=(0.143 x CA) + (0.99 x %4 yağ a göre düzeltilmiş süt verimi) / 0.50 (2.7) Yukarıdaki formülün paydasında bulunan 0.50 değeri P un emilim etkinliğini göstermektedir. NRC(1989a) ya göre; Yaşama payı P(g/gün) = ( CA)/0.5 = CA.(2.8) Verim payı: P(g/gün)= 0.99 FCM/0.5 =1.98 DSV (2.9) Gebeliğin son 2 ayındaki gereksinme;

25 25 P(g/gün) = CA..(2.10) Sütteki yağ düzeyine bağlı olarak 1 kg süt için gereksinilen P, NRC(1989a) ya göre şu şekilde hesaplanır; P(g/kg süt) = %yağ..(2.11) P(g/gün)= CA...(2.11-1) Ca/P oranı: Rasyonun Ca/P oranı uygun olduğu takdirde, rasyonda vitamin D ye olan ihtiyaç da azalır. Süt sığırlarında Ca/P oranının 1/1 veya 2/1 olması, eğer rasyon yeterli miktarda vitamin D içeriyorsa, uygundur. Mağnezyum (Mg): Ergin sığırların rasyonlarında Mg un eksik olması halinde 2-18 gün içinde septomlar görülür. En düşük Mg ihtiyacı; -Buzağılar için: gr/gün/100 kg canlı ağırlık -İnekler için : gr/gün/100 kg canlı ağırlık (yaşama payı)+0.12 gr/1 kg süt verimi Buzağı rasyonuna %0.06, inek rasyonuna ise %0.20 oranlarında Mg eklemenin, hayvanın minimum Mg ihtiyacını karşılayacağı söylenebilir. Süt önemli miktarda Mg içermektedir (%0.015). Kaba ve dane yemlerin çoğunda Mg yeterli miktarlarda bulunmaktadır. Dane yemlerdeki Mg %30-40, kaba yemlerdeki ise %20 sindirilirler. Yüksek verimli ineklerde ve çayır tetanisi riski bulunması durumunda rasyondaki Mg oranı % arasında olmalıdır. Mineral madde bakımından yetersiz görülen rasyonlara hayvan tarafından kolayca sindirilebilen ve ucuz olan Mg0, hayvan başına günde gr eklenmelidir. Yaşama payı Mg gereksinmesinin g olduğu ve 1 kg süt için 0.12 g Mg un hayvana sağlanması gerektiği bildirilmektedir. Süt önemli miktarda Mg içermektedir (%0.015). Dolayısıyla günlük Mg ihtiyacı Mg (g/gün) = SV (2.12) Potasyum (K): Sığırın minimum K ihtiyacı belirlenmemiştir. Ancak rasyondaki K düzeyinin, Toplam rasyon KM sinin; - buzağılarda % i, -laktasyondaki ineklerde ise, %1 i olmasının uygun olacağı söylenebilir. Sütün K içeriği %0.15 tir. Laktasyondaki ineklerin minimum K ihtiyacı %0.70 olup, bu miktar yüksek süt verimli ineklerde laktasyon başında %1 e kadar çıkabilmektedir. Kükürt (S): Sütte bulunan S miktarı %0.03 kadardır. Laktasyondaki ineklerin rasyonlarında bulunması gereken S miktarı ise %0.20 dir Mikro mineraller Yukarıda anlatılanların dışındaki minerallere sığırların çok az ihtiyacı vardır. Bu nedenle beslemenin normal yapılması halinde, rasyona bu mineral maddelerden eklemek,

26 26 gerekmez. Ancak süt veriminin yüksek oluşu ve rasyonda kullanılan yemlerin kompozisyonlarındaki farklılıklar nedeni ile, sığırlarda, bu tür mineral eksiklikleri de görülebilir. Bu konuda, bir iz mineral tuzu ile besleme yararlı olabilir. Sığırların iz mineral eksikliği halinde ortaya çıkabilecek septomlar Tablo 2.7 de verilmiştir. Demir (Fe): Kan yapımı için gereklidir. Sütte 10 mg/kg Fe vardır. İneklerde minimum Fe ihtiyacı rasyon KM sinde 100 mg/kg bulunursa, hayvanın ihtiyacı karşılanır. Süt inekleri ppm miktarda Fe e tolerans gösterebilirler. Böyle bir durumda zehirlenme olmaz. Bakır (Cu): Cu ve Fe in emilmesi ve kan yapımı için çok önemlidir. Sütte bulunan Cu miktarı, laktasyon ilerledikçe azalır. İneklerde Cu ihtiyacı rasyon KM sinde 10 mg/kg ile karşılanabilir. İyot (I): Süt ineklerinde yemle alınan iyot un yaklaşık %10 u sütle atılır. Hayvanın minimum ihtiyacı rasyon KM sinde 0.6 ppm kadardır. Ergin sığırlar için 0.5 mg/kg iyot, hayvanın ihtiyacını karşılayabilmektedir. İyot eksikliği belli bölgeler için özel olup, her bölgede görülmez. Rasyonda soya fasulyesi küspesi gibi guatr yapıcı maddelerin miktarı çok fazla değilse, iyotlu tuzla besleme, iyot eksikliğini önemli ölçüde önler. Kobalt (Co): Co, rumen bakterilerinin B12 vitaminini sentezlemesini sağlar. B12 vitamini DNA ve kan yapımında çok önemlidir. Co varlığında rumende bakteriler tarafından üretilir. Eksikliğinde kansızlık, yemden yararlanmada azalma, kısırlık, verim düşüklüğü görülür. İneklerde Co ihtiyacı rasyon KM sinde minimum 0.1 mg / kg, maksimum mg /kg bulunması ile karşılanabilir. Manganez (Mn): Süt ineklerinde Mn ihtiyacı rasyon KM sinde 40 mg /kg dır. Çinko (Zn): Süt ineklerinin Zn ihtiyacı rasyon KM sinde 40 mg /kg olarak belirlenmiştir. Selenyum (Se): Süt ineklerinin Se ihtiyacı rasyon KM sinde 0.2 mg /kg kadardır. Tablo 2.7. Sığırın iz mineral ihtiyaçları ve eksiklik septomları (x) Mine- Günlük ihtiyaç Eksiklik septomları ral Mn Buzağı: rasyon KM sinde 7-10 ppm İnek: Rasyon KM sinde 20 ppm Yeni doğmuş buzağı: Deforme olmuş kemikler, bükük bacaklar. Yüksek oranda hububat ve düşük oranda kaba yem içeren rasyonlarla beslenen sığırlarda vücut hareketlerinde düzensizlik Zn Buzağı: Rasyon KM sinde 8-10 ppm İnek: rasyon KM sinde 40 ppm Kaşınma, dik yürüyüş, ayaklarda ve dizlerde şişme, derinin kalınlaşması, erkek buzağılarda normalden küçük testisler, ineklerde düşük fertilite S Kuru rasyonda %0.2 Düşük verim, kötü nitrojen kullanımı, selülozun iyi hazmedilmemesi F Çok az miktarlarda gerekmektedir. 10 ppm üzerinde toksik etki yaparak dişleri ve kemikleri deforme eder. Se En az 0.05 ppm. Laktasyondaki inekler için: rasyon KM Yüksek oranlarda buzağı ölümü, atılmakta geciken plasenta olaylarında artış, 3 ppm üzerinde toksik etki yapar. Sinde 0.1 ppm (x) Moran, 2005

27 Organik Maddeler Yemdeki organik madde miktarı toplam kuru madde ile, kül miktarı arasındaki fark kadardır. Protein, yağ ve karbonhidratlar olmak üzere 3 çeşit organik madde vardır Protein: Yem maddelerindeki protein muhtevası genellikle ham protein olarak açıklanır. Yem örnekleri laboratuarda N muhtevasını belirlemek için analiz edilir. N muhtevasından hareketle yemdeki ham protein no lu formül ile hesaplanır. HP =N x 6.25 (2.13) Bu eşitlik, rasyon proteininin ihtiva ettiği ortalama %16 N tüketimi üzerine dayandırılır (Anonim, 2010). Proteinlerin hepsi karbon, hidrojen, oksijen ve azot ihtiva ederler. Ayrıca çoğu proteinler kükürt, bir kısım proteinler ise P ve Fe de bulundururlar. Proteinlerin yapısı: Proteinler amino asitlerden yapılmıştır. Muhtelif proteinlerin, bir protein molekülünde bulundurdukları amino asitlerin sayı ve/veya sırası birbirinden farklıdır. Bu özellik bakımından birbirinin aynı olan 2 protein bile yoktur. Bazı proteinlerde önemli amino asitlerden hiç birisi bulunmaz. Bunun, beslenme açısından önemi vardır. Çünkü, bu tür amino asitler tek mideli hayvanlarda vücutta sentezlenemez. Oysa, normal bir beslenme için bunların çoğu şarttır. Ruminantlarda ise bu proteinler rumende, Rumen mikroorganizmaları tarafından sentezlenebilmektedir. Sığır da bu mikroorganizmaları sindirmek suretiyle üretilen proteinlerden yararlanır. Bu nedenle süt sığırı beslenmesinde rasyondaki proteinin kalitesi çok fazla önem taşımaz. Proteinlerin fonksiyonları: Yıpranan dokuları onarmak, hormonların sentezlenebilmesi için gerekli amino asitleri sağlamak, sütün protein muhtevasını tamamlamaktır. Ayrıca protein, hayvan vücudunda enerji kaynağı olarak da kullanılabilmektedir. Protein ihtiyacı: Bir süt sığırı rasyonundaki protein, rasyon kuru maddesinin %8-10 u kadardır. Laktasyondaki ineklerin vücut büyüklüğü ve süt verimine bağlı olarak 2-4 kg/gün proteine ihtiyaçları vardır. Bir ineğin ihtiyaç duyduğu protein miktarı ineğin vücut büyüklüğüne, büyümesine, süt verimine ve gebelik dönemine bağlıdır. Bununla birlikte, protein ihtiyacı üzerine süt üretimi major etkiye sahiptir. Süt üretiminin farklı seviyeleri için ham protein ihtiyacı Tablo 2. 8 de gösterilmiştir. Yemlerin protein içerikleri ve ruminantların protein ihtiyaçları genelde toplam protein olarak ifade edilmektedir. Bunun nedeni, ruminantların, protein olmayan azotlu bileşikleri de proteinler kadar iyi kullanabilmeleridir. Protein, ham protein olarak ölçülür. Ham protein = Rumende yıkılabilen proteininin toplamı + rumende yıkıma dirençli diyet proteinidir. Tablo Laktasyonun farklı dönemleri için ham protein ihtiyacı (x) Süt üretim devresi Ham protein ihtiyacı (%) Laktasyon başı Laktasyon ortaları Laktasyon sonu Kuruda (x) Moran, 2005 Sürünün protein ihtiyacı hesaplandığı zaman, ham protein veya ungradable diyet proteini rakamaları kullanılabilir. Rumen degradable ve undegradable diyet proteini için ihtiyaçlar sadece tahmini olarak hesaplanabilir.

28 28 Gelişmekte olan sığırların rasyonlarında yeterli miktarda protein bulunmaması durumunda, büyüme yavaşlayarak erginlik gecikir. Yetersiz düzeyde protein içeren rasyonla beslenen laktasyondaki hayvanlarda ise süt verimi düşer, vücut proteini harcanarak negatif bir azot dengesi oluşur. Rasyondaki protein eksikliğinin aşırı olması durumunda ise, sütün, yağsız kuru madde oranında da düşme görülür. Sığırları gerekenden fazla miktarda protein içeren rasyonla beslemenin fizyolojik açıdan her hangi bir sakıncası yoktur. Ancak, proteinin pahalı olması nedeni ile ekonomik açıdan uygun olmaz. Proteinler vücutta fazla miktarda depo edilemezler. Bu nedenle de rasyon, gerektiği miktarda protein içermelidir. Süt sığırlarının tüm protein ihtiyacının, mutlaka protein beslemesi ile sağlanması gerekmez. Çünkü sığırlar protein olmayan azotlu maddelerden de protein sentezleyebilmektedir. Bu nedenle sığır protein ihtiyacının bir kısmını mikrobiyal amino asitlerden karşılar. Ancak mikrobiyal protein sentezi için de karbon, hidrojen ve oksijen gerekmektedir. Vücutta protein rezervinin kısıtlı olması nedeniyle, rasyondaki protein düzeyinin düşük olmasının olumsuz etkisi, çok kısa süre içinde görülür Protein ihtiyacının belirlenmesi: Hayvanların protein ihtiyacı belirlenirken, 3 kriter dikkate alınır; -Yaşama payı protein ihtiyacı -Dışkı metabolik azotu, -Verim payı protein ihtiyacı Gebelikte fetüs ve yavru zarlarının gelişimi, büyüme ve laktasyon için duyulan gereksinme, verim payı gereksinmesi olarak dikkate alınmalıdır. Protein ihtiyacının belirlenmesinde uzun yıllar ham protein ve sindirilebilir ham protein üzerinde durulmuştur. Ancak bilindiği gibi ruminantlarda tüketilen proteinlerin büyük kısmı rumende mikrobiyal aktivite sonucunda yıkılmakta ve yeniden mikroorganizma proteini olarak sentezlenmektedir. Ruminantların dışkılarındaki proteinlerin büyük bir kısmını da sindirilemeyen mikrobial proteinler oluşturmaktadır. Bu da, normal protein sindirilebilirliğini anlamsız kılmaktadır. Protein sindirilebilirliğinde esas üzerinde durulmasıgereken konu, gerçek sindirilebilirliğin belirlenmesidir. Yine mikrobiyal fermentasyonun sindirim tüpünün aşağı kısımlarında meydana geldiği hayvan türlerinde de mikroorganizmalar sindirilmediklerinden, tamamen dışkıya geçmektedirler. İşte bu durumlar proteinlerin sindirilebilirliğinde karmaşıklıklara neden olmaktadır. Ayrıca, yüksek verimli süt hayvanlarında ve hızlı gelişen besi hayvanlarında bazı durumlarda yüksek gereksinme, rasyonun kaba yemlere dayalı olması ve besi hayvanlarında yüksek kesif yem içeriğine bağlı olarak gelişen rumen asidozu nedeniyle mikrobiyel gelişme ve mikrobiyel protein sentezinin aksaması gibi) mikroorganizmalar tarafından sentezlenen protein miktarı, bu hayvanların amino asit gereksinimlerini karşılamaktan uzak olabilmektedir. Bu durumda bu hayvanlara, daha fazla miktarda rumende yıkılmayan proteinlerin verilmesi gerekmektedir. BU nedenle ARC (1980; 1984a) ve NRC(Anonim, 1985a) ruminant hayvanlar için protein gereksinmelerinin hesaplanmasında rumende yıkılabilir protein (RYP) gereksinmesi ve rumende yıkıma dirençli olan protein [(bypass protein (RYDP)] gereksinmesi kavramını geliştirmişlerdir. Bunun yanında emilebilir protein NRC (Anonim, 1989a) ve metabolik protein (AFRC (Anonim, 1993) gereksinmelerinden de bahsedilmekteve farklı ülkelerde protein gereksinimleri bu yaklaşımlarla hesaplanmaktadır. Metabolik protein yaklaşımı, rumende yıkıma dirençli sindirilebilir yem proteini ile sindirilebilir bakteri proteinini içermektedir.