AVUSTURYA İKTİSAT OKULU 1

Transkript

1 AVUSTURYA İKTİSAT OKULU 1 Yazan: Fritz Machlup Çeviren: İrfan Kalpalı Avusturya Ekonomi Okulu akademik bir kurum değildir ancak, muhakeme, analiz tekniği, araştırma programı ve teorik sistem açısından diğer ekonomi okullarından ayrılır. Bu okul, önemli hususlarda klasik iktisatçılardan, tarihçi okuldan, Marx'ın Ekonomi Okulu'ndan, geleneksel ve matematiksel ekonomiden ayrılır. Bununla birlikte Avusturya Okulu'nun bir çok ilkesi neo-klasik dönem ve modern ekonomiye dahil edilmiştir. Okulun bütün üyeleri, tanınmış okul kurucusu Carl Menger'in "Ekonomi İlkeleri" ve "Ekonomi Problemleri ve Sosyoloji " adlı çalışmalarından anlaşıldığı gibi; Avusturya Okulu, tamamen tekdüze bir sistem olmadığını kabul ederler. İkinci kuşağa mensup ve okulun kurucu yardımcıları olarak kabul edilen Eugen von Böhm-Bawerk ile Friedrich von Wieser, birbirleriyle ve Menger'le bir çok konuda önemli anlaşmazlıklar içindedir. Bu da Avusturya Okulu'nun bütün üyelerince paylaşılan bir doktrin olarak tanımlanmasını güçleştirmektedir. 1890'lı yıllarda dört tipik prensip öne sürülmüştür. Bunlar marjinalizm, azalan marjinal fayda, faydadan vazgeçme maliyeti, tamamlayıcı faktörlere göre değerin belirlenmesidir. Sonraki yıllarda tipik Avusturya modelinde olduğu gibi ana vurgu metodolojik bireycilik ve subjektiflik üzerinde toplanmıştır. Avusturya Okulu bir bütün olarak değil de, metodoloji yaklaşımı, Avusturya Değer Teorisi, Avusturya Sermaye Teorisi, Avusturya Ticaret İlişkisi Teorisi ve Avusturya Ekonomik Özgürlük Teorisi olarak ele alındığında, okulun sadece ilk iki görüşte birleştiği, diğerlerinde bölündüğü görülür. 1 Fritz Machlup, "Austrian Economics" in: The McGraw Hill Encyclopedia of Economics, 2 nd ed. London: McGraw Hill Co. 1994, s:

2 ÖNCÜLER, İLERLETENLER VE TAKİPÇİLER Değer teorisini işleyen bir çok Avusturya Okulu ilkesine ilk dönem ekonomistleri değinmişlerdi. Galiani (1750), de Condillac (1776), Auguste Walras (1831), Lloyd (1834), Dupuit (1846) ve özellikle Gossen fayda ve kıtlık kavramları üzerinde çalışmışlardır. Son üçü ve hatta Galiani bile azalan marjinal fayda kuramını tamamen yerleştirmişlerdir. Bir çok yazar, özellikle Von Thünen ve Cournot marjinalizmin faydaya atfedilmediğini açıklamışlardır. İlk dönem ekonomistleri ve Menger arasındaki en büyük fark; öncülerin açıklığa kavuşmamış temel hipotezler üzerinde bütünleşmiş bir teorik sistem kuramamış olmalarıdır. Ancak, aynı temel varsayımlar üzerinde. bunlardan bağımsız olarak varsayımsaltümdengelimli bir sistem kuran Mengerin çağdaşları da vardır: William Stanley Jevons (1862, 1870) ve Leon Walras (1873). Menger ile bu anılanlar arasındaki başlıca fark, Menger'in izah tarzı teorik olurken, onların izah tarzının matematik sembollerle işlevlendirilmesidir. Bu muhtemelen, neden, 19. yüzyılın son on yılında Menger'in Londra ve Lozan'daki meslekdaşlarından daha fazla takipçisi olduğunu ve Avusturya Okulu'nun neden matematik okulu olarak nitelendirilmediğini açıklar. Böhm-Bawerk ve Wieser'in çalışmaları Avusturya Okulu'nun dünya çapında yayılmasında büyük rol oynamıştır. Sonraki Avusturya kuşağından Ludvig von Mises ve Fredrich A. von Hayek gibi ekonomistler İngiltere ve Amerika'da uzun süre yaşamış, öğretmenlik yapmış ve izleyenlerini büyük ölçüde etkilemişlerdi. AVUSTURYA OKULUNUN BAŞLICA İLKELERİ Pek çok Avusturya Okulu üyesi kişisel görüşlerini şöyle ifade etmişlerdir. 1- Metodolojik Bireycilik: Ekonominin izahı yapılırken, bireyin hareketleri ve kollektif grupların bireyden bağımsız hareket edemeyecekleri gözönünde bulundurulmalıdır. 2- Metodolojik Sübjektiflik: Ekonominin izahında, edinilmiş ve edinilecek bilgilerle, dış gelişmeler ve özellikle istendik davranışlar sonucunda oluşan beklentilerle belirlenen karar ve seçimler gözönünde bulundurulmalıdır.

3 3- Marjinalizm: Bütün ekonomik kararlarda, değerlerde, maliyetlerde, gelirlerde, verimlilikte, vb. fayda; toplama eklenen veya çıkarılan son birimin getireceği faydanın önemine bağlı olarak belirlenir. 4- Zevkler ve Tercihler: Piyasa fiyatını (reel ve potansiyel), mal ve hizmetlerin sübjektif değerleri talebi etkilediğinden tüketiciler belirler. Tüketilen her mal veya hizmetin azalan marjinal faydası, tüketicinin gelirinin kullanımını etkiler. 5- Fırsat Maliyeti: Üreticilerin ve diğer ekonomik faaliyette bulunanların hesapladığı bu maliyetler, verimli hizmetlerin sadece bir malı elde etmek için kullanılışında diğer bir malı elde etmekten vazgeçmeyi ifade eder. 6- Tüketim ve Üretim Zaman Yapısı: "Zaman Tercihi" malların gelecek yerine bugün veya belirsiz bir zamanda tüketmek için varolan tercihin yenilmesini ve yatrımların uzun süreç içinde çok sayıda girdilerden elde edilen çıktılardan oluştuğunu ifade eder. Bu son öneriler Böhm-Bawerk'in sermaye teorisinin iki temel ilkesini ifede etmektedir. Gelecek değerinin indirgenmesindeki görüş açısı ( veya Irving Fischer'in terminolojisinde "sabırsızlık") tüketiciyi gelecekte olması beklenen fayda tüketimini azaltmaya teşvik eder, bu nedenle, tasarruf ve sermaye birikimi yok denecek kadar azdır. "Dolaylı üretim" uzun vadeli bir üretimden sonra verimli hizmetlerin kullanımı (iş, yerleşim) bu hizmetleri daha verimli hale getirir, ki bu da sermaye talebine açıklık getirir. Menger ve Wieser sermaye ve faiz teorisini kabul etmemişler, ancak bu teorinin ana ilkeleri bir çok Avusturyalı ekonomist tarafından kabul edilmiştir. OKUL İÇİ ANLAŞMAZLIKLAR Avusturya ekonomisterinden Mises'in önerdiği oldukça tartışmalı iki düşünce daha vardır. 7- Tüketici Özgürlüğü: Tüketicinin etkisi mal ve hizmet talebi üzerinde doğrudan doğruya hissedilir. Dolaylı olarak ise, serbest rekabetçi piyasada belirlenen fiyatlara göre, üreticilerin ve yatırımcıların üretim planları üzerindeki tüketicinin etkisi üzerinde önemle durulması gereken bir gerçektir. Bununla birlikte mal ve hizmetlerin miktarının, kalitesinin ve fiyatının belirlenmesinde tüketicinin etkisi, ancak devletin alıcı ve satıcıların özgürlüğünü kısıtlamaktan ve piyasaya müdahale etmekten kaçınmasıyla kendini gösterir.(

4 Bir başka deyişle bu düşünce Pareto'nun optimum kuramının aynısıdır. Öneri değer yargısıdır.) 8- Siyasi Bireycilik: Siyasi ve ahlaki özgürlük ancak bireylere tam ekonomik özgürlük verilerek korunabilir. Ekonomik özgürlükteki kısıtlamalar er ya da geç devletin zorlayıcı faaliyetlerinin genişlemesine (artmasına) ve nihayet Kapitalist toplumların 19. yüzyılda elde ettikleri kişi özgürlüğünün zayıflatılmasına ve tahribine neden olur. (Bu ekonomik önerilerden çok politik önerilerde geçerlidir.) Sonradan eklenen bu iki düşünce Avusturyalı ekonomistlerce kabul edilmemiştir. Joseph Schumpeter (1954) marjinalizm ve kapitalist düşünce sistemi arasında kurulan bağa karşı çıkmıştır. Avusturya Okulu ne yazık ki Amerika'da daha özgürlükçü bir program olarak nitelendirilmiştir. Avusturyalı ekonomistler arasında çok sayıda tartışma görülür. Menger, Böhm- Bawerk'in sermaye ve faiz teorisini ciddi bir hata olarak görür. Böhm-Bawerk ve Wieser toplam faydanın (kime? ne için?) marjinal fayda (veya fiyat) ve miktar çarpımına mı yoksa marjinal faydanın integraline mi eşit olduğu konusunda anlaşmazlığa düşmüşlerdir. Buna ilişkin olarak, bu konu, fayda fazlasında (surplus) problem yaratan önemli bir konuydu. Kardinal faydaya karşı ordinal fayda ve faydanın ölçülebilirliği üzerindeki anlaşmazlıklar bugüne kadar süregelmiştir. Halen, Avusturya okulunda ileri sürülen ekonomik dengenin ölçüsü sorunu çözümlenememiştir, açıkça görülüyor ki cevap, denge ile neyin kastedildiğine bağlıdır. Şüphesiz farklı mallar için yapılan harcamaların marjinal fayda dengesi ailenin yaptığı harcamaların dengesine eşittir, fırsat maliyeti ise daha kapsamlı bir dengedir. Menger, denge hakkında ileri sürülen teorileri reddetmiştir. Menger'in özellikle Walrasçı genel denge kuramında piyasa dengesinin bir kısmından bahsetmesi, değişen intibak olarak yorumlanan basit eğilimlerin açıklanmasında denge sisteminin kullanılmasına karşı olduğunu göstermez. Avusturyalı ekonomistler denge hususunda izlenen yola büyük önem vermişlerdir, fakat dengenin belli bir noktada tatmin edici kesin durumlarını formüle edememişlerdir.

5 AVUSTURYA KÖKENLİ EKONOMİSTLER Avusturya'da doğan veya yaşayan bütün ekonomistler Avusturya Ekonomi Okulu'nun üyesi olduğu düşünülmekle birlikte bu doğru değildir. Böhm-Bawerk ve Wieser, Rugen von Philippovich, Emil Sax, Robert Zuckerandl, Johann von Komorzynski, Robert Meyer ve Richard Schüller'in yanında buna ikinci kuşak ekonomistler de dahildir. Hepsinin eserleri aynı yüzyılda yayınlanmıştır. Aynı dönemde yaşamış iki Viyanalı ekonomist Rudolph Auspitz ve Richard Lieben Avusturya kökenli olmayan Avusturyalı olarak nitelendirilirler ve Matematik Okulu'na dahil edilirler. Joseph Schumpeter, Walrasçı görüşe güçlü bir bağlılığı olduğu halde aynı şekilde nitelendirilmekte ve genelde üçüncü kuşak Avusturyalı ekonomistlerden sayılmaktadır. Eserleri 1900 yılından sonra yayınlanmaya başlanan bu kuşak ekonomistleri Böhm-Bawerk Okulu'nun üyesiydiler. Bu grubun en önemli üyeleri Mises, Schumpeter, Hans Mayer, Alfred Amonn, Richard von Strigl ve Leo Schönefeld-Illy'dir. Eserleri 1920'lerde yayınlanmaya başlananlar dördüncü kuşak olarak kabul edilirler. Alexander Mahr hariç, hepsi Viyana'da 1922'den 1934'e kadar Mises'in başında bulunduğu özel okulun üyeleri idiler. Bunlar Friedrich A. von Hayek, Gottfried Haberler, Fritz Machlup, Oskar Morgenstern ve Paul N. Rosenstein- Rodan'dır. Bunların birçoğu 1935'ten önce olmak üzere 1938'den önce hepsi Viyana'yı terketmişlerdir. Temsilcisi Erich Streissler olan olan Avusturya Okulu'nun beşinci kuşağı halen Viyana'da çalışmalarını sürdürmektedirler. AVUSTURYA KÖKENLİ OLMAYAN AVUSTURYA EKONOMİSTLERİ Avusturyalı ekonomistler, kullandıkları analiz metodları ve temel hipotezlerden ziyade doğduğu ve yaşadığı yere göre vasıflandırıldığında, gerçek Avusturyalı olmayan bir çok Avusturya ekonomistine rastlamak mümkündür. Aslında Charles Gide ve Charles Rist, 1909 gibi erken bir zamanda, " son zamanlarda Avusturya Okulu'nun Avusturyalı olmasından çok Amerikalı olduğunu" yazmışlar ve bunu tutkuyla işleyen yazarlardan bahsetmişlerdir. Avusturya Ekonomi Okulu yanlıları arasında, Avrupa Kıtası'nda İtalya'da Maffeo Pantaleoni ve sonraları Augusto Craizani, Hollanda'da Nicolas Gerard ve G.M. Verrjn-Stuart, Fransa'da Paul Leroy-Beaulieu, Adolphe Landry ve Gaetan Pirou, Danimarka'da Laurist Vilhelm Birck ve en önemlisi İsveç'te Knut Wicksell vardır. William Smart ve William Robert Scott Avusturya Ekonomi öğretilerine göre en açık fikirli ekonomistler olarak kabul edildikleri için bizim çağdaşlarımız Lionel Robbins ve John R. Hicks'te eklenebilir.

6 "Avusturya bağlantısı"ndan dolayı Amerika'da 19. yüzyılın son on yılında yayınlanmaya başlanan en az beş ekonomistten söz edilebilir. John Bates Clark marjinal verimlilik teorisini bunlardan bağımsız olarak geliştirmiş, fakat bu çalışma Avusturya çalışmasıyla bir noktada birleşmiştir. Irving Fisher, değer teorisinde Walras görüşünü, farksızlık eğrisi teorisinin gelişiminde, Edgeworth görüşünü, en çok da sermaye ve faiz teorisinde Böhm- Bawerk görşünü savunur. David J. Green Wieser'in " Fırsat Maliyeti" teorisine katkıda bulunmuştur. Avusturya maliyet ve değer teorisini kaleme alan Herbert J. Davenport bazı hususlarda bir kurucu olarak görülür. Son olarak, Frank A. Fetter değer teorisine gerçek Avusturyalı ekonomistlerin yaptığından çok daha fazla Avusturya kimliği kazandırmış ve fizik geliri düşüncesini üretmiştir. Bir kaç yıl sonra Mises 1940'da Amerika'ya gidince New York'ta bir Mises semineri başlatmıştır. Öğrencileri arasında " müteşebbis ilişkisi" teorisi ile İsrael M. Kirzner ve özgürlükçü anarşizmi benimsemesi ile Murray N. Rothbard dikkat çekmektedir. Son olarak Alman kökenli, Berlin ve Londra'da dereceler almış olan Ludwig Lachmann, Amerika- Avusturya Ekonomisi'nin kısa biyografilerini kaleme alan bir yazar olmuştur. KAYNAKÇA: Böhm-Bawerk, Eugen von, Capital and Interest, 3 vols., Libertarian Press, South Holland, III.,1959, first published as Kapital und Kapitalzins, 1884, 1889 and 1912; Hayek, Friedrich A. von, The Pure Theory of Capital, Macmillan, London, 1941; Hayek, Friedrich A. von, Individualism and Economic Order, University of Chicago, 1948; Hayek, Friedrich A. von, "Economic Thought, VI; Austrian School", International Encyclopedia of the Social Sciences, vol. 4, Macmillan and Free Press, New York, 1968, pp ; Hicks, John R., and Wilhelm Weber, Carl Menger and the Austrian School and Economics, Clarendon Press, Oxford, 1978; Kauder, Emil, A History of Marginal Utility Theory, Princeton University Press, Princeton, N.J., 1965; Kirzner, Israel M., Perception, Opportunity, and Profit:Studies in the Theory of Entrepreneurship, University of Chicago Press, Chicago, 1979; Menger, Carl: Principles of Economics, Free Press, Glencoe, III, 1950, first published as Grundsatze der Volkswirtschaftslehre, 1871; Menger, Carl, Problems of Economics and sociology, University of Illinois Press, Urbana, 1963, first published as Untersuchungen über die Methode der Socialwissenschaften und der Politischen Okonomie Insbesondore, 1883; Mises, Ludwig von, The Theory of Money and Credit, Yale University Press, New Haven, Conn., 1953, first published in German, 1912; Mises,

7 Ludwig von, Socialism: An Economic and Sociological Analysis, Jonathan Cape, London, 1969, first published in German, 1922; Mises, Ludwig von, Human Action: A Treatise on Economics, Regnery, Chicago, 1966, 1 st ed., 1949; Rosenstein-Rodan, Paul N., "Marginal Utility" International Economic Papers, vol.10, pp , first published, with bibliography, as "Grenznutzen," Handvorterbuch der Staatswissenschaften, vol 4, 1927; Schumpeter, Joseph A, The Theory of Economic Development, Harvard University Press, Cambridge, Mass., 19934, first published in German, 1912; Schumpeter, Joseph A, History of Economic Analysis, Oxford University Press, New York, 1954, p. 870; Spadaro, Louis M. (ed.), New Directions in Austrian Economics, Sheed, Andrews and McMeel, Kansas City, Mo., 1978; Wieser, Friedrich von, Naturel Value, Kelley and Millman, New York, 1956, first published as der Natürliche Wert, 1889.