I. DÜNYA VE TÜRKİYE EKONOMİSİNDEKİ SON GELİŞMELER

Transkript

1 HAZIRGİYİM VE KONFEKSİYON SEKTÖRÜ OCAK - EYLÜL İHRACAT R PERFORMANS DEĞERLENDİRMESİ İİTKİİB GENEL SEKRETERLİİĞİİ AR & GE E VE MEVZUAT ŞUBESİİ Ekim 2009

2 İÇİNDEKİLERİ İ YÖNETİCİ ÖZETİ...1 Dünya ve Türkiye Ekonomisindeki Gelişmeler...1 Hazırgiyim ve Konfeksiyon İhracatı %23,2 Azaldı...2 Ortadoğu Ülkeleri Dışında Tüm Ülke Gruplarına İhracat Düşüşü Var...2 Ürün Grupları Bazında İhracat Performansı...3 Üretim ve Kapasite Kullanımındaki Gelişmeler...3 Performansa Etki Eden Faktörler...4 I. DÜNYA VE TÜRKİYE EKONOMİSİNDEKİ SON GELİŞMELER...5 I.1. Dünya Ekonomilerinde Resesyondan Güçlü Çıkış Sinyalleri...5 I.1.1. ABD Ekonomisinde Toparlanma Sürüyor...6 I.1.2. AB Ekonomilerinde Büyüme Gözleniyor...7 I.1.3. Almanya Ekonomisinin Resesyondan Çıkışta Öncü Olması Bekleniyor...9 I.1.4. İngiltere Merkez Bankası ndan Önemli Miktarda Likidite Akışı...9 I.1.5. Fransa Ekonomisinde Büyüme Gözleniyor...10 I.1.6. İtalya Ekonomisinde Daralma Sürüyor...11 I.1.7. Rusya Perakende Pazarında Yüksek Oranlı Daralma Var...11 I.1.8. Japonya da Deflasyon Derinleşiyor...12 I.1.9. Çin Dünyanın En Büyük İhracatçısı Olmaya Doğru İlerliyor...13 I.2. Türkiye Ekonomisi: Tüketim Talebinde Önemli Bir Artış Gözleniyor...14 I.2.1. İhracat Düşmeye Devam Ediyor...15 I.2.2. Sanayi Üretiminde Zayıf Toparlanma İşaretleri...15 II. İHRACATIN GENEL GÖRÜNÜMÜ...18 II.1 Hazırgiyim ve Konfeksiyon İhracatı %23,2 Azaldı...18 II.2 Aylar İtibariyle Hazırgiyim ve Konfeksiyon İhracatının Seyri...19 II.3 İhracatçı Birlikleri Bazında Hazırgiyim ve Konfeksiyon İhracatı...20 III. BAŞLICA ÜLKE GRUPLARI İTİBARIYLA İHRACAT...22 III.1 Ülke Grupları İtibarıyla İhracat Performansı...22 III.2 AB Ülkeleri ne İhracat %23 Oranında Azaldı...24 III.2.1 AB (15) e İhracat Performansı Genel Performans Üzerinde Etkili...25 III.2.2. Yeni AB Ülkelerine İhracatta Rekor Düşüş : %38, III.3. OECD Ülkelerinde İhracat Düşüşü Yüksek Oranlı : %34, III.4. Diğer Avrupa Ülkelerine İhracat Düşüşü %34, III.5 Eski SSCB Ülkelerine İhracat Düşüşü Hız Kesiyor...30 III.6 Ortadoğu Ülkeleri Konfeksiyon İhracatının Arttığı Yeğane Ülke Grubu...31 III.7 Afrika Ülkeleri ne İhracat Dalgalı Seyir İzliyor...32 III.8 Asya Ülkeleri ne İhracat %20,2 Azaldı...34 IV. ÜRÜN GRUPLARI BAZINDA HAZIRGİYİM VE KONFEKSİYON İHRACATI...35 IV.1 Örme Konfeksiyon İhracatı %19 Azaldı...35 IV.2 Çorap İhracatındaki Düşüş İvme Kaybetti...39 IV.3 Dokuma Konfeksiyon İhracatı %26,9 Azaldı...41 IV.4 Denim Giysi İhracatında Dokuma Konfeksiyon İhracatına Paralel Düşüş Var...44 IV.5 Diğer Hazır Eşya İhracatında Performans Düşüşü %29, ii

3 V. ÜRETİM VE KAPASİTE KULLANIMINDAKİ GELİŞMELER...49 VI. PERFORMANSA ETKİ EDEN FAKTÖRLER...50 VI Yılı Eylül Ayında Hazırgiyim ve Konfeksiyon İhracatına Euro/Dolar Paritesi nin Etkisi...50 VI.2. Belli Başlı Pazarlarda Meydana Gelen Daralma ve Perakende Satış Eğilimleri...52 Ek 1: Sektörler ve İhracatçı Birlikleri Bazında Türkiye İhracat Kaydı 2009 Ocak-Eylül Ek 2: Türkiye Hazırgiyim ve Konfeksiyon İhracat Kaydı: 2009 Ocak - Eylül Ek 3: Ülkeler ve Ülke Grupları İtibariyle Örme Konfeksiyon İhracatı: 2009 Ocak Eylül Ek 4: Ülkeler ve Ülke Grupları İtibariyle Dokuma Konfeksiyon İhracatı: 2009 Ocak Eylül Ek 5: Ülkeler ve Ülke Grupları İtibariyle Hazır Eşya İhracatı: 2009 Ocak Eylül iii

4 YÖNETİCİ ÖZETİ Dünya ve Türkiye Ekonomisindeki Gelişmeler Son dönemde açıklanan veriler, küresel ekonominin durgunluk döneminden tahmin edilenden daha kısa sürede çıkabileceğini işaret etmektedir. Dünya genelinde, kriz dönemine göre bankalarca açılan kredi miktarında daralmanın baş göstermesine karşın, sınai üretim ve dış ticarette artışlar görülmekte, tüketim ve yatırım harcamaları genişlemektedir. Bu durumda artan işsizlik, kısıtlı banka borçlanmaları ve hükümetlerin teşvik harcamalarında gidilen kısıntıya rağmen, üçüncü çeyrekte küresel talep ikinci çeyreğe göre sıçrama göstermiştir. Bu iyimser tabloya karşın, işsizlik iyileşme sürecini yavaşlatacak bir faktör gibi durmaktadır. OECD verilerine göre, 2007 yılının sonundan 2009 yılı Temmuz ayına kadar dünyada 15 milyon insan işini kaybetmiştir. Kuruluşa göre, ekonomik düzelmenin hız kazanmaması durumunda 2010 yılının sonuna kadar 10 milyon insan daha işini kaybedecektir. Küresel ekonominin işsizlikle beraber bir diğer önemli sorunu dış ticarette görülen daralmadır. Dünya Ticaret Örgütü nün bir raporunda 2009 yılında dünya ticaretinde son 60 yılın en büyük düşüşü olan % 10 luk düşüş tahmini yinelenmiştir. Bununla birlikte Genel Sekreter Pascal Lamy tarafından yapılan son açıklamalarda, düşüşün bir miktar yavaşladığı belirtilmiştir. Türkiye ekonomisi açısından ise son dönemde, küresel piyasalardaki normalleşme eğilimi yurtiçi piyasalara da yansımıştır. Kapasite kullanım oranı, tüketici ve reel kesim güven endeksleri gibi öncü göstergelerdeki artış eğilimi ve sanayi üretimindeki gerilemenin yavaşlaması da piyasalar tarafından olumlu karşılanmıştır. Ancak istihdam verileri negatif yönde seyretmeye devam etmektedir. Diğer yandan, Türkiye nin 2009 yılı ikinci çeyrek büyüme verileri açıklanmıştır. Açıklanan verilere göre, Türkiye ekonomisi 2009 yılının ikinci çeyreğinde 2008 in ikinci çeyreğine göre % 7 oranında küçülmüştür. IMF ye göre 2009 yılında Türkiye ekonomisi % 6,5 oranında daralacaktır. Yılın ilk çeyreğinde % 14,3 olan daralmanın küçülmesinde vergi indirimleri ile iç piyasanın hareketlenmesinin önemli payı bulunmaktadır. TÜİK tarafından en son açıklanan verilere göre, 2008 yılının Eylül ayında %79,8 olan imalat sanayiinde kapasite kullanım oranı, 2009 yılının Eylül ayında %70,1 e düşmüştür. Kapasite kullanım oranında %12,2 oranında düşüş sözkonusudur. Öte yandan, ikinci çeyrek dönemin iç ve dış talep göstergeleri önümüzdeki döneme ilişkin olarak yavaş da olsa bir toparlanmaya işaret etmektedir. Ekonomik aktivitedeki durgunluğun 2009 yılının üçüncü çeyrek döneminde yerini yavaş yavaş canlanmaya bırakması beklenmektedir. OECD tahminlerine göre, Türkiye ekonomisi 2009 yılında % 5,9 küçülürken, 2010 yılında ise % 2,6 büyümesi beklenmektedir. 1

5 2009 yılı Ocak-Eylül döneminde, Türkiye nin ihracatı % 32,7 düşüşle 68,9 milyar dolara gerilemiştir. Aynı dönemde Türkiye nin toplam ihracatının % 84,3 ünün gerçekleştirildiği sanayi grubunda, % 35,5 düşüş ile 58 milyar dolarlık ihracat yapılmıştır. Hazırgiyim ve Konfeksiyon İhracatı %23,2 Azaldı 2009 yılının Ocak-Eylül döneminde Türkiye den 9,6 milyar dolarlık hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatı yapılmıştır yılının Ocak-Eylül dönemi ile karşılaştırıldığında, ihracatta dolar bazında %23,2 düşüş meydana gelmiştir. Aylar itibariyle hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatına bakıldığında 2008 yılının Ekim ayında başlayan ihracat düşüşü, 2009 yılının ilk dokuz ayında da devam etmiştir. İhracatta Ocak ayından Eylül ayına kadar %15,4 ile %34,3 arasında değişen oranlarda ihracat düşüşleri kaydedilmiştir. Şubat ayı %34,3 ile en yüksek oranlı düşüşün kaydedildiği ay olurken, Temmuz ayı ihracat düşüşünün oransal olarak azaldığı (%15,4) bir ay olarak dikkat çekmektedir. İhracatın bölgeler bazında dağılımında Türkiye toplam hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatının %80,1 lik kısmının Marmara Bölgesi nden yapıldığı görülmektedir. Ege Bölgesi nin Türkiye toplam hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatından aldığı pay %13,6 dır. Doğu Anadolu Bölgesi nin hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatında payı %3,3, Akdeniz Bölgesi nin payı %1,2 ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin payı %1,5 düzeyindedir. Ortadoğu Ülkeleri Dışında Tüm Ülke Gruplarına İhracat Düşüşü Var 2009 yılının Ocak-Eylül döneminde, Ortadoğu ülkeleri hariç AB ülkeleri, OECD ülkeleri, Eski SSCB ülkeleri gibi belli başlı ülke gruplarına hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatında %2,7 ile %34,8 arasında değişen oranlarda düşüşler olmuştur. Hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatının yılın ilk dokuz ayında artış kaydettiği tek ülke grubu Suudi Arabistan, Irak, İran, İsrail, Kuveyt gibi ülkelerin gruplandırıldığı Ortadoğu Ülkeleri dir. Ortadoğu ülke grubuna 2008 yılının Ocak-Eylül dönemine kıyasla %12,1 oranında artışla 2009 yılının ilk dokuz ayında, 357,4 milyon dolarlık hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatı yapılmıştır. Diğer yandan, 2009 yılının Ocak-Eylül döneminde 27 AB ülkesine 7,7 milyar dolarlık hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatı yapılmış ve ihracatta 2008 yılının ilk dokuz ayına kıyasla %23 oranında düşüş olmuştur. ABD, Kanada, Meksika, Norveç, İsviçre gibi ülkelerin yeraldığı Diğer OECD Ülke Grubu na ihracat 2009 yılının Ocak-Eylül döneminde bir önceki yılın aynı dönemine kıyasla %34,4 oranında düşüş ile 477,5 milyon dolara gerilemiştir. Makedonya, Arnavutluk, Bosna Hersek gibi ülkelerin yeraldığı Diğer Avrupa Ülke Grubu hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatında en yüksek oranlı ihracat düşüşünün görüldüğü grup olmuştur. Bu ülkelere 2009 un ilk 2

6 dokuz ayında %34,8 oranında düşüşle 74,1 milyon dolar değerinde ihracat yapılmıştır. Diğer ülke gruplarından eski SSCB Ülkeleri ne 2009 yılının Ocak-Eylül döneminde %26 oranında düşüşle 300,5 milyon dolarlık, Afrika ülkelerine %2,7 düşüşle 214,6 milyon dolarlık ve Diğer Asya Ülkeleri ne %20,2 lik düşüş ile 39 milyon dolarlık hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatı yapılmıştır. Ürün Grupları Bazında İhracat Performansı 2009 yılının Ocak-Eylül döneminde hazırgiyim ve konfeksiyonun üç temel ürün grubu için de ihracatta düşüş meydana gelmiştir. Buna göre, %19 oranında düşüşle 5,1 milyar dolarlık örme konfeksiyon mamülü ihraç edilirken, dokuma konfeksiyon mamülleri ihracatı %26,9 oranında gerileme ile 4,4 milyar dolardan 3,2 milyar dolara düşmüş, hazır eşya ihracatı ise %29,6 düşüş ile 1,2 milyar dolar olmuştur. Almanya, İngiltere, Fransa, İspanya ve İtalya en fazla örme konfeksiyon ihraç edilen ülkeler olarak sıralanırken, en fazla dokuma konfeksiyon ihraç edilen ülkeler Almanya, İngiltere, İspanya, Fransa ve Hollanda dır. En fazla hazır eşya ihraç edilen ülkeler ise Almanya, ABD,Fransa, İngiltere ve İtalya dır. Bu temel ürün grupları içerisindeki ürünlerden çoraplar, Türkiye de üretim kapasitesi ve örme konfeksiyon mamulleri ihracatından aldıkları %12,3 lük pay ile önde gelen ürün gruplarındandır yılının Ocak-Eylül döneminde çorap ihracatı %9,3 oranında azalarak 633 milyon dolara gerilemiştir. Diğer yandan, Türkiye nin toplam hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatının dolar bazında %10,6 lık kısmı, dokuma konfeksiyon ihracatının ise %32 lik bölümü denim giysi ihracatından kaynaklanmaktadır ve 2009 yılının Ocak- Eylül döneminde Türkiye den 1 milyar dolarlık denim giysi ihracatı yapılmış, ihracat 2008 yılının Ocak-Eylül dönemine kıyasla %26,9 oranında azalmıştır. Üretim ve Kapasite Kullanımındaki Gelişmeler Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından Ekim ayında açıklanan Sanayi Üretim Endeksi ne göre, 2009 yılının Ağustos ayında giyim eşyası imalatında üretim endeksi, bir önceki aya göre yani 2009 Temmuz ayına göre %13,1 oranında azalmış, 2008 yılının aynı ayına (Ağustos) göre ise %16,5 oranında düşmüştür. Yine TÜİK tarafından en son açıklanan verilere göre, 2008 yılının Eylül ayında %79,8 olan imalat sanayiinde kapasite kullanım oranı, 2009 yılının Eylül ayında %70,1 e düşmüştür. Kapasite kullanım oranında %12,2 oranında düşüş sözkonusudur. Bunun paralelinde giyim eşyası imalat sanayiinde kapasite kullanım oranı 2008 yılının Eylül ayında %79,5 iken, 2009 yılının Eylül ayında %75,1 e gerilemiştir. Bu oran, 2000 li yıllarda konfeksiyon sektörü için sözkonusu olan en düşük kapasite kullanım oranıdır. 3

7 Performansa Etki Eden Faktörler Euro/Dolar Parite Etkisi 2009 yılı Ocak-Eylül döneminde yapılan 9,6 milyar dolarlık hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatının 7,7 milyar dolarla %79,9 u ihracatın Euro üzerinden gerçekleştirildiği AB27 ülkelerine yapılmaktadır yılı Ocak-Eylül döneminde 1 Euro 1,52 ABD Dolarına eşit iken, 2009 yılının Ocak-Eylül döneminde Euro nun değeri ABD Dolarına karşı %10,3 lük düşüşle 1,36 dolar düzeyine gerilemiştir. Dolayısıyla, 2009 yılı Ocak-Eylül döneminde Euro bazında yapılan ihracat, dolar olarak istatistiklerde yeralırken, 2008 yılının aynı ayına göre %10,3 daha az yansımakta ve böylelikle dolar bazındaki istatistiklerde %10,3 oranında fiktif bir düşüş yaratmaktadır. İhracat bu fiktif düşüşten arındırıldığında 8,4 milyar dolarlık gerçek değere ulaşılmakta ve bu durumda 2009 yılı Ocak-Eylül döneminde reel bazda toplam ihracat tutarı 10,4 milyar dolar olmaktadır. Sözkonusu ihracat tutarı, 2008 yılı Ocak-Eylül döneminde gerçekleştirilen 12,5 milyar dolarla kıyaslandığında ise 2009 yılının Ocak-Eylül döneminde hazırgiyim ve konfeksiyon sektörünün ihracat performansında %23,2 lik düşüş değil, reel anlamda %16,9 luk düşüş meydana gelmiştir. Belli Başlı Pazarlarda Meydana Gelen Daralma ve Perakende Satış Eğilimleri Dünya ekonomilerindeki küçülme, pazarların daralmasını da beraberinde getirmiştir. Ancak, raporun ilk bölümünde de görüldüğü üzere dünya ekonomilerinde küresel krizden çıkma yönünde işaretler bulunmaktadır. Bununla beraber, son aylarda meydana gelen toparlanma eğilimi, henüz perakende ticaret ve satışlara tam olarak yansımamıştır. Hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatımızın %80 inin yöneldiği AB pazarı ile ABD ve Rusya pazarlarındaki perakende satış eğilimleri, aşağıda yeralmakta olup bu rakamlardan pazarda negatif trendin devam etmekte olduğu görülmektedir. Diğer yandan, krizden çıkışa işaret eden olumlu eğilimler istikrar kazandığı ölçüde 2009 yılının son çeryeğinden itibaren pazarlarda büyüme eğilimlerinin gözlenebileceği düşünülmektedir. ABD pazarına yönelik gelişmeler daha olumlu bir seyir göstermekle birlikte; ABD pazarında Uzakdoğu ülkelerinin hakimiyetinden kaynaklanan rekabet dezavantajı nedeniyle, bu pazara ihracatımızda yüksek oranlı düşüş sürmektedir. Rusya pazarında ise, küresel krizden kaynaklanan daralmanın yanısıra, Rusya Gümrüklerinin uygulamaları sonucunda bu ülkeye hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatımız yüksek oranlarda düşüşünü sürdürmektedir. 4

8 I. DÜNYA VE TÜRKİYE EKONOMİSİNDEKİ SON GELİŞMELER I.1. Dünya Ekonomilerinde Resesyondan Güçlü Çıkış Sinyalleri Son dönemde açıklanan veriler, küresel ekonominin durgunluk döneminden tahmin edilenden daha kısa sürede çıkabileceğini işaret etmektedir. Dünya genelinde, kriz dönemine göre bankalarca açılan kredi miktarında daralmanın baş göstermesine karşın, sınai üretim ve dış ticarette artışlar görülmekte, tüketim ve yatırım harcamaları genişlemektedir. Bu durumda artan işsizlik, kısıtlı banka borçlanmaları ve hükümetlerin teşvik harcamalarında gidilen kısıntıya rağmen, üçüncü çeyrekte küresel talep ikinci çeyreğe göre sıçrama göstermiştir. Bu gelişmeler doğrultusunda, başta ABD olmak üzere birçok gelişmiş ve gelişmekte olan ülkede firmalar stoklarını önemli ölçüde eritirken envanterlerini yenilemektedir. Sınai üretimin vazgeçilmez unsuru olan otomobil üretiminde önemli artışlar meydan gelirken, gayrimenkul ve beyaz eşya piyasalarında kayda değer bir canlılık görülmektedir. Talep artışlarında başta ABD ve Çin olmak üzere hükümet harcamalarının göz ardı edilemez bir etkisi bulunmaktadır. Dünya ekonomisinin motoru olan ABD de Merkez Bankası yetkilileri, iktisadi etkinliğin düzelmekte olduğunu bildirirken kredi akışını canlandırmada kullanılan, piyasadan tahvil-bono alıp sıcak para sürmek gibi kullandığı bazı acil durum araçlarından yakın zamanda vazgeçileceğinin işaretlerini vermiştir. Amerikan Merkez Bankası nın ekonomiye ilişkin sözkonusu çıkışı ekonomistler arasında resesyonun bitmekte olduğuna ilişkin kanıyı güçlendirmiştir. Söz konusu iyimser tabloya karşın, IMF başkanı Straus Kahn, dünyanın ekonomik krizin üçüncü dalgası olan işsizlikle karşı karşıya olduğunu dile getirmiştir. İlk iki dalga ise finansal kriz ve bunu izleyen küresel ekonomik kriz olmuştur. IMF ye göre küresel ekonomi, savaş sonrası döneminin en kötü mali ve ekonomik krizinden çıkmaktadır. Ancak, iyileşme süreci yavaş ilerleyecek ve işsizlikle beraber görülen toparlanma bir risk olarak kalacaktır. OECD nin bir tahminine göre, 2010 yılının sonuna dek işsizlik oranı rekor bir düzey olan %10 a çıkacak ve yüksek gelirli ülkelerde 25 milyon insan işini kaybedecektir. Halen istihdam krizi yaşayan birçok ülkede, bu durum iyileşmekten ziyade daha da kötüleşecektir. OECD verilerine göre, 2007 yılının sonundan 2009 yılı Temmuz ayına dek dünyada 15 milyon insan işini kaybetmiştir. Kuruluşa göre, ekonomik düzelmenin hız kazanmaması durumunda 2010 yılının sonuna dek 10 milyon insan daha işini kaybedecektir yılında OECD ye üye ülkeler arasında işsizlik oranı son 25 yılın en düşük seviyesini görerek % 5,6 ya düşerken, 2009 yılı Temmuz ayında bu 5

9 oran savaş dönemi sonrası oranı olan % 8,5 e dek yükselmiştir. Bankacılık krizine gayrimenkul piyasası çöküşünün eşlik ettiği ABD, İspanya ve İrlanda işsizlikten en kötü etkilenen üye ülkeler olurken, Almanya ve İtalya gibi Avrupa ülkelerinde işsizlikte görülen artış daha düşük olmuştur. Küresel ekonominin işsizlikle beraber bir diğer önemli sorunu dış ticarette görülen daralmadır. Dünya Ticaret Örgütü nün bir raporu 2009 yılında dünya ticaretinde son 60 yılın en büyük düşüşü olan % 10 luk düşüş tahminini yinelemiştir. Bununla birlikte Genel Sekreter Pascal Lamy tarafından yapılan son açıklamalarda, düşüşün bir miktar yavaşladığını belirtilmiştir. Öte yandan Eylül ayında Amerika da yapılan G-20 liderler toplantısında liderler küresel krize karşı mücadelenin kazanıldığını ilan etmiş; ancak kriz bitinceye kadar piyasalara sağlanan desteğin sürmesine karar vermiştir. Zirvenin sonuç bildirgesi taslağına göre liderler, mevcut destek paketlerinin küresel iyileşme sağlanana kadar sürdürülmesi konusunda uzlaşı sağlamıştır. Bildirgenin hemen ardından dünyanın önemli merkez bankaları da eş zamanlı olarak, krizin en ateşli günlerinde piyasaya sürdükleri yüksek dolar likiditesini azaltacaklarını duyurmuştur. En önemli adım ise ABD Merkez Bankası ndan (FED) gelmiştir. FED, 2010'un ilk aylarından itibaren piyasaya repo ihaleleri yoluyla verdiği dolar miktarını düşüreceğini açıklamıştır. I.1.1. ABD Ekonomisinde Toparlanma Sürüyor ABD ekonomisinde yılın ikinci çeyreğinde % 0,3 oranında daralmayla beklenenden daha iyi bir sonuca ulaşılması üzerine, Amerika da bazı ekonomi çevreleri, resesyonun ne zaman sona ereceğini değil, ekonomik düzelmenin nasıl gerçekleşeceğinin tartışılmaya başlanacağını dile getirmektedir. Öte yandan, Ağustos ayında Amerika da işsizlik oranı son 26 yılın en yüksek artışını gerçekleştirerek % 9,7 yi bulmuştur. Böylelikle krizin başladığı 2007 yılının Aralık ayından itibaren ABD de işsizlik 7,4 milyon artarak, 14,9 milyona ulaşmıştır. Temmuz ayında 247,000 kişinin işini kaybetmesiyle Haziran ayında tespit edilen %9,5 işsizlik oranı %9,4 e gerilemişti. İstihdam daki azalmaya ek olarak, Ağustos ayında tarım dışı sektörlerde çalışan 216 bin kişinin ücretlerinde düşüş gerçekleşmiştir. Amerikan dış ticaret açığı, Temmuz ayında son on yılın en yüksek seviyesine çıkmıştır. Bu açığa otomobil, petrol ve tüketici ürünleri ithalatına olan talepteki büyük artış neden olmuştur. Dış ticaret açığı Haziran ayına göre % 16,3 oranında artarken, ihracat ithalatın 32 milyar dolar gerisine düşmüştür. Ağustos ayında ABD de perakende satışları % 2,7 artarak üç yıldan uzun bir süredir en yüksek oranlı artışı gerçekleştirmiştir. Bu dönemde otomobil ve 6

10 otomobil yan sanayi ürünleri satışında % 10,6 lık bir sıçrama ve petrol fiyatında % 23 artış gerçekleşmiştir. Amerika da ev satışları ise, Temmuz ayında önceki aya göre % 7,2 artış göstermiştir. Bu oran, kayıtların tutulmaya başlandığı 1999 yılından beri kaydedilen aylık bazda en yüksek artış olarak açıklanmıştır. Yüksek talebin arkasında yatan en önemli iki etken, hükümetin ev fiyatlarında uyguladığı vergi indirimi ve 2003 yılından bu yana en düşük fiyatlara ulaşılması olarak gösterilmektedir. ABD ekonomisini bekleyen en büyük tehlike ise, yüksek bütçe açığıdır. Beyaz Saray tarafından açıklanan verilere göre Amerikan ekonomisi 2009 yılında GSYH nın % 11,2 si oranında, İkinci Dünya Savaşı ndan bu yana görülen en yüksek bütçe açığıyla karşılaşacaktır. ABD Kongresi Bütçe Ofisinin tahminine göre, 30 Eylül'de biten mali yılda Amerika nın bütçe açığı üçe katlanarak 1,4 trilyon dolara ulaşacaktır yılında ise, ABD nin bütçe açığı yaklaşık 459 milyar dolardı. I.1.2. AB Ekonomilerinde Büyüme Gözleniyor Euro Bölgesi nin lokomotifi olan Alman ve Fransız ekonomileri, yılın ikinci çeyreğinde gösterdiği sıçramayla her iki ülkede de ekonomik krizin en kötü döneminin sona ermekte olduğuna ilişkin umutları artırmıştır. Arka arkaya dört çeyrek boyunca negatif büyüme gösteren bölgenin en büyük iki ekonomisinde de yılın ikinci çeyreğinde % 0,3 oranında büyüme gerçekleşmiştir. Bu büyüme oranı, yılın ilk çeyreğinde GSYH sı % 3,5 oranında daralan Almanya ve % 1,4 oranında azalan Fransa nın ikinci çeyrekte de daralma göstereceğini tahmin eden ekonomi çevrelerini oldukça şaşırtmıştır. Bu verilere ek olarak, 16 ülkeden oluşan Euro bölgesinde GSYH da ikinci çeyrekte görülen % 0,2 oranında düşüş, önceki çeyrekte görülen % 2,5 oranında düşüşle kıyaslandığında ekonomide iyimser bir havanın doğmasına yol açmıştır. Öte yandan, AB 27 ülkeleri için yılın ikinci çeyreğinde GSYH da % 0,3 düşüş kaydedilmekle beraber, bu oran yılın ilk çeyreğinde -%2,4 tür. AB nin diğer iki önemli ekonomisi olan İngiltere ve İtalya da da yılın ikinci çeyreğinde büyüme oranlarında toparlanma göze çarpmaktadır. Buna göre, yılın ilk çeyreğinde GSYH da sırasıyla % 2,5 ve % 2,7 düşüş gösteren bölgenin iki önemli ekonomisi, ikinci çeyrekte ekonomilerinde % 0,6 ve %0,5 daralma yaşamıştır. Euro bölgesinde sanayi üretimi, 2009 yılı Temmuz ayında geçen yılın aynı dönemine göre % 15,9, AB ye üye 27 ülkede ise % 14,7 oranında düşüş göstermiştir. Bununla beraber, Euro bölgesinde 2009 yılı Temmuz ayında dayanıklı olmayan tüketim malları (Bir yıldan daha az ömrü olan tüketim malları) üretimi bir önceki aya göre %0,7, AB üyesi 27 ülkede ise %0,6 artış göstermiştir. Ara malları üretiminde ise Euro bölgesinde %0,3, AB27 de ise %0,1 artış kaydedilmiştir. Dayanıklı tüketim malları (Bir yıldan daha fazla ömrü olan tüketim mallarıdır. En önemlileri otomobil, çamaşır makinesi, buzdolabı, elektrik süpürgesi ve diğer ev eşyalarıdır.) üretiminde ise Euro bölgesinde %0,8, 7

11 AB27 de %0,7 düşüş gözlenmiştir. Eldeki veriler göz önünde tutulduğunda, AB ye üye ülkelerin onunda sanayi üretimi artarken, dokuzunda düşüş gerçekleşmiş, birinde ise üretimde bir değişme gözlenmemiştir. Sanayi üretiminde en yüksek artışlar İrlanda (%8,7), Litvanya (%3,4), ve Danimarka da (%3,3) gerçekleşirken, en yüksek oranlı düşüşler Lüksemburg (-%3,1), Finlandiya (-%2,6) ve Letonya da (-%1,4) kaydedilmiştir. Temmuz ayında Haziran ayına göre sanayi üretiminde AB üyesi ülkelerden Almanya -% 0,8, Fransa %0,1, İngiltere %0,8, İtalya ise % 0,1 büyüme kaydetmiştir. Eurostat verilerine göre, 2009 yılı ikinci çeyreğinde Euro bölgesinde istihdam edilen kişi sayısında %0,5 düşüş gerçekleşerek 702 bin kişinin işsiz kaldığı, AB27 ülkelerinde de %0,6 artışla 1,4 milyon insanın işinden olduğu açıklanmıştır un ilk çeyreğinde işsizliğin Euro bölgesinde %0,7, AB27 ülkelerinde ise %0,8 arttığı göz önünde tutulduğunda, yılın ikinci çeyreğinde Avrupa Birliği nde işsizlik sorununun ağırlaştığı anlaşılmaktadır. Nitekim, 2009 yılı ikinci çeyreğinde geçtiğimiz yılın aynı dönemiyle kıyaslandığında işsizlikte görülen artış daha yüksektir. Buna göre, işsizlik Euro bölgesinde %1,8, AB27 ülkelerinde ise %1,9 artış göstermiştir. Euro bölgesinde 2009 yılı Ağustos ayında yıllık enflasyon oranı -%0,2 olarak gerçekleşirken, bu oran Temmuz ayında -%0,7 dir. Bir yıl önceki enflasyon oranı ise %3,8 dir. Avrupa Birliği nde 2009 yılı Ağustos ayında yıllık enflasyon oranı %0,6 iken, bu oran Temmuz ayında %0,2 dir. Bir yıl önceki enflasyon oranı ise %4,3 tü. Ağustos ayında hem Euro bölgesi hem de AB27 de kaydedilen enflasyon artışları kısmı bir iktisadi canlanmayı ve talep artışını işaret etmektedir. Ağustos ayında yıllık bazda en düşük enflasyon oranları İrlanda (-%2,4), Portekiz (-%1,2) ve Güney Kıbrıs ta (-%0,9) gözlenirken, en yüksek oranlar Macaristan (%5,0), Romanya (%4,9) ve Polonya da (%4,3) kaydedilmiştir. Temmuz ayıyla kıyaslandığında yıllık enflasyon 17 ülkede artarken, 8 ülkede düşüş göstermiş ve 2 ülkede sabit kalmıştır yılı Temmuz ayında Haziran ayıyla kıyaslandığında perakende ticaret hacminde Euro bölgesinde %0,2 düşüş, AB27 de ise %0,2 artış gözlenmiştir. Haziran ayında ise perakende ticareti Euro bölgesinde sabit kalırken, AB27 de %0,3 artış kaydetmiştir. Eurostat tarafından son açıklanan verilere göre 2009 yılı Ağustos ayında bir önceki aya göre perakende ticaret hacminde Euro bölgesinde %0,2, AB27 ülkelerinde ise %0,3 düşüş kaydedilmiştir. Toplam perakende ticareti AB üyesi ülkelerin dördünde artış, on üçünde düşüş göstermiştir. Buna göre en yüksek artışlar Polonya (%1,5) ve İspanya da (%1,4), en yüksek düşüşler ise Letonya (-%3,3), İsveç (-%2,7), Litvanya (-%2,3) ve Avusturya da (-%2) kaydedilmiştir. 8

12 Tekstil, hazırgiyim ve ayakkabı perakende ticaretinde 2009 yılı Temmuz ayında Euro bölgesinde %1,1, AB27 ülkelerinde ise % 0,9 artış gözlenmektedir. Haziran ayında, söz konusu oranlar sırasıyla %0,7 ve %2 dir. I.1.3. Almanya Ekonomisinin Resesyondan Çıkışta Öncü Olması Bekleniyor Almanya da GSYH 2009 yılının ikinci çeyreğinde ilk çeyreğe göre % 0,5 artış göstermiştir. Arka arkaya dört çeyrekte düşüşten sonra görülen bu büyüme 2009 yılının ilk çeyreğinde görülen % 3,5 lik daralmayla kıyaslandığında Almanya nın resesyondan çıkışta Amerika ve İngiltere nin önüne geçebileceğini göstermektedir. Avrupa nın en büyük ekonomisi Almanya nın Haziran ayı ihracatında görülen % 7 artış, ülkede resesyonun tahmin edilenden erken biteceğine ilişkin umutları daha da artırmıştır. Mayıs ayına göre ihracatta beklenmedik ölçüde görülen bu artış, 2006 yılının Eylül ayından beri görülen en yüksek oranlı artıştır. Alman ekonomisine ilişkin iyimserlik Haziran ayında ihracat siparişleri yanında sanayi siparişlerinin de %4,5 artış göstermesiyle artmıştır. Her iki olumlu gösterge, küresel iktisadi manzaraya bakıldığında Avrupa ülkeleri içerisinde Almanya nın yakın dönemde istikrarı yakalayabilecek ülkelerden biri olduğuna işaret etmektedir. Federal İstihdam Ofisi nin resmi verilerine göre, Eylül ayı itibariyle Almanya da işsizlik oranı Ağustos ayına göre % 8,3 düşerek, %8 olmuştur. Bu artışın ekonomideki düzelme işaretlerinden ziyade mevsimsel bir toparlanmadan kaynaklandığı öngörülmektedir. Almanya da 2009 yılının ikinci çeyreğinde tüketici harcaması % 0,7 oranında artarken, ilk çeyrekteki %0,6 oranını geçmiştir. Bu artış 2006 nın son çeyreğinden itibaren görülen en büyük dönemsel artıştır. I.1.4. İngiltere Merkez Bankası ndan Önemli Miktarda Likidite Akışı İngiltere de GSYH 2009 yılının ikinci çeyreğinde ilk çeyreğe göre % 0,6 düşüş göstermiştir. Yılın ilk çeyreğinde ise ekonomide %2,5 oranında bir daralma gerçekleşmiştir. Buna göre, büyüme oranının düşme eğiliminde belirgin bir azalma olduğu açıktır. Yılın ikinci çeyreğinde İngiltere nin mal ihracatında % 0,7 oranında düşüş gerçekleşirken, bu oran ilk çeyrek için % 7,8 dir. Sözkonusu ihracat artışının en önemli nedeni ara malı ve temel malzeme üretiminde görülen artıştır. Mal ithalatında ise yılın ilk çeyreğinde % 8 düşüşe karşın ilk çeyrekte % 2,6 oranında bir azalma meydana gelmiştir. Yılın ilk çeyreğinde ithalatta görülen 9

13 önemli oranda düşüşün başlıca nedenleri arasında daha düşük petrol, sermaye ve ara malı ithalatı gelmektedir. İngiltere de 2009 yılı ikinci çeyreğinde hanehalkı tüketim harcaması cari fiyatlarla % 0,2, miktar bazında ise % 0,6 düşüş göstermiştir. İlk çeyrekte cari fiyatlarla tüketim harcamasının % 1,8, miktar bazında % 1,5 azaldığı göz önünde bulundurulursa, ikinci çeyrekte kısmi bir toparlanma gerçekleştiği görülmektedir. Yılın ikinci çeyreğinde tüketim harcaması sabit kalırken, yılın ilk çeyreğinde hazırgiyim ve ayakkabı sektörlerinde görülen %5 lik yüksek oranlı büyümede ikinci çeyrekte bir değişim gözlenmemiştir. İngiltere Merkez Bankası nın Ağustos ayında ekonomiye ekstra 50 milyar sterlin (58 milyar Euro) pompalama kararı, ülkede iktisadi bunalımdan çıkılmakta olduğuna dair beklentilerde şüphe uyandırmıştır. Banka, Para Politikası Komitesi nin iyileştirme programı çerçevesinde aldığı kararla hükümet ve özel şirket bonolarından 175 milyar sterlinlik alım yapılmasını oylamıştır. Bununla beraber, faiz oranlarının % 0,5 te tutulmasına karar verilmiştir. I.1.5. Fransa Ekonomisinde Büyüme Gözleniyor Negatif büyüme gösteren dört çeyrekten sonra, Fransa ekonomisi 2009 yılı ikinci çeyreğinde % 0,3 büyüme göstermiştir. Yılın ilk çeyreğinde ise GSYH da % 1,3 düşüş gerçekleşmiştir. Yılın ikinci çeyreğinde Fransa ekonomisi ihracatta görülen % 1 artış ve ithalatta görülen % 2,3 düşüşle dış ticaret fazlası vermiştir. Yılın ilk çeyreğinde ihracatta görülen % 7,1 düşüş göz önünde tutulduğunda, Fransa nın ihracata ilişkin önemli bir toparlanma yaşadığı görülmektedir. Ancak, ekonomistler tarafından, Euro nun dolar ve yen karşısında değer kazanmasının önümüzdeki dönemde Fransa nın ihracat artışına ilişkin bir engel oluşturacağını belirten yorumlar yapılmaktadır. Fransız ekonomisinin en önemli sorunlarından birisi de işsizliktir yılı ikinci çeyreğinde ülkede işsizlik oranı % 9,1 e yükselmiştir. Bu oran son üç yıldır kaydedilen en yüksek orandır. Yılın ilk çeyreğinde ise bu oran % 8,5 olarak kaydedilmiştir. Avrupa Komisyonu nun tahminine göre, 2009 yılında Fransa da işsizlik oranı % 9,6 ya yükselecek, 2010 da ise % 10,7 yi bulacaktır yılının ilk çeyreğinde Fransa da yaklaşık 178 bin kişi işini kaybetmiştir. Bu sayı, 2008 yılının tamamında ülkede işini kaybedenlerin sayısından daha fazladır. 10

14 I.1.6. İtalya Ekonomisinde Daralma Sürüyor 2009 yılının ikinci çeyreğinde İtalya ekonomisinde ihracat ve yatırımlarda kaydedilen büyüme oranları, hükümet ve tüketici harcamalarında görülen büyümenin gerisinde kalarak % 0,5 oranında daralmıştır. Böylelikle İtalyan ekonomisi, GSYH da yılın ilk çeyreğinde görülen % 2,7 düşüşten sonra art arda beşinci çeyrekte de küçülme yaşamıştır. Euro bölgesinin üçüncü büyük ülkesi olan İtalya da yılın ikinci çeyreğinde ihracatta % 3,7 oranında daralma gözlenirken, bölge ülkelerinden Fransa da pozitif ihracat artışı ve Almanya da küçük oranlı bir daralma gerçekleşmesi, buna ek olarak ikinci çeyrekte hem Fransa hem de Almanya nın GSYH da pozitif büyüme göstermesi, ekonomistler tarafından bölge ekonomileri içerisinde krizden en çok yarayı İtalya nın aldığını dile getiren yorumlara neden olmuştur. İtalya da 2009 un ikinci çeyreğinde işsizlik oranı, 2005 ten beri en yüksek seviyesine çıkmıştır. İtalyan Ulusal İstatistik Enstitüsü nün (ISTAT) verilerine göre, yılın ilk çeyreğinde % 7,3 olan işsizlik oranı, ikinci çeyrekte % 7,4 e yükselmiştir. ISTAT a göre, işsizlikteki düşük artışın nedeni ülkenin özellikle güney bölgesinde yüksek sayıda İtalyan vatandaşının iş aramaktan vazgeçmesi, böylelikle iş arayanlar arasında gözükmemesidir. İtalya da işsizlik oranının geçtiğimiz yılın ikinci çeyreğinde % 6,7 iken 2009 un aynı döneminde % 1,7 artış göstermesiyle, 1994 yılının ikinci çeyreğinden itibaren ülkede işsizlik oranında en keskin artış kaydedilmiştir. I.1.7. Rusya Perakende Pazarında Yüksek Oranlı Daralma Var Rusya da yılın ikinci çeyreğinde GSYH geçen yılın aynı dönemine göre % 10,9 oranında büyük bir düşüş göstermiştir. Bu düşüşün başlıca nedenleri petrol, doğal gaz ve metal talebinde görülen azalma, ülkede yükselen işsizliğin tüketici talebini kısması, banka kredilerinde görülen azalma ve hükümetin destekleyici önlemleri almakta gecikmesidir. Rusya nın başlıca ihraç ürünü olan Ural ham petrolünün varili yılın ikinci çeyreğinde 61 dolardan ihraç edilirken 2008 in Temmuz ayında 142 dolar fiyatla ihraç edilmiştir. GSYH yılın ikinci çeyreğinde ilk çeyreğe göre % 7,5 oranında artış göstermesine karşın IMF tahminine göre 2009 yılında % 6,5 oranında düşüş gösterecektir. Aynı tahmine göre, 2010 yılında Rusya yı % 1,5 büyüme beklemektedir. Dünya Bankası nın Haziran ayında yayınlanan bir raporuna göre 2009 yılı sonunda Rusya da nüfusun % 17,4 ü olan yaklaşık 25 milyon kişinin ayda 185 dolarlık asgari geçim sınırının altında bir ücretle yaşamını sürdürecek 11

15 olması öngörülmektedir. Dünya Bankası na göre, Rusya da yıl sonuna dek işsizlik oranı % 13 ü geçecektir. Yükselen işsizlik ve düşen ücretler, ülkenin yeni doğan ve yaklaşık 6,2 milyon kişiden oluşan orta sınıfını % 10 oranında daraltacaktır. Böylelikle geçtiğimiz yıllarda büyümenin ana kaynağı olan hane halkı tüketiminde büyük bir gerileme görülecektir. Nitekim, yılın ikinci çeyreğinde perakende satışlarda % 11,3 daralma yaşanmıştır. Bu yüksek oran, ilk çeyrekte görülen % 4,9 daralmanın iki katından fazladır. Rusya da perakende satışları Temmuz ayında son on yılda görülen en yüksek oranda düşüş kaydetmiştir. Buna göre satışlarda bir yıl öncesine göre % 8,2 düşüş görülmektedir. Bu oran, Haziran ayında ise % 6,5 tir. Üretici fiyatlarında ise sanayi üretiminin düşmesi, firmaların iskontolu ürünlerle rekabete girmesi ve talep daralmasıyla beraber üst üste sekizinci aydır düşüş sürmekte olup Temmuz ayında da geçtiğimiz yılın aynı ayına göre % 12,3 oranında düşüş gözlenmektedir. Bu oran Haziran 2009 için % 9,4 tür. I.1.8. Japonya da Deflasyon Derinleşiyor Japonya da GSYH bir yıllık daralmadan sonra, 2009 yılının ikinci çeyreğinde %0,9 oranında artış göstermiştir. Bununla beraber, halen yükselmekte olan işsizlik oranı ve artan deflasyoner baskı, dünyanın ikinci büyük ekonomisinin gerçek sağlığına dönmekten uzak olduğunu göstermektedir. İkinci çeyrek verileri Japonya nın iktisadi krizin şok etkisinden çıkmada ABD ve İngiltere yi geride bıraktığını ve Almanya ile Fransa dan daha yüksek büyüme oranı yakaladığını göstermektedir. Ancak Japon ekonomisinin, dış talebe bağlı büyümeye bir alternatif bulamamaktan dolayı güven veremediği ifade edilmektedir. Nitekim, Japon yeninin son sekiz ayın en yüksek değerine çıkması, Japonya nın ihraç ürünlerini daha pahalı hale getirmekte ve ülkeye dönen karların erimesine yol açmaktadır. Japonya da tüketici fiyatlarının Ağustos ayında son 38 yılın en yüksek düşüş oranını göstermesinin, ekonomi çevrelerinde ülkenin savaş sonrasında yaşanan en derin resesyondan çıkmada risk oluşturabileceğine ilişkin yorumlar yapılmaktadır. Söz konusu düşüşün temelinde, geçen yıl petrol fiyatlarının zirveye çıkması yatmaktadır. Geçtiğimiz yılın Temmuz ayında ham petrolün varili 147 dolarken, bu tarihten 2009 Eylül ayına dek % 50 den fazla düşüş göstermiştir. Fiyatlar düşerken kar marjlarını korumak için bazı Japon perakendeciler kendi markalarını yaratmaktadırlar. Yapılan bir araştırmada Japonya da tüketicilerin üçte ikisinin daha fazla markalı ürün almaya niyetli olduğunu belirtilmiştir. 12

16 I.1.9. Çin Dünyanın En Büyük İhracatçısı Olmaya Doğru İlerliyor Çin ekonomisi yılın ilk çeyreğinde gösterdiği % 6,1 büyümeden sonra ikinci çeyrekte % 7,9 büyüme göstermiştir. Çin hükümetinin tahminine göre ekonomi 2009 yılında % 8 oranında büyüme gösterecektir. Bu oran, 2008 yılının % 10,6 lık büyüme oranından düşüktür; ancak dünyanın diğer gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerindeki büyüme oranlarıyla kıyaslandığında, hayli yüksek bir performansa işaret etmektedir. Çin de kamu yatırımları ve kamu tarafından yönlendirilerek bankalar tarafından geçen yılın ilk yedi ayına göre üç kat daha fazla açılan krediler sayesinde ekonomik göstergeler güçlü bir toparlanmayı göstermektedir. Ekonomi çevreleri Çin de asıl ekonomik toparlanmanın 2009 yılının dördüncü çeyreğinde gerçekleşeceğini beklemektedir. Bununla beraber, Çin in canlanan ekonomisi devlet tarafından kontrol edilen bankaların, hükümetin aşırı borç verme konusundaki uyarılarını dinlemesiyle yavaşlama göstermiş ve Temmuz ayında bankalarca açılan kredilerin oranında önceki aya göre %77 düşüş kaydedilmiştir. Merkez bankasının bankalara borçlanmayı azaltmaya yönlendirmesinin temelinde gayrimenkul ve hisse senedi piyasalarında balon ları önlemeye çalışarak, fiyatlarda aşırı yükselmeyi engellemek gelmektedir. Temmuz ayında bankaların açtığı krediler 2008 yılı Ekim ayından beri görülen en düşük seviye olan 52 milyar dolara gerilemiştir yılında Asya nın dinamik ekonomilerinin küresel ticarette toparlanma işaretleri göstermesi üzerine, Dünya Ticaret Örgütü, Çin in, Almanya yı dünyanın en büyük mal ihracatçısı olarak geçeceğini öngörmektedir. Dünya Ticaret Örgütü nün baş ekonomisti Patrick Low, 2009 yılında muhtemelen Almanya nın ihracatının Çin in ihracatının gerisinde kalacağını belirtmiştir. DTÖ nün raporuna göre 2008 yılında milyar dolarlık (1,4 trilyon dolar) Çin in mal ihracatı, küçük bir farkla, Almanya nın milyar dolarlık ihracatının gerisindedir. Geçtiğimiz aylarda banka kredilerinde ve yatırımlarda görülen artışa rağmen Çin in tüketici fiyatları endeksi Temmuz ayında bir önceki yıla göre %1,8 oranında, üretici fiyatları endeksi ise %8,2 oranında düşüş göstermiştir. Çin de 2009 yılı Temmuz ayına dek son dokuz ayda ihracat ve ithalatta bir önceki yılın aynı dönemine göre düşüş görülmektedir. Temmuz ayında 2008 e göre ihracat ve ithalatta kaydedilen düşüş, hükümetin önceki aylarda yatırımlarla sürdürülen teşvik politikasının önemini vurgulamıştır. Bununla beraber, Temmuz ayında sanayi çıktısında geçen yılın aynı dönemine göre % 10,8 oranında artış görülürken, sabit sermaye yatırımında yılın ilk yedi ayında önceki yılın aynı dönemine göre %32,9 oranında artış tespit edilmiştir. 13

17 I.2. Türkiye Ekonomisi: Tüketim Talebinde Önemli Bir Artış Gözleniyor Son dönemde, küresel piyasalardaki normalleşme eğilimi yurtiçi piyasalara da yansımıştır. Kapasite kullanım oranı, tüketici ve reel kesim güven endeksleri gibi öncü göstergelerdeki artış eğilimi ve sanayi üretimindeki gerilemenin yavaşlaması da piyasalar tarafından olumlu karşılanmıştır. Öte yandan, özellikle istihdam verileri negatif yönde seyretmeye devam etmektedir. TÜİK verilerine göre, işsizlik oranı Haziran ayında % 13 düzeyinde gerçekleşmiştir. Ayrıca, ekonomideki durgunluk paralelinde vergi gelirlerinin azalması, bütçe dengesini olumsuz yönde etkilemektedir. Türkiye nin 2009 yılı ikinci çeyrek büyüme verileri açıklanmıştır. Açıklanan verilere göre, Türkiye ekonomisi 2009 yılının ikinci çeyreğinde 2008 in ikinci çeyreğine göre % 7 oranında küçülmüştür. IMF ye göre 2009 yılında Türkiye ekonomisi % 6,5 oranında daralacaktır. IMF nin Türkiye için daralma öngörüsü hükümetin % 6 lık küçülme tahmininden daha yüksektir. Ayrıca, IMF nin Temmuz ayında Dünyanın Ekonomik Manzarası adlı çalışmasında yaptığı % 5,1 lik daralma öngörüsünden de fazladır. Öte yandan, IMF tahminine göre 2008 yılında % 5,7 olan cari açığın GSYH ya oranı, 2009 yılında % 1,9 olacaktır. Yılın ilk çeyreğinde % 14,3 olan daralmanın küçülmesinde vergi indirimleri ile iç piyasanın hareketlenmesinin önemli payı bulunmaktadır. Hükümetin, küresel krizin etkilerini aşmak için açtığı paketler ile özellikle KDV ve ÖTV indirimleri ekonomideki daralmayı yavaşlatmıştır. Söz konusu vergi avantajı ile hareketlenen iç talep, ikinci çeyrekte ekonomik daralmayı önemli ölçüde azaltmıştır. Yurtiçi hanehalkı tüketimi (1998 sabit fiyatlarıyla) ilk çeyrekte % 10.2 azalırken, bu oran ikinci çeyrekte % 1.2 ye düşmüştür. Böylece hem mevcut stoklar erimiş hem de yerine yeni mal üreten imalat sanayindeki daralma da % 20.2 den, % 8.7 ye gerilemiştir. İkinci çeyrek GSYH verileri iktisadi faaliyet kollarına göre incelendiğinde, 2009 yılı ikinci çeyreğinde bir önceki yılın aynı dönemine göre tarım sektörünün % 6,6, imalat sanayiinin % 8,7, inşaat sektörünün % 21 daraldığı görülmektedir. Yurtdışı piyasalardaki dalgalanmaların ve canlanmanın yurtiçine yansıdığı görülmektedir. Dış talepteki yükselme paralelinde ihracata yönelik sektörlerde yaşanan genişlemenin yanısıra iç talepteki hızlanma da üretimi olumlu yönde etkilemektedir. Nitekim, imalat sanayii kapasite kullanım oranı ilk çeyrek dönemin son ayı olan Mart ayında % 64,7 seviyesine gerilemişken, Eylül ayında 70,1 seviyesine çıkmıştır. Bununla beraber, imalat sanayiinde kapasite kullanım oranı, geçen yılın aynı ayına göre %12,2 oranında azalmıştır. Öte yandan, ikinci çeyrek dönemin iç ve dış talep göstergeleri önümüzdeki döneme ilişkin olarak yavaş da olsa bir toparlanmaya işaret etmektedir. 14

18 Ekonomik aktivitedeki durgunluğun 2009 yılının üçüncü çeyrek döneminde yerini yavaş yavaş canlanmaya bırakması beklenmektedir. Dünya Bankası tarafından Haziran ayı sonunda açıklanan revize tahminlerine göre Türkiye'de Gayri Safi Yurtiçi Hasıla nın (GSYH) 2009'da % 5,5 daralması, 2010'da ise %1,5 büyümesi beklenmektedir. OECD tahminlerine göre ise Türkiye ekonomisi 2009 yılında % 5,9 küçülürken, 2010 yılında ise % 2,6 büyümesi beklenmektedir. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre Ağustos ayında tüketici fiyatları Temmuz ayına göre (TÜFE) % 0,3 azalırken, geçen yılın aynı dönemine göre ise % 5,3 yükselmiş bulunmaktadır. Üretici fiyatları endeksi (ÜFE) ise Ağustos ayında Temmuz ayına göre % 0,4 artarken, geçen yılın aynı dönemine göre ise % 1 düşmüş bulunmaktadır. I.2.1. İhracat Düşmeye Devam Ediyor Türkiye İhracatçılar Meclisi rakamlarına göre, Türkiye nin 2009 yılı Eylül ayı ihracatı, geçen yılın aynı dönemine oranla % 30,5 düşüşle 8,4 milyar dolara gerilemiştir yılı Ocak-Eylül döneminde ise Türkiye nin ihracatı % 32,7 düşüşle 68,9 milyar dolara gerilemiştir. Aynı dönemde Türkiye nin toplam ihracatının % 84,3 ünün gerçekleştirildiği sanayi grubunda, % 35,5 düşüş ile 58 milyar dolarlık ihracat yapılmıştır. Öte yandan, TÜİK verilerine göre, Ağustos ayında bir önceki yılın aynı ayına göre ihracat %29,1 azalırken, ithalat ise %34 azalmış bulunmaktadır. Aynı verilere göre, Ağustos ayı dış ticaret açığı ise %40,6 daralarak 4,9 milyar dolar düzeyine gerilemiş durumdadır. I.2.2. Sanayi Üretiminde Zayıf Toparlanma İşaretleri Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından açıklanan Sanayi Üretim Endeksine göre, Aylık Sanayi Üretim Endeksi 2009 yılı Temmuz ayında bir önceki yılın aynı ayına göre % 9,2 azalırken, 2009 yılı Haziran ayında ise bir önceki yılın aynı dönemine göre % 10,3 gerilemiş bulunmaktadır. İmalat sanayi sektörü üretim endeksi ise, 2009 yılı Haziran ayında bir önceki yılın aynı ayına göre % 11,2 azalırken, Temmuz ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre % 10,5 düşmüştür. Sanayi Üretim Endeksine göre, bir önceki yılın aynı dönemiyle karşılaştırıldığında, 2009 yılı Temmuz ayında, deri ve deri mamulleri imalatı üretim endeksi %1 düşüş gösterirken, Haziran ayında ise bir değişim göstermemiştir. 15

19 Açıklanan sanayi üretim endeksi verilerine göre, bir önceki yılın aynı dönemi ile karşılaştırıldığında, 2009 yılı Haziran ayında, tekstil ürünleri imalatı üretim endeksi % 8,1, giyim eşyası imalatı üretim endeksi ise % 2,2 düşüş göstermiştir. Temmuz ayında, tekstil ürünleri imalatı üretim endeksi % 6,6 azalırken, giyim eşyası imalatı üretim endeksi ise % 6,5 düşüş göstermiştir. Ağustos ayına gelindiğinde ise, üretim endeksindeki gerileme tekrar hız kazanarak tekstil ürünlerinde %5,7, giyim eşyasında %16,5 ve deri ürünlerinde %15,5 yükselmiştir. Öte yandan, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) İmalat Sanayinde Eğilimler Temmuz ve Ağustos 2009 sonuçları da açıklanmıştır. Buna göre, imalat sanayii üretim değeri ağırlıklı kapasite kullanım oranı, 2009 yılı Temmuz ayında, bir önceki yılın aynı dönemine göre % 7,7 azalarak % 72,3 seviyesine gerilerken, Ağustos ayında ise, bir önceki yılın aynı dönemine göre % 6,5 azalarak % 69,7 seviyesine düşmüş bulunmaktadır. Eylül ayında açıklanan son rakamlara göre ise, 2008 yılı Eylül ayında %79,8 olan imalat sanayii kapasite kullanım oranı 2009 yılı Eylül ayında %70,1 e gerilemiştir. Tekstil ürünlerinde 2008 yılı Eylül ayında %75,7 olan kapasite kullanım oranı 2009 yılı Eylül ayında %74,3 e, giyim eşyasında ise %79,5 ten %75,1 e gerilemiştir. Sektörler bazında, derinin işlenmesi, bavul, çanta v.b. imalatı kapasite kullanım oranı 2009 yılı Temmuz ayında, bir önceki yılın aynı dönemine göre % 0,7 azalarak % 63,9 seviyesine gerilerken, Ağustos ayında ise, bir önceki yılın aynı dönemine göre % 0,4 azalarak % 65,2 seviyesine düşmüş bulunmaktadır. Eylül ayında açıklanan rakamlara göre ise 2008 Eylül ayında %66,4 olan deri ve deri ürünlerinde kapasite kullanım oranı 2009 Eylül ayında %63,9 a gerilemiştir. Tekstil ürünleri imalatı kapasite kullanım oranı 2009 yılı Temmuz ayında, bir önceki yılın aynı dönemine göre % 1,7 azalarak % 73,1 seviyesine gerilerken, 2009 yılı Ağustos ayında ise, bir önceki yılın aynı dönemine göre % 1,9 azalarak % 73,7 seviyesine düşmüş bulunmaktadır. Son rakamlara göre ise, 2008 Eylül ayında %75,7 olan tekstil ürünlerinde kapasite kullanım oranı 2009 Eylül ayında %74,3 e gerilemiştir. Giyim eşyası imalatı kapasite kullanım oranı 2009 yılı Temmuz ayında, bir önceki yılın aynı dönemine göre % 4,3 azalarak % 76 seviyesine gerilerken, 2009 yılı Ağustos ayında ise, bir önceki yılın aynı dönemine göre % 4,7 azalarak % 75,7 seviyesine düşmüş bulunmaktadır. Son açıklanan rakamlara göre ise, 2008 Eylül ayında %79,5 olan giyim eşyalarında kapasite kullanım oranı 2009 Eylül ayında %75,1 e gerilemiştir. T.C. Merkez Bankası tarafından yayınlanan Reel Kesim Güven Endeksi, Eylül ayında bir önceki aya göre 0,7 puan azalarak 97,8 puan seviyesine düşerken, T.C. Merkez Bankası Para Politikası Kurulu da, 17 Eylül

20 tarihinde yapılan toplantısında kısa vadeli faiz oranlarını 0,5 puan düşürerek % 7,25 düzeyine indirmiştir. Faiz kararının ardından yayımlanan Para Politikası Kurulu açıklamasında son dönemde açıklanan verilere göre toparlanmanın yavaş ve kademeli olacağına ilişkin görüş bildirirken dış talep ve yurt içi yatırım talebinin zayıf seyrini sürdürdüğünü ve istihdam koşullarında belirgin bir iyileşmenin görülmediğini dile getirmiştir. Tüketim talebinin ikinci çeyrekte sergilediği kayda değer yükselişten sonra daha zayıf bir seyir izlemesi beklenmektedir. Bu çerçevede, enflasyonun düşük seyrini uzun bir süre koruyacağı tahmin edilmektedir. Kurul, 2008 yılı Kasım ayından bu yana sürdürülen faiz indirimlerinin, küresel risk algılamalarındaki iyileşmenin sürmesi halinde, kredi piyasası üzerindeki etkisini göstermeye başlayacağını öngörmektedir. Öte yandan, Merkez Bankası'nın Eylül ayı ikinci dönem beklenti anketinde yıl sonu yıllık GSYH küçülme beklentisi % 5,5 olmuştur. Küçülme beklentisi Ağustos ayının ikinci döneminde % 5,1 idi. Buna karşın 2010 yıl sonu yıllık GSYH büyüme beklentisi % 2.5'ten % 2.8'e çıkarken, yıl sonu dolar kuru beklentisi de 1.56'dan 1.53'e gerilemiş bulunmaktadır. Öte yandan, hükümet tarafından açıklanan Orta Vadeli Program da yeralan öngörülere göre, ülkemiz ekonomisinin 2009 yılında %6 küçülürken 2010 yılında %3,5 ve 2011 yılında %4 büyümesi beklenmektedir. İstihdama yönelik öngörüler ise işsizliğin 2009 yılında %14,8, 2010 yılında %14,6 ve 2011 de %14,2 olacağı yönündedir. İhracatta gerçekleşme beklentisi 2009 yılında 98 milyar dolar, 2010 yılında 107 milyar dolar ve 2011 yılında 118 milyar dolar ve 2012 yılında 130 milyar dolar düzeyindedir. Bu öngörülerden de görüldüğü üzere dünyada olduğu gibi ülkemizde de yavaş seyreden bir büyüme süreci beklentisi mevcuttur. 17

21 II. İHRACATIN GENEL GÖRÜNÜMÜ II.1 Hazırgiyim ve Konfeksiyon İhracatı %23,2 Azaldı 2009 yılının Ocak-Eylül döneminde Türkiye den 9,6 milyar dolarlık hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatı yapılmıştır yılının Ocak-Eylül dönemi ile karşılaştırıldığında, ihracatta dolar bazında %23,2 düşüş meydana gelmiştir yılını %2,1 oranında ihracat düşüşü ile kapatan hazırgiyim ve konfeksiyon sektöründe ihracat, 2009 Ocak ayında %20,2 oranında, Şubat ayında %34,3 oranında, Mart ayında %30,4 oranında, Nisan ayında %23,7 oranında, Mayıs ayında %27,2 oranında, Haziran ayında %16,6 oranında, Temmuz ayında %15,4 oranında, Ağustos ayında %17,2 oranında ve Eylül ayında %22,3 oranında azalmıştır. Diğer yandan, 2009 un Ocak-Eylül döneminde Türkiye genel ihracatı %32,7 oranında düşüşle 102,3 milyar dolardan 68,9 milyar dolara gerilemiştir. Sanayi ihracatı ise %35,5 oranında azalarak 90 milyar dolardan 58 milyar dolar düzeyine düşmüştür. Hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatındaki düşüş (%23,2) hem genel ihracattaki %32,7 lik hem de sanayi ihracatındaki %35,5 lik düşüşlerin oransal olarak gerisinde kalmıştır. Bu itibarla, hazırgiyim ve konfeksiyon sektörünün ihracatındaki önemli kayıplara rağmen, genel ihracat performansından ve sanayi ihracat performansından daha iyi bir performans gösterdiği ifade edilebilir. Genel ihracat performansı içerisinde, hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatının payını gösteren tablo aşağıda verilmektedir. Birim: 1000 $ Ocak - Eylül Ocak - Eylül Türkiye Genel İhracatı ,7 Hazırgiyim ve Konfeksiyon İhracatı ,2 Haz. ve Konf. İhracatının Payı % 12,2 13,9 Sanayi İhracatı ,5 Haz. ve Konf. İhracatının Sanayi İhracatındaki Payı % Kaynak: İhracatçı Birlikleri Kayıtları Genel İhracat Performansı İçinde Hazırgiyim ve Konfeksiyon İhracatının Payı 13,9 16,5 Değişim % 2009 Ocak-Eylül döneminde, hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatının Türkiye genel ihracatı içindeki payı %12,2 den %13,9 a, sanayi ihracatındaki payı ise %13,9 dan %16,5 e yükselmiştir. 18

22 Sektörler itibariyle Türkiye nin ihracatına bakıldığında, tekstil sektörü ile birlikte hazırgiyim ve konfeksiyon sektörünün toplam ihracatı 2009 yılının ilk dokuz ayında 13,5 milyar doları bulmuştur. Bu durumda, tekstil ve konfeksiyon sektörü toplam ihracattan aldığı %19,6 lik pay ile en fazla ihracat gerçekleştiren sektör konumuna geçmektedir. Taşıt araçları ve yan sanayi sektörü %17,3 pay ve 11,9 milyar dolar değer ile ikinci en fazla ihracat yapan sektör olurken, demir-çelik sektörü %11,9 pay ve 8,2 milyar dolar ihracat ile üçüncü sırada yeralmaktadır. II.2 Aylar İtibariyle Hazırgiyim ve Konfeksiyon İhracatının Seyri Hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatında 2008 yılının Ekim ayında başlayan ihracat düşüşü, 2009 yılının ilk dokuz ayında da devam etmiştir. İhracatta Ocak ayından Eylül ayına kadar %15,4 ile %34,3 arasında değişen oranlarda ihracat düşüşleri kaydedilmiştir. Şubat ayı %34,3 ile en yüksek oranlı düşüşün kaydedildiği ay olurken, Temmuz ayı ihracat düşüşünün oransal olarak azaldığı (%15,4) bir ay olarak dikkat çekmektedir. Birim: 1000 $ Aylar İtibariyle Hazırgiyim ve Konfeksiyon İhracatı Ocak - Eylül 2009/08 Aylar % Değişim Ocak ,2 Şubat ,3 Mart ,4 Nisan ,7 Mayıs ,2 Haziran ,6 Temmuz ,4 Ağustos ,2 Eylül ,3 Kaynak:İhracatçı Birlikleri Kayıtları İhracatın son oniki aydır devamlı olarak düşüşünde, küresel krize bağlı olarak pazarlardaki daralma ve finansman kaynaklı diğer sorunların etkisi gözardı edilemez. 19