Anestezi teknikeri veya teknisyeni olacak bir kişi ilk önce kendi görev ve yetkilerini bilmelidir.

Transkript

1

2

3 ANESTEZİYE GİRİŞ Anestezi stajına başlayacak öğrencilerin ilk merak ettiği olay entübasyonun nasıl yapılıp uygulandığını öğrenme arzusudur. Hatta anestezi bölümünü okuyan tekniker ve teknisyenler kendi aralarında entübasyonu öğrenme yarışı içindedirler. Aslında ilk başta entübasyonun nasıl yapıldığını öğrenmeye çalışmak yanlıştır. Anestezi teknikerliği veya teknisyenliği bölümünü okuyan öğrenciler etübasyonu öğrenmeden ve staja başlamadan önce anestezide kullanılan yardımcı malzemeleri çok iyi bilmeli, bunu takiben anestezi cihazını tanımalı, monitördeki göstergeleri anlayıp takibini sağlayabilmeli, hasta pozisyonlarını ve en çok görecekleri sıvılar gibi temel bilgileri edinmiş olmaları gerekmektedir. Anestezi tekniker veya teknisyenleri sürekli ayakta durması gerektiğinden; bedence sağlam, dikkatli, sabırlı, titiz, sorumluluk sahibi ve yönergeleri doğru anlayıp uygulayabilen kimselerdir. Bundan dolayı anestezi teknikeriği veya teknisyeniğini okuyan öğrenciler, teorik bilgilerin dışında fiziksel olarak da iyi hazırlanmalıdırlar. Anestezi teknikeri veya teknisyeni olacak bir kişi ilk önce kendi görev ve yetkilerini bilmelidir. 1- Anestezi Tekniker / Teknisyeninin Görev ve Yetkileri Anestezi tekniker veya teknisyeninin görev ve yetkileri, Sağlık Bakanlığı Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği nin 137. maddesinde şöyle belirtilmiştir; Anestezi teknikeri / teknisyeni; anestezi uzmanı veya bunun bulunmadığı hallerde ameliyathane sorumlu uzmanının sorumluluğu altında, bunların ve ameliyatı yapan uzmanın direktiflerine göre ameliyatın ve narkozun salimen ve rahat bir şekilde sonuçlanması için gerekenleri yapar. a) Anestezi cihazının bakımından, temizlenmesinden, sterilizasyonundan ve daima kullanılabilir halde bulundurulmasından sorumludur. Anestezi cihazını ve ameliyat masasını her ameliyattan önce kontrol eder. Ameliyata hazır duruma getirir. Oksijen, azot protoksit bombalarının dolu olup olmadığına bakar. Anestezi cihazındaki arızaları, anestezik maddelerle, anestezide kullanılan bütün yardımcı ilaç malzeme ihtiyacını anestezi uzmanına vaktinde haber verir. b) Anestezi uzmanı bulunmayan yerlerde anestezi teknikeri / teknisyeni, ameliyat olacak hastaları en az bir gün önce görür. Dosyaları inceler. Anestezi ve ameliyat yönünden noksan olan tetkikleri tamamlattırır. Herhangi bir zorlukla karşılaşırsa operatör'e haber verir. 2- Anestezi Nedir? Anestezi, ameliyat ya da herhangi bir cerrahi müdahale öncesi, vücudun bütününün veya belli bir kısmının yapılan uygulamalarla geçici olarak ağrıya duyarsız hale getirilmesidir. Anestezi genel ve lokal adı altında 2 ye ayrılmaktadır. 2

4 Genel Anestezi: İlaçlar yardımıyla tüm duyu algılamalarının ortadan kaldırılmasıdır. Genel anestezide 3 komponent (öge) söz konusudur. Bunlar; 1) Ağrıyı önlemek (Analjezi), 2) Bilinç kaybı veya hafıza kaybı (Amnezi), 3) Kas gevşemesi. Genel anestezide amacımız uygun cerrahi koşullar ve hastanın güvenliğini sağlamaktır. Lokal Anestezi: Vücudun belli bir bölgesinin ilaç yardımıyla uyuşturulmasıdır. Genel anesteziden farkı hasta uyanıktır. Örneğin tırnak çekimi ameliyatında belli bir bölgenin uyuşturulması için lokal anestezi yapılabilir. 3- Anestezi Uygulama Alanları Günümüzde anestezi tıbbın ilerlemesiyle birlikte sadece ameliyathanede değil, ameliyathane dışındada gerçekleşmektedir. Anestezi tekniker veya teknisyenleri anestezi uygulama alanlarında yetkili doktorla birlikte görev yapabilirler. Anestezinin uygulandığı bazı alanlar; - Ameliyathaneler, - Doğumhaneler, - Yoğun bakım üniteleri, - Acil servisler, - Girişimsel radyoloji alanları, - Diş klinikleri, - Endoskopi, kolonoskopi vb. gibi. Anesteziye duyulan ihtiyaç arttıkça uygulama alanlarıda genişlemiştir. Anestezinin olduğu heryerde anestezi teknikeri veya teknisyenlerine ihtiyaç vardır. 4- Anestezi Ekip Üyeleri Genel olarak anestezi bir ekip çalışması ile yürütülmektedir. Anestezi ekibi içerisinde; - Anestezi uzmanı, - Anestezi teknikeri veya teknisyeni, - Hastanın klinik doktoru, - Postoperatif (ameliyat sonrası) bakım ünitesi çalışanları, - Yoğun bakım hemşiresi, - Ameliyathane personeli ve gerekirse teknik bakım çalışanları bulunur. Anestezi uygulamalarını anestezi doktoru ve anestezi teknikeri / teknisyeni yapar. Diğer ekip üyeleri ihtiyaç dahilinde ekibe katılarak destek verirler. 3

5 AMELİYATHANE ORTAMI Ameliyathane ortamında öncelikle sterilizasyona çok dikkat edilmelidir. Yapılan çok küçük bir hata cerrahi girişimin durmasına neden olur ve sterilizasyonun tekrar sağlanmasını gerektirir. Ameliyathane ortamında bilinmesi gereken ilk olay asepsidir. Peki asepsi nedir? Asepsi: Mikroorganizmaların hücre, doku ve organ gibi kültürlere girişini önlemek, bulaşmanın engellenmesi ve sterilitenin korunmasını sağlamak için steril ekipman ve besiyerlerine uygulanan koruyucu işlemler bütünüdür. Asepsi; tıbbi asepsi ve cerrahi asepsi adı altında 2 ye ayrılır. - Tıbbi Asepsi: Hastalık yapabilen mikroorganizmaların, bir kişiden diğerine bulaşmasını önlemeye veya sayısının azalmasını sağlamaya tıbbi asepsi denir. - Cerrahi Asepsi: Cerrahi uygulama yapılacak ortamın, çevresinin ve araç gerecin mikroorganizmalardan arındırılmasına cerrahi asepsi denir. Cerrahi asepside sterilizasyonun bozulması durumunda, cerrahi işlem durur ve sterilizasyon en başından tekrar uygulanır. 1- Ameliyathane Alanları Ameliyathane 3 alandan oluşmaktadır. 1) Yasaksız (Non Steril) Alan: Normal günlük elbiselerle girilebilen yerlerdir. Soyunma odaları, yönetim odaları, hasta girişi, malzeme girişi, personel girişi vb. bu alandan olur. 2) Yarı Yasaklı (Yarı Steril) Alan: Ameliyathanenin çevresindeki dış destek alanları ve steril alana giden koridorları kapsar. Koridorlar, depolar, malzeme odaları, hasta hazırlık odaları vb. yerler sayılabilir. Ameliyathane kıyafeti ile dolaşmak zorunludur. 3) Tam yasaklı (Steril) Alan: Ameliyat yapılan alanlardır. Ameliyathane kıyafeti, bone ve maske ile dolaşmak zorunludur. 2- Ameliyathane Atık Kutuları Ameliyathanelerde evrensel ve ambalaj atıkların dışında tıbbi atıklarda oluşmaktadır. Tıbbi atıklar hiçbir zaman diğer atıklarla karıştırılmamalı ve her atık kendi özel kutusana atılmalıdır. Kutudaki atıklar ayrı ayrı torbalanıp ağızları sıkıca bağlanarak ilgili yerlere gönderilir. Ameliyathanelerde evrensel ve ambalaj atık kutuları haricinde en çok göreceğiniz atık kutuları; Enfekte Atık Kutusu: Enfeksiyöz ajanların yayılımını önlemek için taşınması ve imhası özel uygulama gerektiren atıklardır. Örneğin; Kan ve kan ürünleri, kan ve kan ürünleri bulaşmış nesneler, organ parçaları, enjektörler (iğne ucu çıkarılmış), intravenöz kataterler, nazogastrik sonda, idrar torbası ve bağlantıları, pansuman malzemeleri, eldiven, serum seti, spanç, pamuk ve sekresyon gibi. Kesici ve Delici Alet Kutusu: Batma, delme, sıyrık ve yaralanmalara neden olabilecek atıklardır. Örneğin; Enjektör iğne uçları, intraket iğneleri, ampuller, iğne içeren diğer kesiciler, bisturi ve kırılmış diğer camlar gibi. 4

6 3- İş Kıyafeti Mesleğin yerine getirilmesinde giyilen kıyafettir. İş kıyafetleri iş sağlığı ve iş güvenliği sağlayacak şekilde olup mesleğin getirdiği risklerden kişileri korur. Anestezi stajyerleri iş kıyafetlerinin nasıl ve hangi renk olması gerektiğini merak ederler. Anestezi genellikle yeşil renklerde iş kıyafeti giyer. Yinede hastaneden hastaneye veya ekipten ekibe iş kıyafeti renkleri değişmektedir. Giyilen iş kıyafetlerinin asepsiye uygun olması, kirlenen kıyafetlerin ameliyathanede kullanılmaması ve muhakkak değiştirilmesi gerekmektedir. 4- Bone Saç ve saçlı deriden kaynaklanan enfeksiyonlara neden olabilecek mikroorganizmaları uzaklaştırmak için kullanılan koruycu bir ekipmandır. Ameliyathanede bone kullanmak sağlık çalışanını ve hastaları enfeksiyonlardan korur. Disposable (tek kullanımlık) ve kumaş boneler mevcuttur. Bone nasıl takılır? - Saçlar uzun ise toplanır. - Uygun bone alıp iki elle açarak, önden arkaya doğru başa takılır. - Bonenin bağı varsa bağlanır. - Saçlar tamamen bone içinde kalmalıdır. 5- Maske Havayoluyla bulaşabilecek enfeksiyonlara karşı korunmada kullanılan koruycu bir ekipmandır. Ameliyathanede maske kullanmak sağlık çalışanını ve hastaları damlacık yoluyla geçecek enfeksiyonlardan korur. Maske nasıl takılır? - Eller yıkanıp maske kutusundan alınır. - Üst bağlar maskenin metal kısmı yukarıya gelecek şekilde kulak üstünden geçirilerek başın arka tarafında bağlanır. - Alt bağlar ise ensede toplanarak bağlanır. - Metal kısım burun kenarlarını kapatacak şekilde sıkıştırılır. 6- Eldiven Elimizle bulaşabilecek enfeksiyonlara karşı korunmada kullanılan koruyucu bir ekipmandır. Steril, non-steril (steril olmayan) ve tek kullanımlık muayene eldivenleri mevcuttur. Anestezi genellikle non-steril eldiven kullanır. Steril eldivenler spinal ve epidural gibi uygulamalarda kullanılır. Non-steril eldiven nasıl giyilir? - Eller yıkanıp el dezenfektanıyla ovulur. - El büyüklüğüne göre eldiven seçilip bilek kısımından tutarak giyilir. Eldiven giyerken veya çıkarılırken mutlaka eller yıkanmalıdır. 5

7 ANESTEZİDE KULLANILAN YARDIMCI EKİPMANLAR 1- Airway Hava yolunun açık kalmasını sağlamak için kullandığımız bir ekipmandır. Dilin geriye doğru düşerek, hava yolunu tıkamasını engeller. Bilinci kapalı hastalara uygulanmalıdır. Yeni doğan, bebek, çocuk ve erişkinde kullanılabilecek boyutları vardır. Ağızdan ve burundan uygulanabilen iki tipi mevcuttur. 2- Yüz Maskesi Hastanın hava yolu açıklığının sağlanıp, solunumunun desteklenmesi gerektiği durumlarda kullanılan bir ekipmandır. Yeni doğan, bebek, çocuk ve erişkinde kullanılabilecek boyutları vardır. Şeffaf ve kauçuk olmak üzere iki tipi mevcuttur. 3- Laringoskop Endotrakeal entübasyon sırasında (trakea içine tüp yerleştirilmesi) larinksin görülerek trakeal tüpün, trakea içine yerleştirilmesini sağlayan hava yolu ekipmanıdır. İki kısmıdan oluşur. Işıklı kısmına blade, elle tutulan kısmına handle denmektedir. Anestezi teknikeri ve teknisyenleri rutin olarak laringoskopların temiz ve çalışır durumda olduğunu kontrol ederler. 6

8 4- Endotrakeal Tüp Genel anestezi uygulanan bilinci kapalı hastalarda, hava yolu açıklığının güvenli bir şekilde sağlanması için trakea (soluk borusu) içine yerleştirilen tüptür. Endotrakeal tüplerin farklı ebatları, kaflı, kafsız ve spiralli çeşitleri vardır. YAŞ GRUBU TÜP ÇAPI TÜP HiZASI Erişkin Erkek 7,5-9 numara (kaflı) 23 cm Erişkin Bayan 7-8 numara (kaflı) 21 cm Çocuk (Yaş / 4) + 4 (kafsız) (Yaş / 4) + 3 (kaflı) (Yaş / 2) + 12 cm Hastalardaki anatomik farklılıklar nedeniyle kullanacağımız endotrakeal tüplerin numaraları değişebilmektedir. Özellikle yenidoğan ve bebeklerde kafsız tüpler tercih edilmelidir. Endotrakeal tüpün kafı şişirlirken rutin işlem, kulak memesi (ortalama 5 ± 2 ml) hassasiyetinde olmasını sağlamaktır. Kaf şişirildikten sonra yüksek bası ile kontrol edilmemelidir. Entübasyon işleminde spiralli tüp adı verilen tüpler kullanılabilir. Spiralli tüplerin normal tüplerden farkı, esnekliği için çevresinin telden yapılmış olmasıdır. Spiralli tüpler esnekliği sayesinde belirli ameliyatlarda özellikle tercih edilir. Örnek vermek gerekirse; Kulak burun boğaz (KBB) ameliyatlarında, prone (yüzüstü) pozisyonu verilecek hastalarda ve tüpün kıvrılıp solunumu etkileyeceği ameliyatlarda kullanılır. 5- Magil Pens Nazotrakeal (burundan) entübasyon sırasında, tüpün trakeaya yerleştirilmesinde zorlukla karşılaşılır. Magil pens tüpe yön vererek tüpün trakea içine yerleştirilmesine yardımcı olan eğik makas görünümlü bir ekipmandır. 7

9 6- LMA (Laringeal Mask Airway) Kör dalış tekniği ile larinks üzerine yerleştirilen bir havayolu ekipmanıdır. Kayganlaştırıcı jel ile uygulanmalıdır. Supine pozisyonda yapılacak olan kısa operasyonlar için kullanır. Kaflı ve kafsız çeşitleri mevcuttur. Maske ventilasyonundan daha etkin bir kullanımı vardır. LMA uygulanan hastalarda aspirasyon risli fazladır. LMA uygulamak için kas gevşetici ilaç gerekmez fakat az dozlarda yapılabilir. LMA laringospazmı (larinkslerin spazmı) tetikleyebilir. YAŞ GRUBU LMA NUMARASI KAF HACMİ Yenidoğan 1 numara 4 ml Bebek 1-1,5-2 numara 7 ± 3 ml Çocuk 2-2,5-3 numara 14 ± 6 Erişkin Kadın 3-4 numara 25 ± 5 Erişkin Erkek 4-5 numara 35 ± 5 7- Mandren (Style, Guide) Trakeaya tüp yerleştirilmesi esnasında, tüpün içine konarak şekil vermekte kullanılır. Genel olarak spiralli tüpleri trakeaya yerleştirmede zorlanırız. Bu zorluğu gideren basit ama hayat kurtarıcı bir ekipmanlardır. Anestezi masasında uygun boyutlarda mandren her zaman hazır bulundurulmalıdır. 8- Aspirasyon Sondası (Katateri) Aspirasyon sondasını; ağız içi, burun, trakea ve akciğerler gibi bizi direkt olarak ilgilendiren yerlerdeki sekresyonları temizlemekte kullanırız. Aspirasyon sondasını hastaların anatomik yapılarına göre seçeriz. Büyükten küçüğe doğru aspirasyon sonda numaraları; SARI: 20 KIRMIZI: 18 TURUNCU: 16 YEŞİL: 14 BEYAZ: 12 SİYAH: 10 MAVİ: 8 8

10 SERUM SETLEMEK Staja yeni başlayan birçok öğrenci serum setlemesini staj gördükleri yerlerde uygulama esnasında öğrenmeye çalışırlar. İlk defa staja çıkacak stajyer arkadaşlar için serum setlemeyi fotoğraflarla anlattım. Serum setlemede bağlantı yaparken sterilizasyona dikkat etmek gerekir. Bağlantı noktaları açıkken el ile dokunma, yere düşürme vb. hallerde serum setlenmeden çöpe atılır. Steril olmayan bir serum çöp niteliğindedir. Sonuçta serumları intravenöz (IV) olarak uygularız. Ayrıca bir serumda solüsyon (çözelti) berrak değilse, partikül (parçacık) içeriyorsa veya torba zedelenmişse o serum kullanılamaz. 1. Resim: Bir adet serum ve serum seti alınır. 2. Resim: Serum steril poşetinden çıkarılır. 3. Resim: Serum askılığa asılır. 4. Resim: Serum seti steril poşetinden çıkarılır. 5. Resim: Çıkarılan serum setinin akış düzenleyicisi kapatılır. Amaç serum setini seruma bağlayınca, serumdaki solüsyonun (çözelti) hızlıca akmaya başlamasını önlemektir. 6. Resim: Serumun altındaki kauçuk kapak çevrilerek koparılır. 7. Resim: Serum seti, seruma bağlantı yerinden bağlanır. 8. Resim: Seruma bağlanan serum setinin damla odacığı 1 defa sıkılıp yarısına kadar doldurulur. 9. Resim: Serum setinin akış düzenleyicisi açılır ve serum setinin içindeki hava çıkarılıncaya kadar solüsyonun akması sağlanır. 10. Resim: En son işlem olarak enjektör iğnesi steril bir şekilde yerine takılır. Serum seti askı üstünde toplanıp hazır duruma getirilir. Seruma ilaç koyarken; koyulan ilaç isimlerini, ilacın koyulduğu zamanı ve kimin koyduğunu yazmak gereklidir. Serum askılığında setlenmiş bir serum varsa ve bu serumdan sizin haberiniz yoksa asla ve asla kullanmayın. Unutmayın ki damar yolundan (IV) vereceğiniz ilaç veya sıvılar geri alınamaz. 9

11 İNTRAVENÖZ (IV) DAMAR YOLU AÇMAK Anestezi tekniker veya teknisyen stajyerlerinin merak ettiği bir başka konu da intravenöz (IV) damaryolu açmaktır. Ameliyathaneye gelmiş bir hastaya damar yolu açılamamış olabilir, hatta bir hastaya serviste damar yolu açılamıyorsa anestezi teknikeri veya teknisyeninden yardım istenebilir. Anestezi teknikeri ve teknisyenleri damar yolu açma konusunda kendilerini geliştirmek zorundadırlar. İntravenöz (IV) damar yolu açmakta kullanılan malzemeler; - Uygun boyutta intraket, - Turnike, - Aseptik solüsyon, - Pamuk veya gazlı bez, - Damar yolu tespiti için kağıt flasterler - Enjektörde steril olarak hazırlanan 5 ml serum fizyolojiktir. Büyükten küçüğe doğru intraket (branül, anjioket, kanül, periferik venöz katater) numaraları; TURUNCU: 14G GRİ: 16G YEŞİL: 18G PEMBE: 20G MAVİ: 22G SARI: 24G MOR: 26G İntavenöz (IV) damar yolu açmak; Rutin işlem olarak, eller yıkanıp eldiven giyildikten sonra hastaya uygun pozisyon verilir. (Kol kalp seviyesinin altında tutulmalıdır.) Damar yolu açılacak yerdeki venler gözlenip palpe (el ile muayene) edilir. Seçilen ven noktasının cm üzerinden turnike bağlanıp ven dolgun gözlenmeye çalışılır. Seçilen ven tekrar palpe edilerek hissedilir, seçilen ven tek bir hareketle yukardan aşağıya antiseptik solüsyonla silinir. İntraket hazırlanır, vene girecek bölgenin ortalama 1 cm altından vene paralel olarak lik açı ile deriye batırılır. İğnenin açısı ye getirilir ve ven içine girilir. Ven içine girildiyse kan durdurucu kapağın bulunduğu yere doğru kan dolar. Kan geliyorsa intraketin esnek ucu damar içinde ilerletilirken kılavuz iğne hafifçe çekilir. Turnike çözülür. İntraketin ucu damar içinde bulunur ve el ile baskı yapılırken kılavuz iğne çekilir. Hazırda bulunan serum fizyolojik (SF) damar yolundan verilerek, damaryolunun kontrolü yaplır. Çekilen kılavuz iğnenin arkasında bulunan kapak çıkarılıp, damarda bulunan intraketin arka tarafına takılır. Hazırlanan kağıt flasterler yardımıyla damar yolu tespiti yapılır. 10

12 ANESTEZİ CİHAZI Anestezi cihazı başarılı ve güvenli bir anestezi sağlamak için gerekli araç ve gereçlerin başında yer alır. Anestezi cihazının içinde bulunan veya daha sonradan eklenen monitörler ile hastaların vital (hayati) fonksiyonlarını takip ederiz. Anestezi cihazlarında bulunması gerekenler; - Gaz kaynağı ve yedek gaz silindirleri (tüpleri), - Basınç ölçerler (manometre) ve basınç düşürücü valfler, - Solunum devreleri, - Karbondioksit absorbanı, - Oksijen flaş valfi, - Buharlaştırıcılar (vaporizatörler), - Ventilatör, - Akım ölçerler (flowmetre), - Monitör. Sizlere anestezi cihazında bulunması gerekenleri kısa kısa anlatacağım. 1- Gaz Kaynağı ve Yedek Gaz Kaynaklarına Bağlantı Günümüzde hastaneler merkezi gaz sistemlerinde oksijen ve azotprotoksiti büyük miktarlarda barındırılmakta ve kullanıma hazır halde getirmektedirler. Merkezi sistemle operasyon yapılacak odaya gelen gaz uygun hortum çıkışları ile anestezi cihazına bağlanır. Gazın anestezi cihazına bağlanması esnasında yanlış bağlantıyı engellemek için farklı hortum girişleri kullanılmış ve bu sorunun önüne geçilmiştir. Örneğin, oksijen hortumunu oksijen yuvası haricinde başka bir yere bağlamak imkansızdır. Merkezi gaz sistemi mevcut olmayan yerlerde anestezi cihazı arkasındaki gaz silindirleri kullanılır.gaz silindirleri aynı zamanda merkezi gaz sisteminde yaşanacak anlık kesilmelerde hayat kurtarıcıdır. Standart olarak kullanılan gazlar; oksijen (beyaz), azotprotoksit (mavi), karbondioksit (gri), hava (beyaz / siyah) şeklinde renkli tüplerde bulunurlar. 2- Basınç Ölçerler (Manometre) ve Basınç Düşürücü (Regülatör) Valfler Manometre, silindirler içindeki gazın basıncını gösterir. Regülatör (basınç indirgeyici valf), basınç altındaki gazın düşük ve sabit bir basınçla çıkmasını sağlar. 11

13 3- Solunum Devreleri Gaz ve ajanlar anestezi cihazında karıştırılıp, geri solutmalı solunum devresine verilmektedir. Geri solutmalı devrelerin bölümleri; taze gaz akışını sağlayan bölüm, solunum valfleri, solunum hortumları, rezarvuar balon (kese), kanister, apl valfi, Y parçası ve maskeden oluşur. 4- Karbondioksit Absorbanı Geri solutmalı sistemlerde, hastadan çıkan havanın karbondioksitten temizlenip devreye geri verilmesini sağlar. Rutin olarak sodalime kullanılır. Sodalime kanister adı verilen kavanozun içine konulur. Sodalime beyaz renklidir, karbondioksiti temizlerken beyazdan mora dönüşür. Mora dönüşen sodalime belirli bir seviyeden sonra değiştirilmelidir. 5- Oksijen Flaş Valfi Hastaya oksijen verilirken devrede kaçak olması ya da havalanmaya bağlı aciliyet hallerinde, akım ölçerin verebileceğinden daha yüksek hızda oksijene ihtiyaç duyulabilir. Bu durumlarda kullanılmak üzere ayrı bir oksijen hattı ve valfi bulunur. Oksijen flaş valfi ml / dk. hızda ve psi basınçta oksijen verebilir. Sürekli uygulanmaz, sorun ortadan kalkar kalkmaz kapatılır. 12

14 6- Buharlaştırıcılar (Vaporizatörler) Volatil anestezikleri buharlaştırıp, hastaya ölçülü miktarlarda veren alettir. Hastanelerde en çok göreceğiniz volatil anestezikler sevofluran, desfluran ve izoflurandır. İnhalasyon anesteziklerini bu kaynakta anlatmayacağım fakat MAC değerinin ne olduğunu ve rutin olarak nasıl ayarlanacağından bahsetmek istiyorum. Minimum Alveolar Konsantrasyon (MAC) Değeri; MAC değeri, insanların %50 'sinin cerrahi keside ağrı hissi duymaması ya da doğrulma refleksi kaybı oluşturan miktardır. Günümüzde inhalasyon anesteziklerinden gaz halinde olan sadece Azot Protoksit (N₂O) kullanılmaktadır. Sıvı halde olup günümüzde en çok kullanılanlar; izofluran, sevofluran ve desflurandır. En çok kullanılan volatil ajanların bir yetişkindeki yaklaşık MAC değerleri; izofluranın 1.15, sevofluranın 2 ve desfluranın 5.8 dır. Çocuk, bebek ve yenidoğanda MAC değeri artarken yaşlılarda kısmen hipotansif özelliğinden dolayı dikkatli kullanmak gerekir. 7- Ventilatör Anestezi cihazına bağlanan hastanın solunum işlevini yapay olarak gerçekleştiren cihazdır. 13

15 8- Akım Ölçerler (Flowmetre) Anestezide kullanılan gazların ml / dk. veya lt / dk. olarak hastaya verilmesini sağlarlar. Ayarı yükseltilirse daha çok, düşürülürse daha az gaz geçişi sağlar. 9- Monitör Monitör, anestezi veya cerrahi girişimler sırasında hastanın fizyolojik fonksiyonlarını belli aralıklarla ölçüp kaydetmeye yarayan cihazdır. Anestezi cihazlarında bulunması gerekenler dışında sizlere su tutucudan bahsetmek istiyorum. Su Tutucu Su tutucu, karbondioksit line ile hastadan gelen nemin oluşturduğu suyu haznesinde toplar ve anestezi cihazının elektronik bölümlerine geçişini engeller. Dolum seviyesine kadar dolan su tutucunun bakımı yapılmalıdır. Rutin işlem olarak su tutucu dolu olmasa bile 4 haftada bir defa ve enfekte vakalardan hemen sonra bakımı yapılmalıdır. Su tutucular yıkanmamalı ve steril edilmemelidir. İçi boşaltılan su tutucu yerine takılmalı. Yıpranmış ve tek kullanımlık su tutucular yenisiyle değiştirilmelidir. 14

16 Anestezi cihazı kontrol işlemleri; - Anestezi cihazının bağlı olduğu elektrik sistemi kontrol edilir. - Anestezi cihazının ana prizlerden beslenip beslenmediğine bakılır. (Ana prizden beslenmelidir.) - Anestezi cihazı ana oksijen kaynağından ayrılır ve düşük oksijende alarm testi yapılır. - Anestezi cihazına bağlı tüp varsa kontrol edilir. - Oksijen bypass sistemi kontrol edilir. - Flowmetreler, vaporizatörler ve anestezi devreleri kontrol edilir. - Karbondioksit absorbanının doluluğu ve rengi kontrol edilir. - APL valfi ve rezarvuar balon (kese), kontrol edilir. Anestezi cihazı kontrol edildikten sonra manuel ventilasyon için test yapılmalıdır. Manuel ventilasyon testi aşağıdaki şekilde yapılabilir; - Devrenin hastaya giden ucu el ile kapatılır. - Oksijen akım hızı 5 L/dk ayarlanır. - Rezarvuar balon (kese) ele alınır. - Manuel (el ile) ventilasyon yapılır. - Rezarvuar balon (kese) sıkıldığında kapatılan devrenin ucunda bir bası oluyor ve geri dönüş sağlanıyorsa cihazımız manuel ventilasyona hazır demektir. ANESTEZİ CİHAZININ YÜZEY DEZENFEKSİYONU Anestezi cihazının yüzey dezenfeksiyonundan anestezi teknikeri / teknisyeni sorumludur. Cihaz her kullanım sonunda önerilen dezenfektan maddeler ile temizlenmeli, temizlenen yüzeylerin kurumuş olmasına dikkat edilmelidir. Yüzeyler alkol içerikli maddeler ile silinmemelidir. Yüzeyler peçete, kağıt havlu, ıslak mendil, ıslak bez veya kuru bezle silinmemeli mutlaka nemli bir bez kullanılmalıdır. Cihazın yüzeyi için kullanılan dezenfektanların, cihazın boşluklarına girmesine izin verilmemlidir. Anestezi cihazının yüzey dezenfeksiyonunda özellikle dikkat edilmesi gereken hususlar; - Anestezi devrelerinde solunum hortumları, rezarvuar balon (kese) ve Y parçasının birçok kez kullanılması söz konusu olabilir. Bir çok kez kullanılabilen parçalar iyi bir şekilde dezenfekte edilmelidir. Otoklavlanabilir özelliği olmayan anestezi devreleri parçaları, enfekte vakalardan sonra direk çöpe atılmalıdır. - Anestezi devrelerinin içinde su birikintileri görülüyorsa karbondioksit line ile hastadan gelen nemin oluşturduğu su giderilemiyor demektir. Böyle bir durumda su tutcu kontrol edilmeli ve problem çözülmeye çalışılmalıdır. - Anestezi cihazında bakteri filtresi mevcutsa (tek kullanımlık veya dezenfekte edilebilir olduğuna dikkat edilmeli) kontrol edilerek anestezi devreleriyle birlikte dezenfekte edilmelidir. Tek kullanımlık bakteri filitreleri enfekte vakalardan sonra direk çöpe atılmalıdır. - Kanisterin içindeki sodalime sürekli kontrol edilmeli mora dönüşen sodalymlar değiştirilmelidir. - Kanisterin içinde su birikintisi görünüyorsa kanister kutuları acilen temizlenmelidir. - Kanister içindeki sodalime dökülürken temastan kaçınılmalıdır. Sodalime ayrı bir atık poşetine konulup atık poşetinin ağzı hemen kapatılmalıdır. Kanisteri dezenfektanlarla temizledikten sonra kurutulmadan sodalime koyulmamalıdır. Anestezi cihazı bizim sorumluluğumuzda olduğundan, cihazı temizlemekte bizim işimizdir. 15

17 MONİTÖRİZASYONDA İZLENEN BAZI TEMEL PARAMETRELER 1- EKG (Elektrokardiyografi) Hastanın kalp ritmleri hakkında bilgi ve kalbin dakikadaki atım hızını gösterir. Normal değeri 60 ile 100 arasıdır. Dakikada 60 atımın altı bradikardi, 100 atımın üstü taşikardi dir. Bradikardi nabızın düştüğünü, taşikardi nabızın yükseldiğini ifade eder. Kalp hareketlerinin monitörizasyonu: En basit olarak kalp hareketlerinin monitörizasyonu 3 elektrotla yapılır. KIRMIZI (RA) sağ omuz hizası, SARI (LA) sol omuz hizası, YEŞiL (LF) karnın sol duvarına bağlanır. 16

18 2- NIBP (Noninvaziv Blood Pressure) Girişimsel olmayan (noninvaziv) kan basıncının ölçülmesidir. Tansiyon hakkında bilgi verir. Tansiyonun normal değeri 120 ile 80 arasıdır. Ortalama arter basıncı (OAB) yani kan basıncının formülü; [(Sistolik) + (2 x Diastolik)] / 3 dür. Sistolik büyük tansyionu, diastolik ise küçük tansiyonu ifade eder. Tansiyonun yükselmesi hipertansiyon, düşmesi hipotansiyon olarak adlandırılır. 3- Oksijen Satürasyonu Vücuttaki oksijen miktarının ölçülmesini sağlar. Pulse Oksimetre adı verilen cihaz ile el veya ayak parmağından ölçüm yapılır. Pulse oksimetre el ve ayak parmağına takılamıyorsa kulak memesine takılabilir. Oksijen satürasyonunun normal değeri 97 ile 100 arasıdır. 4- End-tidal Karbondioksit (ETCO₂) Şekilde end-tidal karbondioksitin monitördeki normal dalgası gösterilmiştir. Bu dalganın görülmesi entübasyonun başarılı bir şekilde yapıldığının kanıtıdır. Mide entübasyonu yapılmışsa ETCO₂ görülmez. Spontan solunumu olan bir hastanın end-tidal karbondioksitinde dalgalanmalar meydana gelmekte, sayısal veri bazında artma ve azalmalar görülmektedir. ETCO₂ nin normal değerleri mmhg dir. ETCO₂ nin normal değerinde artış veya azalış olursa, acil olarak artama veya azalmaya neden olan sorunu bulup çözmemiz gerekmektedir. 17

19 5- Tidal Volüm ve Solunum Sayısı Tidal volüm, istirahat halinde bir insanın, inspirasyon (soluk alma) veya ekspirasyon (soluk verme) anındaki havanın hacmidir. Tidal volüm kişiden kişiye (yaşa veya anatomik yapılardan dolayı) değişiklik göstermektedir. Tidal volüm erişkin normal bir kişide 500 ml dir. Çocuklarda düşmekle birlikte hava kapasitesi yüksek akciğerlerde arttırılabilmektedir. Solunum sayısı, bir insanın 1 dakika içerisinde aldığı ve verdiği solunum sayısını gösteren değerdir. Solunum değeri ortalama 8-18 arasına ayarlanabilir. Kişinin istirahat halinde 1 dakikadaki göğsünün inip çıkması gözlemlenerek solunum sayısı hesaplanabilir. Yetişkin normal bir kişide solunum sayısı dakikada 12 dir.!! Tidal volüm ve solunum sayısının çarpımı dakika volümünü vermektedir. Örnek verirsek; 500 tidal volüm ile 12 solunum sayısı olan normal bir hastada dakika volümü 500 x 12 = 6000 lt/dk. (6 litre) dir. 6- Peep (Ekpirasyon Sonu Pozitif Basınç) Anestezi cihazıyla solutulan hastada cihazın akciğerlere verdiği havayı tümüyle geri çekmeyip, akciğerlerde bir miktar hava bırakmasıdır. Genel anestezideki hastalarda atelektaziyi önlemek amacıyla kullanılır. Erişkin bir hastaya ortalama 5-25 cmh₂o uygulanabilir. Atelektazi: Akciğerin bir kısmında veya tamamında, alveollerde havanın bulunmaması sonucu akciğerin havayla genişleyememesi durumudur. 7- İ:E (İnspirasyon Oranı Ekspirasyon oranı) İnspirasyon ve ekspirasyon sürelerinin oranlamasıdır. İnspirasyon ve ekspirasyon 1:2 ile 1:3 arasında tutulmaya çalışılır. (Atelektazi eğiliminde bu oran 1:1 dir.) 18

20 PREOPERATİF DEĞERLENDİRME Cerrahi girişimler öncesi hastaların en iyi koşullar içinde ameliyata alınabilmeleri için ameliyat öncesi yapılan hazırlıkların ve değerlendirmelerin bütünü preoperatif değerlendirmeye girer. Preoperatif değerlendirmeyi anestezi uzmanı yapmaktadır. Anestezi uzmanı bulunmayan yerlerde anestezi teknikeri / teknisyeni preoperatif değerlendirmeyi yapabilir. Anestezi uzmanının bulunduğu yerlerde bize düşen görev yapılan preoperatif değerlendirmeyi anlayabilmek ve buna göre hareket etmektir. Preoperatif değerlendirme sonucu hastaya uygulanacak anestezi yönteminin belirlenip buna yönelik bir hazırlık yapılması, anestezi riskinin belirlenmesi, hastanın fizik ve psikolojik durumu ile farmakolojik durumunun öğrenilmesi gerekmektedir. Pekala preoperatif değerlendirme neden yapılır? - Anestezi ve cerrahi operasyon ile ilgli riskleri azaltmak, - Perioperatif (ameliyat süreci) bakım kalitesini arttırmak, masrafları azaltmak, - Hastayı ameliyat için istenilen düzeye getirmek, - Anestezi için hastanın onayını almak, - Hastanın fizik durumunu değerlendirmek, - Hastanın psikolojik durumunu değerlendirmek, - Laboratuvar incelemelerini yapmak ve değerlendirmek, - Hastanın farmakolojik (kullandığı ilaçlar gibi.) durumunu değerlendirmek, - Anestezi riskini belirlemek, - Premedikasyonda kullanılacak ilaçları belirlemek için yapılmaktadır. 1- Fiziki Durum Değerlendirmesi Fiziki değerlendirme; anamnez (öykü) alma, fizik muayene, laboratuvar bulgularını inceleme ve ASA riskini belirlemekle yapılır. a) Anamnez (öykü) alma: Hastaya sorular sorulup genel durumu ve yandaş hastalıkları varsa bunlar hakında bilgiler alınmaya çalışılmasıdır. b) Fizik Muayene: - Hastanın havayolunun incelenmesi, anestezi bakımından fiziki değerlendirmenin büyük kısmını oluşturmaktadır. - Hastalar; diş yapıları, kaplamalar, köprü veya takma dişler yönünden incelenmelidir. Bazı hastalarda diş bütünlüğünün karışık olması veya dişlerin olmaması anestezi maskesinin yüze iyi oturmasını engelleyebilir. - Çenenin aşırı küçüklüğü, çıkık üst kesici dişler, geniş veya büyük dil, aşırı kilo, kısa boyun vb. gibi durumlar endotrakeal entübasyonun zorlu olacağının göstergesidir. - Hastanın yaşı, kilosu ve boyu ölçülüp kaydedilmeldir. - Nabız sayılmalı, tansiyon ölçülmeli, vücut ısısına ve hastanın ödemi olup olmadığına bakılmalıdır. 19

21 c) Laboratuvar İncelemeleri: Anestezi alacak ve ameliyat olacak hastalarda mevcut durumu belirlemek ve patolojilerin (diabet, hepatik fonksiyon bozukluğu vb. gibi) ortaya çıkarılması ve sonradan çıkabilecek sorunların kontrol altında alınabilmesi için laboratuvar incelemeleri yapılmaktadır. Laboratuvar incelemeleri için standart listeler olsada kesin bir liste vermek mümkün değildir. Anestezi uzmanının isteği doğrultusunda hastanın durumuna göre uygun olan tetkiler istenebilir. Örneğin; kan tetkikleri, EKG, EKO, solunum testleri vb. gibi. d) Anestezi Risklerinin Belirlenmesi - Asa (American Society of Anesthesiologists) sınıflaması, ameliyat öncesi hastanın fiziki sağlık durumlarının değerlendirilerek sınıflandırıldığı ve buna göre anestezi yöntemlerinin belirlenmesi için yararlı olduğu kabul edilen bir değerlendirme sistemidir. ASA 1 ASA 2 ASA 3 ASA 4 ASA 5 ASA 6 Cerrahi dışında bir hastalık sorunu olmayan, sağlıklı kişiler bu grupta yer alır. Hafif sistemik hastalığı olan hastalar bu grupta yer alır. (Hipertansiyon, anemi, diyabet, kronik bronşit gibi.) Ciddi sistemik hastalığı olan hastalar bu grupta yer alır. (KOAH, gizli kalp yetmezliği, ileri diyabet gibi.) Hayati tehlike yaratan ciddi sistemik hastalığı olan hastalar bu grupta yer alır. (Böbrek, karaciğer yetmezliği gibi.) Ameliyat olsa dahi 24 saatten fazla yaşaması beklenmeyen, son ümit olarak cerrahi girişim yapılan ölüm halindeki kişiler bu grupta yer alır. Beyin ölümü bildirilmiş, organ alınmaya uygun hastalar bu grupta yer alırlar. Ayrıca, acil cerrahi durumlarını sınıflandırmada "E" harfi eklenir. 1E, 2E gibi. 5.Sınıf çoğunlukla acil durumları kapsadığından bu sınıf kodlaması genellikle 5E olarak yapılır. Sınıf 6 için bu kodlama yapılmaz. Sınıf altı sadece "6" olarak kodlanır. Bu şekilde cerrahların elektif vakaları geçikmeden seçme ve değerlendirme fırsatları olur. - Cerrahi uygulamalar, hastalarda oluşturdukları risk yönünden 4 grade ye ayrılmaktadır. Ayrıca, kardiyovasküler cerrahi ve nöroşirurji (beyin ve sinir cerrahisi) girişimleri özellikli operasyonlar olduğundan ayrı sınıflandırılır. Grade I Grade II Grade III Grade IV 30 dk. geçmeyen hayati fonksiyonları etkilemeyen küçük girişimler. 30 dk. - 1 saat süren hayati organların en az etkilendiği operasyonlardır. 1-4 saat arası süren kanama beklenen (kan transfüzyonu gerekir) ve hayati organların orta derecede etkilendiği operasyonlardır. 4 saatten uzun sürecek büyük kan kayıpları beklenen ve hayati organları direk etkileyecek operasyonlardır. Kardiyovasküler Cerrahi (KVC) Nöroşirurji (Beyin ve Sinir Cerrahisi) Kalp ameliyatları ve büyük damar girişimleridir. İntrakraniyal (kafatası içi) girişimlerdir. 20

22 e) Entübasyon Zorluğunun Değerlendirilmesi: Mallampati Testi: Entübasyon öncesi yapılması gereken bir testtir. Hasta dik bir şekilde oturtulur. Hastadan ağzını olabildiği kadar açması ve konuşmaması istenir. Bu esnada oral yapılar görülerek değerlendirilmektedir. SINIF I SINIF II SINIF III SINIF IV Yumuşak damak, uvula (küçük dil), tonsiller görülebilir. Yumuşak damak ve uvula görülebilir. Yumuşak ve sert damak görülebilir. Sadece sert damak görülebilir. Hastalara ayrıca; tiromental uzaklık ve sternometal uzaklık testi yapılmalıdır. Tiromental Uzaklık Testi: Baş tam ekstansiyondayken çenenin alt uç noktası ile tiroid çıkıntsı (gırtlak çıkıntısı, ademcik elması) arasındaki uzaklık ölçülerek yapılmaktadır. Mesafe 6 cm den az ise zor, 6-6,5 cm arası ise şüpheli, 6,5 cm den yüksek ise kolay entübasyon göstergesidir. Sternomental Uzaklık Testi: Baş tam ekstansiyonda iken çenenin alt uç noktası ile manibrilyum sterni (göğüs kemiğinin ön ucundan, ikinci çift kaburga kemiği kıkırdaklarının eklemleştiği yer) arasındaki uzaklığın ölçülmesiyle yapılmaktadır. < 12,5 cm den az olan ölçümler zor entübasyonun habercisidir. 2- Farmakolojik Durumun Değerlendirilmesi: Anestezi uygulamasını olumsuz etkileyebilecek ilaçların belirlenmesi ve bazı ilaçların kesilmesi veya değiştirilmesi gerekebilir. Hastanın kullandığı ilaçlar anestezide kullanılan ilaçlarla etkileşim içinde olabileceğinden gerekli ilaçların kesimleri anestezi uzmanı tarafından belirlenir. Ayrıca hastanın alışkanlıkları (alkol, sigara) sorgulanır ve alışkanlıklar mevcutsa, anestezi öncesi gerekli önlemleri almak için anestezi uzmanının belirlediği süre içerisinde yasaklanır. 3- Psikolojik Değerlendirme: Anestezi alacak hastaların geneli psikojik olarak kaygı duymaktadır. Buradaki amaç hastaların kaygılarını en aza indirmektir. Hastaların kaygılarını en aza indirmek, anestezi uygulamasını olumlu yönde etkiler ve cerrahi operasyon sonrası derlenme sürecinde hastalardaki kasılmalar önlenir. Anestezistler psikolojik desteğide iyi bir şekilde vermelidirler. 21

23 HASTALARDA YAŞ SINIFLANDIRILMASI ve AÇLIK SÜRELERİ HAKKINDA BİLGİLER YAŞ GRUBU ZAMAN SINIF Yenidoğan 1-30 gün arası Pediatrik Bebek 1-12 ay arası Pediatrik Çocuk 1-12 yaş arası Pediatrik Yetişkin 12 yaş ve üzeri Erişkin Türk Anesteziyoloji ve Reanimasyon Derneği (TARD) nin yayınladığı aç kalma süreleri aşağıda tablo halinde verilmiştir. YAŞ MAMA / SÜT / KATI GIDA BERRAK SIVI / SU < 6 ay 4 saat 1 saat 6 ay - 3 yaş 6 saat 2 saat > 3 yaş 8 saat 3 saat SIVI AÇIKLARINI HESAPLAMA Bazal (Temel) Sıvı Gereksinimi Hesaplama En kısa yöntem olarak hastanın vücut ağırlığına 40 eklenerek bulunur kuralıda uygulanabilir fakat hesaplamak zaman kaybıdır. Açlıktan Oluşan Sıvı Açığı Hesaplama (Bazal sıvı gereksinimi x Açlık süresi (saat)) = Açlıktan oluşan sıvı açığı formülüyle bulunur. Bulunan açlıktan oluşan sıvı açığının yarısı ilk 1 saatte verilir. Diğer yarısı ikiye bölünerek 2. ve 3. saatlerde hastaya verilmektedir. Örnek vaka: Ameliyat olacak 80 kilo bir hastanın açlık süresi 6 saat olarak bilinmektedir. Ameliyat sırasında açlıktan oluşan sıvı açığını kapatmak için ne kadar ml / süre sıvı verilmelidir? İlk önce bazal sıvı hesaplanır. Hasta 80 kilo ise yukarda da belirttiğimiz gibi kilo ne olursa olsun 40 ekleriz. Öyleyse hastada = 120 ml. bazal sıvı açığı vardır. Açlıktan oluşan sıvı açığını bulmak için artık bazal sıvı açığını biliyoruz. (120 ml.) Bazal sıvı açığınıda açlık süresi ile çarpacağımızı yukarıdaki formülde göstermiştik. (Bazal sıvı gereksinimi x Açlık süresi (saat)) = Açlıktan oluşan sıvı açığı Öyleyse 120 x 6 = 720 ml. açlıktan oluşan sıvı açığı vardır. Açlıktan oluşan sıvı açığının yarısını 1. saatte hastaya verecektik yani, 720 / 2 = 360 ml. Geri kalanında ikiye bölerek 2. ve 3. saatte hastaya verecektik 360 / 2 = 180 ml. Sonuç olarak 1. saatte 360 ml. 2 ve 3. saatlerde 180 ml. açlıktan oluşan sıvı açığını yerine koyarız. 22

24 SIVILAR HAKKINDA BİLGİLER Hastaya vereceğimiz sıvılar, kristalloid ve kolloid solüsyonlar diye ikiye ayrılır. Staj yapacak bir öğrenci ilk başta kristalloid sıvıları bilmelidir. Kolloid sıvıların hastaya uygulanmasında anestezi ekibi sizi yönlendirecektir. 1- Kristalloid Solüsyolar Kristalloid solüsyonlar küçük moleküllü sıvılardır. Tuz, şeker ve çeşitli elektrolit maddelerden oluşur. İdame (sürdürme), replasman (yerine koyma) ve spesifik (kendine özgü) sıvı tedavisi amaçlı kullanılırlar. Staj yaparken en çok göreceğiniz ve bilmeniz gereken kristalloid sıvıları anlatacağım. Genelde anestezi dolaplarında en çok serum fizyolojik (% 9 NaCl izotonik), Ringer Laktat, % 5 Dekstroz, Isolyte M ve Isolayt S gibi kristalloid sıvılar vardır. Serum fizyolojik ( %9 NaCl =Sodyum klorür): Plazma ve interstiyel (dokular arası) sıvı arasındaki dengeyi etkilemez, temel replasman sıvısıdır. En çok şok durumlarında, vücutta tuz ve su kaybının olduğu durumlarda kullanılır. Serum fizyolojik infüze (damardan sıvı aktarım) edildiği zaman % 20 si damar içinde kalırken, % 80 i interstisyel (doku ve yapıların arası) aralığa geçer. Ringer Laktat: En çok kullandığımız replasman sıvısıdır. Ringer Laktat vücuttan kaybedilen sıvının ve tuzun yerine konmasına yardımcı olur ve vücudun enerji ihtiyacının bir bölümünü karşılar. Asit-baz dengesinin düzenlenme ve idamesinde de kullanılır. Dekstroz: Rutin olarak hastalarda dekstroz sıvılar başlamak önerilmez, yoğunlukları değişiktir. Dekstoz replasman sağlamaz, dekstrozun içeriğindeki şeker damarlarda hızla metabolize olur ve su olan kısmı dokulara dağılır. Dokulara dağılan su ödeme sebep verebilir. % 5 lik dekstroz, idame sıvısı veya intravenöz ilaç tedavisinde damarı açık tutucu ve taşıyıcı sıvı olarak kullanılabilir. Pediatrik hastalarda glikoz seviyesi çok önemlidir. Pediatrik grubu hastalarlar hipoglisemiye girebilirler (özellikle bebek ve yenidoğan). Hipoglisemiye girmemeleri için dekstroz ürünleri kullanılır. İsoleyte S: Ringer laktatın alternatifidir. Laktat yerine asetat ve glukonat içerir. İsoleyte M: Ameliyat sonrası dönemde minimum enerji gereksiniminde, günlük elektrolit ihtiyacının (potasyum ve fosfat kayıplarının) karşılanmasında kullanılır. 2- Kolloid Solüsyolar Doğal ve yapay sıvılardır. Doğal sıvılar, albumin ve taze donmuş plazmadır. Bu sıvıların maliyeti yüksektir. Yapay sıvılar ise destran solüsyonlar, gelatin ve nişastadır. Yapay solüsyonlar kolay elde edilirler. Doğal kolloid solüsyonlar kadar volüm etkileri vardır. Enfeksiyon riskleri azdır. 23

25 HASTA POZİSYONLARI 1- Supin (Sırtüstü) Pozisyon Cerrahi uygulamalarda en çok kullanılan pozisyondur. Yatak düz duruma getirilerek, hastanın sırtı düz alana yatırılır. Bütün vücut kalp hizasındadır. Hastanın dolaşım düzenini en az etkileyen pozisyondur. Korunması gereken yerler; başın arka kısmı, dirsek, diz, kuyruk sokumu, femurun yuvarlak çıkıntısı ve topuklardır. 2- Prone (Yüzüstü) Pozisyon Hastanın yüzüstü yatırıldığı pozisyondur. En sık spinal cerrahi, posterior fossa cerrahisi, gluteal bölge cerrahisi, kalkeneus kemiği cerrahisi gibi posterior cerrahilerde kullanılır. Pron pozisyonu verilecek hastaya endotrakeal entübasyon (spiralli tüple) işlemi sedyede gerçekleştirilir. Tüm monitörizasyon kısa sürede söküldükten sonra hasta çevrilir ve tekrar monitörize edilir. Pron pozisyonda kalbe venöz dönüş azalır ve kardiyak output (kalp debisi) düşer. 3- Litotomi Pozisyonu Hastanın sırt üstü yatırılarak bacakların birlikte kaldırılıp, önceden takılıp ayarlanmış ayaklıklar üstüne yerleştirildiği pozisyondur. En sık ürolojik, jinekolojik ve rektal ameliyatlarda kullanılır. Bu pozisyonda venöz dönüş artar, abdominal (karın içi) organların diyaframa basısıyla tidal volüm ve akciğer kompliyansı azalır. Baldır basısı nedeniyle tromboemboli (pıhtı) oluşma riski vardır. 4- Trendelenburg (Baş Aşağı) Pozisyonu Sırtüstü (Supin) pozisyonda olan hastanın baş aşağıya çevrilmesiyle oluşturulan pozisyondur. En sık abdominal (karın içi) ameliyatlarda, laparoskpik cerrahide kullanılır. Ayrıca hipotansiyon sırasında venöz dolaşımı kolaylaştırmak ve hava embolisini engellemek amacıyla kullanılabilir. 5- Ters Trendelenburg (Baş Yukarı) Pozisyonu Sırtüstü (Supin) pozisyonda olan hastanın baş kısmının yukarı kaldırılmasıyla oluşan pozisyondur. En sık safra kesesi ve mide ameliyatlarında kullanılır. 6- Lateral Dekübit (Böbrek) Pozisyonu Hastanın yan çevrilerek bel bölgesinin desteklendiği bir pozisyondur. En sık böbrek, ortopedik, jinekolojik ve gögüs kafesinin ameliyatla açılması gereken operasyonlarda kullanılır. Lateral dekübit pozisyonunda hastanın solunum fonksiyonları bozulabilir. 7- Oturur Pozisyon Özellikle üst servikal cerrahi girişimlerde görülen pozisyondur. Oturur pozisyonda ameliyat olacak hastaya supin pozisyonda endotrakeal entübasyon (spiralli tüple) yapılır ve anestezi makinasına bağlanır. Hastaya oturur şekilde pozisyon verilip sırt tarafı desteklenir. Operasyon bölgesi kalp seviyesinden yüksekte olduğu için hava embolisi riski vardır. Bu pozisyondaki hastalarda kalbe dönüş azalmıştır ve hipotansiyon gelişebilir. 24

26 ENDOTRAKEAL ENTÜBASYON Solunum yolunu kontrol etmek ve güvenlik altına almak için yapılan bir işlemdir. Bilinci kapalı hastalara yapılmalıdır. ENDOTRAKEAL ENTÜBASYON ORAL ENTÜBASYON NAZAL ENTÜBASYON TRAKEAL STOMA YOLUYLA ENTÜBASYON Endotrakeal entübasyon da kullandığımız malzemeler; - Laringoskop (uygun boyutta blade ve handle), - Endotrakeal tüp (hastanın yaşına göre gerekli numara), - Kaf şişirmek için enjektör (10 veya 20 ml lik), - Mandren, - İlaçlar (genel anestezik ve acil), - Boyun bağı veya tespit için kağıt flasterler, - Magil pens, - Oral ve nazal airwaylar, - Anestezi cihazı veya ambu, - Steteskop.!! Aspirasyon sondanız her zaman hazır olsun ve zor entübasyonlarda yardım isteyin.!! Entübasyon yaparken telaşa kapılmadan sakin bir şekilde hareket edin. Bir hastayı genel anestezi başlangıcında nasıl ventile (solutma) etmeniz gerektiğinden ve en çok göreceğiniz oral entübasyonun nasıl yapıldığından bahsedeceğim. Hastayı Ventile Etmek Gerekli anestezik ilaçların uygulanmasından sonra hasta %100 oksijen ile 2-4 dakika arası (bazı durumlarda artar) ventile edilerek ilaçların etki göstermesi beklenir. Yukarıdaki resimde temel hasta solutma gösterilmiştir. Basit olarak anlatmak gerekirse, hastanın başını ekstansiyona alınıp burun ve ağızı kaplayacak şekilde maske tutulur. (Burada hayali olarak baş ve işaret parmağı C, diğer parmaklarımızda E şeklini çizmelidir.) 25

27 Orotrakeal Entübasyon (Oral - Ağızdan Entübasyon) Oratrakeal entübasyon, ağız içerisinden trakeaya tüp yerleştirilmesidir. Hızlı ve kolay bir işlemdir. 1. Resim: Hastanın ağzı mümkün olduğu kadar geniş bir şekilde açılır. Baş ekstansiyona getirlir. 2. Resim: Laringoskop sol elle tutulur. (Solaklar sağ eliyle tutar fakat kullanılan bladeler farklıdır.) 3. Resim: Blade ağız içine sokulurken (dişlere temas olmadan) dil sola atılır. 4. Resim: Blade ilerletilip epiglotun arka yüzüne yerleştirilir. Blade dişlere temas ettirilmeden yukarı doğru kaldırılır ve vokal kordlar görülür. 5, 6, 7. Resim: Vokal kordlar görülünce tüp yerleştirilir. 8. Resim: Tüpün hizası ayarlanır. 9. Resim: Kafı şişirlir. 10. Resim: Hasta ventile edilir.!! Steteskopla akciğerler ve mide dinlenerek tüpün yeri doğrulanır. Daha sonra hasta anestezi cihazına bağlanır veya elle ventile edilmeye devam edilir. ANESTEZİ FORMU DOLDURMAK Anestezi formlarına hastaya yapılan uygulama ile ilgili genel bilgileri yazarız. Her hastanenin kendisine göre hazırladığı anestezi takip formları vardır. Bu anestezi formlarına kayıtlar siyah veya mavi kalemle tutulabilir. Anestezi formu zamanında kaydedilmelidir. Anestezi formları İki nüsha halinde kaydedilir. (Biri hastanın dosyasına diğeri anestezi arşivine eklenir.) Anestezi formlarına, ameliyat olacak kişinin adı ve soyadını, anestezi uygulayan anestezisti, ameliyatı yapan operatörü, tarihi, operasyonu, fiş numarasını, uygulanan anestezi ilaçlarını, anestezi tekniğini, komplikasyonları vb. gibi hasta ile ilgili birçok genel bilgiyi kaydederiz. Anestezi formunda vital (hayati) bulgular beşer dakika arayla kaydedilir. Anestezi başlangıç ve bitimi x, operasyon başlangıç ve bitimi 0, nabız., büyük tansiyon v, küçük tansiyon ʌ işaretiyle kodlanır. 26

28 İLAÇ DOZLARININ HESAPLANMASI Anestezi tekniker veya teknisyenliğini okuyan arkadaşların en çok takıldığı bir başka konuda ilaç doz hesaplamasıdır. Anestezi tekniker veya teknisyenleri anestezide kullanılacak ilaçların teminini, uygun ilaçların hazırlanmasını ve uygulanmasını uzman doktorun gözetimi altında yaparlar. Anestezide ilaçlar genel olarak intravenöz (IV)(damar içi) verilir. IV vereceğiniz ilaç veya sıvılar geri alınamadığından, verilecek ilaçların enjektörlere çekilmesi sırasında sterilizasyona dikkat etmek gereklidir. Enjektör uçlarının yere düşmesi ve ele batması gibi durumlarda uçlar değiştirilmeli, önceden ilaç çekilmiş boş bir enjektöre farklı bir ilaç çekilmemelidir. Enjektörlerin üzerinde ilacın ismi, cc başına düşen dozu, çekim tarihi, çekim saati ve ilacı hazırlayan kişinin ismi mutlaka yazılı olmalıdır. Enjektörün üzerinde ilaç hakkında hiçbir belirtici ibare yoksa o ilaç kullanılmaz! Doz Hesaplama İlaçların dozlarını hesaplamadan gram, miligram ve mikrogram ifadelerini bilmek gereklidir. Gram (g) > Miligram (mg) > Mikrogram (µ veya mcg) Yukarıdaki sıralamada gram en büyük, mikrogram en küçük terimdir. Sağa doğru gidersek sayılar 1000 ile çarpılır, sola doğru gelirsek sayılar 1000 e bölünür. Örneğin; Sağa doğru gidersek 1g = 1000mg, 1mg = 1000mcg dır. O zaman 1g = mcg olur. Sola doğru gelecek olursak 1mcg = 1/1000 den 0.001mg, 1mg = 1/1000 den 0.001g dır. Ek olarak; 0.5g demek 1 gramın yarısı, 0.25g ise 1 gramın ¼ ü demektir. Aynı mantık miligram (mg) ve mikrogram (mcg) da söz konusudur.!! Unutmayın cc = ml (cc ile ml aynı) Örneğin; 1cc = 1ml, 5cc = 5ml dir. 1cc = 10 dizyem 1cc = 100 ünite 1cc = 20 damla dır. 27

29 %0.5, %2, %10 vb. yüzdeli ilaçların dozları hesaplanırken, ilacın üzerinde yazan yüzdeli rakamın 10 ile çarpılmasıyla bulunan sonuç ilacın 1cc deki dozu olacaktır. Örneğin; %2 lik bir ampulde bulunan aritmalin cc deki dozu 2 x 10 = 20mg dır. %10 luk bir ampulde bulunan aritmalin cc deki dozu ise 10 x 10 = 100mg dır. Genede aritmal elimizde 5ml / %2 lik ampuldedir, yani bir ampulde 5 x 20 = 100mg ilaç bulunur. Anestezide elimizin altındaki ilaçlar genelde flakon ve ampul halindedir. İlaçların geneli hazır bir şekilde elimize ulaşır bizde ilaçları enjektörlere çekeriz. Fakat bazı ilaçları sulandırarak kilo başına düşen dozunu ayarlamamız gerekebileceğinden ilaçları sulandırmayı bilmek gerekir. Sulandırma işleminde, bir ilacı belli bir cc alıp üzerini serum fizyolojik (genelde izotonik veya % 5 dekstroz) ile tamamlamak gereklidir. Elde edilecek doz için uygun ebatlarda enjektörlere ihtiyaç vardır. Doz hesaplamasını pekiştirmek için birkaç değişik örnek çözelim; Efedrin hazırlayalım: Efedrin elimizde 0.05g / 1ml olarak bulunmaktadır. Burada sizlere düz bir mantıktan söz edeceğim. 0.5g = 500mg demekti öyleyse 0.05g bir basamak daha dozun gerilemesine neden olur ve seri bir şekilde 0.05g ın 50mg olduğunu söyleyebiliriz. Efedirin i cc de 5mg yani 0.005g olacak şekilde ayarlamamız istenecektir. Yapacağımız işlem 10 luk enjektörü alıp 1ml de 0.05g bulunan Efedrin i enjektöre çekmek, geri kalan 9cc lik boş kısmı serum fizyolojikle tamamlamaktır. 10 luk enjektörde sulandırılan efedrinin 1cc sinde artık 0.005g çözelti vardır. Buda 5mg demektir. Aldolan - Dolantin (Petidin - Meperidin) hazırlayalım: Aldolan elimizde 100mg / 2ml olarak bulunmaktadır. Hazırlanacak olan Aldolan ın 1cc sinde 10mg olması istenecektir. Yapacağımız işlem 10 luk enjektör alınıp 2ml de 100mg bulunan Aldolan ı enjektöre çekmek ve üzerini 8cc serum fizyolojikle tamamlamaktır. 8cc serum fizyolojikle 10 a tamamlanan Aldolan ın 1cc sinde artık 10mg çözelti vardır. Prednol (Metilprednisolon) hazırlayalım: Prednol elimizde 20mg / 40mg / 250mg şeklinde ampullerde bulunmaktadır. Biz 250 mg olan Prednol ü sulandıralım. Prednol bilindiği gibi yetişkin bir hastaya kiloya 1mg dan uygulanır. Toz halinde bulunan Prednol ü farklı enjektörlerde sulandırabiliriz. 10 luk enjektöre sulandırmayı düşünelim. Burda yapacağımız toz halinde bulnan Prednol ü sulandırmak ve 10 luk enjektöre çekmektir. 10 luk enjektöre çekilen Prednol ün boş kısmı serum fizyolojikle sulandırıldığında 1cc de 25mg çözelti var demektir. Düz mantıkla 5 lik veya 20 lik enjdektörlere sulandırmak mümkündür. 5 lik enjektöre çekilen Prednol ün 1 cc de 50mg, 20 lik enjektöre çekilen Prednol ün cc de 12,5mg çözelti vardır. 28

30 ANESTEZİDE KULLANILAN İLAÇ DOZLARI Anestezide kullanılan ilaç dozları, rutin olarak kullanılan ilaçlar baz alınarak hazırlanmıştır. TİCARİ İSİM ETKEN MADDE ÖZELLİK ERİŞKİN DIZ (IV) ÇOCUK DOZ (IV) Propofol Propofol Genel Anestezik 1,5-2,5 mg/kg 2-3 mg/kg Ketalar Ketamin Genel Anestezik 1-2 mg/kg 1-2 mg/kg Etomidate Etomidate Genel Anestezik 0,2-0,5 mg/kg 0,2-0,5 mg/kg Penthotal Tiyopental Genel Anestezik 5-7 mg/kg 5-7 mg/kg Esmeron Rokuronyum Nondepolarizan 0,5 mg/kg 0,5 mg/kg Kas Gevşetici Tracrium Atrakuryum Nondepolarizan 0,5 mg/kg 0,5 mg/kg Kas Gevşetici Norcuron Vekuronyum Nondepolarizan 0,1 mg/kg 0,1 mg/kg Kas Gevşetici Mivacron Mivakuryum Nondepolarizan 0,2 mg/kg 0,2-0,3 mg/kg Kas Gevşetici Nimbex Sisatrakuryum Nondepolarizan 0,1 mg/kg 0,1 mg/kg Kas Gevşetici Pavulon Pankuronyum Nondepolarizan 0,1 mg/kg 0,1 mg/kg Kas Gevşetici Lysthenon Süksinilkolin Depolarizan Kas 1-1,5 mg/kg 1-1,5 mg/kg Gevşetici Bridion Sugammadeks Nöromuskuler 2-4 mg/kg 1-2 mg/kg Bloker Antagonisti Neostigmine Neostigmine Kolinesteraz 0,04 mg/kg IV 0,04-0,07 mg/kg İnhibitörü Morfin Morfin Narkotik Analjezik 0,1-0,2 mg/kg 0,02-0,2 mg/kg Fentanyl Fentanil Narkotik Analjezik 2 mcgr/kg 1-2 mcgr/kg / Genel Anestezik Rapifen Alfentanil Narkotik Analjezik 1 mcgr/kg 1-3 mcgr/kg Ultiva Remifentanil Narkotik Analjezik / Genel Anestezik 1 mcgr/kg İnfüzyon olarak 0,5-20 mcg/kg/dk 0,25-1 mcgr/kg infüzyon olarak 0,05-2 mcg/kg/dk Aldolan Petidin - Meperidin Narkotik Analjezik 0,2-0,5 mg/kg 0,2-0,5 mg/kg *Naloksan Nalokson Narkotik Analjezik Antidotu 0,5-1 mcgr/kg artışlarla yanıt alınana kadar titrisyon 0,01 mg/kg artışlarla yanıt alınana kadar titrisyon Contramal Tramadol Santral Etkili 1 mg/kg 1 mg/kg Analjezik Atropin Atropin Antikolinerjik ve 0,01-0,02 mg/kg 0,01 mg/kg Spazmolitik Efedrin Efedrin Sempatomimetik 5-25 mg 0,1-0,3 mg/kg Perlinganit Gliseril Trinitral Vazodilatör 0,1 mg 0,5-3 mcgr/kg/dk Diltizem Diltiazem Antihipertansif 0,25-0,35 mg/kg 2 dk'dan uzun 0,25 mg/kg 29