Akut Yara Bakımı YARA YERİ İYİLEŞMESİNİ BOZAN/GECİKTİREN NEDENLER. İlk on dakikada yapılacaklar: Mevcut Hastalığın Öyküsü BAŞLANGIÇ AŞAMALARI

Transkript

1 Akut Yara Bakımı İlk on dakikada yapılacaklar: BAŞLANGIÇ AŞAMALARI Hasta Rahatlığı / Güvenlik İlk Hemostaz Mücevheratın Çıkarılması GENEL FİZİKSEL MUAYENE MEVCUT HASTALIĞIN ÖYKÜSÜ ÖZEL BAKIM HAZIRLIKLARI Mevcut Hastalığın Öyküsü Yaralanma zamanı Mekanizma (künt/kesici-delici) Uygulanan ön tedavi Yaranın büyüklüğü Santimetre cinsinden uzunluğu Doku katlarına göre derinliği Kontaminasyon derecesi (düzenli/düzensiz) Yabancı cisim? Eğer hasta orada olduğunu söylüyorsa genellikle oradadır! Bariz motor ve duyu fonksiyonu kaybı YARA YERİ İYİLEŞMESİNİ BOZAN/GECİKTİREN NEDENLER YARA YERİNİN ÖZELLİKLERİ: Yaralanma sonrası geçen süre (6 saati geçti ise), Yaralanmanın yeri, kanlanması kötü olan bir bölgemi? Ezici yaralanmalar,

2 Yabancı maddeler ve toprak ile kontaminasyon. YARA BAKIMI, KULLANILAN MALZEMELER: Kullanılan deterjan özelliğinde antiseptikler, Yara yerinin yetersiz temizlenmesi ve irrigasyonu, Adrenalinli lokal anesteziklerin kullanımı, Yeterli hemostazın yapılmaması ve yara yeri hematomu gelişmesi, Kullanılan sütür materyaline reaksiyon gelişmesi, Yara yerinde aşırı gerginlik oluşması HASTANIN ÖZELLİKLERİ İleri yaş, Beslenme bozukluğu, Kötü hijyen, Alkolizm, DM, Periferik damar hastalığı, Üremi, Karaciğer hastalığı, Hipoksi, Ciddi anemi İLAÇ KULLANIMI: Kortikosteroidler, Nonsteroidal antienflamatuvar ilaçlar, Kolşisin, Antikoagülanlar, Kanser ilaçları, Penisilamin Özel Bakıma Hazırlama Baştan Sona ve Spesifik Nöro/Motor/Vasküler muayene Lokal anestezi: Yara kenarlarından doğru mu yoksa bölgesel sinir bloğu mu?

3 Yara alanı uygun bir solüsyonla hazırlanır Alkol ya da Hidrojen Peroksit kullanılmaz Sadece onarımı engelleyen kılları traşlayın SF ile bolca sulama Splash guard lı cc lik şırınga Yaranın her cm si başına cc solüsyon Devitalize dokunun keskin bir şekilde eksizyonu YARA TEDAVİSİ PRİMER KAPATMA: Yaralanma ortaya çıktıktan sonra ilk altı saat içinde yaranın tedavisinin yapılması anlamına gelmektedir. Eğer bu yaralanma fazla kontamine değil temiz ve vücutta kanlanmanın iyi olan bir bölgesinde ise bu altın süre 12 saate uzatılabilir. SEKONDER KAPATMA: Eğer doku defekti var, yaralanma 12 saatten önce oldu ve ciddi kontaminasyon olduğu düşünülüyor ise yaranın dipten yukarı doğru kendi kendisine iyileşmesi beklenecektir. GECİKMİŞ KAPATMA: Kontamine yaralarda kullanılır. Önce yara yeri temizliği yapılır, antibiotik vererek yada vermeyerek 4-6 gün boyunca hastada enfeksiyon gelişip gelişmeyeceği izlenir. Eğer yok ise o zaman yara yeri gecikmeli olarak sütüre edilir. ACİL SERVİS de İLK YAKLAŞIM Hastanın anksiyetesini azaltmak, Ağrısını dindirmek, Hastayı süratle acil servisten tedavisini tamamlayarak uzaklaştırmak, Yaralanma kaç saat önce oldu bunu kesin olarak ortaya koymak gerekir çünkü tedavinin şekli ona göre değişecektir, Hastaya ilaçlara karşı allerjisi olup olmadığı sorulmalıdır, Tüm yaralanmış hastalarda vital bulgular gözden geçirilmelidir, Hastanın özellikle yaralı olan bölgesi olmak üzere tamamen soyulması gerekir ki iyice muayene edilebilsin, Hastanın yaralanması dikkate alınarak yine tam bir fizik muayenesi yapılmalıdır. Tabi öncelik A,B,C olarak hava yolunun açıklığı şeklinde olmalıdır.

4 Hastanın dolaşım sistemi tekrar tekrar değerlendirilmelidir. Yara çok küçük dahi olsa ciddi kanamalar oluşabilir. Hasta grafiye vs. gidecek ise yara yeri mutlaka geçici olarak ıslak bir ped ile kapatılmalıdır. Yara Debridmanı Bir kusuru düzeltirken bir tane daha yaratmayın Yara kenarlarını mümkün olduğunca düzgün hale getirin Kötü Sonuçlar Yetersiz hazırlık, Çok büyük ya da çok küçük sütür malzemesi kullanımı, Sütürleri çok sıkı atma ya da içerde çok uzun bırakma, Yara kenarlarını ters çevirme ya da içini dışına fazlasıyla çevirme, Yara Tipleri Yırtılmalar Kesik yaraları Saplanan cisimler

5 Sıyrıklar Yanıklar Kopmalar Amputasyonlar Isırıklar Yırtılmalar Düzgün Yaralanmadan sonra geçen süre kısa Genelde kesici travma sonrası Temiz, pürüzsüz yara kenarları Etrafında çürük yok Kontaminasyon çok az Düzensiz Yaralanmadan sonra geçen süre uzun Genelde künt travma sonrası Pürüzlü ve çürüklü yara kenarları Çıkıntılı, devitalize kenarlar Büyük oranda kontaminasyon Delici yaralanmalar Derinliği genişliğinden daha fazla Normalde kapatılmamalıdır Alttaki yapı ve organlarda da hasar olabileceğini göz önünde bulundurun İyice yıkayın Devitalize epidermal deri örtüsü Sıyrıklar

6 Dermis ve/veya epidermiste yüzeysel kalkma İçinde yabancı cisim bulunabilir İz bırakabilir SÜTÜR SINIFLAMASI 1- Emilme özelliklerine göre: A - Absorbe olanlar B - Absorbe olmayanlar(nonabsorbabl) 2- Hammaddelerine göre A - Doğal B - Sentetik 3- Yapılarına göre A - Monoflament B - Multiflament MONOFLAMENT SÜTÜRLER Tek sıra materyalden(iplik) yapılmış, Basit yapıları nedeni ile multiflament sütürlere göre dokuda daha az rezistansa sebep olurlar. Sütür hattı enfeksiyonu geliştirme riskleri daha azdır. Monoflament sütürlerle düğüm atmak daha kolaydır. MULTİFLAMENT SÜTÜRLER Birkaç sıra, zincir materyalden meydana gelirler. Bu örgülü yapı sütürün daha güçlü, esnek ve flexibl olmasını sağlar. Multiflament sütürlerde kullanım kolaylığı açısından (dokulardan kolay geçmesi) kaplanmış türleri de vardır. Coated (kaplanmış) multiflament sütürler daha çok intestinal cerrahi girişimler için uygun seçeneklerdir. KATKÜT Doğal absorbe edilebilen bir materyaldir, koyun barsak submukozasından yada sığır barsak serozasından elde edilir.

7 İPEK %98 kollajen, Prolitik olaylarla absorbe edilir ve sık olarak dokuda inflamatuar reaksiyonlara sebep olur. Katküt piyasada düz, yarı kromik, kromik ve ekstra kromik olarak bulunmaktadır. Bu tanımlamalar absorbsiyon süresiyle alakalıdır. Absorbsiyon süresi kromikleşme süresiyle artar. Düz katküt: Özellikle yüzeyel kan damarlarının bağlanmasında ve deri altı yağ dokusunun kapatılmasında uygundur. Ortalama günde absorbe olur. Kromik katküt: Kromik katküt fasia ve periton gibi iyileşmek için daha uzun süre desteğe ihtiyaç duyan dokularda tercih edilir. Absorbsiyon süresi 90 günden uzundur. Kollajen sütürler: Düz ve kromik türleri vardır. Görünüş ve özellikleri katküte benzer. İyi düğüm tutma yeteneğine sahiptir. Özellikle göz cerrahisinde kullanılan tiplerinin minimum doku reaksiyonu yapma özelliği vardır. VİCRYL: Vicryl yara iyileşmesi sırasında, gerekli gerilme kuvvetini genellikle üç haftada sağlar. 90 gün içinde emilir. Sentetik bir materyal olup enfeksiyon varlığında kullanılabilir. COATED VİCRYL: Kaplanmış vicryl daha çok intestinal cerrahide seçilir. En yaygın kullanılan nonabsorbabl sütürdür. İpek emilmeyen bir sütür materyali olarak sınıflandırılmasına rağmen canlı dokularda yapılan uzun süreli araştırmalar tensil gücünün çoğunu veya tümünü yaklaşık bir yılda kaybettiğini ve genellikle iki yıl sonra ipeğin hiç kalmadığını göstermektedir. Dokular içinde kolaylıkla görülebilmesi için daha çok siyah olarak, bir sebze boyası ile boyanmaktadır İpek neme maruz kaldığında tensil gücünü kaybettiği için kuru olarak korunmalıdır. PROLEN= POLİPROPİLEN Uzatılarak monoflament bir sütür malzemesi haline getirilen polimerize, sentetik bir materyaldir. Doku reaksiyonu minimaldir ve diğer sentetik sütürlerden daha iyi düğüm tutar. Enfeksiyon durumunda rahat kullanılabir. Dokuya yapışmaz, çıkarılması kolaydır. Doku içerisinde son derece hareketsiz olan prolen oluşturduğu tensil gücü yüksek olarak uzun süre korur.(2 yıl) SÜTÜRLER NE ZAMAN ALINMALI Yüz : 3-5. Gün

8 Göz kapağı: 4. Gün Kulak: 4-5. Gün Burun: 3-5. Gün Saçlı deri: Gün Boyun: 5-7. Gün Gövde: 7-10.gün Kol-el: Gün Bacak-ayak: gün Yanıklar Dört kategori: Termal Kimyasal Elektrik Radyasyon Üç sınıflandırma: Alev, buhar Asit ya da baz Elektrik akımına maruz kalma, şimşek Güneş yanığı, radyasyon tedavi Yüzeysel Kısmi Kalınlık (Birinci derece) Epidermis, minimal dermis Derin Kısmi Kalınlık (İkinci derece) Dermal penetrasyon, kesecikler Tam kalınlık (Üçüncü derece) Dermisden deri altı doku, kas ve/veya kemiğe kadar

9 Kopmalar Tam ya da yarı kalınlıkta olabilir Fiili doku kaybı içerir Tedavi kopmanın büyüklüğüne bağlıdır >1.0 cm² greft gerektirebilir Amputasyonlar Kemiği içeren amputasyon Kemik ya da dokuda tamamen kayıp söz konusu olabilir Çapraz ya da eğik olabilir Tam ya da yarım olabilir Kopmuş Parçaya Tedavi Nasıl Uygulanır Kontaminasyonun hepsini alın Salinli, steril sargı beziyle sarın Buzlu su içeren ikinci bir torbaya yerleştirin parçanın donmamasına dikkat edin Mümkünse hastayla birlikte nakledin Memeli Isırıkları En yaygın olanları köpek, kedi ve insandır Genelde bildirilmeyen ısırık sayısı bildirilenden çok daha fazladır Köpek ısırıkları tüm hayvan ısırıklarının %80 ini, kedi ısırıkları %5-15 ini, geri kalanını da diğer tüm hayvanlar oluşturmaktadır Isırıkların 5 ila 14 yaş arası çocuklarda olma olasılığı daha fazladır Isırıkların çoğu bilinen hayvanlardandır, %3-15 i ise vahşi ya da izi bulunamayan hayvanlardan Tüm ısırıkların %75 i kol ve bacaklardadır Köpek Isırıkları Tüm ısırıkların yaklaşık %80 i köpeklerin neden olduğu ısırıklardır

10 Isırıkların %4 -%10 u enfekte olur Kurbanlar daha çok erkeklerdir Yaralar bazen dikilebilir ve primer olarak kapatılabilir ayrıca gecikmiş onarımı göz önünde bulundurun Genelde Staphylococcus Aureus ve Staphylococcus Epidermidis Köpek ve Kedilerde: Pasteurella Multocida, Tüm suçlu organizmaları kapsayacak profilaksi Rabies profilaksisini düşünün Radyografik çalışma yapın Kol ya da bacağa saat atel takın Kedi Isırıkları Tüm ısırıkların %5 ila %15 i %17 -%50 si enfekte olur Isırık ve tırmalama kurbanları en çok kadınlardır Estetik açıdan önemli OLMADIĞI SÜRECE dikiş atmayın En yaygın organizmalar Pasteurella Multocida, Staphylococcus Aureus,Streptococci ve diğerleridir Yarasının yapısı ve yüksek pasteurella multocida konsantrasyonu nedeniyle kedi ısırıkları köpeklerinkinden daha sorunludur Tüm suçlu organizmaları kapsayacak profilaksi Rabies profilaksisini düşünün Radyografik çalışma yapın Kol ya da bacağa saat atel takın İnsan Isırıkları Enfeksiyon oranı yüksek, ancak tam sayısı belli değildir Estetik açıdan önemli OLMADIĞI SÜRECE dikiş atılmamalıdır

11 Çoğunlukla dorsal MCPJ ler üzerinde (mafsallar) bulunurlar Hemen suçlu organizmaları kapsayan antibiyotik verin Genelde radyografik çalışma gerekir Kol ya da bacağa saat atel takın Ne Zaman Bir Yara Sadece Bir Yara Değildir Kafa - açık kafatası kırıkları Göz - küresinde yırtılma Boyun boyun kaslarına penetrasyon Göğüs - pnömotoraks Karın - Peritoneal ihlal (Derin Kesikler) Kol ve Bacak Açık kırıklar Kasık - üretral ya da testiküler yırtılma Tendonlar - Fleksor ve ekstensorlar Yara Kapama Tekniği Kapama Tekniğini Seçme Doğru Sütürü Seçme Zımba Endikasyonları (Stappler) Dermabond (Yara Yapışkanı) Endikasyonları Basit Tek Dikişler Sütür Alternatifi bant ve yapışkan Ne Zaman Primer Yara Kapama Yapılmalı? Kol ve bacaklar 6-12 saat Yüz saat Tedaviye karar verirken kontaminasyon ve diğer faktörleri göz önünde bulundurun Basit Sütürler Basit tek dikiş

12 Tek tek düğümlenmiş tekli dikişler (tüm düğümleri yaranın aynı tarafına atın) Komplikasyonsuz yırtılma ve yara kapamada kullanılır Matris Sütürler Yatay matris dikiş Fasiyal kapamada daha fazla sağlamlık sağlar; ayrıca nasırlı deride kullanılır (örn. avuçiçleri ve ayaktabanları) İki aşamalı dikiş: Dikey matris dikiş Basit dikiş atılır İğne ters çevrilip, 2.basit dikiş birincinin hemen yanına atılır (birinci dikişle aynı boyda) Deri kenarlarının ters çevirme yoluyla tam toplanmasını sağlar İki aşamalı dikiş: Subkütiküler Sütürler Basit dikiş atılır yara kenarına göre uzak, uzak (büyük ısırık) İğne ters çevrilir ve 2.dikiş birincinin içine atılır yakın, yakın (küçük ısırık) Genelde devam eden bir dikiştir, ama tek olarak da atılabilir Intradermal yatay ısırıklar Sütürün çapraz yara oluşmasına meydan vermeden uzun süre kalmasına olanak sağlayın Steril-stripler Steril yapışkan bantlar Farklı en ve boylarda mevcuttur Genellikle subkütiküler sütürlerle kullanılır Zımba ya da sütür alındıktan sonra kullanılır Gecikmiş kapamalarda kullanılabilir YARA KAPATMA TEKNİKLERİ YARA ŞERİTLERİ Doku travmasını önleyen ve hastaya konfor sağlayan non invaziv cilt kapama yöntemidir.

13 Endikasyonlar: İnvaziv sütür uygulaması ve cilt staplerine kıyasla daha az enfeksiyon riski vardır. Atravmatik bir iyileşme sağladığından sütüre ve staplere kıyasla yara irritasyonu minimaldır. Cilde iyi yapışma sağlar. Uygulaması kolaydır. Yara uçlarını en uygun şekilde yaklaştırır. Kozmetik sonuçları daha iyidir. Primer cilt kapama Cilt sütürlerinin, staplerin ve doku yapıştırıcılarının yerini alır Cilt altı ve cilt sütürü uygulamalarına ek olarak Yüksek gerilimli yaralarda ekstra rahatlama Erken sütür ya da stapler alınmasından sonra destek olarak Kontrendikasyonlar: Enfekte yaralar Yüksek gerilimli yaralarda primer uygulama Eklem yerlerinden geçen insizyonlar Aşırı tüylü alanlar Islak ya da yağlı deri Deri yapıştırıcılarına alerjisi olduğu bilinen hastalar Zımbalar Hızlı yara kapama Uygulaması kolay Düzgün bir şekilde yerleştiğinde dokuyu ters çevirin Kafa derisi, gövde, kol ve bacaklarda kullanılır, ama Asla yüz, ayak ya da ellerde kullanmayın!

14 Yapışkan Malzemeler Çekme dayanıklıkları düşük olan yerlerde küçük yüzeysel yırtılmalarda kullanın Kıllı alanlarda kullanılmaz Artık Yarayı Kapattık Yara sargıları ve atele alma Sütürlerin alınması Antibiyotik endikasyonları ve seçimi Tetanoz aşısı endikasyonları Sargılama ve Atele Alma Eklemler üzerindeki yaralarda iyileşme sağlamak açısından yarayı atele almak faydalı olabilir tüm tendon yaralarının atele alınması gerektiğine dikkat edin Açık yaraların çoğunda sargı sarılmalı, orijinal sargı 48 saat süreyle çözülmemeli, daha sonra sabun ve su ile yıkadıktan ve antimikrobiyel krem kullandıktan sonra günde iki kez değiştirilmelidir yaraların çok ıslak tutulmaması gerekir. Sütürün Alınması Yüz: 3-5 gün Kafa derisi: 7 gün Dayanıklılığı yüksek alanlar: gün Dayanıklılığı düşük alanlar: 7-10 gün Komplikasyonlar Enfeksiyon belirtileri şunlardır: ağrı ateş kırmızılık pürülan akıntı ılıklık şişme

15 kırmızı damarlar Antibiyotik Kullanımı Tüm Açık Kırıklar Tüm Açık Eklem ve Tendon Yaraları Tüm Memeli Isırıkları Çoğu Ağır Kontamine Yaralar Tüm Boydan Boya Yırtıklar Ayaktaki Çoğu Kesici/Delici Yaraları ancak her zaman hastayı bütün olarak düşünün sadece yarasını değil Kozmetik mi Fonksiyon mu? İkisi arasında hassas bir denge vardır. Eğer bir tanesine çok fazla önem verilirse, diğeri bundan zarar görür.