Kuzey Kibris Herpetofaunas~ Hakkinda Bir ijn Cal~grna Raporu

Transkript

1 Tr. J. of Zoology 20 (1996) EkSayr 0 TL~BITAK Kuzey Kibris Herpetofaunas~ Hakkinda Bir ijn Cal~grna Raporu Bayram GOCMEN. C. Varol TOK, Ugur KAYA, Murat TOSUNO~LU Ege Unrversrtesl. Fen Faiiultesi. Bryoioji Bolumu. Zooloji Anabilim Dalr. Bornova. Izmrr-TURKIYE Geli~ Tarihi: 10 I 1 I zet: y~llar~ aras~nda yaprlan aragt~rrna gezilerinde toplanmrg ve daha onceden ZDEU kolleksiyonunda kay~tl~ bulunan toplam 506 adet herpetolojik materyal degerlendirilmigtir. Tespit edilen turlerin 3'u kurbaga (Anura). 1 'i kaplumbaga (Testudinata). 10'u kertenkele (Lacertilla) ve 7'si yrlanlar (Ophidia) grubundandrr. Bunlar Bufonidae. Hylidae. Ranidae. Emydidae, Gekkonidae. Agarnidae, Charnaeleonidae, Lacertidae, Scincidae. Typhlopidae. Colubridae ve Viperidae olmak uzere toplarn 12 familya'ya dahildir. Tiirler hakkrnda ekolojik ve biyolojik bilgiler verilrnig ve baz~ turlerin (Rana ridibunda. Lacerta laevis, Ophisops elegans ve Ablepharus kitaibelir) taksonomik statulerinin yeniden ele alrnrnasr gerektigine dikkat ~ekilrnigtir. Ayr~ca Boulenger (1)'ln K~brls'da bulundugunu belirttigi Coluber najadum uzun bir sureden sonra ikinci kez kaydedilrnigtir. Diger taraftan ZDEU kolleksiyonunda Krbrrs'a ait Eryx jaculusve Elaphe situla ornegi rnevcut olrnakla birlikte soz konusu turlere ait orneklere aragtrrrnamrz suresince rastlanmamrg olrnasr, eski alkol rnateryali olrnalar~ ve daha onceden bu konuda hic bir kayrt bulunmamasr nedeni ile $upheli kargrlanrnaktad~r. Eumeces schnelderi. Natrix natrix. Malpolon monspessulanus ve Telescopus fallax gibi onceden kayd~ bulunan orneklere ~imdiki plr~mada raslanmarnr$ olrnas~ da bu siirungen turlerinin K~brrs'da ciddi bir yok olma tehlikesi ile karq kargrya olduklarrn~ du$undurmektedir. Anahtar Kelimeler: Kuzey Krbrrs, Herpetofauna. A Preliminary Report on the Herpetofauna of Northern Cyprus Abstract: A total of SO6 herpetological specimens coilected during the excursions in the period between and some previously collected samples present in the ZDEU collection are surveyed. Among the species determined are 3 amphibians (Anura). 1 turtle (Testudinata), 10 lizards (Lacertilia) and 7 snakes (Ophidia). These belong to a total of 12 families: Bufonidae. Hylidae. Ranidae. Ernydidae. Gekkonidae. Agarnidae, Chamaeleonidae. Lacertidae. Scincidae. Typhopidae. Colubridae and Viperidae. Ecological and biological data for the species are given and it is stressed that the taxonomical states of some species (Rana ridibunda, Lacerta laevis, Ophisops elegans and Ablepharus kitaibelil) should be taken into consideration again. Also an old record of a snake supposedly living in Cyprus (I), i.e. Coluber najadum is confirmed after for a long time. On the other hand, the presence of Eryxjaculus and Elaphe situla in Northem Cyprus was reported in the ZDEU collection. However. the occurrence of these species in Cyprus is considered as doubtful since no specimens were encountered during the period of our surveying, the specimens in the ZDEU collection are very old alcohol material and also no previous report is present. Eumeces schnelderi, Natrix natrix, Malpalon monspessulanus and Telescopus fallax species which were previously reported to be found in Cyprus. are not encounjered in the our present study. This makes us consider that these reptile species face a serious threat of extinction in the island. Key Words: Northern Cyprus. Herpetofauna Giriq Ktbns'in herpetofaunasl hakklnda son ylllarda yapllan qaligmalarda (2-8) daha ziyade adanln guney k~s~mlarlndan ornekler incelenmigtir. Bu qal~gmalarda Klbrls iqin endemik olan yeni bir yllan turu. Coluber cypriensis tanlmlanm~gtlr (5) ve ayrlca Telescopus fa/- lax. Vipera lebetina, ile Natrix natrixin taksonomik durumunun problemli oldugu, Bufo viridis'in ise subspesifik durumunun belli olmad~g~ belirtilmigtir. Ayrlca K~bris'daki Rana ridibunda orneklerinin Israil'den tan~mlanan yeni bir tiir, R. levantina oldugu belirtilmigtir (7). Ba~oglu ve Baran (9) tarafindan K~bns'taki Chamaeleo chamaeleon populasyonlarln~n nominat altture ait oldugu belirtilmig olmaslna ragmen, Bohme ve Wiedl, (7) adadaki populasyonunun Dogu Akdeniz'li bir form olan C.C. recticrista alt turu ile temsil edildigini belirtmiglerdir. Aynl pllgmada Ktbns'daki Ophisops elegans populasyonunun Hatay (Akdeniz) populasyonuna benzedigi vurgulanmlgt~r. Budak ve Go~men (10) tarafindan Ktbra'daki Lacerta laevis populasyonunun duguk bir olasll~kla da olsa iki ayn populasyon halinde olabilecegi belirtilmigtir. Ayn~ aragtirlcilar Kuzey Kibrls L. laevis populasyonunun Adana ve Mersin civar~ndaki nominat irk. L. laevis laevis orneklerinden (1 I) bazl onemli morfolojik karakterler bak~mindan ayrlld~glnl ve Werner (12)'in ver-

2 Kuzey K~brls Herpetofaunas~ Hakk~nda Blr On Cal~~rna Raporu mig oldugu diagnostik karakterler ile iki populasyonun aylrt edilemiyecegini ortaya koymuglardrr. Boylelikle Osenegg (2) ile Schatti ve Sigg (4)'in bu konudaki suphelerini dogrulam~glard~r. Budak ve Goqmen (10) ayrlca saptanan farkllllklarln tur duzeyinde olabilecegini ifade etmigler ve belki de K~br~s populasyonunun L. troodica geklinde tur duzeyine qlkartllabilecegini soylemiglerdir. Diger taraftan Krbrrs'ta soyunun tiikenmig olduguna inanrlan (8) su yrlan~ Natrix natrix Guney K~br~s'da ureyebilir bir populasyon halinde yeniden bulunmugtur (6). Onceki qallgmalarln aksine, bu qallgmayla Kuzey Klbra'ln herpetofaunas~ degerlendirilerek turlerin Klbrrs'daki daglllmlna ve yakln kararlarda yagayan benzer tiirlerle kargllagtlrmall olarak taksonomik durumlarlna aq~kl~k getirilmeye baglanmlgtrr. Materyal ve Metot Aragtlrmada incelenen materyal, ylllar~ araslnda Kuzey Krbr~s'a yap~lan bilimsel gezilerde toplanm~g orneklerle, eskiden toplanmlg orneklerden olugmaktadlr. Ornekler ZDEU (13) kolleksiyonunda muhafaza edilmektedir. 506 ornekten olu~an materyalin topland~gr ve gozlendigi mahaller harita uzerinde (Sekil 1 ) belirtilrnigtir. Her bir ture ait materyal listesi, o turun bagllgl altlnda, demirbag numarasl, ornek sayrsl, topland~gl yer ve harita uzerindeki no'su, topland~g~ tarih ve toplayan ~eklinde verilmigtir. Araziden elde edilen can11 orneklerin, gerekli renk, desen ve biyotop ozellikleri not edildikten sonra fo- tograf ve slaytlar~ qekilmigtir. Daha sonra eter ile anestezi uygulanan veya %70'lik etanol'de bogularak oldurulen ornekler, Y070'lik etanol ile hazlrlanan %7'lik formol-etanol enjeksiyonu ile 24 saat sureyle tespit edilmiglerdir. Bunu takiben Yo70'lik alkol.de daimi muhafazaya allnmlglardlr. Cal~gmanrn qok fazla tur iqermesi nedeniyle turlere ait taksonomik aqrklamalar sozkonusu tur bagllklar~ altlnda verilmigtir. Bulgular ve Taksonomik Degerlendirme a. Turler, Dag~llglar~ ve Yerel lsimleri Aragtlrmada belirtilen turler, Kuzey K~brls'daki daglllglarl ve halk taraflndan yaygln gekilde kullanllan yerel isimleri Tablo l'de ozetlenmigtir. b. Turlerin Degerlendirilmesi Familya: Bufonidae Bufo viridis Laurenti Materyal: N:l, ZDEU , 1, GonyelilLefkoga [8] , Le. B. Goqmen. Juvenil olan tek ornek Gonyeli goleti klylslnda (Sekil 18). gunduz saatlerinde tag altlndan nemli bir ortamda ve deniz seviyesinden 110 m. yukseklikte bulunmugtur. Ornegin slrt taraflnln zemin rengi yegilimsi gri renkte, bu zemin uzerinde koyu yegil lekeler birlegmig ve vucut gerisine dogru kuqulerek yuvarlaklagmlgtlr. Kirli beyaz renkteki ventralde birkaq kuquk leke mevcuttur (Sekil 2). Eldeki ornegin subspesifik durumu henuz aydlnlatllmam~g olmakla birlikte, Schmidtler (8) K~br~s po- Seki 1. Kuzey Kibi~s'ta Aragtrma Yap~lan Lokal~teler (Y~ld~z [*I Igareti ile Gosterilen yerler. Eski Tarihli Materyallerin Ternin Edildigi Yerleri l~aret Eder) 1. YaylaIGuzelyurt 6. LapWGirne 11. CatalkWGirne 2. Bostanc~IGuzelyurt 7. St.Hilarion1Girne 12. Aslankoy I Letko$e 16. BogazlGazi Magosa 17. KumlucaIGazi Magosa (Karpaz) 3. Tepeba~~IGirne 8. GonyeliILefko~e 13. EsentepeIGirne 18. Yeni ErenkoylGazi Magosa(Karpaz) 4. Ge~itkOylGirne 9. Dikmen/Letko$e 14.Tatl1suIGirne 19. DikarpazIGazi Magosa (Karpaz) I 5. KaryyakalGirne 10.MerkezlGirne 15.SalamisfGazi Magosa

3 B. GKMEN. C. V. TOK. U. KAYA. M. TOSUNOc1.U pulasyonunun B. v. arabicus formuna benzedigini belirtmigtir. Tablo 1. Cal~ynada Belirlenen Turler. Yakaland~klar~ veya Gozlendikleri cokaliteler (Alti Cizgili) ve Bu Turlerin K~br~sl~ Halk Tarafindan Verilen Yerel Isimleri. Yerel lsmi - ~- Lokalite Familya: Hylidae Hyla savignyi (Audouin) 1827 Materyal: N:26.ZDEU , Geqitkoyl Girne [4], , Leg. B. Goqmen. Yirmialtl jiivenil ornek Geqitkoy goletine dokiilen dere yatag~nda, su birikintisine yakin nemli, mersin 1. Bufo viridis 2. Hyla savignyi 3. Rana ridibunda 4. Mauremys wspica 5. Cyrtopodion kotschyi 6. Hemidactylus turcicus 7. Agama stellio 8. Chamaeleo chamaeleon 9. Awnthodactylus schreiberi 10. Lacerta laevis 11. Ophi~ps elegans 1 2. Ablepharus kitaibelli 13. Chalcides ocellatus 14. Mabuta vittata 15. Typhlops vermicularis 1 6. Coluberjugularis 17. Coluber najadum 18. Coluber nummifer 19. Natrix natrix 20. Telescopus fallax 21. Vipera lebetina - ~ ~-- Ygil Kurbaga Kuquk Kurbaga Go1 Kurbagas~ Kaplumbaga M~garo Migaro Gurkuda Hamolyo. Burnukapan Iri Alizavra Kertenkele Alizavra "Guneg Yllanc~g~" Bizaska Demir Yllan~ Kara Yllan Ok Y~lan~ Batsalli Su Y~lan~ K.Kaymakll/Lefkoy* 2.6.ELB 6.8.E ve di(ler lo ,L.LM ve lokaliteler J * U K. Kaymakll/Lefkoga* K. Kaymakl~l Lefkoga*.G Magosa*. K.Kaymakl/Lefkoga* 8' 8* 13* e r h e., -

4 Kuzey Kibrls Herpetofaunasl Hakklnda Bir On Call~rna Raporu

5

6 Kuzey K~br~s Herpetofaunasl Hakklnda Bir On Cal~gma Raporu

7 B. GOCMEN. C. V. TOK. IJ. KAYA. Id. TOSUNOGLU Sekil 2. Kuzcy K~br~s'ln Arrilil)~ vp R~pt~l Turler~nc Alt Genel Gonunu5 ve B~otop FotoQ-aflar~. 2. Uiifo viriilis (Ustten): 3. H ~T~IR ridibunda Ergin (a) ve Juven~l (b) Forrriliir~ (Usltcri). 4. Cyi?opo(lion kotsch~// Alttan (Sol'da) ve ustten (Sao'da): 5. H?rnidzclyiii.s ti~icicii! (Ustten): 6. ngama sipi~~o: 7. Cl?dinael~~? ~hc~inaoi~on: 8. Acanthodac~lus schreiberiye Ait Juven~l (Ustte) ve Erq~n (Altta) Fornida S~rt Desenlerr: 9. Lace& Icievis: 10. Ophi.so~~.s ~l~gans: 1 1. Abiepharus kitaibeiiiye Ait Juvenil (Altta). Subadult (Ortada) ve Adult (Ustte) Forrnlar: 12. Chalcides oceil~?tiis: 13. i\/l,ahiiy:i viffat;aila S~rt Desen Varyasyonu (a ve b): 14. Typhiops i~~rn?icc~bris. 15. Co/iibcr~ugc!/ariS'ir~ Ergin (a) ve Gen~ (b) B~rey~ride Siit Dcirn D~rruniu: 16. C, nummifer; 17. Ge~itkoy Goleti (Girne): 18. R ridibunda. A, schreiberi ve 0. eleqans Biotopu (Gonyi>lr iiolrt~. Lrkos?): 19. H. turcicus. A. stt'liio ve L, laevis B~otopu (Lapta. Girne): 20. /(via savignyi. R. ridibunda. L. kevis ve 0. c/caa!is biotoou [tic:<~tko\/ Deresi. G~me): 21. C~nar Aga~lar~ ile Kapl~ A, kitai&/i/ve M. viltata B~otopu (Lapta Adatepe Ark'). G~rne): 2%. A. sci!r~lb~n. C. oc~ll~tiiq ve (7.el~gans Biotopu (Gonyel~, Lefko~a): ciegar~s. C. kotschyi ve H turcicus B~otopu (lapta. Girrir): 24. Yen) yakalanm5 bir I' ccrl1a;usve Biotopu (Gonyel~. Lefko~a).

8 Kuzey K~br~s Herpetofaunas~ Hakk~nda Blr On Gallsma Raporu (Myrtus communis) ve zakkum (Nerium oleander) bitkileri ile kapll ortamda bulunmugtur (Sekil 17 ve 20). Aynl ortamda Rana ridibunda, Acanthodactylus schreiberi, Lacerta laevis, Ophisops elegans ve Coluber jugularis orneklerine de rastlanmqtlr. Toplanan orneklerde slrt tarafln zemin rengi ye~il veya gri tonlanndadlr. Ventral taraf kirli beyaz, arka ekstremitelerin alt kisminda sarll~k mevcuttur. Yakalanan orneklerde, Hyla'n~n subspesfik ayrlmlnda onemli olan vucudun yan taraflarlndaki geride ait kaslk g~klntls~ bulunmaz. Schmidtler (8)'in yaphgl morfolojik ve Schneider ve Nevo (14)'nun yaptlklarl vokalizasyon gallgmalanyla tur duzeyinde ele allnan H. arborea savignyiye benzemesi nedeniyle adadaki populasyon da H. arborea savignyi yerine H.savigny1 geklinde tur duzeyinde ele al~nrn~gtlr. Familya: Ranidae Rana ridibunda Pallas, Materyal: N: 16. ZDEU , Gegitkoyl Girne, [4], Leg. B. Gogrnen; ZDEU , 6. GegitkoyIGirne, [4] , Leg. B. Gogmen. U. Kaya. OrneWer Gegitkoy goletinin dereyatagl agzlndaki sazl~k (Phragmites australis) ortarn~nda su iginde ve klylslnda gunduz ve aearn saatlerinde yakalanm~gtlr (Sekil 17 ve 20). Slrt taraln zemin rengi yegil, yegilirnsi gri veya gegitli kahverengi tonlanndadlr. Bu zemin uzerinde gekil ve buyuklugu degigken, daha koyu kahverengi lekeler mevcuttur (Sekil 3a). Bu lekeler Anadolu'da gozlenen orneklere nazaran bilhassa juvenillerde daha belirgin olmak uzere gok sayldadir (Sekil 3b). Klbrls orneklerinin hig birisinde vertebral gerit bulunmadlgl bildirilmekle birlikte (8). Gegitkoy goletinden elde edilen 1 juvenil ornekte oldukga bariz ag~k renkli bir vertebral gerit mevcuttur. Dorsolateral deri klvrlntllarl Schmidtler (8)'in gozledigi gibi qok az belirgin veya belirsizdir. Ayrlca ozellikle juvenil orneklerde gok daha bariz olmak uzere rostrum ucu ile gozun on kenar~ araslnda ve gozun gerisinde kulak zarlarlnln ust klsmlna kadar ulagan koyu yegilimsi kahve geritler mevcuttur. Ventral taraf ozellikle juvenillerde lekesiz ve kirli beyaz renktedir. Erginlerde ise tamamen lekesiz olabildigi gibi, silik ve bacaklar d~glnda ventrali kaplayan lekelere de sahip olabilir. Adadaki Rana populasyonu Bohme ve Wiedl (7) taraf~ndan Schmidtler (8) ile Schneider ve ark. (15) ga- llgmalarl gozonunde tutularak Rana levantina turune dahil edilmigtir. Schneider ve ark. (15) yaptiklarl vokalizasyon, morfolojik ve biyokimyasal gallgmalarla Israil, Mlsir ve Guney Bat1 Turkiye (Izmir ve Dalaman dahil)'yi de igine alacak gekilde bu bolgelerdeki Rana ridibunda poputasyonlannl Rana levantina ad1 alt~nda yeni bir ture taglmqlardlr. Bu tur igin arka bacaklar uzerinde genig koyu lekeler veya enine bantlarln ve slrtta aglk renkli vertebral geritin bulunu~u ile, femurun uzun olugu karakteristiktir (15). Bacaklarda rastlanan ve en bariz karakter olarak verilen bu ozellik Turkiye orneklerinin gogunda gorulebildigi gibi Dogu Anadolu'daki Hazar Golu (Elaz1g)'nden fotograf~ gekilen orneklerde de (Haziran 1992, B. Gogrnen) gorulmektedir. Bohme ve Wiedl (7), Arlkan (16) tarafindan Bey~ehir civarlnda daglllg gosterdigi belirlenen ve daha sonra daglllg sahasl genigletilen (17) Rana ridibunda caralitana'n~n. R. levantina'nln bir sinonimi olarak allnmas~ gerektigini belirtmigtir. Bununla birlikte bu formun ventral renk ve desen baklmlndan Klbr~s ve Turkiye'nin diger bolgelerindeki orneklerden gok bariz farkllllklar gosterdigi, elimizdeki Klbr~s ve diger bolgelere ait materyal (18) ile kargllagtlrlldlglnda ortaya glkmaktadlr. Bu gibi nedenlerle R.levantinah~n Klbrls Adasl'ndaki ve Bat1 Turkiye'deki mevcudiyeti taraflmlzdan gupheli gorulmektedir. Konunun gok daha etrafll bir ~ekilde, vokalizasyon analizi ve serolojik incelemelerle kargllagtlrmall olarak incelenmesi gerektigi kan~s~nday~z. Farnilya: Emydidae Mauremys caspica (Gmelin, 1774) Materyal: N:O. Bu ture ait gok say~daki ornek Kuguk Kayrnakll-Haspolat (Lefkoga) araslndaki Kanll Dere k~srn~nda, askeri alanda bol sazl~kl~, kirli sularda ve dere kenarlnda gozlenmigtir. Bununla birlikte materyal temini, bu bolgenin Guney K~br~s Rum Kesirni ile Kuzey Klbrls Turk Cumhuriyeti'ni aylran hudut olmasl nedeni ile mumkun olmarn~gt~r. Aram~zdan birinin (B. Gogrnen) askerlik hizmetini bu bolgede yapmq olmasl nedeni ile turun varl~g~ tesbit edilmigtir. Schmidtler (8) aynl bolgeden turu gozledigini belirtrnig ve M.c.rivulata olarak kabul etrnigtir. Bagoglu ve Baran (9) da verilen daglllg sahasl da dikkate allnarak, K~brls ornekleri M.c.rivulata olarak al~nm~gt~r. Familya: Gekkonidae Cyrtopodion kotschyi (Steindachner), 1870 Materyal: N: 24, ZDEU , Laptal Girne, [6], , Leg. B. Gogrnen; ZDEU , 1-7, LaptaIGirne, [6], , Leg. B. Gog-

9 0. GOCMEN. C. V. TOK. U KAYA. M. TOSUNOCLU men; ZDEU , 1-5. Bostancl-GuzelyurVLefkoga, [2] , Leg. B. Goqmen. Bu ture ait orneklere deniz klylslndan, Lapta civarlnda yaklaglk m.'lik yuksekliklere kadar genelde tag altlarlnda, ahgap yapllar uzerinde, qam ve zeytin agaqlarl ile kapll alanlarda rastlanm~gt~r (Sekil 19 ve 23). Toplanan orneklerde zemin renk aqlk veya kahverengi ve gridir. Bu zemin uzerinde kuyruga kadar dizilen slnlrlarl fazla belirgin olmayan 6-7 enine bant bulunur (Sekil 4). Ventral tarafta bag ve govde altl kirli beyaz, arka bacaklar ve kuyruk alt klslmlarl ise ya kirli beyaz veya hut sanmsldlr. Orneklerimizin Baran ve Gruber (19)'in belirttikleri gibi C.k.fiizingeri olarak allnmasl uygundur. Hemidactylus turcicus (Linnaeus), 1758 Materyal: N: 5, ZDEU , 1-3, LaptalGirne, [6], , Leg. B. Goqmen; ZDEU , 1-2. GonyelilLefkoga. [8] , Leg. B. Goqmen. Ornekler Lapta civarlnda deniz klylslnda toprak zeminli tag altlndan (Sekil 23) Cyrtopodion kotschyi ile birlikte, geceleri ev duvarlarlndan ve bahqede tag altlarlndan toplanmlgtlr. Evden yakalananlarln genelde aqlk renkli, dlgarlda tag altlar~ndan yakalananlarln ise koyu renkli oldugu gozlenmigtir. Slrtln zemini aqlk kahverengi veya ten rengindedir. Vucudun ust taraflnda yer alan lekeler aqlk veya koyu kahverengi veya siyahlmsldlr. Vucut yanlarlndakiler ise sarlmsldlr. Kuyruk uzerinde siyahlmsl enine bantlar mevcuttur (Sekil 5). Bu bantlar kuyruk ucuna dogru alt tarafta da belirginlegir. Tlrnak dipleri zemine gore daha koyu renktedir. Bulgularlm~z Bagoglu ve Baran (9) ile Baran ve Gruber (1 9) taraflndan H. t.turcicus altturu iqin verilen tanlmlamalara uymaktadlr. Familya: Agamidae Laudakla stelllo (Linnaeus), 1758 Materyal: N: 26, ZDEU , 1, Aslankoyl Lefkoga, [12*], Leg. G. Mustafa; ZDEU , LapWGirne. [6], , Leg. B. Goqmen; ZDEU , 1, LaptalGirne, [6], , Leg. B. Goqmen; ZDEU , 1-3, LaptalGirne, [6] Leg. B. Goqmen; ZDEU LapWGirne. [6] , Leg. B. Goqmen; ZDEU , 1-8, LaptalGirne, 161, Leg. B. Goqmen, 0. Saglam, ZDEU Bostancl-CuzelyurtLefkoga, [2], , Leg. B. Goqmen, 0. Saglam; ZDEU , 1, Yeni ErenkoylKarpaz. [18] Leg. B. Goqmen, U. Kaya. Adada yakalanan orneklere ozellikle Keqi boynuzu (Ceratonia siliqua), zeytin (Olea europaea), badem (Amygdalus communis), servi (Cupressus sempervirens) gibi agaqlar ve evlerin tag duvarlarl uzerinde ve deniz klylslnda kayallklarda rastlanmlgtlr. Orneklerin bulundugu mahallerde Ophisops elegans, Lacerta laevis, slqan (Rattus rattus). Etrusk faresi (Suncus etruscus), K~brls sivriburunlu faresi (Crocidura cypria) gibi reptil ve memeli orneklerine rastlanmlqtlr. Slrt zemin rengi siyahlmsl gri renktedir. Bag, ekstremiteler ve kuyrukta renk hafif zeytuni yegil, ozellikle ense bolgesi ve govdenin on yarlslndaki koyu siyah lekelenmeler genellikle vucudun gerisine dogru gittikqe kiiqulerek arka ekstremite hizas~nda son bulurlar (Sekil 6). Ventral tarafln zemin rengi genelde aqlk yegilimsi sari renkte olmakla birlikte gular bolgede ve arka bacaklarda sarlllk daha fazladlr. Bazl orneklerde ventral taraf~n zemin rengi uzerinde daglnlk kuquk siyah lekeler belirlenmigtir. Bununla birlikte qogunlukla bu bolge lekesizdir. Yagll orneklerde bag~n yan taraflarl, ozellikle kulak bolgesi ve bagln ust tarafl ile kuyruk kaidesine yakln k~s~mlarda klzll~msl kahve renk hakimdir. Anadolu orneklerinde rastlanan (18. 20) vertebral bolgede bag gerisinden arka bacaga kadar uzanan genellikle dort adet grimsi sar~ renkteki lekelere orneklerimizde rastlanmamlgtlr. Ancak bir juvenil alkol materyalinde vertebral bolgede bag gerisinden kuyruga kadar uzanan yer yer kesilmig aqlk bir zerit mevcuttur. Gozlenen renk desen ozellikleri Daan (21) taraflnda L.s.cyprlaca altturu iqin verilen tanlma uymaktadlr. Familya: Chamaeleonidae Chamaeleo chamaeleon (Linnaeus), 1758 Materyal: N: 2, ZDEU , 1, LapWGirne, 161, , Leg. B. Goqmen; ZDEU , 1, Tepebag~lGirne. [3], , Leg. B. Goqmen. Yakalanan orneklerden birisi Tepebagl'nda badem agaclnln uzerinden, digeri Lapta'daki meskun evin teraslndaki ltalyan Yasemini (Jasminum grandifl0rum)'nin dallarl araslndadlr (Sekil 7). Genel morfolojik karakterler Baran ve Bagoglu (9)'na uymakla birlikte, slrttaki krista uzunlugu boyunca hemen hemen aynl yukseklikte olup, ventral medianda qeneden kuyruga dogru uzanan beyaz renkli bir qizgi kuyrugun baglanglclnda veya ortalarlna yakln belirginligini kaybeder. Orneklerimiz genel olarak C.c.chamaeleon altturu iqin verilen tariflere uymaktadlr.

10 Kuzey K~brls Herpetofaunasl Hakklnda Bir On Cal15ma Raporu Ancak Klbrls formu iqin son zamanlarda C.c.recticrista altturunden alinmas~ gerektigi (7). daha buyuk boyuta sahip olugu, biraz hemipenis farklll~g~ ve ayrlca desen renklenmesine dayanllarak onerilmektedir. Klbrls orneklerinde govde yanlarlnda 3-4 slra koyu lekeler bulunmakla birlikte, Werner (22) C.c.chamaeleon altturu iqin bu saylnln genelde 2-3 slra halinde ve lekelerin aqlk renkli oldugunu belirtmigtir. Klbrls'taki C.chamaeleon populasyonunun alttur durumunun aqlkllk kazanmasl iqin kanlmlzca daha ayrlntill qal~gmalara ihtiyaq vardlr. Familya: Lacertidae Acanthodactylus schreiberi Boulenger Materyal: N: 59, ZDEU , 1-13, Gonyelil Lefkoga, [8], , Leg. B. Goqmen; ZDEU , 1-9, GonyeliILefkoga, [8], , Leg. B. Goqmen, 0. Sag lam; ZDEU , SalamisIGazi Magosa, [IS], , Leg. B. Goqmen, U. Kaya; ZDEU , 1-5, Yeni Erenkoy-KarpazfGazi Magosa. [18], Leg. B. Goqmen, U. Kaya; ZDEU , 1-22, Yayla (=Kum koy)-guzelyurtl Lefkoga, [I], , Leg. B. Goqmen. U. Kaya. 0. Saglam; ZDEU , GeqitkoylGirne, [4], , Leg. B. Goqmen. Ornekler Geqitkoy ve Gonyeli goletlerinin qevresinde yumugak, kilsi ozellikli ve dikensi maki ortulu toprak zeminde (Sekil 22); Salamis Harabeleri'nde kaldirlm taglar~ ile kapl~ zeminde; Yeni Erenkoy ve Yayla civarlnda ise deniz kenarlndaki az vegetasyonlu, Kebere (Kappar) bitkisi (Capparis spinosa) ve degigik halofit bitkilerin bulundugu kumsal sahilde yakalanm~glardlr. Cok suratli kogan bu hayvanlar belli bir sure takip edildiklerinde hareketleri giderek yavaglar veya topraktaki yuvalarlna veya dikensi maki iqerisine girerek gizlenmege qaligrlar. Bu esnada yakalanmalar~ oldukqa kolaylaglr. Deniz sahilinde, kum uzerinde blrakm~g olduklarl izler oldukqa tipiktir. Bu yuzden hayvanln o bolgede bulunup bulunmadlg~nl anlamak oldukqa kolaylaglr. Hatta izler takip edilerek hayvanlarln gizlenmig olduklar~ yerler ortaya qlkanlabilir. Bu hayvanlar hemen daima dikensi makinin kokleri araslnda aqmlg olduklar~ yuvalarda bannlrlar. Bulunduklarl ortamlarda Mimoza (Alt~n Top, Klbr~s Akasyasl) (Acacia cyanophylla) s~k olarak rastlanan agaq tipidir. Juvenillerde slrt taraf sarlmsl gri geritler ile siyah boyuna bantlara aynlmqtlr. Siyah bantlar, sarlmsl gri geritlere oranla daha genigtir ve yanlardaki aqik renkli geritler de dahil olmak uzere ense bolgesinde genellikle 6-7, govde ortas~nda 6 ve kuyruk kaidesinde 3 adet sarlmsl gerit bulunur. Siyah bantlar qogunlukla sarlmsl gri noktalldlrlar. Kuyruk ucuna dogru bu bantlar ve geritler giderek kaybolurlar. Ekstremiteler yine sarlmsl gri beneklidir. Ergin orneklerde giderek belirginligini kaybeder, juvenillerde gorulen bant yaplsl erginlerde giderek bozulmakta ve siyah bantlar enine bolunmelerle kuquk siyah lekelere donugmektedir. Bu lekeler bazen baglanglqtaki orjinal dizilimini nisbeten muhafaza ederken bazen de duzenli dizilim bozulup lekeler birbirlerinin araslna girmektedir (Sekil 8). Juvenillerdeki sarlmsl gri geritler erginlerde giderek koyulagan bir kahverengilige donugur. Ventral tarafi sirta oranla daha aqlk sarlmsr beyaz olup, lekesizdir. Yakalanan ornekler Boulenger; (23)'deki A.schreiberi iqin verilen tanlma uymakla birlikte, erkek ve digiler aras~nda kuyruk ventral tarafindaki renklenmede farkl~ 11 klar tesbit edilmigtir. Erkeklerde kuyruk alt~ ventral taraf renginde, digilerde ise yegilimsi sarl veya k~rm~z~ms~ renktedir. Lacerta laevis Gray, 1838 Materyal: N: 103, ZDEU , 1-4, Geqitkoyl Girne, [4], 08, , Leg. B. Goqmen; ZDEU , 1-18, LapWGirne, [6], , Leg. B. Goqmen; ZDEU 93/91, 1-22, CatalkoyIGirne, [I I], , Leg. B. Goqmen; ZDEU , 1-5. MerkeztGirne, [I 01, , Leg. B. Goqmen; ZDEU , 1-8, KarglyakaIGirne, 151, Leg. B. Goqmen; ZDEU , LapWGirne, [12], , Leg. B. Goqmen, 0. Saglam; ZDEU , 1-16, EsentepeIGirne, [I 31, , Leg. B. goqmen, 0. Saglam. Orneklere yerlegim yerlerinin oldugu bolgelerde veya bu bolgelere yakln dere yataklarl ile bahqelik yerlerde rastlanrnlgt~r. Cogunlukla ev ve bahqe duvarlannda. qegitli meyve agaqlarl altlnda ve deniz klylslnda Okaliptus (Eucalyptus sp.) agaqlan uzerinde gorulurler. Genel olarak bu tur agaqlrkll, golgelik ve nemli yerleri tercih eder, ve uygun biotop buldukqa yuksek vertikal daglllg gosterirler. Bagln ust tarafi, vertebral bant ve govdenin diger ust klslmlar~nda zemin renk zeytuni yegildir, bu renk bayn ust klsml ile bacaklarda daha koyu ve qogunlukla kahve rengine yak~ndlr. Vertebral bant uzerinde bazen kuquk siyah lekeler bulunur. Bu lekelenme aqis~ndan degigik varyasyonlar gorulmekle birlikte (10) toplanan erkeklerin buyuk bir klsmlnda ve digilerin hemen hemen Oh50'sinde hiq leke bulunmaz, erkeklerde bu lekeler digilerinkine oranla oldukqa karmaglktlr. En fazla dikkat qeken ozelliklerden birisi vucudun yan taraflar~nda bulunan koyu kahverengi temporal bantlar~n

11 8. GOCMEN, i. V. TOK, U. K4YA. M. I~OSUN~I~;LU oldukga bariz bir gekilde olmasl ve kuyrukta da devam etmesidir (Sekil 9). Bu bant~n altinda temporal banta parelel seyreden, subocular plak hizaslndan vucudun gerisinde, bilhassa digilerde daha belirgin olmak uzere en azindan kuyrugun ortalarlna kadar bariz ay~rt eden ikinci bir kirli beyaz bant daha bulunur. Bu ag~k renkli bant ile ventralia araslnda portakal k~rmizisi renkte bir bolge daha ayirt edilir. Alt goz kapaklarinda bulunan koyu renkli pencere pullarl gevredeki pullara oranla daha buyuktur. Ventral tarafln zemin rengi oldukga agik, grimsi beyaz renkte veya ag~k gokmavisi renginde olabildigi gibi. ureme mevsiminde ve bilhassa haziran ayinda yakalanan ozellikle erkek bireylerde bag, boyun ve ventralianin tamam~ koyu tugla kirmlzisldir. Ayrica hemen butun ergin orneklerde ventralia'n~n marginal SIralarinda ve her bir ventralia boyuna slrasinln d~g kenarlarindaki, yarim plak buyuklugunden daha kuguk olan dorsal pullarda, degigen araliklarda boyuna dizilmig koyu gok mavisi lekeler bulunur. Juvenil orneklerde ise sirtta lekelenme bulunmaz ve lateral desen ergin orneklere oranla daha barizdir. Slrf hafif yegilimsi metalik parlakllk sergiler. Lateral desende verilen tan~mlama dikkate alin~rsa Kibris'tan toplanan ornekler Anadolu'nun L.laevis laevis populasyonundan oldukga farklid~r. Bu durum onceden Osenegg (2) ile Budak ve Gogmen (10) tarafindan ifade edilmigtir. Budak ve Gogmen folidosis karekterlerini de gozonunde tutarak, saptanan farkliliklarin tur duzeyinde olabilecegini belirtmiglerdir. duklar~ni dugunduklerinden, bu formu L.(cf,)kulzeri olarak ele almiglard~r. K~br~s ornekleri morfolojik olarak, bilhassa lateral desen ve alt goz kapaglnda iri pullardan olugmug bariz koyu renkli bir pencerenin bulunmasi ag~lar~ndan L. (cf)kulzeriye gok benzemektedir. Ancak genel renklenmeden, ornegin ventral tarafta ureme zaman~nda portakal kirm~z~s~ rengin hakim olugundan dolayi daha ziyade Anadolu L.l.laevis orneklerine uyar. Diger taraftan L.(cf.) kulzeriden de ventral tarafln renklenmesi ve bazi folidosis karakterleri (ornegin massetericumun kuguk veya hig bulunmayig~ gibi) aglslndan da farkl~dir. Kibns'tan 1936 y~linda Werner (12) taraflndan L.l.troodica olarak isimlendirilen formun L.kulzeri (30)'nin bir sinonimi olmasi mumkundur ve dolayisi ile Werner (12) taraflndan yanllg tavsif edilmig olabilir. Zaten Werner'in L.l.troodica igin vermi~ oldugu diagnostik karakterlerin gegerli olmadigi onceden Budak ve Gogmen (10) tarafindan belirtilmigti. Ancak L. (cf.)kulzeri igin verilen habitatlar (25) ile Klbr~s'daki populasyona iligkin verilen habitatlar (10) fazla benzerlik gostermez. L.(cf.)kulzeri kurakgll bir form 01- makla birlikte, K~bris'daki form daha ziyade nem seven bir tabiata sahiptir ve L.l.laevis'inkine (11) benzer bir durum arz eder. Yukarida ag~klanmaya gallgilan nedenlerden dolay1 duruma, daha ayr~nt~l~ taksonomik ve bilhassa kargllagtirmali serolojik gallgmalarla agiklik getirilmesi gerekmektedir. Bu yuzden Kibr~s formu gimdilik L.laevis olarak ele alinmigtir. Bu konudaki serolojik galigmalanmlz devam etmektedir. Schatti ve Sigg (4) ise Kibr~s'taki formun desen agl- Ophisops elegans Menetries, 1832 slndan oldukga varyasyon gosterdigini belirtmigtir. Oysa bizim elimizde olan orneklerde ve arazide yap~lan gozlemlerde vertebral bant harig, lateral desende hemen hig bir varyasyon gozlenmemigtir. Son zamanlarda Suriye. Lijbnan ve Anti Lubnan'da yapilan galigmalarda (24, 25) bu bolgelerde, lsrail ile Urdun'de (Hermon dag~ ve Petra) L.danfordinin bulunmadig~nin tesbiti ile (26-28). onceleri L.danfordi kulzeri olarak allnmig olan (29). L.kulzeri (30) yeniden gundeme gelmigtir. Bischoff ve Schmidtler (25)'in galigmalarinda L.kulzeri igin verilen gekiller (Levha 3, a, b, c, sayfa 19) Kibris L.1aevis orneklerine gok fazla benzemektedir. Hatta bu benzerlik Anadolu'dan (Adana ve Mersin civanndan) toolanan L.l.laevis orneklerine oranla daha fazlad~r. Ei- Materyal: N: 90. ZDEU, , 1-2. Aslankoyl Lefkoga. [IZ*] Leg. M. Kofali; ZDEU , 1-2, LaptaIGirne, [6], , Leg. B. Gagmen; ZDEU , LaptaIGirne. [6], , Leg. B. Gogmen; ZDEU , 1-20, Bostanci-Guzelyurt/Lefkoga, [2], Leg. B. Gogmen; ZDEU LaptaIGirne , Leg. B. Gogmen; ZDEU GonyeliILefkoga. [8], , Leg. B. Gogmen. U. Kaya; ZDEU , SalamisIGazi magosa, [15], , Leg. B. Gogmen, U. Kaya; ZDEU , Dikkarpaz-KarpazIGazi Magosa. [I 91, , Leg. B. Gogmen. U. Kaya. seit ve Schmidtler (24) s6z konusu formu Ornekler toprak yo1 ve bahge kenarlarinda, fazla sik L.danfordiStlen L.laevisPe aktarmig olmalarina kargin, olma~an ~allllk ortamlarda (Sekil 22, 23) ve se~rek da- Bischoff ve Schmidtler (25) bu formun L.l.laevis'ten gllml~ zeytin agagll ~~anlarda to~lanmlgtlr. Orneklere farkll oldugunu ve nominat Irktan gok daha farkll ha- deniz seviyesinden Kuzey Kibris'in en yuksek noktas~ bitatlarl tercih ettigini bildirmiglerdir. Keza aynl arag- 0lan (1025 m.) Selvilik Tepesi (Lapta) zirvesine kadar tiricllar. L.l.laevis ve kulzeri formunun sympatrik 01- rastlanmlgtir.

12 Kuzey K~br~s Herpetofaunasi Hakklnda Bir On Callsrna Raporu Sirt zemin rengi zeytuni yegilden, kahverenginin qegitli tonlarina kadar deggimektedir. Kirli beyaz renkle baglayan supratemporal qizgiler, ozellikel digilerde vucut sonlarina dogru giderek siliklegmektedir. Bu qizgiler arasinda kalan bolgede ve ozellikle bu qizgiler etemas eden koyu lekeler. kuyruk uzerinde de belli bir mesafede qift sira halinde, aralardaki mesafe daralarak devam etmekte ve daha sonra giderek kaybolmaktadir. Temporal banttaki koyu siyah lekeler erkeklerde daha fazla sayidadir. Ventral taraf ureme zamanlnda yakalanan ergin orneklerde gular bolge dahil anus yarigina kadar sari renktedir, aynl donemde yakalanan digilerde bu sarl renge ancak gular bolgede rastlanmaktadir. Ozellikle arka ekstremitelerde, femurun proksimal kislmlarlndan diz eklemine kadar olan bolgedeki aq~k renk benekler bazi orneklerde birlegerek qizgi olugturmugtur. Kuzey Kibr~s ornekleri Boulenger (23)'de K~br~s ve Suriye'de yayilig gosterdigi bildirilen 0.e.schlueteri iqin verilen tarife genel olarak uymaktadir. Ayni pl~gmada (23) 0.e.ehrenbergi ile bu altturun bilhassa vucut uzerinde kuquk pullarin bulunuguna dayanilarak benzedigi ifade edilmigtir. Daha sonra 0.e.ehrenbergi altturunun dagillg sahasi, 0.e. basoglui (32) ve 0. e.macrodactylus (33) altturlerinin bulunu~u ile daralmigtir, ancak Tur-. kiye'nin guney dogusunda 0.e.ehrenbergi altturunun dag~ldigi kabul edilmektedir (7, 32, 33). Schatti ve Sigg (4) tarafindan K~bris populasyonunun yakln dogudaki irkla ayni oldugu sonucuna varilmig olmakla birlikte, Osenegg (2) tarafindan degerlendirilmig olan biometrik verilerin boyle bir sonucu ortaya koymadigi Bohme ve Wieldl (7) tarafindan da ifade edilmektedir. Bu yuzden Osenegg (2), Darewsky ve Beutler (34) taraflndan ongorulen subspesfik statuyu desteklemektedir. Bizim Kuzey Kibris'tan topladig~miz orneklerimiz ozellikle ventral tarafin renklenmesi aqlsindan Guney Anadolu'da (Manavgat Cayi'ndan Adana'ya kadar) dagilig gosteren 0.e.basoglui altturune benzemektedir. Bu nedenlerle Kibris orneklerinin taksonomik statusunun kesin olarak ortaya qikartilmas~ iqin karg~lagtirmali qaligmalara ihtiyaq vardir. Familya: Scincidae Aplepharus kitaibelii (Bibron et Bory), 1833 Materyal: N: 85, ZDEU, , 1, LaptalGirne, [6], ; Leg. B. Goqmen: ZDEU , 1-5, LaptalGirne, [6], , Leg. B. Gocmen; ZDEU , 1-35, LapalGirne, [6], , Leg. B. Goqmen; ZDEU Yeni Erenkoy- KarpazEazi Magosa, [I 81, , Leg. B. Goqmen, U. Kaya; ZDEU , 1-28, Yayla-GuzelyutV LeRoga, [I], , Leg. B. Goqmen, 0. Saglam. Ornekler qogunlukla Keqiboynuzu (Ceratonia siliqua), Cinar (Platanus orientalis), Yeni dunya (Erlobotrya joponica). Badem (Amygdalus communis) agaqlarinin altlnda ve qurumug yapraklar arasindan toplanm~glardir (Sekil 23). Deniz seviyesine yakin yerlerden Girne Siradaglarinin Lapta Kasabas~ hizasinda yaklaglk 900 m. yukseklige kadar belirlenebilmiglerdir. Ayni ortamlarda Lacerta laevis, Ophisops elegans ve Mabuva vittata ornekleri de bulunabilmektedir. Sirtin zemin rengi aqik kahve, koyu kahve veya zeytuni yegil; vucut yanlari aqik kahverengimsi gri veya sarirns~dir. Ozellikle juvenillerde kuyruk kaidesinden itibaren uca dogru giderek koyulagan koyu kirm~zi renk mevcuttur (Sekil 10). Ventral tarafta ve anus yarlglndan itibaren kuyruk ucuna kadar homojen gekilde koyu klrm~zil~k mevcuttur. S~rtta birkaq ornek diginda. butun orneklerde 2 ila 6, qogunlukla 4 slra halinde boyuna kesikli qizgiler mevcuttur. Ventral tarafta ba~ alti kirmizlms~ beyaz ve kuyruga dogru giderek koyulagan klrmizilik hakimdir. Dorsalde ise sirtin zemin rengi kuyruga kadar devam etmekte, kuyruk ucuna dogru ise sarimsl kirmlzi renk gorulmektedir. Bugune degin yapllan qalqmalarda Turkiye'de A.k.kitaibelii ve A.k.chernovi olmak uzere iki altturun bulundugu belirtilmigtir (31, 36, 37). Toplanan ornekler ventral taraf ve kuyruk kisimlarinln renklenmesinde gorulen ozellik nedeni ile adada dagilig gosterdigi kabul edilen (7, ) A.k.kitaibelii altturune nazaran, A.k.chernovi altturune benzemektedir. Bununla birlikte Baran (37)'da A.k.chernovi altturu iqin belirtilmig oldugu gibi, bu renklenme ozelliginin egeye ozgu bir karakter olmadlg~ tesbit edilmigtir. Adadaki bu ture ait subspesfik durumun karigik olmasi ayrintil~ bir qal~gmayi gerektirmektedir. Chalcides ocellatus (Forskal), 1775 Materyal: N: 21. ZDEU 42/ , Aslankw Lefkoge. [12*], Leg. G. Mustafa; ZDEU 82/1993, 1, GonyeliILefko~e, 181, Leg. B. Goqmen; ZDEU 51 I , GonyeliLefkoge, [8] , Leg. B. Goqmen, 0. Saglam; ZDEU 52/ 1994, 1-3, Yayla, Guzelyurt/Lefkoge. [I], , Leg. B. Goqmen, 0. Satjlam; ZDEU Sa- IamisIGazi Magosa. [I 51, , Leg. B. Goqmen, U. Kaya; ZDEU , I-, LapWGirne, [6], Leg. B. Goqmen; ZDEU , 1-2, Bostanci-GuzelyurVLefko~e, [2], , Leg. B. Goqmen. 0. Saglam. Ornekler Lapta. Yayla ve Bostanci'da genellikle betonarme su yollari kenarlarlnda ve otlar araslnda, Mabuya vittata ve Ablepharus kitaibelii ile birlikte bu-

13 B. GOCMEN. C. V. TOK. U. KAYA, h4. TOSUNOCI-u lunmugtur (Sekil 19 ve 23). Bu nemli ortamlar dlglnda Gonyeli Goleti civarlnda (Sekil 22 ve 24), Salamis Harabeleri'nde ve Salamis ile Bogaz araslndaki genig kumsal alanda oldukqa kuru sayilabilecek ortamlarda Acanthodactylus schreiberi, Mabuya vittata, Laudakia stellio, Ophisops elegans, Hemidactylus turcicus ve Coluber jugularis ile birlikte bulunmugtur. Gonyeli Goleti etraflndaki toprak yaplsl oldukqa farkll olup bu bolge iqin tipiktir. Zemin kil ve kum karlg~mlndan olugan yatay haldeki plakalardan olugmugtur. Halk araslnda "Gonyeli Tagl" olarak isimlendirilen bu yatay plakalar. toprak hafifqe kazlldlg~ takdirde hemen ortaya qkar. Dolaylsl ile kaldlrllan bu tip taglarln alhnda yumugak kilsi ve kumsu toprak iqersinde ornekler. sert zemin nedeni ile kaqacak yer bulamadlklarl iqin kolayllkla yakalanabilirler. Elde edilen orneklerde slrtta zemin rengi aqlk kahverengi uzerinde duzensiz halde dagllmlg veya enine dizilmig halde benek geklinde ve bir pulu tamamen kaplayan benekler bulunur. Siyah renkli bu beneklerin orta klslmlarl daima beyazdlr. Siyah renkli ocellerin yan yana dizilmesi ile duz veya dalgall bantlar slrt klsmlnl kaplar. Bu lekeler kuyruk uzerinde enine bantlar olugturur. Bacaklarda ise daglnlk olarak bulunur (Sekil 12). Karln taraf lekesiz ve sarlmsl beyazd~r. Orneklerimiz Baran (37). Pasteur (38) ve Mermer (39) taraflndan C.ocellatus turu iqin verilen tanlmlara uymaktadlr. Pasteur (38) taraflndan belirtildigi gibi C.ocellatus bir subgrup olarak ele allndlg~ taktirde Klbrls orneklerinin de C.ocellatus olarak ele allnmasl uygundur. Mabuya vittata (Olivier) Materyal: N: 32, ZDEU , 1, LaptaIGirne, [6] , Leg. B. Goqmen; ZDEU St. HilarionIGirne. [7], Leg. B. Goqmen; ZDEU , Yayla-GuzelyutVLefkoSa, [I] , Leg. B. Goqmen, 0. Saglam; ZDEU LaptaIGirne, [6], Leg. B. Goqmen. 0. Saglam; ZDEU GonyeliILefkoga, [8], , Leg. B. Goqmen, 0. Saglam; ZDEU , SalmamisIGazi Magosa, Leg. B. Goqmen, U. Kaya. Yakalanan ornekler genellikle su yolu kenarlnda otlar araslnda. Ablepharus kitaibelii ve Lacerta laevis ile birlikte gorulmugtur (Sekil 21). St. Hilarion Kalesi civarlnda ve Salamis Harabeleri'nde toprak ve kayallkl~ zeminde tesbit edilmiglerdir. Slrt taraf renk ve desen aqlslndan oldukp genig varyas~onlar gosterir (Sekil 13a ve b). Zemin renk zeytuni yegilden gri kahverengiye kadar degigir. Gogunlukla bu zemin uzerinde, kirli beyaz renkte uzunlamasma 3 qizgi bulunur. Ayrlca geng formlarda daha belirgin olmak uzere vucut yanlarlnda da nispeten genig birer boyuna qizgi aylrt edilmektedir. Bazl orneklerde ve bilhassa erginlerde vertebral bant belirginligini kaybeder ve zemin renk aglrllk kazanlr. Gogunlukla qizgilerin kenarlarlnda devamll veya nokta halinde siyah lekeler mevcuttur. Yine bazl orneklerde qizgiler araslnda daha buyuk siyah lekeler de bulunmaktadlr (Sekil 13a). lyice ergin orneklerdeki bu siyahllklar genelde pullarln sag ve sol kenarlarlnda vucut boyunca devamll veya kesintili gekilde uzanarak zigzag gorunumlu qizgilenmeler olugtururlar. Bazen slrttaki aqlk renkli geritlerin saylslnda azalmalar olabildigi gibi, bazen de tamamen zemin rengi ile kapll ornekler de mevcuttur (Sekil 13b). Karln taraf sarlmsl beyaz renkte olup lekesizdir. Dikkati qeken bir ozellik bilhassa arka bacaklarda daha belirgin olmak uzere ayalarda ve parmak iglerinde esmer kahverengimsi bir renk bulunugudur. Orneklerimiz ayalarda gorulen koyu renklenme dlglnda Budak (40) ile Bagoglu ve Baran (9)'da bu tur iqin verilen tan~mlara uymaktadlr. Familya: Typhlopidae Typhlops vermicularis Merrem, 1820 Materyal: N: 3, ZDEU , 1-2, LaptaIGirne, [6], , Leg. B. Goqmen; ZDEU 72,1994, 1, LaptalGirne, [6], , Leg. B. Goqmen. Orneklerden ikisi abam saatlerinde zeytin agaqlarl ile kapll ortamda yeni kazllmlg nemli toprak iqersinde bulunmugtur. Bir diger ornek ise gece saat 23:OO sular~nda asfalt yo1 uzerinde yakalanmlgtlr. Slrtln zemin rengi aqlk veya koyu ten rengidir (Sekil 14). Ventral taraf daha aqk renkte olup sarlmsl beyazdlr. Elde edilen ornekler Baran (41) ile Bagoglu ve Baran (42)'da T.vermicularis iqin verilen ozelliklere uymaktad~r. Familya: Colubridae Coluber jugularis Linnaeus Materyal: N: 4, ZDEU Kuquk Kaymakl~llefko~, [*], , Leg. H. Cemal; ZDEU , 1. Bostana-GuzelyutVLefkoga, [2], , Leg. B. Goqmen, 0. Saglam; ZDEU , LapWGirne, [6] Leg. B. Goqmen; ZDEU , Tepebag~IGirne, [3], Leg. B. Goqmen. Ornekler dereyataglndan. portakal bahqesi ve agll r-evresinden yakalanmlgtlr. Tepebagl'ndan yakalanan or- 1 73

14 Kuzey Klbns Herpetofaunasl Hakklnda Bir On Cai12rna Raporu negin kusmugunda az sindirilmig durumda Suncus etruscus belirlenmigtir. Bostancl'dan yakalanan jiivenil ornegin agzlndan henuz yakalanm~g ergin bir Chalcides ocellatus ornegi allnmlgtlr. Eldeki orneklerin haricinde bir ornek Geqitkoy Goleti, digeri ise Gonyeli Goleti klylslnda gorulmugtiir (Sekil 17 ve 18). Ergin ornekte slrt tarafln zemin rengi lekesiz mat siyahtlr (Sekil 15a). Ventral tarafln zemin rengi bag alt~ndan bagl~yarak govde sonlarlna kadar sarlmsl beyaz renkte ve burun uzerinde qok yogun siyah lekelerle kapl~dlr. Klrm~z~l~k ancak govde sonu ve kuyruk alt~nda barizdir. Ancak kuyruk uqlarlnda dorsalde de bu klrm~z~l~k belirgindir. Juvenil orneklerde ise ust taraf gri kahverengi, bu zemin renk uzerinde esmer veya siyah lekeler mevcuttur (Sekil 15b). Karln taraf sarlmsr beyaz, daha qok yanlarda olmak uzere yuvarlag~ms~ esmer lekelidir. Bu lekeler govde onuna dogru giderek kiiqulur ve govde sonu ile kuyrukta tamamen kaybolur. Ergin ve juvenillerdeki bu renk desen durumu Baran (41) taraf~ndan CJugularis iqin verilen tan~ma uymakla birlikte, farkl~ olarak jiivenillerin kuyruk ucunda da alt ve ustte klrm~zll~k goriilmugtiir. Coluber najadum (Eichwald), Materyal: IN: 1, ZDEU , 1, Kuquk Kaymakl~llefkoga, [*], , Leg. H.A. Cemal. Tek can11 ornege Lapta [6]'da erik agac~ (Prunus domestics) uzerinde rastlanmrgtlr. Ancak, bolgenin slk agaqlr yaplsl nedeni ile tum qabalara ragmen yakalanamamlgtlr. Juvenil alkol materyalinde boyun yanlar~nda kenarlar~ aq~k, koyu leke slralarl bulunur. Bu lekeler geriye dogru kiiqiilerek govde ortaslnln biraz gerisinde ancak qok kiiqiik nokta halinde farkedilir. Boyundaki ilk 2 leke aq~k renkli kenarlar~ ile birbirleriyle temastadlr. Koyu renkli freno-temporal gerit mevcut degildir. Gozlerin on ve arka kenarlar~ aq~k renkli, belirsiz bir bant ile slnlrlanlr. Alt taraf aq~k renkli ve lekesizdir. Elimizdeki ornek Baran (41) ile Bagoglu ve Baran (42)'ln bu tiir iqin vermig oldugu tanlmlara uymaktadlr. Boulenger (1)'ln bu tiiriin Klbra'daki varllg~ konusundaki kaydlna bu gune kadar, adadan ornek temin edilmedigi ve gozlenemedigi iqin giiphe ile bak~lmqt~r. Ancak bu qalqma, tiirun Krbns'daki varllg~ konusunda ortaya qlkan giipheleri ortadan kaldlrmqtlr. Coluber nummifer Reus, 1834 Materyal: N: 5, ZDEU , Kiiqiik Kaymakl~ILefkoga, [*], , Leg. H. Cemal; ZDEU , 1, Magosa, [*I, , Leg. M. Bagoglu; ZDEU , 1, TepebagrIGirne, [3], , Leg. B. Goqmen; ZDEU , 1, LaptalGirne, [6], , Leg. B. Goqmen; ZDEU , 1, LaptaIGirne, [6], , Leg. B. Goqmen, 0. Saglam. Orneklerden birisi yaklag~k saat 24.00'de meskun bir evin duvarlnln dibinde bulunmugtur. Digeri koyun agrllnln flgklllg~ yanlnda, bir digeri ise asvalt yo1 kenarlnda yakalanmlgtlr. Bagln ustu gri kahverengi, siyah nokta ve esmer kahverengi lekelidir. Lekelerden bir qifti supraocular plaklar uzerinde birlegmig bant veya yarlm at nal~ geklindedir. Parietaller uzerinde arkaya dogru birbirinden uzaklagan bir qift leke mevcuttur. Ayr~ca gozun gerisinden uzanan birer bant bulunur. Slrt taraf gri kahverengi ve kuyruk baglanglclna kadar umumiyetle esmer lekeli olup, lekeler qogunlukla aynktlr. Kuyruk ustu koyu qizgilidir. Temporal gerit son labial plaga kadar uzanlr. Ayr~ca gozlerin altlnda birer leke yer ah. Lateraldeki lekeler kuyruk kenarlarlndaki qizgileri meydana getirirler. Renk ve desen ozellikleri Baran (41), Bagoglu ve Baran (42) ile Leviton ve ark. (43) taraf~ndan C.nummifer iqin verin tan~mlara uymaktadlr. Yakaladlg~m~z ornekler, yerli halk taraf~ndan goriildiigiinde, zehirli oldugu ifade edilmekte ve buyuk bir olas~llkla da Vipera lebetina'ya benzetilmektedir. Bu nedenle de her iki yllan tiiru iqin "Batsalli' ismi 01- dukqa yerlegik bir tarzda kullan~lmaktad~r (Tablo 1). Natrix natrix (Linneaus), 1758 Materyal: N: 1, ZDEU , 1, Gonyelil Lefkoga [8*] , Leg. O.K. Gulen. Alkol materyalinde slrttaki 2 adet uzunlamasrna aqlk renk qizgi az belirgin gekilde kuyruga kadar uzanmakta ve kuyruk uzerinde son bulmaktadlr. Bu qizgiler araslnda bir slra ve yanlarda da birer srra olmak uzere iri koyu lekeler kuyruga kadar dizilirler. Kuyruk uzerinde vertebral sahadaki lekeler kaybolmaktad~r. Vucut yanlarlndaki lekeler kuyruk ucuna kadar kiiqiilerek devam eder. Bagrn gerisindeki aq~k renkli yarlm ay lekeleri belirgindir. Bag altl ve boyun k~sml lekesizdir, geri kalan ventral vucut klsmlnda ise koyu lekeler kuyruga kadar dizilir. Fakat vucudun gerisinde bu lekeler daha yogun ve hemen hemen zemini kaplayacak gekildedirler. Bu tanlm Baran (41). Bagoglu ve Baran (42) ile Tok (18) taraf~ndan Anadolu'da yaylldlg~ kabul edilen N.n.persa altturu iqin verilen tan~ma uygunluk gosterir. Bununla beraber Wiedl ve Bohme (6) ile Bohme ve

15 B. GOCMEN. C. V. TOK. II. KAYA. M. TOSUNOCLU Wiedl (7). Klbns'da yaylllg gosteren Natrix formunun slrtta aq~k renk qizgilerin bulunmamasl ozelligini baz alarak Klbrls'daki formun farkll olabilecegini belirtmektedir. Oysa aynl ozellige Anadolu orneklerinde de diiguk oranda da olsa rastlanmaktad~r (41, 42). Bu nedenlerle K~brls formunun N.n.persa olara ele allnmasl kanaatimizce uygundur. Telescopus fallax (Fleischmann) Materyal: N: 1 ZDEU , 1, Gonyelil Lefkoga. [8*] , Leg. 0. K. Gulen. Alkol materyelinde desen goyledir: Bag ustu zemin renginden daha koyu, govde ustunde genellikle ayrr olan lekeler yer yer birlegmigtir. Kuyruk iizerinde bu lekeler qogunlukla ayr~ktlr. Govde uzerindeki leke saylsl 42'dir. Yan taraflardaki lekeler slrt lekeleri ile birlegmektedir. Baran (41)'da belirtildigi gibi bu ornegin T.fcypriaca olarak allnmas~ uygundur. Familya: Viperidae Vipera lebetina (Linnaeus), 1758 Materyal: IN: 1. ZDEU , Mall~dag Koyu- EsentepelGirne, [13*], , Leg. M. Kofall. Juvenil alkol materyeli ornegimizde slrt lekeleri 4 slra halinde olmakla birlikte, ortadaki 2 slra yer yer birbirleriyle birlegmig ve bunlar birbiri ardlna gelen lekelerle qogunlukla ince bir gerit olugturmugtur. Kenardaki lekeler araslnda ventral plaklara yakln kuquk boyda lekeler bulunmaktadlr. Ventral tarafin zemin rengi koyu ve lekeli mermer gorumundedir. Bu ture ait ergin bir ornek Yeni Erenkoy-Magosa Yolu iizerindeki Kumyall [I 71'da. saat 21.OO civarlnda gorulmug ancak yakalanamamlgtlr. Bohme ve Wiedl (7) Guney K~br~s'dan elde ettikleri bir ornekte supraciliar plaklardan olugan kenarln, Pseudocerasta'te oldugu gibi q~k~nt~ olugturdugunu belirtmelerine ragmen elimizdeki Kuzey K~br~s orneginde boyle bir ozellik gozlenmemigtir. K~bns'taki ornekler Baran (41) ile Bagoglu ve Baran (42)'da oldugu gibi nominat Irk, V.I. lebetina olarak kabul edilmigtir. Yukarlda tesbit edilen turlere ilaveten Eryx jaculus, (ZDEU ) ve Elaphe situla (ZDEU ) turlerine ait birer ornek ZDEU kolleksiyonunda mevcuttur. Ancak gimdiye kadar Klbr~s ile ilgili dogrudan veya dolayll olarak yap~lan qal~malarda ( , 41, 42) bu turlerin K~bns'da mevcudiyeti konusunda kaylt bulunmamasl, keza orneklerin eski tarihli alkol materyali olmasl ve gimdiki qal~gmada da tesbit edi- lememesi nedeni ile bu turlerin Adadaki yaylllg~ gimdilik gupheli karg~lanmaktad~r. Genel Degerlendirme ve Sonuq Callgmamlz suresince ( ) toplanmig olan orneklerden, daha onceden K~br~s iqin qegitli aragtlrlcllar taraflndan kaydedilmig olan ban turlerin (Eumecus schneideri, Natrix natrix, Malpalon monspessulanus ve Telescopus fallax) belirlenememig olmasl, bunlarln soylarlnln ciddi bir tukenme tehlikesi ile kary karg~ya oldugunu igaret etmektedir. Hatta varl~g~ taraflmlzdan yuphe ile karg~lanm~g olmaslna ragmen Eryx jaculus ve Elaphe situla'n~n da ortadan kalkm~g olabilecegi dugunulebilir. Buna etken olarak artan nufusa parelel gekilde duzensiz yerlegim, betonlagma, kurakllk ve mevcut su kaynaklarlnda azalma, savaglar ve en onemlisi yerel halkln bu hayvanlara karg~ olumsuz davran~glarl ve bilgisizlik gibi nedenler sayllabilir. Bu nedenlerle bu konuda Klbrls'daki hukumetlerin yasal koruma onlemleri almalarl ve halkln sahip olduklar~ biyolojik degerleri koruma yonunde bilgilendirilmelerini saglamalarl gerekmektedir. Tegekkiir Aragtlrma esnas~nda qegitli aq~lardan bizlere yard~mcl olan Lapta (Girne. K.K.T.C.) kasabas~ halklna, Goqmen Ailesi'ne ve bilhassa arazi qallgmalarina aktif olarak kat~lan kuquk dostumuz sevgili Orhan Saglam'a (Sekil 24) tegekkuru bir borq biliriz. Kaynaklar 1. Boulenger. G.A., A list of the Reptiles and Batrachians of Cypr'ds, Bull. Cypr. Na:. Hist. Soc., 1 : 1~ Osenegg, K.. Die Amphibien und Reptilirn der lnsel Zfpern. Unii,. of Bonn (The thessis ot M. Sc.) Schatti. B. und Sigg, H.. Die herpetofauna der Insel Zypern. Tell 1. Die herpetologische ErgorschungiAmphibien Herpetofauna. 1 1 (61 ): Schatti. B. und Sigg. H.. D I herpetofauna ~ der Insel Zyern. Tei 2. Sctiildkroten. Echsen und Schiangen, Herpetofauna 1 1 (62): Schatt~, 6.. Eine nelje Zornnatter aus Zypern, Coluber cyprienss n, sp. (Reptll~a. Serpentrs. Colubr~dae) Revue suisse Zool.. 92 (2): Wieldl. H. und Bohme. W.. Wiederentdeckung der Ringelnatter (Natrix natr-ix ssp.) auf Zypern-:,orlaufigfr Beriiht. Herpetofauna. 14 (80):

16 Kuzey Klbrls Herpetofaunasl Hakklnda Bir On Cal~gma Raporu 7. Bohme, W. and Wiedl. H.. Status and Zoogeography of the Herpetofauna of Cyprus with Taxonomic and Natural History Notes on Selected Species (Genera Rana. Coluber. Natrix. Vipera). Amphibia and Reptilia. Zool. Mid. East. 10: Schmidtler. J. F.. Zur Bestandsituation der Amphibien und Hydrophilen Reptilien aus der lnsel Zypern. Saiamandra. 20 (1 ): Bagoglu. M. ve Baran. I.. Turkiye Surungenleri Klslm 1. Kaplumbaga ve Kertenkeleler. E. U. Fen Fak. Kitaplar Ser. No: 76. Bornova-lzmir Budak. A. ve Go~men. B.. Kuzey Klbrls Lacerta laevis Gray (Sauria: Lacertidae) Ornekleri Hakklnda. Doga Tr. J. of Zoology. 19 (3): Budak. A,. Anadolu'da Ya$ayan Lacerta laevis. Lacerta danfordi ve Lacerta anatol~ca'nln Taksonomik Durumlarl ve Cografik Yay- 11rglarr Uzerinde Aragt~rmalar. E. U. Fen Fak.llmi Rap. Ser. No. 214: Werner. F.. Reptiles from Mount Troodos. Cyprus. Proc. Zool. Soc. London. 3: Leviton. A. E.. Gibbs. J. H., Heal. E. and Dawson. C. E.. Standarts in Herpetology and Ichthyology. Part 1. Standart Symbolic Codes for lnstrtutional Resource Collection in Herpetology and Ichthyology. Copeia. 3: Schneider. H. and Nevo. E.. Bio-Acoustic Study of the Yellowlemon Treefrog. Hyla arborea savignyl Audoin. Zool. Jb. Physiol.. 76: Schneider. H.. Srnch. U. and Nevo. E.. The Lake Frogs In lsrail Represent a New Species. Zool. Anz (1 12): Arrkan. H.. On a New Form of Rana ridibunda (Anura: Ranidae) from Turkey. 1st. Univ. Fen Fak. Bio. Der.. 53: Ar~kan. H.. Ozetr. N.. Cevik. I. E. ve Tosunoglu. M.. Rana ridibunda caralitana (Anura: Ranidae)'n~n Goller bolgesinde Daglll$~. Tr.j. of Zool.. 18: Tok. V.. Resadiye (Dat~a) Yarlmadasr Herpetofaunasl Uzerinde Taksonomik ve Biyolojik Aragt~rmalar. E. U. Fen. Bil. Enst.. Bornova-lzmir (Doktora Tezi) Baran. I, und Gruber. U.. Taxonomische Untersuchungen an Turkischen Gekkoniden. Spixiana. 2: Munchen Baran. I. ve Oz. M.. Anadolu Agama stelllo (Agamidae: Reptilra) Populasyonlarl~n Taksonomik Aragtlrllrnasl. Doga Bil. Der.. Ser. A. 9: Daan. S.. Variation and taxonomy of the I lardun Agama stellio (Linnaeus. 1738) (Reptilia. Aqamidae). Beaurfortia Zool. Mus. Univ. Amsterdam. 172 (1 4): Werner. F.. Das Tierreich. Chamaeleontidae. Konigl Preub. Acad. der Wissens zu Berlin. H. 27. s. 52 (Autorisierter Neudruck Weinheim Verlag Von J. Cramer. 1966) Boulenger. G. A.. monograph of the Lacertidae. Vol. 2. Johnson Reprint Company Ltd.. London Eiselt. J. und Schmidtler. J. F.. Der Lacerta danfordi-komplex. Spixiana 9 (3): Bischoff. W. und Schmldtler. J. F.. Ergebnisse Zweier Lacertiden- Exkursionen nach Syrien. die E~dechse,dg : Hoofien. J. H.. Contributions to the Herpetofauna of Mount Hermon No. II on Some Lacertids and Colubrids. Israel J. Zool.. 17: Hoofien. J. H.. A Note on the LValI Lizard of Petra. Transjordan. Israel J. Zool.. 18: Hoofien. J. H.. Sivan. N. and Werner. Y. L.. deietion of Lacerta danfordi (Reptilia: Lacertidae) from the Herpetofaunal List of Petra (Jordan) and Mt. Hermon, with Zoogeographical Imprcation. Israel J. Zool.. 37: Miiller. L. und Wettstein. 0.. Arnphibien und Reptilen vom Libanon. SB. Akad. Wiss. Wien, mathem.-naturw. KI.. Abt : Muller. L. und h'ettsteln. 0.. Uber eine neue Lacerta-Form aus dem Libanon. Zool. Anz.. 98: Kumluta$. Y.. Anadolu'da Ablepharus kitalbelii (Sauria: Scinc1dae)'nin Bireyse: ve Cografi Variasyonu Uzerlnde Aragtrrmalar. Doga-Tr. J. of Zoology 1 7: Baran. I. ve Budak. A,. Anadolu'dan Yeni Blr Ophisops eleqans (Lacertidae. Reptilia) Formu Hakklnda. E.U. Fen Fak. Der. Ser. B. Z(2): Baran, I.. Bat1 ve Guney Anadolu'da Yagayan Ophisops elegans Populasyonlar~n~n Taksonomik Durumu. Doga Eil. Oer.. 6: Darewsky. I. S. und Beutler. A,. Ophisops elegans Menetries 1832-Schlangenauqe. In: Bohme, W. (Ed.): Handbuch der Reptilien und Amphibien Europas. 1 (I): Fuhn, I. E..Uber die unterarten von Ablepharus kitalbelii (Bibron and Bory de st. Vincent. 1933) (Sauria: Scincidae). Vesn~k Cs. Spol. Zool. (Acta Soc. Zool. Bohemoslov). 34 (1): Eiselt. J.. Ergebnisse zoologishher Sammelreisen in der Turkie Bemerkenswerte Funde von Reptilien. ll. Ann. Naturhistor. Mus. Wien.. 80: Baran. I.. Turkiye'de Scincidae Familyasl Turlerinin Taksonomisi. Doga Bil. Der.. 1 : Pasteur. G.. A Survey of the Species Groups of the Old World Scincid Genus Chalcides. J. Herpetol.. 15 (1): Mermer. A,. Anadolu'da Yagayan Chaicides ocellatus (Saria: Scinc~dae) Uzerinde Taksonomik ve Biyolojik Ara$tlrmalar. Doga Tr. J. of Zoology (BaskIda). Budak. A..Tijrkiye'de Mabuya v~ttata (Sclncidae: Lacertilia)'n~n Bireysel ve Cografi Variasyonu Uzerinde Ara$t~rma!ar. E.U. Fen Fak. llmi Rap. Ser.. No: 162: Baran. I.. Turkiye Y~lanlarln~n Taksonomik Revrzyonu ve Cografik DagIr$lar~.. TBTAK Yaylnlarl. No: 309. T.B.A.G. Seri No: 9, Ankara Ba$oglu. M, ve Baran. I.. Turkrye Surungenleri. Krsrm 2. Ylianlar. E. U. Fen Fak. Kitapiar Ser. No: 8:. Bornova-lzmir Leviton. A. E.. Anderson. S. C.. Adler. K. and Minton. S. A,. Handbook to Middle East Amphibians and Reptiles. Contr. Herpetol.. 8. Oxford. Ohio