TÜRKĐYE CUMHURĐYET MERKEZ BANKASI

Transkript

1 TÜRKĐYE CUMHURĐYET MERKEZ BANKASI Bakanlar Kurulu Sunumu Durmuş YILMAZ Başkan 1 Aralık 28 1

2 Sunum Planı I. Uluslararası Gelişmeler II. III. IV. Türkiye de Finansal Đstikrar Enflasyon Gelişmeleri, Tahminler ve Riskler Piyasalar V. Para Politikası Duruşu VI. VII. Ekonomik Görünüm TL Tanıtım Kampanyası 2

3 I. Uluslararası Gelişmeler 3

4 Gevşek Para Politikaları: Başta ABD olmak üzere gelişmiş ülkelerde reel faiz oranlarının arası dönemde düşük seviyelerde seyretmesi, getiri arayışı içerisinde olan yatırımcıların yüksek kaldıraçlı işlemlere ve riskli enstrümanlara yönelmelerine neden olmuştur. Şeffaflık ve Gözetim Eksikliği: Paketleme ve pazarlamaya dayalı iş iş modelleri, finansal inovasyon ve teknolojik gelişmelerle karmaşık enstrümanların kullanılmaya başlanması pozisyonların takibini ve risk analizini zorlaştırmıştır. Çalkantının Sebepleri ABD Reel Politika Faiz Oranı (Ocak 1996 Ekim 28, yüzde) Kaynak: ABD Merkez Bankası, Bureau of Labor Statistics Konut Fiyat Endeksi (Ocak 21 Eylül 28, yıllık yüzde değişim) 1-8 S&P Case-Shiller Konut Piyasasında Yaşanan Sorunlar: ABD de konut fiyatlarının 26 yılının ilk çeyreğinden itibaren gerilemesi, hanehalkı tüketim talebini olumsuz etkilerken konut kredilerinde geri ödenmeme oranlarının artmasına yol açmıştır Kaynak: Standard&Poors

5 Küresel Kayıplar ABD konut piyasasında yaşanan sorunlar 28 yılı içerisinde de sürmüş, tüketicilerin gecikmiş kredi borçlarında yüksek artışlar yaşanmıştır. 8 ABD de Đcra Takibindeki Gayrimenkul Sayısı ve Mevcut Konut Satışları (Ocak 25 - Ekim 28) 4 2 ABD de Gecikmiş Kredi Borçları ( Ç 28 3.Ç, milyar ABD Doları) 7 Mevcut Konut Satışları (Sol eksen, milyon) 3 15 Konut Kredileri Đcra Takibindeki Gayrimenkul Sayısı (Sağ eksen, bin) Tüketici Kredileri Kredi Kartları Ç1 95 Ç1 96 Ç1 97 Ç1 98 Ç1 99 Ç1 Ç1 1 Ç1 2 Ç1 3 Ç1 4 Ç1 5 Ç1 6 Ç1 7 Ç1 8 Ç1 Kaynak: Bloomberg Kaynak: ABD Merkez Bankası 5

6 Küresel Kayıplar Yaşanan finansal dalgalanmanın etkisiyle finansal kuruluşların yüksek miktarda zarar etmeleri bankaların kredi koşullarını sıkılaştırmasına neden olmaktadır. 3 Bankacılık ve Finans Kesimi Zararı (27 2.Ç 28 4.Ç, milyar ABD Doları) 9 Kredi Verme Koşullarını Sıkılaştıran Bankaların Payı (26 1.Ç 28 4.Ç, yüzde) 25 Asya 7 ABD 2 Avrupa Avrupa 15 Amerika Ç2 ve Öncesi 27 Ç3 27 Ç4 28Ç1 28 Ç2 28 Ç3 28 Ç4-1 6 Ç1 6 Ç2 6 Ç3 6 Ç4 7 Ç1 7 Ç2 7 Ç3 7 Ç4 8 Ç1 8 Ç2 8 Ç3 8 Ç4 Kaynak: Bloomberg Kaynak: ABD Merkez Bankası, Avrupa Merkez Bankası 6

7 Çalkantının Etkileri Küresel likidite koşullarında arızî olarak olağanüstü değişimler gözlenmektedir. 3 Ay Vadeli LIBOR Faiz Oranı ile 3 Ay Vadeli ABD Hazine Bonosu Getirisi Arasındaki Fark (TED Spread) (1 Ocak Kasım 28, baz puan) Lehman Brothers ın iflas başvurusu ABD merkez bankasının gelişmiş ülke merkez bankaları ile yaptığı döviz takas işlemleri üzerindeki limitlerini kaldırması Ay Vadeli LIBOR Faiz Oranı ile Gecelik Swap Getirisi (OIS) Arasındaki Fark* (OIS Spread) (1 Ocak Kasım 28, baz puan) Lehman Brothers ın iflas başvurusu ABD merkez bankasının gelişmiş ülke merkez bankaları ile yaptığı döviz takas işlemleri üzerindeki limitlerini kaldırması Kaynak: Bloomberg * Geri ödenmeme riskini içeren LIBOR ile kredi risk primi düşük olan OIS arasındaki fark bankaların birbirine güven düzeyinin bir göstergesidir. Kaynak: Bloomberg 7

8 Çalkantının Etkileri Risk algılamalarındaki artış, firmaların ihraç etmiş olduğu tahvillerin faiz oranlarının sert bir şekilde yükselmesine neden olmuştur. 1 ITRAXX Crossover Endeksi (1 Ocak Kasım 28, baz puan) 5 Yüksek Kredi Notuna Sahip Firma* Tahvilleri ile Devlet Tahvilleri Arasındaki Fark (1 Ocak Kasım 28, baz puan) ABD Doları Euro /7 3/7 5/7 7/7 9/7 11/7 1/8 3/8 5/8 7/8 9/8 11/8 Kaynak: Bloomberg *AAA kredi notuna sahip firmalar Kaynak: JP Morgan 8

9 Çalkantının Etkileri Piyasalardaki oynaklığın göstergesi olan VIX endeksi yüksek seviyesini korumakta, döviz kuru oynaklıklarında sert hareketler yaşanmaktadır. 9 Oynaklık Endeksi (2 Ocak Kasım 28) 3 Döviz Kuru Oynaklığı* (31 Ekim Kasım 28) Lehman Brothers ın Đflas Başvurusu Uzun Dönem Ortalaması Gelişmekte Olan Ülkeler Gelişmiş ülkeler Kaynak: Bloomberg * Döviz kurlarındaki günlük değişimin standart sapmasının yıllıklandırılmasından elde edilen verilerin basit ortalaması. Kaynak: Bloomberg 9

10 Çalkantının Etkileri Hisse senedi piyasaları sert bir şekilde gerilerken gelişmekte olan ülkelerin Kredi Đflas Takas Primleri nde (CDS) önemli artışlar yaşanmıştır. 18 MSCI Dünya ve Gelişmekte Olan Ülkeler Hisse Senedi Piyasası Endeksleri (1 Ocak 2 27 Kasım 28) 1 Gelişmekte Olan Ülkelerin Kredi Đflas Takası Primi* (Haziran 25 Ekim 28, baz puan) 15 Dünya Gelişmekte Olan Ülkeler Kaynak: Bloomberg * 1 gelişmekte olan ülkenin 5 yıllık Kredi Đflas Takası primlerinin basit ortalaması Kaynak: Bloomberg 1

11 Küresel Büyüme Uluslararası finansal piyasalarda yaşanan sorunların dünyada reel kesim üzerindeki olumsuz etkileri hissedilmeye başlanmıştır. 1 Đç Talep Büyümesi (2 1.Ç 28 2.Ç, yıllık yüzde değişim) 15 Sanayi Üretimi (Ocak 2 Ağustos 28, yıllık yüzde değişim) 8 Gelişmekte Olan Ülkeler 1 Gelişmekte Olan Ülkeler Gelişmiş Ülkeler Gelişmiş Ülkeler Ç1 21 Ç1 22 Ç1 23 Ç1 24 Ç1 25 Ç1 26 Ç1 27 Ç1 28 Ç Kaynak: IMF Kaynak: IMF 11

12 Küresel Büyüme Uluslararası finansal piyasalarda yaşanan sorunlar nedeniyle 29 yılında gelişmiş ülkelerin ekonomilerinin resesyona girmesi beklenmektedir. 1 GSYĐH Büyüme Oranı (2 1.Ç 28 4.Ç, yıllık yüzde değişim) Tahmin 1 Enflasyon Oranı (Ocak 22 Ağustos 28, yıllık yüzde değişim) 8 Gelişmekte Olan Ülkeler 8 Gelişmekte Olan Ülkeler Gelişmiş Ülkeler 4 Gelişmiş Ülkeler Ç1 21 Ç1 22 Ç1 23 Ç1 24 Ç1 25 Ç1 26 Ç1 27 Ç1 28 Ç Kaynak: IMF Kaynak: IMF 12

13 Riskler Küreselleşme ile birlikte yaşanan finansal çalkantıdan etkilenen ülkelerin sayısı da artmıştır. Yatırımcıların gelişmekte olan ülkelerdeki pozisyonlarını azaltması sonucunda kredi ve bankalararası para piyasalarında borçlanma maliyetleri hızla yükselmiş, döviz kurları, faiz oranları ve borsa endeksleri başta olmak üzere birçok finansal göstergede olağanüstü hareketler yaşanmıştır. Amerikan Merkez Bankası nın Brezilya, Meksika, Singapur ve Kore ye döviz takası imkanı sağlaması, IMF nin Đzlanda, Ukrayna ve Macaristan ile kredi anlaşması imzalaması, IMF nin kısa vadeli borçlanma imkanı tanıyan yeni bir program açıklaması ve gelişmiş ülke hükümetlerinin almış oldukları önlemlerin etkisiyle piyasalarda son dönemde bir miktar toparlanma gözlenmiştir. 13

14 Alınan Önlemler Alınan Önlemler (ABD) ABD Hazinesi, devlet destekli kuruluşların ipoteğe dayalı menkul kıymetlerini piyasadan satın alarak mortgage piyasasını yeniden düzenlemeye karar vermiştir. Toplam 7 milyar ABD Doları değerinde olan Acil Ekonomik Đstikrar Yasası kapsamında geliştirilen Sorunlu Varlıkları Kurtarma Planı ile sorunlu varlıkların satın alınmasına karar verilmiştir. Sermaye Alım Programı çerçevesinde hisse senedi piyasasındaki tedirginliği azaltmak için 125 milyar ABD Doları dokuz büyük bankaya verilmek üzere, finansal kuruluşlara toplam 25 milyar ABD Doları değerinde imtiyazlı hisse senedi satın alınması yoluyla sermaye aktarımı yapılması kararlaştırılmıştır. Para piyasası fonlarından kaçışı engellemek için belirli özellikleri sağlayan para piyasası fonlarına garanti verilmiştir. ABD de mevduata verilen güvence miktarı 25. ABD Dolarına çıkarılmıştır. 14

15 Alınan Önlemler Alınan Önlemler (Avrupa) Finansal piyasalardaki dalgalanmayı azaltabilmek için çeşitli kurtarma paketleri oluşturulmuştur (Almanya 4 milyar Euro, Fransa 32 milyar Euro, Đspanya 1 milyar Euro ve Đtalya 2-3 milyar Euro). Đngiltere hükümeti, büyük finansal kuruluşlarca ihraç edilecek menkul kıymetlere garanti vermiştir. Avrupa Birliği Maliye Bakanları mevduata verilen garantiyi 2. Eurodan en az 5. Euroya çıkarmaya karar vermiştir. Ukrayna, Macaristan ve Đzlanda IMF ile, sırasıyla, 16,4, 12,3 ve 2,1 milyar ABD Doları değerinde stand-by anlaşması imzalamıştır. 17 milyar Euro üye ülkelerden, 3 milyar Euro Avrupa Birliği fonundan karşılanmak üzere toplam 2 milyar Euro değerinde bir kurtarma paketi hazırlanmıştır. 15

16 Alınan Önlemler Merkez Bankalarının Almış Olduğu Önlemler Krizin başlangıcı olan Ağustos 27 den bugüne Amerikan Merkez Bankası (FED), politika faiz oranlarını 425 baz puan, Avrupa Merkez Bankası (ECB) 75 baz puan, Japonya Merkez Bankası (BoJ) 2 baz puan, Đngiltere Merkez Bankası (BoE) ise 275 baz puan indirmiştir. FED, teminat olarak kabul ettiği menkul kıymetlerin türünü artırmış, bu yolla piyasada likidite sıkışıklığına ve güven kaybına neden olan menkul kıymetlerin miktarını azaltmaya çalışmıştır. FED finansal piyasalara likidite sağlamak için Piyasa Yapıcısı Kredi Kolaylığı, Vadeli Menkul Kıymet Borç Verme Kolaylığı ve son olarak da Özel Sektör Tahvil Finansman Kolaylığı programını uygulamaya koymuştur. Ayrıca, FED in ECB, BoE, BoJ ve Đsviçre Merkez Bankasının (SNB) ABD Doları cinsi likidite işlemlerine kaynak sağlamak amacıyla takas yetki limiti 33 milyar ABD Doları artırılarak 62 milyar ABD Dolarına çıkarılmış, daha sonra da söz konusu limit tamamen serbest bırakılmıştır. FED; Brezilya, Meksika, Güney Kore ve Singapur Merkez Bankaları na geçici swap hattı (karşılıklı döviz takası) açmıştır. Bu yolla FED ilgili ülkenin merkez bankasına 3 milyar ABD Dolarına kadar likidite sağlayabilmektir. 16

17 II. Türkiye de Finansal Đstikrar Bankacılık Sektörü Hanehalkı Reel Sektör Kamu Sektörü 17

18 Bankacılık Sektörü- Genel Bir Bakış Türk Bankacılık Sektörünün Bazı Finansal Oranları Kaynak Yapısı Toplam Nakdi Krediler / Toplam Mevduat (%) Toplam Menkul Değerler / Toplam Mevduat (%) Bilanço Dışı Đşlemler Oranları (Bilanço Dışı Riskler - Türev Finansal Araçlar) / Toplam Aktifler (%) Aktif Niteliği Takipteki Alacaklar / Toplam Nakdi Krediler Özkaynak Oranları Özkaynak / Risk Ağırlıklı Kalemler Toplamı (%) Yabancı Kaynaklar / Toplam Özkaynaklar (oran) Karlılık Oranları Vergi Öncesi Kar / Ortalama Toplam Aktifler (%) Dönem Net Kârı / Ortalama Özkaynaklar (%) Kaynak: BDDK, TCMB 18

19 Bankacılık Sektörü Türkiye de bankacılık sektörü, risk oluşturacak bir yabancı para açık pozisyonu taşımamaktadır. Bankaların yabancı para cinsi net pozisyonları, özsermayelerine oranla düşük seviyededir. Yabancı Para Net Genel Pozisyonu (2 1.Ç 28 4.Ç*, milyar ABD Doları) Yabancı Para Pozisyonu (Ocak 28 Kasım 28, milyar ABD Doları) Bilanço Dışı Ç1 21 Ç1 22 Ç1 23 Ç1 24 Ç1 25 Ç1 26 Ç1 27 Ç1 28 Ç Bilanço Đçi * 14 Kasım 28 itibarıyla Kaynak: BDDK, TCMB Kaynak: BDDK, TCMB 19

20 Bankacılık Sektörü Sermaye yeterlilik oranı, yasal sınırın ve Avrupa Birliği ortalamasının oldukça üzerinde seyretmektedir. 24 Sermaye Yeterlilik Oranı (Haziran 27 Eylül 28, yüzde) Hedef Oran Yüzde 12 Yasal Sınır Yüzde Kaynak: BBDK, TCMB 2

21 Bankacılık Sektörü Türkiye de bankacılık sistemi, hem döviz likiditesi açısından krize göreceli olarak hazırlıklı yakalanmıştır. Kısa vadeli toplam likidite yeterlilik oranları yüksek seviyesini korumaktadır. 25 Kısa Vadeli Yabancı Para Likidite Yeterlilik Rasyoları (1 Ocak Kasım 28, yüzde) 3 Toplam Kısa Vadeli Likidite Yeterlilik Rasyoları (1 Ocak Kasım 28, yüzde) 2 1 aya kadar -7 gün gün 15 1 aya kadar 15 1 Yasal Sınır: %8 1 Yasal Sınır: % Kaynak: BBDK, TCMB Kaynak: BBDK, TCMB 21

22 Bankacılık Sektörü Tahsili gecikmiş alacaklar dönüşüm oranı diğer gelişmekte olan ülkelerin ortalamasının altındadır. 14 Tahsili Gecikmiş Alacaklar Dönüşüm Oranı (23 ve 27, yüzde) 12 11,5 1 8 Türkiye Gelişmekte Olan Ülkeler* Gelişmiş Ülkeler** 6 4 4,9 3,9 3,5 3,7 2, * Gelişmekte olan ülkeler: Arjantin, Brezilya, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Hırvatistan, Macaristan, Letonya, Litvanya, Polonya, Romanya, Rusya, Slovakya, Ukrayna ** Gelişmiş ülkeler: Fransa, Almanya, Đtalya, Đngiltere, ABD Kaynak: IMF, TCMB 22

23 Bankacılık Sektörü Bankacılık Sektörü Borç Döndürme Oranı ( *, Kısa ve Uzun Vadeli Dış Borç Kullanımının Anapara Ödemelerine Oranı, yüzde) ,8 14,2 14, 19,7 113,3 16,6 11,4 18,8 19, ,3 113, * * Ocak-Eylül 28 Kaynak: TCMB 23

24 Reel Sektör Banka dışı kesimin kısa vadeli yabancı para açık pozisyonu 28 yılının 2. çeyreği itibarıyla 4,4 milyar ABD Dolarıdır. Reel sektör borcunun vade yapısı önemli oranda iyileşmiştir Firmaların Yabancı Para Varlık ve Yükümlülükleri ( Ç, milyar ABD Doları) YP Cinsi Varlıklar YP Cinsi Yükümlülükler Firmaların Uzun Vadeli Yabancı Para Dış Borçlarının Vade Kompozisyonu* (Ağustos 28, milyar ABD Doları) 31,2 5, Ç1 27 Ç2 27 Ç3 27 Ç4 28 Ç1 28 Ç ,3 14, Kaynak: TCMB Net YP Pozisyonu Sonrası * Vadeye kalan gün sayısı Kaynak: TCMB 24

25 Reel Sektör Reel sektörün uzun vadeli borç döndürme oranları tarihsel olarak %1 ün üzerinde seyretmiştir. Reel Kesim Uzun Vadeli Borç Döndürme Oranı (Ocak 1993 Eylül 28, Dış Borç Kullanımının Anapara Ödemelerine Oranı, 12 aylık hareketli ortalama, yüzde) 4 16 Kısa Vadeli Ticari Borç Döndürme Oranı (Ocak 1993 Eylül 28, Dış Borç Kullanımının Anapara Ödemelerine Oranı, 12 aylık hareketli ortalama, yüzde) Kaynak: TCMB Kaynak: TCMB 25

26 Reel Sektör Reel sektörün yurt dışı borçlarının önemli bir kısmı, bankalarımızın yurt dışındaki şubeleri aracılığı ile reel sektöre kullandırdıkları kredilerden oluşmaktadır. 55 Yurt Đçi Bankaların Yurt Dışı Şubeler Üzerinden Firmalara Kullandırdıkları Krediler ( Ç*, milyar ABD Doları) 8 Yurt Đçi Bankaların Yurt Dışı Şubeler Üzerinden Firmalara Kullandırdıkları Krediler ( Ç*, GSYĐH ye oranı, yüzde) Döviz Cinsinden Dövize Endeksli Döviz Cinsinden Dövize Endeksli Ç1 27 Ç2 27 Ç3 27 Ç4 28 Ç1 28 Ç2 28 Ç3* Ç1 27 Ç2 27 Ç3 27 Ç4 28 Ç1 28 Ç2 28 Ç3* *Ağustos 28 itibarıyla Kaynak: TCMB *Ağustos 28 itibarıyla. Kaynak: TCMB 26

27 Reel Sektör Reel sektörün borçlarının önemli bir kısmı, son yıllarda Türk Lirası na dönme eğilimi sergilemiş ve vadesi uzamıştır. 9 8 Reel Sektörün Kısa Vadeli Borçlarının Toplam Borçlara Oranı* (2-27, yüzde) Đmalat Sektörü 9 8 Reel Sektörün Borç Dolarizasyonu (2-27, yüzde) Đhracat Payı Yüksek Firmalar Đmalat Sektörü Đmalat Dışı Sektörler Đhracat Payı Düşük Firmalar Đmalat Dışı Sektörler * Vadeye kalan süreye göre Kaynak: TCMB Kaynak: TCMB 27

28 Hanehalkı Hanehalkının borçluluk oranı ve yabancı para cinsi tüketici kredilerinin toplam tüketici kredileri içindeki payı düşük bir seviyededir. 4 Tüketici Kredilerinin Kompozisyonu (25-28*, GSYĐH ye oranı, yüzde) 4 Tasarruf Mevduatlarının Kompozisyonu (25-28*, GSYĐH ye oranı, yüzde) 3 3 YTL Cinsi YP Cinsi 2 YTL Cinsi YP Cinsi 2 8,6 9,4 8,6 9,4 1,2 4,4,2 6,1,3,4 7,7 9, 1 13,4 14,4 15,9 19, * * *14 Kasım 28 itibarıyla Kaynak: TCMB * 14 Kasım 28 itibarıyla Kaynak: TCMB 28

29 Hanehalkı Dövize endeksli tüketici kredileri, toplam tüketici kredilerinin yüzde 4,7 sini oluşturmaktadır. Hanehalkı borçluluk oranı, Avrupa Birliği ve Doğu Avrupa ülkeleri ile kıyaslandığında, düşük bir düzeydedir. 2 Dövize Endeksli Tüketici Kredilerinin Toplam Tüketici Kredilerine Oranı (23 Kasım 28, yüzde) 7 Hanehalkı Yükümlülüklerinin GSYĐH ye Oranı (25-27, yüzde) Avrupa Birliği (AB27) Doğu Avrupa ,6 6,4 4,8 3,6 3,8 4, Türkiye Kasım Kaynak: TCMB Kaynak: Avrupa Merkez Bankası, TCMB 29

30 Kamu Sektörü 21 yılından bu yana uygulanan disiplinli maliye politikasının desteği ile kamu kesimi, dış şoklara karşı daha sağlam bir yapıya kavuşmuştur. 7 Kamu Sektörü Net Borç Stoğu / GSYĐH ( Ç, GSYĐH ye oranı, yüzde) 66 7 Merkezi Yönetim Döviz ve Dövize Endeksli Borç Stoku (2 4. Ç Ç, Toplam Merkezi Yönetim Borcuna Oranı, yüzde) Toplam Net Borç Stoku 34 Net Đç Borç 29 Net Dış Borç Ç1 28 Ç Ç4 21 Ç4 22 Ç4 23 Ç4 24 Ç4 25 Ç4 26 Ç4 27 Ç4 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, TCMB 3

31 Kamu Sektörü Türkiye nin kamu borç stokunun GSYĐH ye oranı, 24 yılından bu yana yüzde 6 olan Maastricht kriterinin oldukça altında seyretmektedir AB Tanımlı Kamu Borç Stoku ve Hedefler (22 212, GSYĐH ye oranı) Maastricht Kriteri: % Orta Vadeli Program Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 31

32 Kamu Sektörü Türkiye, arası dönemde OECD ülkeleri içinde merkezi hükümet borcunu azaltan ülkelerin başında gelmektedir. 8 Toplam Merkezi Hükümet Borçları (22-27, GSYĐH ye oranı) Portekiz Mac. Avust. Fransa Đngiltere Slovakya Çek Cum. Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, Maliye Bakanlığı, IMF, Dünya Bankası, TCMB Meksika Đzlanda Yeni Zellanda Türkiye 32

33 Kamu Sektörü Kamu Sektörünün yerli para cinsinden ve sabit faizle borçlanması, bütçenin maruz kalabileceği riskleri azaltmaktadır Merkezi Yönetim Borcunun Kompozisyonu (23 1.Ç-28 3.Ç*, GSYĐH ye oranı, yüzde) YTL YP Merkezi Yönetim Borcunun Kompozisyonu (23 1.Ç-28 3.Ç*, GSYĐH ye oranı, yüzde) Sabit Değişken Ç1 23Ç3 24Ç1 24Ç3 25Ç1 25Ç3 26Ç1 26Ç3 27Ç1 27Ç3 28Ç1 28Ç3 23Ç1 23Ç3 24Ç1 24Ç3 25Ç1 25Ç3 26Ç1 26Ç3 27Ç1 27Ç3 28Ç1 28Ç3 * Tahmin Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, TCMB * Tahmin Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, TCMB 33

34 Merkez Bankası Döviz Rezervleri Güçlü döviz rezerv pozisyonu, ortaya çıkabilecek şokların olumsuz etkilerinin giderilmesine ve ülkeye duyulan güvenin artmasına katkı sağlamaktadır. 8 7 Merkez Bankası Döviz Rezervleri (22 Kasım 28, milyar ABD Doları) 71,3 69, Kısa Vadeli Dış Borçların Merkez Bankası Rezervlerine Oranı ( Ç, yüzde) 6 58, , ,7 36, , Kasım Kaynak: TCMB Kaynak: TCMB 34

35 III. Enflasyon Gelişmeleri, Tahminler ve Riskler 35

36 Dünyada Gıda Enflasyonu Gelişmekte olan ülkelerde gıda fiyatlarından enflasyona geçişkenlik, gelişmiş ülkelere göre daha yüksek seviyededir. Enflasyon 32 Gelişmekte Olan Ülkelerde Gıda Fiyatlarının Enflasyona Katkısı (27 2.Ç Ç, yüzde değişim) Enflasyon 6 Gelişmiş Ülkelerde Gıda Fiyatlarının Enflasyona Katkısı (27 2.Ç Ç, yüzde değişim) Türkiye ,5 1 1,5 2 2,5 3 Gıda Enflasyonunun Katkısı Gıda Enflasyonunun Katkısı Kaynak: IMF, TCMB Kaynak: IMF, TCMB 36

37 Dünyada Petrol ve Gıda Fiyatları 28 yılı ortalarına kadar emtia fiyatlarında görülen yüksek oranlı artışlar, son dönemde yerini hızlı bir gerilemeye bırakmıştır. 16 Ham Petrol Fiyatları (1 Ocak Kasım 28, NYMEX, ABD Doları) 14 Buğday Fiyatları (1 Ocak Kasım 28, ABD Doları) Kaynak: Bloomberg Kaynak: Bloomberg 37

38 Türkiye de Gıda Enflasyonu Türkiye de gıda ürünleri fiyatları yıllık artış hızında 28 yılının ortalarından itibaren ortaya çıkan gerileme eğiliminin yılın geri kalan kısmında da süreceği öngörülmektedir Gıda Fiyatları Enflasyonu (Ocak 24 Ekim 28, yıllık yüzde değişim) Taze Sebze, Meyve Ekmek ve Tahıllar Đşlenmemiş Gıda Kaynak: TÜĐK, TCMB 38

39 Türkiye de Enerji Enflasyonu Son bir sene içerisinde petrol ve diğer enerji fiyatlarındaki artışların rekor seviyelere ulaşması enerji enflasyonunun yüzde 3 seviyesine çıkmasına neden olmuştur. 35 Enerji ve Ulaştırma Hizmetleri Enflasyonu (Ocak 24 Ekim 28, yıllık yüzde değişim) 3 Enerji Ulaştırma Hizmetleri Kaynak: TÜĐK, TCMB 39

40 Enerji Tüketim Etkinliği Türkiye ekonomisinin enerji arzında dışa bağımlı olması, enerji kullanımında verimliliğin önemini artırmaktadır. 5 Enerji Tüketimi* ve GSYĐH Büyüme Oranı (198-27,198=1) 55 Türkiye nin Toplam Enerji Tüketimi/GSYĐH Sıralamasında Dünyadaki Yeri* (198-27) 4 5 Enerji Tüketimi GSYĐH *Toplam enerji tüketimi petrol, doğal gaz, kömür, hidroelektrik ve nükleer enerjiden oluşmaktadır ve milyon ton petrol eşdeğeri olarak gösterilmektedir. Kaynak: BP Statistical Review 28, IMF, TCMB *Ülkeler yüksek enerji kullanımından düşük enerji kullanımna doğru sıralanmıştır. Toplam ülke sayısı: 56 Kaynak: BP Statistical Review 28, IMF, TCMB 4

41 Enerji Tüketiminin Kompozisyonu Seçilmiş Bazı Ülkelerde Enerji Tüketiminin Enerji Kaynaklarına Göre Dağılımı (27 yılı itibarıyla, milyon ton petrol eşdeğeri) 1% 75% 5% 25% % Brezilya Macaristan Çek Cumhuriyeti Güney Afrika Güney Kore Türkiye Çin Hindistan ABD Petrol Doğal gaz Kömür Hidroelektrik enerji Nükleer enerji Kaynak: BP Statistical Review 28, TCMB 41

42 Karşılaştırmalı Enflasyon Gerçekleşmeleri Başta enerji ve gıda olmak üzere emtia fiyatlarında gözlenen arz yönlü şoklar, 28 yılında dünya genelinde enflasyon oranlarında artışa neden olmuştur. Bu artış sabit kur rejimi uygulayan ülkelerde daha da belirgindir Kur Rejimi ve Enflasyon Gerçekleşmeleri (Ocak 24 Ekim 28, yıllık yüzde değişim) Türkiye Sabit Kur Rejimi Uygulayan Ülkeler Enflasyon Hedeflemesi Uygulayan Gelişmekte Olan Ülkeler ile Türkiye Arasındaki Enflasyon Farkı (Aralık 25 - Ekim 28, yıllık yüzde değişim) Dalgalı Kur Rejimi Uygulayan Ülkeler Kaynak: Merkez Bankaları, TÜĐK, TCMB Kaynak: Merkez Bankaları, TÜĐK, TCMB 42

43 Enflasyon ve Politika Faiz Oranları 27 yılı içerisinde sıkı para politikası izleyen ülkeler, 28 yılı içerisindeki enflasyonist baskılardan diğer gelişmekte olan ülkelere göre daha az etkilenmiştir Eylül ve 28 Eylül arasında 25 enflasyondaki değişim (baz puan) 2 Gelişmekte Olan Ülkelerde Enflasyon ve Politika Faiz Oranlarındaki Değişim (Eylül 27 ile Eylül 28 arası değişim) Tayland Malezya Đsrail 15 Çek Cumhuriyeti Güney Kore Polonya 1 Güney Afrika Şili Rusya 5 Brezilya Meksika Türkiye Romanya Macaristan 27 Eylül Ayı Reel Politika Faiz Oranı (yüzde) Kaynak: Merkez Bankaları, TCMB 43

44 Türkiye de Enflasyon Gelişmeleri Gıda, enerji ve yönetilen/yönlendirilen fiyatlar gibi para politikasının etki alanı dışında kalan kalemlerin yıllık enflasyona katkısı arası dönemde yüzde 51 iken, 28 yılı Ekim ayında yüzde 69 a yükselmiştir. Yıllık Enflasyonun Bileşenleri (yüzde katkı) Ortalaması Ekim 28 Enerji Tütün** 17, 9,7 Diğer Mal ve Hizmetler Enerji Tütün** 5,1 3,6 Diğer Mal ve Hizmetler 49,4 36,6 23,9 27,7 Gıda* Gıda* Kaynak: TÜĐK, TCMB * Gıda: Gıda ve alkolsüz içecekler grubu ** Tütün: Tütün ürünleri ve alkollü içecekler 44

45 Türkiye de Enflasyon Gelişmeleri 14 Yıllık Tüketici Enflasyonuna Katkı (Ocak 27 Ekim 28) 12 Hizmetler Tütün ve Altın** Çekirdek Mallar Gıda ve Enerji* * Gıda: Gıda ve alkolsüz içecekler grubu ** Tütün: Tütün ürünleri ve alkollü içecekler Kaynak: TÜĐK, TCMB 45

46 Türkiye de Enflasyon Gelişmeleri 18 Tüketici, Hizmetler ve Mal Grubu Enflasyonu (Ocak 24 Ekim 28, yıllık yüzde değişim) Hizmetler Grubu Enflasyonu 12 1 Tüketici Enflasyonu 8 6 Mal Grubu Enflasyonu Kaynak: TÜĐK, TCMB 46

47 Türkiye de Enflasyon Gelişmeleri Gıda, Enerji ve Çekirdek Enflasyon (Ocak 24 Ekim 28, yıllık yüzde değişim) Enerji Gıda Gıda ve Enerji Hariç TÜFE Kaynak: TÜĐK, TCMB 47

48 Türkiye de Enflasyon Gelişmeleri 25 Hizmetler Grubu Enflasyonu ve Seçilmiş Alt Kalemler (Ocak 26 Ekim 28, yıllık yüzde değişim) 2 Kira Lokanta ve Oteller Sağlık Eğitim Kaynak: TÜĐK, TCMB 48

49 Türkiye de Enflasyon Gelişmeleri Mal Grubu Enflasyonu ve Seçilmiş Alt Kalemler (Ocak 26 Ekim 28, yıllık yüzde değişim) Seçilmiş Dayanıklı Tüketim Malları (Ocak 26 Ekim 28, yıllık yüzde değişim) 35 2 Otomobil 3 Enerji 25 2 Đşlenmemiş Gıda ve Enerji Hariç Mal 1 Mobilya Dayanıklı Tüketim Malları (altın hariç) -1 Elektrikli ve Elektriksiz Aletler Kaynak: TÜĐK, TCMB Kaynak: TÜĐK, TCMB 49

50 Enflasyon Genel Eğilimi Mevsimsellikten arındırılmış veriler, gıda ve enerji dışı enflasyonun son dönem eğiliminin yavaşladığına işaret etmektedir. 12 Enflasyon Eğilimi* (Ocak 26 Ekim 28, yıllık yüzde değişim) * Mevsimsellikten arındırılmış endeksin, aylık değişiminin 3 aylık hareketli ortalamasının yıllıklandırılmış hali. Kaynak: TÜĐK, TCMB 5

51 Enflasyon Beklentileri Enflasyon hedeflerindeki değişikliğin parasal sıkılaştırmayla birlikte uygulanması stratejisi, enflasyon beklentilerinin kontrol altına alınmasında etkili olmuştur. 14 Enflasyon Beklentileri (Ocak 25 Kasım 28, yıllık yüzde değişim) Ay 8,95 24 Ay 7, Enflasyon Hedefleri Kaynak: TÜĐK, TCMB 51

52 Enflasyon Tahminler Yakın dönemde döviz kurlarında gözlenen hareketlerin enflasyon üzerinde oluşturduğu etkinin, gıda fiyatlarındaki olumlu görünüm ve petrol fiyatlarında gözlenen düşüş ile telafi edileceği beklenmektedir. Baz senaryo varsayımları: Petrol Fiyatları Gıda Fiyatları 28 8 $ % 11 Enflasyon Tahminleri : Ç $ % 7,5 % 11,1 % 7,6 % 6,1 % 5, $ % 6 Yüzde Enflasyon ve Çıktı Açığı Tahmini Tahmin Aralığı* Çıktı Açığı 28 için Belirsizlik Aralığı Yıl Sonu Enflasyon Hedefleri Kontrol Ufku II 28-III 28-IV 29-I 29-II 29-III 29-IV 21-I 21-II 21-III 21-IV 211-I 211-II 211-III *Enflasyonun tahmin aralığı içinde kalma olasılığı yüzde 7 tir. Kaynak: TCMB 52

53 Enflasyon Riskler Birinci senaryo varsayımları: Petrol Fiyatları 11 $ 11 $ 11 $ Gıda Fiyatları % 12,5 % 1 % 9 Para politikasının gerekli tepkiyi verdiği varsayımı altında enflasyonun 29 yılı sonunda yüzde 8,9, 21 yılı sonunda ise yüzde 7,1 civarında gerçekleşeceği tahmin edilmektedir Enflasyon Tahmini (28 2.Ç Ç, yüzde) Birinci Senaryo Baz Senaryo Đkinci Senaryo Orta Vadeli Hedef Đkinci senaryo varsayımları: Petrol Fiyatları 5 $ 5 $ Gıda Fiyatları % 9,5 % $ % Para politikasının gerekli tepkiyi verdiği varsayımı altında enflasyonun 29 yılı sonunda yüzde 6,3, 21 yılı sonunda ise 5,2 düzeyinde gerçekleşeceği tahmin edilmektedir Kaynak: TCMB

54 IV. Piyasalar 54

55 Kur ve Faiz Gelişmeleri Küresel finans piyasalarında yaşanan gelişmeler, uluslararası likidite koşullarına duyarlı diğer ülkeler gibi Türkiye yi de etkilemektedir Risk Göstergeleri (1 Ağustos Kasım 28, baz puan) IMF nin kısa vadeli likidite imkanını açıklaması Đzlanda Hükümetinin ülkenin en büyük üç bankasını devletleştirmesi Lehman Brothers ın iflas başvurusu Kaynak: JP Morgan EMBI+ EMBI+ Türkiye Đzlanda Kronu Güney Kore Wonu Brezilya Reali Avustralya Doları Ukrayna Grivna Polonya Zilotisi Türk Lirası Güney Afrika Randı Macaristan Forinti Meksika Pezosu Şili Pezosu Çek Kronu Norveç Kronu Letonya Latsı Litvanya Litası Đsveç Kronu Hindistan Rupisi Rus Rublesi Kanada Doları Đngiliz Sterlini Malezya Ringgit Slovak Kronu Bulgar Levası Euro Tayvan Doları Döviz Kurlarındaki Değişimler (1 Ağustos 28 ve 27 Kasım 28 arasında, yüzde) Kaynak: Bloomberg, TCMB 55

56 Faiz Gelişmeleri Küresel risk iştahındaki keskin düşüş Türkiye de faizler genel düzeyinin yükselmesine neden olmuştur Yıllık Kredi Đflas Takası Primi (CDS) (Ocak 21 Ekim 28, baz puan) 14 3 Yıllık Eurobond Faiz Oranı (yüzde) ve 3 Yılık Kredi ĐflasTakası Primi (CDS) Oranı (baz puan) (1 Ocak Kasım 28) Eurobond Faiz Oranı (Sol Eksen) CDS (Sağ Eksen) Kaynak: Bloomberg Kaynak: Bloomberg 56

57 Faiz Gelişmeleri TCMB Kısa Vadeli Faiz Oranları ve Gösterge DĐBS Faiz Oranı (2 Ocak Kasım 28, bileşik, yüzde) Gösterge DĐBS Faiz Oranı Politika Faiz Oranı Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, TCMB

58 Faiz Gelişmeleri Reel Borçlanma Faiz Oranı (Ocak 22 Ekim 28, bileşik, yüzde) * Devlet iç borçlanma ihalelerinde belirlenen borçlanma faizleri ile Beklenti Anketi nde tahmin edilen 12 aylık enflasyon oranları kullanılarak hesaplanmıştır. Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, TCMB

59 V. Para Politikası Duruşu 59

60 Para Politikası Kararları Para Politikası Kararları Para Politikası Kurulu Faiz Kararları (Haziran 27 Kasım 28) Enflasyon beklentilerindeki bozulmayı durdurmak ve arz yönlü şokların genel fiyatlama davranışlarına yansımasını engellemek amacıyla Para Politikası Kurulu, Mayıs-Temmuz döneminde toplam 15 baz puanlık sıkılaştırmaya gitmiş, 14 Ağustos 28 tarihli toplantısında faiz artırımlarına ara vermiştir. Enflasyondaki düşüşün önceki tahminlere göre daha hızlı olacağını öngören Kurul, 19 Kasım 28 tarihli toplantısında gecelik borçlanma faizlerinin 5 baz puan, gecelik borç verme faizlerinin ise 1 puan Toplantı Tarihi 14 Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim 28 Politika Faiz Oranı 17,5 17,5 17,5 17,25 16,75 16,25 15,75 15,5 15,25 15,25 15,25 15,75 16,25 16,75 16,75 16,75 16,75 Değişiklik -,25 -,5 -,5 -,5 -,25 -,25 +,5 +,5 +,5 indirilmesine karar vermiştir. 19 Kasım 28 16,25 -,5 6

61 Para Politikası Kararları 19 Kasım 28 PPK Kararı: Son dönemde açıklanan veriler iktisadi faaliyetteki yavaşlamanın belirginleştiğine işaret etmektedir. Uluslararası kredi piyasalarındaki ve küresel ekonomideki sorunların iç ve dış talebi uzunca bir müddet sınırlamaya devam edeceği ve bu nedenle döviz kurlarında gözlenen hareketlerin enflasyona olan etkisinin sınırlı kalacağı anlaşılmaktadır. Petrol ve diğer emtia fiyatlarında gözlenen sert düşüşler enflasyonu olumlu etkileyecektir. Bu çerçevede, enflasyondaki düşüsün önceki tahminlere göre daha hızlı olacağını öngören Kurul, borçlanma faizlerinin 5 baz puan indirilmesine karar vermiştir. Buna ek olarak, kısa vadeli faizlerde oluşabilecek potansiyel oynaklığı azaltmak amacıyla borç alma ve borç verme faizleri arasındaki fark 5 baz puan daha daraltılmıştır. 61

62 Para Politikası Kararları Politika Faiz Oranları (basit faiz oranı) ve Çekirdek Enflasyon Göstergeleri (Ocak 26 Ekim 28, yüzde) 2 18 Politika Faiz Oranı Đşlenmemiş gıda, enerji ve tütün fiyatları hariç TÜFE (ÖKTG-H endeksi) Gıda, enerji ve tütün fiyatları hariç TÜFE (ÖKTG-I endeksi) Kaynak: TÜĐK, TCMB 62

63 Yeni Türk Lirası Likidite Yaklaşımı Merkez Bankasının likidite yönetimi genel çerçevesi oldukça esnektir ve bankacılık sisteminin likidite ihtiyacını etkin bir şekilde karşılayabilecek yapıdadır. 2 Politika Faiz Oranı ve Repo-Ters Repo Piyasasında Oluşan Gecelik Faiz Oranı (1 Ocak Kasım 28 arasında, yüzde) 25 Merkezi Bankasınca Sağlanan YTL Likiditesi (1 Ocak Kasım 28, milyar YTL) 19 2 Sterilizasyon Fonlama Gecelik Faiz Oranı Politika Faiz Oranı Kaynak: ĐMKB, TCMB Kaynak: TCMB 63

64 Yeni Türk Lirası Likidite Yaklaşımı Merkez Bankası, fiyat istikrarını sağlama temel amacı ile çelişmemek kaydıyla, önümüzdeki dönemde piyasada YTL likidite sıkışıklığı arttığı taktirde; 1. Teknik faiz indirimini erkene alınarak operasyonel yapıyı değiştirebilecektir. 2. Likidite sıkışıklığının gelişimine bağlı olarak, a. Repo işlemleri ile fonlama vadesinin uzatılmasını, b. Đkinci el piyasadan doğrudan DĐBS alımlarını gündemine alabilecektir. 3. Likidite sıkışıklığının kalıcı olarak artması ve diğer önlemlerin yeterli olmaması halinde YTL zorunlu karşılıkların sınırlı ölçüde indirilmesini gündeme alabilecektir. 64

65 Döviz Likidite Önlemleri Merkez Bankası, bankacılık sistemi döviz likiditesinin öneminin farkındadır ve bu dönemin en az sorunla atlatılabilmesi için alınabilecek önlemleri aşamalı bir şekilde uygulamaya koymaktadır. Alınan Önlemler: 1. 9 Ekim 28 tarihinde Döviz Depo Piyasasının tekrar açılması, Ekim 28 tarihinde döviz alım ihalelerine ara verilmesi, Ekim 28 tarihinde bankaların Döviz Depo işlem limitlerinin artırılması, (5,4 milyar ABD Doları 1,8 milyar ABD Doları) Ekim 28 tarihinde dalgalı kur rejimi ile uyumlu olarak, döviz piyasası likiditesini desteklemek amacıyla günlük döviz satım ihalelerine başlanması (3 Ekim 28 tarihinde döviz satım ihalelerine ara verildi), 5. 2 Kasım 28 tarihinde bankaların, Döviz Depo Piyasası nda ABD Doları ve Euro cinsinden Merkez Bankası ndan alabilecekleri döviz depolarının vadesinin 1 haftadan 1 aya yükseltilmesi, 6. Aynı zamanda, söz konusu piyasada yüzde 1 olarak belirlenmiş borç verme faiz oranlarının ABD Doları için yüzde 7 ye ve Euro için yüzde 9 a düşürülmesi. 65

66 Döviz Likidite Önlemleri Vadesi Gelmemiş Döviz Depo Toplamı ve Döviz Depo Piyasasındaki Faiz Oranı (9 Ekim Kasım 28) 2. 6 milyar ABD Dolar Vadesi Gelmemiş Döviz Depo Toplamı (milyar Dolar, sol eksen) Faiz Oranı (1-haftalık, sağ eksen) Faiz Oranı (1-aylık, sağ eksen) Yüzde Kaynak: TCMB 66

67 Yeni Türk Lirası na Dönüş Bankaların mevduat tarafında gözlenen YTL ye dönüş eğiliminin, kredilerde de gerçekleşmesi sağlıklı bir gelişmedir. Mevduat Bankalarında YTL ve Döviz Cinsi Tasarruf Mevduatı (1 Ağustos Kasım 28) milyar YTL YTL cinsi Tasarruf Mevduatı (milyar YTL, sol eksen) milyar ABD Doları Döviz cinsi Tasarruf Mevduatı (milyar ABD Doları, sağ eksen) Kaynak: TCMB 67

68 VI. Ekonomik Görünüm 68

69 Büyüme 12 Büyümenin Bileşenleri (26 1.Ç 28 2.Ç, bir önceki yılın aynı dönemine göre, yüzde katkı) 1 Büyümenin Bileşenleri (26 3.Ç 28 2.Ç, bir önceki yılın aynı dönemine göre, yüzde katkı) 1 9,7 GSYĐH Nihai Yurt Đçi Tüketim 8 Đnşaat 8 8,1 Sanayi 6 5,9 6,3 5,7 6,7 6 Hizmetler 4 4,1 3,3 3, ,9 2-2 Net Đhracat Ç1 26 Ç3 27 Ç1 27 Ç3 28 Ç1-2 Tarım 26 Ç3 27 Ç1 27 Ç3 28 Ç1 Kaynak: TÜĐK, TCMB Kaynak: TÜĐK, TCMB 69

70 Üretim Gelişmeleri Artan risk algısı ve küresel krizin bankaların finansman imkanları üzerindeki olumsuz etkileri sebebiyle iktisadi faaliyette belirgin bir yavaşlama gözlenmektedir. Sanayi Üretim Endeksi* ve Kapasite Kullanım Oranı* (Ocak 24 Ekim 28, 3 aylık hareketli ortalama) Kapasite Kullanım Oranı (Sağ Eksen) Merkez Bankası Bileşik Öncü Göstergeler Endeksi* (Ocak 1992 Ekim 28) Sanayi Üretim Endeksi (Sol Eksen) *Mevsimsellikten arındırılmış Kaynak: TÜĐK, TCMB * Ekonomideki arz ve talep koşulları ile bunları etkileyen faktörleri gösteren 7 iktisadi öncü göstergenin birleşiminden oluşmaktadır. Kaynak: TCMB 7

71 Yatırım Talebi Gelişmeleri Özel yatırım harcamaları öncü göstergeleri bir önceki çeyreğe göre düşüş göstermiştir. Özel yatırım harcamalarının yılın son çeyreğinde yavaşlamaya devam edeceği tahmin edilmektedir Makine-Teçhizat Üretimi ve Elektrikli Makine Cihazları Üretimi Endeksleri (24 1.Ç 28 3.Ç, mevsimsellikten arındırılmış) Makine-Teçhizat 25 2 Ticari Araç Satışları (24 1.Ç 28 4.Ç*, mevsimsellikten arındırılmış, bin adet) Hafif Ticari Araçlar (sol eksen) Elektrikli Makine Cihazları 1 5 Ağır Ticari Araçlar (sağ eksen) Ç1 4 Ç3 5 Ç1 5 Ç3 6 Ç1 6 Ç3 7 Ç1 7 Ç3 8 Ç1 8 Ç3 4 Ç1 4 Ç3 5 Ç1 5 Ç3 6 Ç1 6 Ç3 7 Ç1 7 Ç3 8 Ç1 8 Ç3 Kaynak: TCMB * Ekim 28 itibarıyla Kaynak: OSD, TCMB 71

72 Özel Tüketim Harcamaları Özel kesim tüketim harcamaları yılın dördüncü çeyreğinde yatay bir seyir izlemiştir MB Özel Tüketim Endeksi (24 1.Ç 28 4.Ç) Ç1 4 Ç2 4 Ç3 4 Ç4 5 Ç1 5 Ç2 5 Ç3 5 Ç4 6 Ç1 6 Ç2 6 Ç3 6 Ç4 7 Ç1 7 Ç2 7 Ç3 7 Ç4 8 Ç1 8 Ç2 8 Ç3 8 Ç4 MBÖTE yi oluşturan seriler: Mevsimsellikten arındırılmış tüketim malları ithalatı, mevsimsellikten arındırılmış reel dahilde alınan mal ve hizmet vergileri, mevsimsellikten arındırılmış toplam beyaz eşya iç piyasa satışları, mevsimsellikten arındırılmış iç piyasa otomobil satışları Kaynak: TÜĐK, TCMB 72

73 Banka Kredileri Kredi koşullarındaki sıkılaşmaya paralel olarak, yılın üçüncü çeyreğinde hane halkı ve şirketlerin kredi kullanımlarındaki artış oranı yavaşlamıştır. Mevduat Bankaları Toplam Yurt Đçi Kredileri (1 Ocak Kasım 28, milyar YTL) Đşletme Kredileri ve Bireysel Krediler (1 Ocak Kasım 28, yıllık yüzde değişim) Bireysel Krediler Đşletme Kredileri Kaynak: TCMB Kaynak: TCMB 73

74 Đç Talep Gelişmeleri Mevsimsellikten arındırılmış veriler, yurt içine yapılan otomobil ve beyaz eşya satışlarında daralmaya işaret etmektedir. Yurt Đçine Yapılan Beyaz Eşya ve Otomobil Satışları (Ocak 26 Ekim 28, mevsimsellikten arındırılmış, 3 aylık hareketli ortalama, bin adet) Beyaz Eşya (sol eksen) Otomobil (sağ eksen) Kaynak: BESD, OSD, TCMB 74

75 Đç Talep Gelişmeleri Benzer bir eğilim başta sermaye ve tüketim olmak üzere ithalat verilerinde de gözlenmektedir. 35 Đthalat Alt Kalemleri (Ocak 27 Eylül 28, 3 aylık ortalama, yıllık reel* yüzde değişim) 6 Tüketim Đthalatı Alt Kalemleri (Ocak 27 Eylül 28, 12 aylık birikimli, yıllık reel* yüzde değişim) Binek Otomobil Ara Malı 2-5 Sermaye Malı 1 Dayanıklı Tüketim Malı -1 Tüketim Malı * Miktar endeksi Kaynak: TÜĐK, TCMB * Miktar endeksi Kaynak: TÜĐK, TCMB 75

76 Dış Talep Gelişmeleri Küresel ekonomik faaliyetin yavaşlaması, Türkiye nin ihracat pazarlarını da olumsuz etkilemektedir. Önümüzdeki dönemde Türkiye nin ihracat artış hızında hem fiyat hem de miktar bazında bir yavaşlama beklenmektedir. Büyüme Beklentileri 6 Đhracat (Ocak 27 Kasım 28, eşit ağırlıklı ABD Doları ve Euro sepeti, yıllık değişim oranı) Bölgeler Öncü Gösterge Dünya 5, 3,7 2, ortalaması 28 ortalaması ABD 2, 1,4 -,7 2 Euro Alanı 2,6 1,2 -,5 1 Rusya-Orta Asya 8,6 6,9 3,2 Orta-Doğu Avrupa 5,7 4,2 2,5-1 Ortadoğu 6, 6,1 5, Kaynak: IMF Kaynak: TÜIK, TĐM, TCMB 76

77 Dış Ticaret Gelişmeleri Yurt içi talepteki yavaşlamaya ve YTL nin değer kaybına bağlı olarak benzer bir gelişme ithalat fiyat, miktar ve hacimlerinde daha keskin bir yavaşlama olarak kendini göstermektedir. 35 Đhracat Miktar ve Birim Değer Endeksleri (Ocak 27 Eylül 28, 3 aylık birikimli yüzde değişim) 35 Đthalat Miktar ve Birim Değer Endeksleri (Ocak 27 Eylül 28, 3 aylık birikimli yüzde değişim) 3 Đhracat Birim Değer 3 Đthalat Birim Değer Đhracat Miktar Đthalat Miktar Kaynak: TÜĐK, TCMB Kaynak: TÜĐK, TCMB 77

78 Türkiye nin ihracat kompozisyonunun zenginleşmesi, küresel ekonominin yavaşladığı bir dönemde ihracat performansını destekleyecek önemli 1% Dış Talep Gelişmeleri etkenlerden biridir. Türkiye nin Đhracat Kompozisyonu (Toplam ihracat içindeki paylar) 8% 6% 4% 2% % Eylül Diğer Giyim ve Tekstil Gıda Kimyasal maddeler Demir Çelik Makine, Elektrikli Teçhizat Motorlu Taşıtlar Kaynak: TÜĐK, TCMB 78

79 Kamu Maliyesi Yılın son çeyreğinde bütçe harcamalarının hızlanması ve yurt içi talebin yavaşlaması sonucunda vergi gelirlerinin azalması olası olmakla birlikte, merkezi yönetim bütçe hedeflerine ulaşılacağı düşünülmektedir. 16 Merkezi Yönetim Faiz Dışı Dengesi (Program Tanımlı, Dönemlik toplam, 26 1.Ç Ç, milyar YTL) 4 Genel Bütçe Faiz Dışı Harcamaları ve Vergi Gelirleri (Mart 27 Ekim 28, bir önceki yılın aynı dönemine göre 3 aylık birikimli yüzde değişim) Faiz Dışı Harcamalar Vergi Gelirleri Ç1 Ç2 Ç3 Ç Kaynak: Hazine Müşteşarlığı, TCMB Kaynak: Maliye Bakanlığı, TCMB 79

80 Verimlilik ve Ücretler Đmalat Sanayiinde Verimlilik, Reel Ücret ve Reel Birim Ücret Endeksi ( Ç 28 2.Ç, çalışılan saat başına, yıllık hareketli ortalama) Reel Birim Ücret Endeksi (sağ eksen) Verimlilik Endeksi (sol eksen) Reel Ücret Endeksi (sağ eksen) Ç Ç4 2 Ç4 21 Ç4 22 Ç4 23 Ç4 24 Ç4 25 Ç4 26 Ç4 27 Ç4 Kaynak: TÜĐK, TCMB 8

81 Đstihdam Đşsizlik ve Tarım Dışı Đşsizlik Oranları (2 4.Ç 28 3.Ç, yıllık hareketli ortalama, yüzde) Sektörel Đstihdam Gelişmeleri (Ocak 27 Ağustos 28, yıllık yüzde değişim) Tarım Dışı Đşsizlik 5 4 Hizmetler Sanayi Toplam Đşsizlik Tarım-dışı 6-2 Ç4 1 Ç3 2 Ç2 3 Ç1 3 Ç4 4 Ç3 5 Ç2 6 Ç1 6 Ç4 7 Ç3 8 Ç Kaynak: TÜĐK, TCMB Kaynak: TUĐK, TCMB 81

82 Đstihdam Đstihdam edilen nüfus içinde ücretlilerin payı artmaktadır. Bu durum, istihdamda kayıt dışılığın azalmasına katkıda bulunmaktadır. Đşteki Duruma Göre Đstihdamın Kompozisyonu (Toplam istihdamın yüzdesi) Đstihdamda Kayıt Dışılık Oranı (2 4.Ç 28 3.Ç, yıllık hareketli ortalama, yüzde) Toplam Đstihdam Đçinde Kayıt Dışılık Oranı * Ücretliler Arasında Kayıt Dışılık Oranı Đşveren Yevmiyeli Ücretsiz Aile Đşçisi Kendi Hesabına Ücretli * 28 Ağustos itibarıyla 12 aylık ortalama Kaynak: TÜĐK, TCMB Kaynak: TÜĐK, TCMB 82

83 Đstihdam Kentte Đstihdam Edilen Nüfusun 15 Yaş ve Üzeri Nüfusa Oranı (2 4.Ç 28 3.Ç, yıllık hareketli ortalama, yüzde) Kırda Đstihdam Edilen Nüfusun 15 Yaş ve Üzeri Nüfusa Oranı (2 4.Ç 28 3.Ç, yıllık hareketli ortalama, yüzde) Erkek (sol eksen) Erkek (sol eksen) Kadın (sağ eksen) 14 6 Kadın (sağ eksen) Kaynak: TÜĐK, TCMB Kaynak: TÜĐK, TCMB 83

84 Cari Đşlemler Dengesi Emtia fiyatlarında yüksek oranlı düşüş ve iktisadi faaliyetteki yavaşlama sonucunda cari açıkta gerileme yaşanması beklenmektedir. Cari Đşlemler Dengesi ve Enerji Fiyatlarının Cari Açığa Etkisi (22 4.Ç 28 3.Ç, GSYĐH ye oranı, yüzde) -1-2 Enerji Fiyat Etkisi Hariç Cari Açık / GSYĐH Cari Açık / GSYĐH Ç4 23 Ç2 23 Ç4 24 Ç2 24 Ç4 25 Ç2 25 Ç4 26 Ç2 26 Ç4 27 Ç2 27 Ç4 28 Ç2 * döneminde enerji fiyat artışlarının cari işlemler üzerine etkisi, 22 yılı fiyatları sabit tutularak hesaplanmıştır. Enerji Alt Kalemleri: Madencilik ve taşocakçılığı sektörü altında, maden kömürü ve linyit, ham petrol, doğal gaz ile imalat sanayii altında yer alan kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıtlar Kaynak: TÜĐK, TCMB 84

85 Sermaye Hareketleri Cari açığın finansmanında uzun vadeli sermayenin ve banka dışı kredilerin payı yüksek seyrini korurken, portföy yatırımlarının payı azalmaktadır. Cari Açığın Finansman Kalemlerinin Cari Açığa Oranı (2 28*, yüzde) Cari Açığın Finansman Kalemlerinin Cari Açığa Oranı (2 28*, yüzde) 1 8 Portföy Yatırımları Uzun Vadeli Sermaye 1 8 Banka Dışı Kesim Kredileri 6 4 Doğrudan Yatırım 6 4 Doğrudan Yatırım 2 2 Banka Kredileri -2 Kısa Vadeli Sermaye -2 Kamu Borçlanması * Eylül 28 itibarıyla son 12 ay Kaynak: TCMB * Eylül 28 itibarıyla son 12 ay Kaynak: TCMB 85

86 VII. TL ye Geçiş Kampanyası 86

87 VII. TL ye Geçiş Kampanyası 87

88 TÜRKĐYE CUMHURĐYET MERKEZ BANKASI Bakanlar Kurulu Sunumu Durmuş YILMAZ Başkan 1 Aralık 28 88