TÜRKĐYE CUMHURĐYET MERKEZ BANKASI

Transkript

1 TÜRKĐYE CUMHURĐYET MERKEZ BANKASI Bakanlar Kurulu Sunumu Durmuş YILMAZ Başkan 1 Aralık 28 1

2 Sunum Planı I. Uluslararası Gelişmeler II. III. IV. Türkiye de Finansal Đstikrar Enflasyon Gelişmeleri, Tahminler ve Riskler Piyasalar V. Para Politikası Duruşu VI. VII. Ekonomik Görünüm TL Tanıtım Kampanyası 2

3 I. Uluslararası Gelişmeler 3

4 Gevşek Para Politikaları: Başta ABD olmak üzere gelişmiş ülkelerde reel faiz oranlarının arası dönemde düşük seviyelerde seyretmesi, getiri arayışı içerisinde olan yatırımcıların yüksek kaldıraçlı işlemlere ve riskli enstrümanlara yönelmelerine neden olmuştur. Şeffaflık ve Gözetim Eksikliği: Paketleme ve pazarlamaya dayalı iş iş modelleri, finansal inovasyon ve teknolojik gelişmelerle karmaşık enstrümanların kullanılmaya başlanması pozisyonların takibini ve risk analizini zorlaştırmıştır. Çalkantının Sebepleri ABD Reel Politika Faiz Oranı (Ocak 1996 Ekim 28, yüzde) Kaynak: ABD Merkez Bankası, Bureau of Labor Statistics Konut Fiyat Endeksi (Ocak 21 Eylül 28, yıllık yüzde değişim) 1-8 S&P Case-Shiller Konut Piyasasında Yaşanan Sorunlar: ABD de konut fiyatlarının 26 yılının ilk çeyreğinden itibaren gerilemesi, hanehalkı tüketim talebini olumsuz etkilerken konut kredilerinde geri ödenmeme oranlarının artmasına yol açmıştır Kaynak: Standard&Poors

5 Küresel Kayıplar ABD konut piyasasında yaşanan sorunlar 28 yılı içerisinde de sürmüş, tüketicilerin gecikmiş kredi borçlarında yüksek artışlar yaşanmıştır. 8 ABD de Đcra Takibindeki Gayrimenkul Sayısı ve Mevcut Konut Satışları (Ocak 25 - Ekim 28) 4 2 ABD de Gecikmiş Kredi Borçları ( Ç 28 3.Ç, milyar ABD Doları) 7 Mevcut Konut Satışları (Sol eksen, milyon) 3 15 Konut Kredileri Đcra Takibindeki Gayrimenkul Sayısı (Sağ eksen, bin) Tüketici Kredileri Kredi Kartları Ç1 95 Ç1 96 Ç1 97 Ç1 98 Ç1 99 Ç1 Ç1 1 Ç1 2 Ç1 3 Ç1 4 Ç1 5 Ç1 6 Ç1 7 Ç1 8 Ç1 Kaynak: Bloomberg Kaynak: ABD Merkez Bankası 5

6 Küresel Kayıplar Yaşanan finansal dalgalanmanın etkisiyle finansal kuruluşların yüksek miktarda zarar etmeleri bankaların kredi koşullarını sıkılaştırmasına neden olmaktadır. 3 Bankacılık ve Finans Kesimi Zararı (27 2.Ç 28 4.Ç, milyar ABD Doları) 9 Kredi Verme Koşullarını Sıkılaştıran Bankaların Payı (26 1.Ç 28 4.Ç, yüzde) 25 Asya 7 ABD 2 Avrupa Avrupa 15 Amerika Ç2 ve Öncesi 27 Ç3 27 Ç4 28Ç1 28 Ç2 28 Ç3 28 Ç4-1 6 Ç1 6 Ç2 6 Ç3 6 Ç4 7 Ç1 7 Ç2 7 Ç3 7 Ç4 8 Ç1 8 Ç2 8 Ç3 8 Ç4 Kaynak: Bloomberg Kaynak: ABD Merkez Bankası, Avrupa Merkez Bankası 6

7 Çalkantının Etkileri Küresel likidite koşullarında arızî olarak olağanüstü değişimler gözlenmektedir. 3 Ay Vadeli LIBOR Faiz Oranı ile 3 Ay Vadeli ABD Hazine Bonosu Getirisi Arasındaki Fark (TED Spread) (1 Ocak Kasım 28, baz puan) Lehman Brothers ın iflas başvurusu ABD merkez bankasının gelişmiş ülke merkez bankaları ile yaptığı döviz takas işlemleri üzerindeki limitlerini kaldırması Ay Vadeli LIBOR Faiz Oranı ile Gecelik Swap Getirisi (OIS) Arasındaki Fark* (OIS Spread) (1 Ocak Kasım 28, baz puan) Lehman Brothers ın iflas başvurusu ABD merkez bankasının gelişmiş ülke merkez bankaları ile yaptığı döviz takas işlemleri üzerindeki limitlerini kaldırması Kaynak: Bloomberg * Geri ödenmeme riskini içeren LIBOR ile kredi risk primi düşük olan OIS arasındaki fark bankaların birbirine güven düzeyinin bir göstergesidir. Kaynak: Bloomberg 7

8 Çalkantının Etkileri Risk algılamalarındaki artış, firmaların ihraç etmiş olduğu tahvillerin faiz oranlarının sert bir şekilde yükselmesine neden olmuştur. 1 ITRAXX Crossover Endeksi (1 Ocak Kasım 28, baz puan) 5 Yüksek Kredi Notuna Sahip Firma* Tahvilleri ile Devlet Tahvilleri Arasındaki Fark (1 Ocak Kasım 28, baz puan) ABD Doları Euro /7 3/7 5/7 7/7 9/7 11/7 1/8 3/8 5/8 7/8 9/8 11/8 Kaynak: Bloomberg *AAA kredi notuna sahip firmalar Kaynak: JP Morgan 8

9 Çalkantının Etkileri Piyasalardaki oynaklığın göstergesi olan VIX endeksi yüksek seviyesini korumakta, döviz kuru oynaklıklarında sert hareketler yaşanmaktadır. 9 Oynaklık Endeksi (2 Ocak Kasım 28) 3 Döviz Kuru Oynaklığı* (31 Ekim Kasım 28) Lehman Brothers ın Đflas Başvurusu Uzun Dönem Ortalaması Gelişmekte Olan Ülkeler Gelişmiş ülkeler Kaynak: Bloomberg * Döviz kurlarındaki günlük değişimin standart sapmasının yıllıklandırılmasından elde edilen verilerin basit ortalaması. Kaynak: Bloomberg 9

10 Çalkantının Etkileri Hisse senedi piyasaları sert bir şekilde gerilerken gelişmekte olan ülkelerin Kredi Đflas Takas Primleri nde (CDS) önemli artışlar yaşanmıştır. 18 MSCI Dünya ve Gelişmekte Olan Ülkeler Hisse Senedi Piyasası Endeksleri (1 Ocak 2 27 Kasım 28) 1 Gelişmekte Olan Ülkelerin Kredi Đflas Takası Primi* (Haziran 25 Ekim 28, baz puan) 15 Dünya Gelişmekte Olan Ülkeler Kaynak: Bloomberg * 1 gelişmekte olan ülkenin 5 yıllık Kredi Đflas Takası primlerinin basit ortalaması Kaynak: Bloomberg 1

11 Küresel Büyüme Uluslararası finansal piyasalarda yaşanan sorunların dünyada reel kesim üzerindeki olumsuz etkileri hissedilmeye başlanmıştır. 1 Đç Talep Büyümesi (2 1.Ç 28 2.Ç, yıllık yüzde değişim) 15 Sanayi Üretimi (Ocak 2 Ağustos 28, yıllık yüzde değişim) 8 Gelişmekte Olan Ülkeler 1 Gelişmekte Olan Ülkeler Gelişmiş Ülkeler Gelişmiş Ülkeler Ç1 21 Ç1 22 Ç1 23 Ç1 24 Ç1 25 Ç1 26 Ç1 27 Ç1 28 Ç Kaynak: IMF Kaynak: IMF 11

12 Küresel Büyüme Uluslararası finansal piyasalarda yaşanan sorunlar nedeniyle 29 yılında gelişmiş ülkelerin ekonomilerinin resesyona girmesi beklenmektedir. 1 GSYĐH Büyüme Oranı (2 1.Ç 28 4.Ç, yıllık yüzde değişim) Tahmin 1 Enflasyon Oranı (Ocak 22 Ağustos 28, yıllık yüzde değişim) 8 Gelişmekte Olan Ülkeler 8 Gelişmekte Olan Ülkeler Gelişmiş Ülkeler 4 Gelişmiş Ülkeler Ç1 21 Ç1 22 Ç1 23 Ç1 24 Ç1 25 Ç1 26 Ç1 27 Ç1 28 Ç Kaynak: IMF Kaynak: IMF 12

13 Riskler Küreselleşme ile birlikte yaşanan finansal çalkantıdan etkilenen ülkelerin sayısı da artmıştır. Yatırımcıların gelişmekte olan ülkelerdeki pozisyonlarını azaltması sonucunda kredi ve bankalararası para piyasalarında borçlanma maliyetleri hızla yükselmiş, döviz kurları, faiz oranları ve borsa endeksleri başta olmak üzere birçok finansal göstergede olağanüstü hareketler yaşanmıştır. Amerikan Merkez Bankası nın Brezilya, Meksika, Singapur ve Kore ye döviz takası imkanı sağlaması, IMF nin Đzlanda, Ukrayna ve Macaristan ile kredi anlaşması imzalaması, IMF nin kısa vadeli borçlanma imkanı tanıyan yeni bir program açıklaması ve gelişmiş ülke hükümetlerinin almış oldukları önlemlerin etkisiyle piyasalarda son dönemde bir miktar toparlanma gözlenmiştir. 13

14 Alınan Önlemler Alınan Önlemler (ABD) ABD Hazinesi, devlet destekli kuruluşların ipoteğe dayalı menkul kıymetlerini piyasadan satın alarak mortgage piyasasını yeniden düzenlemeye karar vermiştir. Toplam 7 milyar ABD Doları değerinde olan Acil Ekonomik Đstikrar Yasası kapsamında geliştirilen Sorunlu Varlıkları Kurtarma Planı ile sorunlu varlıkların satın alınmasına karar verilmiştir. Sermaye Alım Programı çerçevesinde hisse senedi piyasasındaki tedirginliği azaltmak için 125 milyar ABD Doları dokuz büyük bankaya verilmek üzere, finansal kuruluşlara toplam 25 milyar ABD Doları değerinde imtiyazlı hisse senedi satın alınması yoluyla sermaye aktarımı yapılması kararlaştırılmıştır. Para piyasası fonlarından kaçışı engellemek için belirli özellikleri sağlayan para piyasası fonlarına garanti verilmiştir. ABD de mevduata verilen güvence miktarı 25. ABD Dolarına çıkarılmıştır. 14

15 Alınan Önlemler Alınan Önlemler (Avrupa) Finansal piyasalardaki dalgalanmayı azaltabilmek için çeşitli kurtarma paketleri oluşturulmuştur (Almanya 4 milyar Euro, Fransa 32 milyar Euro, Đspanya 1 milyar Euro ve Đtalya 2-3 milyar Euro). Đngiltere hükümeti, büyük finansal kuruluşlarca ihraç edilecek menkul kıymetlere garanti vermiştir. Avrupa Birliği Maliye Bakanları mevduata verilen garantiyi 2. Eurodan en az 5. Euroya çıkarmaya karar vermiştir. Ukrayna, Macaristan ve Đzlanda IMF ile, sırasıyla, 16,4, 12,3 ve 2,1 milyar ABD Doları değerinde stand-by anlaşması imzalamıştır. 17 milyar Euro üye ülkelerden, 3 milyar Euro Avrupa Birliği fonundan karşılanmak üzere toplam 2 milyar Euro değerinde bir kurtarma paketi hazırlanmıştır. 15

16 Alınan Önlemler Merkez Bankalarının Almış Olduğu Önlemler Krizin başlangıcı olan Ağustos 27 den bugüne Amerikan Merkez Bankası (FED), politika faiz oranlarını 425 baz puan, Avrupa Merkez Bankası (ECB) 75 baz puan, Japonya Merkez Bankası (BoJ) 2 baz puan, Đngiltere Merkez Bankası (BoE) ise 275 baz puan indirmiştir. FED, teminat olarak kabul ettiği menkul kıymetlerin türünü artırmış, bu yolla piyasada likidite sıkışıklığına ve güven kaybına neden olan menkul kıymetlerin miktarını azaltmaya çalışmıştır. FED finansal piyasalara likidite sağlamak için Piyasa Yapıcısı Kredi Kolaylığı, Vadeli Menkul Kıymet Borç Verme Kolaylığı ve son olarak da Özel Sektör Tahvil Finansman Kolaylığı programını uygulamaya koymuştur. Ayrıca, FED in ECB, BoE, BoJ ve Đsviçre Merkez Bankasının (SNB) ABD Doları cinsi likidite işlemlerine kaynak sağlamak amacıyla takas yetki limiti 33 milyar ABD Doları artırılarak 62 milyar ABD Dolarına çıkarılmış, daha sonra da söz konusu limit tamamen serbest bırakılmıştır. FED; Brezilya, Meksika, Güney Kore ve Singapur Merkez Bankaları na geçici swap hattı (karşılıklı döviz takası) açmıştır. Bu yolla FED ilgili ülkenin merkez bankasına 3 milyar ABD Dolarına kadar likidite sağlayabilmektir. 16

17 II. Türkiye de Finansal Đstikrar Bankacılık Sektörü Hanehalkı Reel Sektör Kamu Sektörü 17

18 Bankacılık Sektörü- Genel Bir Bakış Türk Bankacılık Sektörünün Bazı Finansal Oranları Kaynak Yapısı Toplam Nakdi Krediler / Toplam Mevduat (%) Toplam Menkul Değerler / Toplam Mevduat (%) Bilanço Dışı Đşlemler Oranları (Bilanço Dışı Riskler - Türev Finansal Araçlar) / Toplam Aktifler (%) Aktif Niteliği Takipteki Alacaklar / Toplam Nakdi Krediler Özkaynak Oranları Özkaynak / Risk Ağırlıklı Kalemler Toplamı (%) Yabancı Kaynaklar / Toplam Özkaynaklar (oran) Karlılık Oranları Vergi Öncesi Kar / Ortalama Toplam Aktifler (%) Dönem Net Kârı / Ortalama Özkaynaklar (%) Kaynak: BDDK, TCMB 18

19 Bankacılık Sektörü Türkiye de bankacılık sektörü, risk oluşturacak bir yabancı para açık pozisyonu taşımamaktadır. Bankaların yabancı para cinsi net pozisyonları, özsermayelerine oranla düşük seviyededir. Yabancı Para Net Genel Pozisyonu (2 1.Ç 28 4.Ç*, milyar ABD Doları) Yabancı Para Pozisyonu (Ocak 28 Kasım 28, milyar ABD Doları) Bilanço Dışı Ç1 21 Ç1 22 Ç1 23 Ç1 24 Ç1 25 Ç1 26 Ç1 27 Ç1 28 Ç Bilanço Đçi * 14 Kasım 28 itibarıyla Kaynak: BDDK, TCMB Kaynak: BDDK, TCMB 19

20 Bankacılık Sektörü Sermaye yeterlilik oranı, yasal sınırın ve Avrupa Birliği ortalamasının oldukça üzerinde seyretmektedir. 24 Sermaye Yeterlilik Oranı (Haziran 27 Eylül 28, yüzde) Hedef Oran Yüzde 12 Yasal Sınır Yüzde Kaynak: BBDK, TCMB 2

21 Bankacılık Sektörü Türkiye de bankacılık sistemi, hem döviz likiditesi açısından krize göreceli olarak hazırlıklı yakalanmıştır. Kısa vadeli toplam likidite yeterlilik oranları yüksek seviyesini korumaktadır. 25 Kısa Vadeli Yabancı Para Likidite Yeterlilik Rasyoları (1 Ocak Kasım 28, yüzde) 3 Toplam Kısa Vadeli Likidite Yeterlilik Rasyoları (1 Ocak Kasım 28, yüzde) 2 1 aya kadar -7 gün gün 15 1 aya kadar 15 1 Yasal Sınır: %8 1 Yasal Sınır: % Kaynak: BBDK, TCMB Kaynak: BBDK, TCMB 21

22 Bankacılık Sektörü Tahsili gecikmiş alacaklar dönüşüm oranı diğer gelişmekte olan ülkelerin ortalamasının altındadır. 14 Tahsili Gecikmiş Alacaklar Dönüşüm Oranı (23 ve 27, yüzde) 12 11,5 1 8 Türkiye Gelişmekte Olan Ülkeler* Gelişmiş Ülkeler** 6 4 4,9 3,9 3,5 3,7 2, * Gelişmekte olan ülkeler: Arjantin, Brezilya, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Hırvatistan, Macaristan, Letonya, Litvanya, Polonya, Romanya, Rusya, Slovakya, Ukrayna ** Gelişmiş ülkeler: Fransa, Almanya, Đtalya, Đngiltere, ABD Kaynak: IMF, TCMB 22

23 Bankacılık Sektörü Bankacılık Sektörü Borç Döndürme Oranı ( *, Kısa ve Uzun Vadeli Dış Borç Kullanımının Anapara Ödemelerine Oranı, yüzde) * * Ocak-Eylül 28 Kaynak: TCMB 23

24 Reel Sektör Banka dışı kesimin kısa vadeli yabancı para açık pozisyonu 28 yılının 2. çeyreği itibarıyla 4,4 milyar ABD Dolarıdır. Reel sektör borcunun vade yapısı önemli oranda iyileşmiştir Firmaların Yabancı Para Varlık ve Yükümlülükleri ( Ç, milyar ABD Doları) YP Cinsi Varlıklar YP Cinsi Yükümlülükler Firmaların Uzun Vadeli Yabancı Para Dış Borçlarının Vade Kompozisyonu* (Ağustos 28, milyar ABD Doları) 31,2 5, Ç1 27 Ç2 27 Ç3 27 Ç4 28 Ç1 28 Ç ,3 14, Kaynak: TCMB Net YP Pozisyonu Sonrası * Vadeye kalan gün sayısı Kaynak: TCMB 24

25 Reel Sektör Reel sektörün uzun vadeli borç döndürme oranları tarihsel olarak %1 ün üzerinde seyretmiştir. Reel Kesim Uzun Vadeli Borç Döndürme Oranı (Ocak 1993 Eylül 28, Dış Borç Kullanımının Anapara Ödemelerine Oranı, 12 aylık hareketli ortalama, yüzde) 4 16 Kısa Vadeli Ticari Borç Döndürme Oranı (Ocak 1993 Eylül 28, Dış Borç Kullanımının Anapara Ödemelerine Oranı, 12 aylık hareketli ortalama, yüzde) Kaynak: TCMB Kaynak: TCMB 25

26 Reel Sektör Reel sektörün yurt dışı borçlarının önemli bir kısmı, bankalarımızın yurt dışındaki şubeleri aracılığı ile reel sektöre kullandırdıkları kredilerden oluşmaktadır. Yurt Đçi Bankaların Dövize Endeksli Firma Kredileri ile Yurt DışıŞubeler Üzerinden Firmalara Kullandırdıkları Krediler ( Ç*, milyar ABD Doları) 55 Yurt Đçi Bankaların Dövize Endeksli Firma Kredileri ile Yurt Dışı Şubeler Üzerinden Firmalara Kullandırdıkları Krediler ( Ç*, GSYĐH ye oranı, yüzde) Döviz Cinsinden Dövize Endeksli Döviz Cinsinden Dövize Endeksli Ç1 27 Ç2 27 Ç3 27 Ç4 28 Ç1 28 Ç2 28 Ç3* Ç1 27 Ç2 27 Ç3 27 Ç4 28 Ç1 28 Ç2 28 Ç3* *Ağustos 28 itibarıyla Kaynak: TCMB *Ağustos 28 itibarıyla. Kaynak: TCMB 26

27 Reel Sektör Reel sektörün borçlarının önemli bir kısmı, son yıllarda Türk Lirası na dönme eğilimi sergilemiş ve vadesi uzamıştır. 9 8 Reel Sektörün Kısa Vadeli Borçlarının Toplam Borçlara Oranı* (2-27, yüzde) Đmalat Sektörü 9 8 Reel Sektörün Borç Dolarizasyonu (2-27, yüzde) Đhracat Payı Yüksek Firmalar Đmalat Sektörü Đmalat Dışı Sektörler Đhracat Payı Düşük Firmalar Đmalat Dışı Sektörler * Vadeye kalan süreye göre Kaynak: TCMB Kaynak: TCMB 27

28 Hanehalkı Hanehalkının borçluluk oranı ve yabancı para cinsi tüketici kredilerinin toplam tüketici kredileri içindeki payı düşük bir seviyededir. 4 Tüketici Kredilerinin Kompozisyonu (25-28*, GSYĐH ye oranı, yüzde) 4 Tasarruf Mevduatlarının Kompozisyonu (25-28*, GSYĐH ye oranı, yüzde) 3 3 YTL Cinsi YP Cinsi 2 YTL Cinsi YP Cinsi 2 8,6 9,4 8,6 9,4 1,2 4,4,2 6,1,3,4 7,7 9, 1 13,4 14,4 15,9 19, * * *14 Kasım 28 itibarıyla Kaynak: TCMB * 14 Kasım 28 itibarıyla Kaynak: TCMB 28

29 Hanehalkı Dövize endeksli tüketici kredileri, toplam tüketici kredilerinin yüzde 4,7 sini oluşturmaktadır. Hanehalkı borçluluk oranı, Avrupa Birliği ve Doğu Avrupa ülkeleri ile kıyaslandığında, düşük bir düzeydedir. 2 Dövize Endeksli Tüketici Kredilerinin Toplam Tüketici Kredilerine Oranı (23 Kasım 28, yüzde) 7 Hanehalkı Yükümlülüklerinin GSYĐH ye Oranı (25-27, yüzde) Avrupa Birliği (AB27) Doğu Avrupa ,6 6,4 4,8 3,6 3,8 4, Türkiye Kasım Kaynak: TCMB Kaynak: Avrupa Merkez Bankası, TCMB 29

30 Kamu Sektörü 21 yılından bu yana uygulanan disiplinli maliye politikasının desteği ile kamu kesimi, dış şoklara karşı daha sağlam bir yapıya kavuşmuştur. 7 Kamu Sektörü Net Borç Stoğu / GSYĐH ( Ç, GSYĐH ye oranı, yüzde) 66 7 Merkezi Yönetim Döviz ve Dövize Endeksli Borç Stoku (2 4. Ç Ç, Toplam Merkezi Yönetim Borcuna Oranı, yüzde) Toplam Net Borç Stoku 34 Net Đç Borç 29 Net Dış Borç Ç1 28 Ç Ç4 21 Ç4 22 Ç4 23 Ç4 24 Ç4 25 Ç4 26 Ç4 27 Ç4 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, TCMB 3

31 Kamu Sektörü Türkiye nin kamu borç stokunun GSYĐH ye oranı, 24 yılından bu yana yüzde 6 olan Maastricht kriterinin oldukça altında seyretmektedir AB Tanımlı Kamu Borç Stoku ve Hedefler (22 212, GSYĐH ye oranı) Maastricht Kriteri: % Orta Vadeli Mali Çerçeve Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 31

32 Kamu Sektörü Türkiye, arası dönemde OECD ülkeleri içinde merkezi hükümet borcunu azaltan ülkelerin başında gelmektedir. 8 Toplam Merkezi Hükümet Borçları (22-27, GSYĐH ye oranı) Portekiz Mac. Avust. Fransa Đngiltere Slovakya Çek Cum. Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, Maliye Bakanlığı, IMF, Dünya Bankası, TCMB Meksika Đzlanda Yeni Zellanda Türkiye 32

33 Kamu Sektörü Kamu Sektörünün yerli para cinsinden ve sabit faizle borçlanması, bütçenin maruz kalabileceği riskleri azaltmaktadır Merkezi Yönetim Borcunun Kompozisyonu (23 1.Ç-28 3.Ç*, GSYĐH ye oranı, yüzde) YTL YP Merkezi Yönetim Borcunun Kompozisyonu (23 1.Ç-28 3.Ç*, GSYĐH ye oranı, yüzde) Sabit Değişken Ç1 23Ç3 24Ç1 24Ç3 25Ç1 25Ç3 26Ç1 26Ç3 27Ç1 27Ç3 28Ç1 28Ç3 23Ç1 23Ç3 24Ç1 24Ç3 25Ç1 25Ç3 26Ç1 26Ç3 27Ç1 27Ç3 28Ç1 28Ç3 * Tahmin Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, TCMB * Tahmin Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, TCMB 33

34 Merkez Bankası Döviz Rezervleri Güçlü döviz rezerv pozisyonu, ortaya çıkabilecek şokların olumsuz etkilerinin giderilmesine ve ülkeye duyulan güvenin artmasına katkı sağlamaktadır. 8 7 Merkez Bankası Döviz Rezervleri (22 Kasım 28, milyar ABD Doları) 71,3 69, Kısa Vadeli Dış Borçların Merkez Bankası Rezervlerine Oranı ( Ç, yüzde) 6 58, , ,7 36, , Kasım Kaynak: TCMB Kaynak: TCMB 34

35 III. Enflasyon Gelişmeleri, Tahminler ve Riskler 35

36 Dünyada Gıda Enflasyonu Gelişmekte olan ülkelerde gıda fiyatlarından enflasyona geçişkenlik, gelişmiş ülkelere göre daha yüksek seviyededir. Enflasyon 32 Gelişmekte Olan Ülkelerde Gıda Fiyatlarının Enflasyona Katkısı (27 2.Ç Ç, yüzde değişim) Enflasyon 6 Gelişmiş Ülkelerde Gıda Fiyatlarının Enflasyona Katkısı (27 2.Ç Ç, yüzde değişim) Türkiye ,5 1 1,5 2 2,5 3 Gıda Enflasyonunun Katkısı Gıda Enflasyonunun Katkısı Kaynak: IMF, TCMB Kaynak: IMF, TCMB 36

37 Dünyada Petrol ve Gıda Fiyatları 28 yılı ortalarına kadar emtia fiyatlarında görülen yüksek oranlı artışlar, son dönemde yerini hızlı bir gerilemeye bırakmıştır. 16 Ham Petrol Fiyatları (1 Ocak Kasım 28, NYMEX, ABD Doları) 14 Buğday Fiyatları (1 Ocak Kasım 28, ABD Doları) Kaynak: Bloomberg Kaynak: Bloomberg 37

38 Türkiye de Gıda Enflasyonu Türkiye de gıda ürünleri fiyatları yıllık artış hızında 28 yılının ortalarından itibaren ortaya çıkan gerileme eğiliminin yılın geri kalan kısmında da süreceği öngörülmektedir Gıda Fiyatları Enflasyonu (Ocak 24 Ekim 28, yıllık yüzde değişim) Taze Sebze, Meyve Ekmek ve Tahıllar Đşlenmemiş Gıda Kaynak: TÜĐK, TCMB 38

39 Türkiye de Enerji Enflasyonu Son bir sene içerisinde petrol ve diğer enerji fiyatlarındaki artışların rekor seviyelere ulaşması enerji enflasyonunun yüzde 3 seviyesine çıkmasına neden olmuştur. 35 Enerji ve Ulaştırma Hizmetleri Enflasyonu (Ocak 24 Ekim 28, yıllık yüzde değişim) 3 Enerji Ulaştırma Hizmetleri Kaynak: TÜĐK, TCMB 39

40 Enerji Tüketim Etkinliği Türkiye ekonomisinin enerji arzında dışa bağımlı olması, enerji kullanımında verimliliğin önemini artırmaktadır. 5 Enerji Tüketimi* ve GSYĐH Büyüme Oranı (198-27,198=1) 55 Türkiye nin Toplam Enerji Tüketimi/GSYĐH Sıralamasında Dünyadaki Yeri* (198-27) 4 5 Enerji Tüketimi GSYĐH *Toplam enerji tüketimi petrol, doğal gaz, kömür, hidroelektrik ve nükleer enerjiden oluşmaktadır ve milyon ton petrol eşdeğeri olarak gösterilmektedir. Kaynak: BP Statistical Review 28, IMF, TCMB *Ülkeler yüksek enerji kullanımından düşük enerji kullanımna doğru sıralanmıştır. Toplam ülke sayısı: 56 Kaynak: BP Statistical Review 28, IMF, TCMB 4

41 Enerji Tüketiminin Kompozisyonu Seçilmiş Bazı Ülkelerde Enerji Tüketiminin Enerji Kaynaklarına Göre Dağılımı (27 yılı itibarıyla, milyon ton petrol eşdeğeri) 1% 75% 5% 25% % Brezilya Macaristan Çek Cumhuriyeti Güney Afrika Güney Kore Türkiye Çin Hindistan ABD Petrol Doğal gaz Kömür Hidroelektrik enerji Nükleer enerji Kaynak: BP Statistical Review 28, TCMB 41

42 Karşılaştırmalı Enflasyon Gerçekleşmeleri Başta enerji ve gıda olmak üzere emtia fiyatlarında gözlenen arz yönlü şoklar, 28 yılında dünya genelinde enflasyon oranlarında artışa neden olmuştur. Bu artış sabit kur rejimi uygulayan ülkelerde daha da belirgindir Kur Rejimi ve Enflasyon Gerçekleşmeleri (Ocak 24 Ekim 28, yıllık yüzde değişim) Türkiye Sabit Kur Rejimi Uygulayan Ülkeler Enflasyon Hedeflemesi Uygulayan Gelişmekte Olan Ülkeler ile Türkiye Arasındaki Enflasyon Farkı (Aralık 25 - Ekim 28, yıllık yüzde değişim) Dalgalı Kur Rejimi Uygulayan Ülkeler Kaynak: Merkez Bankaları, TÜĐK, TCMB Kaynak: Merkez Bankaları, TÜĐK, TCMB 42

43 Enflasyon ve Politika Faiz Oranları 27 yılı içerisinde sıkı para politikası izleyen ülkeler, 28 yılı içerisindeki enflasyonist baskılardan diğer gelişmekte olan ülkelere göre daha az etkilenmiştir Eylül ve 28 Eylül arasında 25 enflasyondaki değişim (baz puan) 2 Gelişmekte Olan Ülkelerde Enflasyon ve Politika Faiz Oranlarındaki Değişim (Eylül 27 ile Eylül 28 arası değişim) Tayland Malezya Đsrail 15 Çek Cumhuriyeti Güney Kore Polonya 1 Güney Afrika Şili Rusya 5 Brezilya Meksika Türkiye Romanya Macaristan 27 Eylül Ayı Reel Politika Faiz Oranı (yüzde) Kaynak: Merkez Bankaları, TCMB 43

44 Türkiye de Enflasyon Gelişmeleri Gıda, enerji ve yönetilen/yönlendirilen fiyatlar gibi para politikasının etki alanı dışında kalan kalemlerin yıllık enflasyona katkısı arası dönemde yüzde 51 iken, 28 yılı Ekim ayında yüzde 69 a yükselmiştir. Yıllık Enflasyonun Bileşenleri (yüzde katkı) Ortalaması Ekim 28 Enerji Tütün** 17, 9,7 Diğer Mal ve Hizmetler Enerji Tütün** 5,1 3,6 Diğer Mal ve Hizmetler 49,4 36,6 23,9 27,7 Gıda* Gıda* Kaynak: TÜĐK, TCMB * Gıda: Gıda ve alkolsüz içecekler grubu ** Tütün: Tütün ürünleri ve alkollü içecekler 44

45 Türkiye de Enflasyon Gelişmeleri 14 Yıllık Tüketici Enflasyonuna Katkı (Ocak 27 Ekim 28) 12 Hizmetler Tütün ve Altın** Çekirdek Mallar Gıda ve Enerji* * Gıda: Gıda ve alkolsüz içecekler grubu ** Tütün: Tütün ürünleri ve alkollü içecekler Kaynak: TÜĐK, TCMB 45

46 Türkiye de Enflasyon Gelişmeleri 18 Tüketici, Hizmetler ve Mal Grubu Enflasyonu (Ocak 24 Ekim 28, yıllık yüzde değişim) Hizmetler Grubu Enflasyonu 12 1 Tüketici Enflasyonu 8 6 Mal Grubu Enflasyonu Kaynak: TÜĐK, TCMB 46

47 Türkiye de Enflasyon Gelişmeleri Gıda, Enerji ve Çekirdek Enflasyon (Ocak 24 Ekim 28, yıllık yüzde değişim) Enerji Gıda Gıda ve Enerji Hariç TÜFE Kaynak: TÜĐK, TCMB 47

48 Türkiye de Enflasyon Gelişmeleri 25 Hizmetler Grubu Enflasyonu ve Seçilmiş Alt Kalemler (Ocak 26 Ekim 28, yıllık yüzde değişim) 2 Kira Lokanta ve Oteller Sağlık Eğitim Kaynak: TÜĐK, TCMB 48

49 Türkiye de Enflasyon Gelişmeleri Mal Grubu Enflasyonu ve Seçilmiş Alt Kalemler (Ocak 26 Ekim 28, yıllık yüzde değişim) Seçilmiş Dayanıklı Tüketim Malları (Ocak 26 Ekim 28, yıllık yüzde değişim) 35 2 Otomobil 3 Enerji 25 2 Đşlenmemiş Gıda ve Enerji Hariç Mal 1 Mobilya Dayanıklı Tüketim Malları (altın hariç) -1 Elektrikli ve Elektriksiz Aletler Kaynak: TÜĐK, TCMB Kaynak: TÜĐK, TCMB 49

50 Enflasyon Genel Eğilimi Mevsimsellikten arındırılmış veriler, gıda ve enerji dışı enflasyonun son dönem eğiliminin yavaşladığına işaret etmektedir. 12 Enflasyon Eğilimi* (Ocak 26 Ekim 28, yıllık yüzde değişim) * Mevsimsellikten arındırılmış endeksin, aylık değişiminin 3 aylık hareketli ortalamasının yıllıklandırılmış hali. Kaynak: TÜĐK, TCMB 5

51 Enflasyon Beklentileri Enflasyon hedeflerindeki değişikliğin parasal sıkılaştırmayla birlikte uygulanması stratejisi, enflasyon beklentilerinin kontrol altına alınmasında etkili olmuştur. 14 Enflasyon Beklentileri (Ocak 25 Kasım 28, yıllık yüzde değişim) Ay 8,95 24 Ay 7, Enflasyon Hedefleri Kaynak: TÜĐK, TCMB 51

52 Enflasyon Tahminler Yakın dönemde döviz kurlarında gözlenen hareketlerin enflasyon üzerinde oluşturduğu etkinin, gıda fiyatlarındaki olumlu görünüm ve petrol fiyatlarında gözlenen düşüş ile telafi edileceği beklenmektedir. Baz senaryo varsayımları: Petrol Fiyatları Gıda Fiyatları 28 8 $ % 11 Enflasyon Tahminleri : Ç $ % 7,5 % 11,1 % 7,6 % 6,1 % 5, $ % 6 Yüzde Enflasyon ve Çıktı Açığı Tahmini Tahmin Aralığı* Çıktı Açığı 28 için Belirsizlik Aralığı Yıl Sonu Enflasyon Hedefleri Kontrol Ufku II 28-III 28-IV 29-I 29-II 29-III 29-IV 21-I 21-II 21-III 21-IV 211-I 211-II 211-III *Enflasyonun tahmin aralığı içinde kalma olasılığı yüzde 7 tir. Kaynak: TCMB 52

53 Enflasyon Riskler Birinci senaryo varsayımları: Petrol Fiyatları 11 $ 11 $ 11 $ Gıda Fiyatları % 12,5 % 1 % 9 Para politikasının gerekli tepkiyi verdiği varsayımı altında enflasyonun 29 yılı sonunda yüzde 8,9, 21 yılı sonunda ise yüzde 7,1 civarında gerçekleşeceği tahmin edilmektedir Enflasyon Tahmini (28 2.Ç Ç, yüzde) Baz Senaryo Birinci Senaryo Đkinci Senaryo Orta Vadeli Hedef Đkinci senaryo varsayımları: Petrol Fiyatları 5 $ 5 $ Gıda Fiyatları % 9,5 % $ % Para politikasının gerekli tepkiyi verdiği varsayımı altında enflasyonun 29 yılı sonunda yüzde 6,3, 21 yılı sonunda ise 5,2 düzeyinde gerçekleşeceği tahmin edilmektedir Kaynak: TCMB

54 IV. Piyasalar 54

55 Kur ve Faiz Gelişmeleri Küresel finans piyasalarında yaşanan gelişmeler, uluslararası likidite koşullarına duyarlı diğer ülkeler gibi Türkiye yi de etkilemektedir Risk Göstergeleri (1 Ağustos Kasım 28, baz puan) IMF nin kısa vadeli likidite imkanını açıklaması Đzlanda Hükümetinin ülkenin en büyük üç bankasını devletleştirmesi Lehman Brothers ın iflas başvurusu Kaynak: JP Morgan EMBI+ EMBI+ Türkiye Đzlanda Kronu Güney Kore Wonu Brezilya Reali Avustralya Doları Ukrayna Grivna Polonya Zilotisi Türk Lirası Güney Afrika Randı Macaristan Forinti Meksika Pezosu Şili Pezosu Çek Kronu Norveç Kronu Letonya Latsı Litvanya Litası Đsveç Kronu Hindistan Rupisi Rus Rublesi Kanada Doları Đngiliz Sterlini Malezya Ringgit Slovak Kronu Bulgar Levası Euro Tayvan Doları Döviz Kurlarında ABD Dolarına Karşı Değişimler (1 Ağustos 28 ve 27 Kasım 28 arasında, yüzde) Kaynak: Bloomberg, TCMB 55

56 Faiz Gelişmeleri Küresel risk iştahındaki keskin düşüş Türkiye de faizler genel düzeyinin yükselmesine neden olmuştur Yıllık Kredi Đflas Takası Primi (CDS) (Ocak 21 Ekim 28, baz puan) 14 3 Yıllık Eurobond Faiz Oranı (yüzde) ve 3 Yılık Kredi ĐflasTakası Primi (CDS) Oranı (baz puan) (1 Ocak Kasım 28) Eurobond Faiz Oranı (Sol Eksen) CDS (Sağ Eksen) Kaynak: Bloomberg Kaynak: Bloomberg 56

57 Faiz Gelişmeleri TCMB Kısa Vadeli Faiz Oranları ve Gösterge DĐBS Faiz Oranı (2 Ocak Kasım 28, bileşik, yüzde) Gösterge DĐBS Faiz Oranı Politika Faiz Oranı Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, TCMB