Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş YILI SEKTÖR RAPORU

Transkript

1 Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş YILI SEKTÖR RAPORU MAYIS 2013

2 2

3 İÇİNDEKİLER I-GİRİŞ... 4 II- TÜRKİYEDE ELEKTRİK SEKTÖRÜNÜN TARİHSEL GELİŞİMİ... 4 III-SEKTÖR ANALİZİ DÜNYADA ELEKTRİK SEKTÖRÜ... 8 AB Elektrik Sektörü... 8 ABD Elektrik Sektörü TÜRKİYEDE ELEKTRİK SEKTÖRÜ TÜRKİYEDE TOPTAN SATIŞ PİYASASI IV- TÜRKİYE ELEKTRİK PİYASASINDA TETAŞ ın KONUMU TETAŞ ın ENERJİ ALIM-SATIM FAALİYETLERİ V- ULUSLARARASI ELEKTRİK TİCARETİ TETAŞ ın İTHALAT/İHRACAT VE MÜBADELE FAALİYETLERİ...25 Gürcistan-Acara Özerk Cumhuriyeti Azerbaycan-Nahçivan VI- PAZAR YAPISI VE GÖSTERGELER VII- PAZAR EĞİLİMLERİ VE BÜYÜME POTANSİYELİ VIII- GELECEĞE YÖNELİK PLANLAR

4 I- GİRİŞ Kamu İşletmelerinin ülke kaynaklarını etkin ve verimli kullanmak suretiyle işletmecilik faaliyetlerini yerine getirmelerini ve kendi değerlerini azami düzeye çıkartmalarını sağlayacak strateji ve yöntemleri belirlemeyi amaçlayan Genel Yatırım ve Finansman Kararnamesi çerçevesinde yayımlanan, Hazine Müsteşarlığı nın 2013 Yılına Ait Genel Yatırım ve Finansman Programının Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esasların Belirlenmesine Dair Tebliğinde; Teşebbüsler, faaliyette bulundukları sektörleri takip ederek sektör içindeki yerlerini daha iyi analiz edebilmek ve etkin sektörel politikalar geliştirebilmek veya geliştirilmesine yardımcı olabilmek amacıyla 2012 Yılı Sektör Raporu hazırlayacaktır hükmü yer almaktadır. Bu kapsamda hazırlanan 2012 Yılı Sektör Raporu nda, TETAŞ ın mevcut durumu ve geleceğini etkileyebilecek sektördeki gelişmeler analiz edilerek, elektrik enerjisi piyasasında TETAŞ ın konumu ortaya konulmuştur. Raporda ayrıca, sektörde yaşanan gelişmeler incelenerek, uygulanan enerji politikaları ile dünyada ve ülkemizdeki ileriye dönük sektörel beklentiler incelenmeye çalışılmıştır. II- TÜRKİYE DE ELEKTRİK SEKTÖRÜNÜN TARİHSEL GELİŞİMİ Ülkemizde ilk hidroelektrik santralı 1902 yılında Mersin-Tarsus ta özel bir şirket tarafından 2 kw gücünde kurulmuş, ilk termik santral (18 MW) ise 1913 yılında İstanbul-Silahtarağa da hizmete girmiştir. Devletin öncülüğünde elektrik işletmeciliği ise, 1935 yılında 2805 sayılı Kanun uyarınca Etibank'ın kurulmasıyla başlamıştır yılından itibaren de, MTA, EİEİ, DSİ ve İller Bankası nın katkılarıyla inşaatı tamamlanan çok sayıda hidroelektrik ve termik santral ulusal elektrik sistemine bağlanmıştır. Birinci ( ) ve İkinci ( ) Beş Yıllık Kalkınma Planı dönemlerinde, Türkiye deki elektrik üretim, iletim, dağıtım ve ticaretine ilişkin faaliyetlerin entegre bir sistem içerisinde ve bir kamu kurumu çatısı altında birleştirilmesi, Plan hedefi olarak öngörülmüştür. Bu hedef ve strateji doğrultusunda, 1312 sayılı Kanun la Devletin genel enerji ve ekonomi politikasına uygun olarak, ülkenin ihtiyacı olan elektriğin üretim, iletim, dağıtım ve ticaretini yapmak amacıyla, kamu iktisadi kuruluşu statüsünde, Türkiye Elektrik Kurumu (TEK) kurulmuştur. 10 Eylül 1982 tarihinde yürürlüğe giren 2705 sayılı Kanunla; Belediye ve Birlik Elektrik Tesisleri TEK e devredilmiş, Kanun kapsamı dışında kalan İller Bankası nın elektrik enerjisi dalında çalışan personeli ve işleri, kuruluşlar arasında yapılan anlaşma ile 1986 yılında tüm fonksiyonları ile TEK e devredilerek kamu kesiminde hedeflenen bütünleşme sağlanmıştır. Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı ( ) ve Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı ( ), Ekonomik Önlemler Uygulama Planı ve 1995 yılı Geçiş Planı ile hükümet programlarında TEK in özelleştirilmesi öngörülmüştür. 4

5 Kalkınma Planı ve Hükümet programlarında öngörülen hedef ve strateji bağlamında elektrik sektöründe başlatılması gündeme getirilen özelleştirme uygulamalarına ilişkin olarak; tarih ve 3096 sayılı Türkiye Elektrik Kurumu Dışındaki Kuruluşların Elektrik Üretimi, İletimi, Dağıtımı ve Ticareti ile Görevlendirilmesi Hakkında Kanun, tarih ve 3291 sayılı KİT lerin Özelleştirilmesi Hakkında Kanun, tarih ve 3974 sayılı TEK in özelleştirilmesini öngören ve 3291 sayılı Kanuna ek maddeler eklenmesine dair Kanun, tarih 3996 sayılı Bazı Yatırım ve Hizmetlerin Yap-İşlet-Devret Modeli Çerçevesinde Yaptırılması Hakkında Kanun, tarih ve 4046 sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun ile bunu tadil eden tarih ve 4105 sayılı Kanun, tarih ve 4283 sayılı Yap-İşlet Modeli ile Elektrik Enerjisi Üretim Tesislerinin Kurulması ve İşletilmesi ile Enerji Satışının Düzenlenmesi Hakkında Kanun, tarih ve 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu, yürürlüğe konulmuştur. Elektrik Enerjisi Sektörünün Serbestleşme Süreci 3096 Sayılı Kanun 3996 Sayılı YİD Kanunu 4283 Sayılı Yİ Kanunu 4628 Sayılı Elektrik Piyasası Kanunu Mali Uzlaştırma Tebliği Strateji Belgesi DUY DUY Nakdi Uygulamalarının Başlaması 6446 Sayılı Elektrik Piyasası Kanunu TEDAŞ TEK TEAŞ EPDK nın Kurulması TETAŞ EÜAŞ Piyasa Açıklık Oranı % 29 Dağıtım Özelleştirmelerinin Başlangıcı Piyasa Açıklık Oranı % 78 Piyasa Açıklık Oranı % 84 Üretim Özelleştirmelerinin Hızlanması TEİAŞ 5

6 Anayasa Mahkemesinin tarihli kararıyla TEK in mülkiyet satışı yöntemiyle özelleştirilmesini öngören 3974 sayılı Kanunun temel hükümleri iptal edilmiştir. Bu karar doğrultusunda kamu elektrik işletmelerinin mülkiyet devri ile özelleştirilmesi yolu kapatılmış, buna karşılık, 3096 ve 4046 sayılı kanunlara göre işletme hakkının devri yöntemiyle özelleştirme yolu açılmıştır. Bu kapsamda Çayırhan Termik Santralının işletme hakkı 20 yıllığına (1-2 ünitesi 2000 yılında, 3-4 ünitesi 2001 yılında) özel sektöre devredilmiştir. 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameye dayanılarak çıkarılan tarih ve 93/4789 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla, bir kamu iktisadi kuruluşu olan TEK, Türkiye Elektrik Üretim İletim A.Ş (TEAŞ) ve Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş (TEDAŞ) unvanlı iki ayrı İktisadi Devlet Teşekkülü olarak teşkilatlandırılmıştır. Fiili bölünme ise 1994 yılında gerçekleşmiştir tarih ve 4501 sayılı Kanun ile sektörde uluslararası tahkim müessesesi düzenlenmiş, mevcut elektrik mevzuatının Avrupa Birliği (AB) müktesebatına uyumlu hale getirilmesi ve buna göre sektörde yeniden yapılandırma çalışmaları başlatılmıştır yılında Hükümet tarafından uygulamaya konulan Ekonomik İstikrar ve Enflasyonla Mücadele Programı çerçevesinde de TEAŞ ın özelleştirilmek üzere yeniden yapılandırılması öngörülmüştür. Programın başlıca amacı; elektrik enerjisi sektörünün yeniden yapılandırılması, elektrikte serbest piyasa sistemine geçilmesi, serbest rekabet ortamının sağlanması, elektrikle ilgili üretim, iletim, toptan satış ve dağıtım için ayrı ayrı kamu şirketleri kurulması ve son aşamada üretim ve dağıtımla ilgili kamu elektrik şirketlerinin özelleştirilmesidir yılında yürürlüğe giren 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ile; elektrik enerjisi sektöründeki faaliyetlerin serbest piyasa koşullarında yürütülmesi amaçlanmıştır. Buna göre, 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname nin 3. maddesine ve tarih ve 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanununa dayanılarak çıkarılan ve tarihinde yürürlüğe giren tarih ve 2001/2026 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı uyarınca TEAŞ; Türkiye Elektrik İletim A.Ş (TEİAŞ), Elektrik Üretim A.Ş (EÜAŞ) ve Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş (TETAŞ) unvanlarında, anonim şirket statüsünde, üç ayrı iktisadi devlet teşekkülü şeklinde teşkilatlandırılmıştır. Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş., Ana Statüsünün tarihli Resmi Gazetede yayımlanması ve Teşekkül Yönetim Kurulunun tarihinde teşkil edilmesiyle faaliyete geçmiştir. 6

7 KAMU ELEKTRİK SEKTÖRÜNÜN YENİDEN YAPILANDIRILMASI YENİDEN YAPILANMA ÖZELLEŞTİRME EÜAŞ HES ler ÜRETİM PORTFÖY ÜRETİM GRUPLARI EÜAŞ a BAĞLI ORTAKLIKLAR (TERMİK) TEAŞ TEK TÜRKİYE İLETİM ELEKTRİK KURUMU TİCARET KAMU DAĞITIM ŞİRKETLERİ (19) KAMU DAĞITIM ŞİRKETLERİ (16) KAMU DAĞITIM ŞİRKETLERİ (10) TEDAŞ KAMU DAĞITIM ŞİRKETLERİ (20) ÖZEL DAĞ. ŞİRK. (1) ÖZEL DAĞ. ŞİRK. (5) ÖZEL DAĞ. ŞİRK. (11) DAĞITIM Ekim 2001 KAY. ve CİV. ELK. DAĞ.ŞİRK. KAY. ve CİV. ELK. DAĞ.ŞİRK EÜAŞ HES ler EÜAŞ a BAĞLI ORTAKLIKLAR (TERMİK) KAMU DAĞITIM ŞİRKETLERİ (9) ÖZEL DAĞ. ŞİRK. (12) 2011 EÜAŞ HES ler EÜAŞ a BAĞLI ORTAKLIKLAR (TERMİK) KAMU DAĞITIM ŞİRKETLERİ (8) ÖZEL DAĞ. ŞİRK. (13)

8 III- SEKTÖR ANALİZİ 1) DÜNYADA ELEKTRİK SEKTÖRÜ Ekonomilerin güçlülüğü ve gelişmişliğin en önemli göstergesi olarak kabul gören elektriğin vazgeçilmez oluşunun yanı sıra; ertelenemez ve depolanamaz özellikleri, stratejik önemini artırmaktadır. Elektrik enerjisinin her tür sanayi sektörü için bir alt yapı girdisi niteliğinde ve herkes için vazgeçilmez olması, elektrik sektörünün kamusal özelliği ağır basan özel önemli sektör olarak ele alınması sonucunu doğurmuştur. Dünyada elektrik sektörünün yapısı farklılık göstermekle birlikte, özellikle liberal ekonomiyi benimseyen veya bu yönde değişimi hedefleyen ülkelerde, 1990 ların sonundan itibaren, diğer sektörlere paralel olarak, hızlı bir değişim yaşanmaya başlanmıştır. Üretimden, iletime ve dağıtıma kadar olan tedarik zincirinde nihai tüketicilerin kesintisiz, kaliteli, erişilebilir ve ucuz elektriğe erişimleri için sektörde rekabet ortamının sağlanması ortak hedef olarak benimsenmiştir. Bu bölümde, gelişmiş ve büyük ekonomilerin örnekleri olarak; ülkemizin de iletim hatlarının entegrasyonu yoluyla kısmen bağlantılı olduğu ve ileride tamamen bütünleşilmesi hedeflenen yakın bir pazar olması açısından Avrupa Birliği ile farklı uygulamaların bir havuzu şeklinde nitelenebilecek Amerika Birleşik Devletlerindeki elektrik sektörünün yapısı genel hatları ile özetlenmiştir. AB DE ELEKTRİK SEKTÖRÜ Dünyada elektrik sektörünün serbestleştirilmesi ve rekabetçi piyasa kuralları çerçevesinde, tekel olmayan kuruluşların rol aldığı yapılara dönüştürülmesi girişimleri, 1990 lı yılların başında İngiltere örneği ile başlamış, 2000 li yılların başında Avrupa Birliği ülkelerinin büyük kısmında önemli ölçüde tamamlanmıştır. Yapısal dönüşümler, hukuksal alt yapının oluşturulması ve yatay bütünleşik yapılanmaya dönüştürülen kurumsal yapılanmalar ile devam ederek özelleştirmelerle tamamlanmıştır. Oluşturulan yeni yapıda; üretim, iletim, dağıtım ve perakende satış faaliyetleri birbiriyle organik ilişkisi olmayan bağımsız kuruluşların rol aldığı alt sektörler haline gelmiştir. Bu dönüşüme aykırı sayılabilecek özellikle üretim sektöründeki birleşme ve satın almalar ile ortaya çıkan bazı ülkelerdeki konsolidasyon gelişmeleri ise, dikkat çekmektedir. Avrupa Birliğinin Enerji Strateji belgesinde; Elektrik enerjisinin rekabete açık, şeffaf bir piyasa yapısı içinde; kesintisiz, kaliteli, çevreye uyumlu ve ucuz olarak tüketicilerin kullanımına sunulması ile tüm tüketicilerin tedarikçilerini serbestçe seçme haklarının olduğu piyasa yapısı nihai hedef olarak yer almıştır. 8

9 Bu ana hedef çerçevesinde AB üyesi birçok ülkede Piyasa Açıklık oranı %100 e ulaşmıştır. Avrupa Birliğinin yeni enerji stratejisi 2020 yılında; - enerjiyi verimli kullanan, - bütünleşmiş enerji piyasası olan, - enerjiyi tüketicisine kaliteli ve güvenli şekilde ulaştıran, - enerji teknolojisi liderliğini geliştiren, - birlik enerji piyasasının sınırlarını geliştiren, bir Avrupa nın oluşturulmasını hedeflemektedir. Üye ve aday ülkeler de elektrik sektörlerini bu amaç doğrultusunda dönüştürmeleri için teşvik etmektedir. Avrupa Birliğinin son dönemde enerji sektöründeki en öncelikli gündemini; üye ülkelerin mevzuat düzenlemelerinde (teşvik, vergi, fiyat belirleme), kendi iç yapılarını, ülke içi ihtiyaçlarını öne çıkaran, AB ölçeğinden yerele kayan uygulamalara ağırlık vermelerinin ve kendine yeterliliği hedef seçmelerinin yaratacağı sapmanın önlenmesi oluşturmaktadır. Bu gidişin, Kuzeybatı Avrupada önemli ölçüde geliştirilen ve ana hedef olması gerektiğine inanılan Birlik Çapında Enerji Piyasası yapısının tüm coğrafyaya yayılması anlayışını bozabileceğine inanılmaktadır. Birlik çapında (hatta birliğe komşu alanlarda) ortak kaynak ve bağlantı alt yapılarının kullanılabileceği, arz güvenliği ve yeni teknoloji kullanımı ile tüketici odaklı rekabet ortamını geliştirecek çözümleri ön plana alan politikaların, yerel ölçekte farklılaşmamasına çaba gösterilmektedir. ABD DE ELEKTRIK SEKTÖRÜ Amerika Birleşik Devletlerinde, 1992 yılında başlayan elektrik sektöründeki yeniden yapılandırma çalışmaları eyaletler arasında farklı uygulama usul ve aşamalarını ortaya çıkarmıştır. Halen 12 eyalette rekabetçi piyasa yapısı tam olarak uygulanmaktadır ve tüketicilerin tamamı tedarikçilerini seçme hakkına sahip olma aşamasına gelmiştir. 7 eyalette ise tüketicilerin büyüklüğüne ve iletim sistemine doğrudan bağlı olma durumuna göre belirlenen kademeli tedarikçisini seçme hakkı uygulaması sürdürülmektedir. Diğer eyaletlerde ise, düzenlemeye tabi elektrik sektörü uygulaması devam etmektedir. Eyaletlerin bazılarında iletim hatlarının tesis ve işletilmesi, üretimden ve ticaretten ayrı olarak bağımsız sistem işletmecileri tarafından yönetilmekte, bazılarında ise üretimden, iletim ve dağıtıma kadar olan aşamalarda tekelleşmiş büyük şirketler faaliyet göstermektedir. Elektriğin toptan satışının ayrı bir faaliyet konusu olması zorunlu değil, bazı uygulamalarda tedarikçi tanımlaması altında, üretimden nihai tüketicilere kadar uzanan bütünleşik yapının da varlığı söz konusu olabilmektedir. 9

10 2) TÜRKIYE DE ELEKTRIK SEKTÖRÜ 2001 yılında yürürlüğe giren 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ile; elektrik enerjisi sektöründeki faaliyetlerin düzenli, hızlı ve etkin bir biçimde yürütülmesini sağlamak üzere, sosyoekonomik gelişmenin temel girdilerinden biri olan elektrik enerjisinin üretimi, iletimi, dağıtımı ile tüketicilere yeterli, kaliteli, sürekli ve düşük maliyetli olarak sunulmasına yönelik düzenleme ile, özel sektör yatırımcılarının ağırlıklı olduğu yeni bir piyasa yapısı dahilinde gerçekleştirilebilmesi için, gerekli alt yapının hazırlanması amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda oluşturulacak olan yeni piyasa yapısında, serbest rekabetin gelişmesinin sağlanması ve fiyatların gerçek maliyetleri yansıtması öngörülmüş, kamu tüzel kişilerinin de gerçek maliyetler üzerinden çalışmasının temin edilmesi ile yeni, ucuz ve verimli yatırımların teşvik edilmesi hedeflenmiştir sayılı Kanun uyarınca öngörülen yeni piyasa yapısı, pazar için rekabet yapısından pazar içi rekabete doğru yeniden yapılanmayı tanımlamaktadır. Pazar içi rekabet ortamının yaratılabilmesi için yeterli miktarda özel yatırımcının devlet garantileri olmaksızın piyasaya girmesinin sağlanması öngörülmüştür. Elektrik enerjisi sektöründe kamunun tek alıcı olduğu, piyasa risklerinin hemen hemen tümüyle devlet tarafından üstlenildiği ve bu çerçevede uzun süreli alım garantilerinin ve ödemelere ilişkin Hazine garantilerinin söz konusu olduğu yapının değiştirilmesine imkan verilmesi amaçlanmıştır. Türkiye elektrik sektöründe izlenen politikalar genel olarak üç ana dönem halinde özetlenebilir: 1. Dönem ( ) : Elektrik ulusal ekonomi ve güvenliğimiz açısından çok önemlidir. Bu nedenle, üretimi, iletimi, dağıtımı ve ticareti birer kamu hizmetidir. Dolayısıyla, doğrudan devlet eliyle yapılır. 2. Dönem ( ) : Elektriğin üretimi, iletimi, dağıtımı ve ticareti esas olarak kamu hizmetidir. Dolayısıyla, Devlet bu işleri ya doğrudan kendisi yapar ya da sözleşmesel bazda özel sektör eliyle yaptırır. 3. Dönem (2001- Bugün) : Elektrik de bir ticari metadır. Bu itibarla, üretimi ve ticareti serbest rekabet ortamında yapılmalıdır. Ancak, önemli bir meta olduğu için, üretim, iletim, dağıtım ve ticareti bağımsız bir otoritece denetlenmelidir sayılı Kanun ile oluşturulan son dönem elektrik piyasası, 2013 yılında yürürlüğe giren 6446 sayılı Kanun kapsamında kurulması öngörülen Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketi (EPİAŞ) ile elektrik ticaretinin mali piyasa (borsa) yapısına kavuşması hedeflenmiştir. 10

11 3) TÜRKİYE TOPTAN SATIŞ PİYASASI 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu kapsamında yayımlanan Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliği uyarınca sektörde faaliyet göstermek üzere EPDK tarafından 158 tüzel kişiliğe toptan satış lisansı verilmiştir. Piyasada kamu adına toptan satış lisansına sahip tek şirket olarak faaliyet gösteren TETAŞ, Elektrik Piyasası İthalat ve İhracat Yönetmeliği ve lisansında yer almak kaydıyla Hükümetler arası anlaşmalar çerçevesinde ithalat ve/veya ihracat yapmaktadır. Toptan satış lisansı alan özel şirketlerden birine ihracat, ikisine ise ithalat izni EPDK tarafından verilmiştir. Lisanslama işlemlerinin başladığı 2003 yılından 2009 yılı sonuna kadar 41 olan lisanslı Toptan Satış Şirketi sayısı, Serbest Tüketici Limitinin hızlı bir şekilde aşağı çekilmesi sonucu, piyasada beklenenin üzerinde bir artış göstermiş ve lisanslı Toptan Satış Şirketi sayısı, 2010 yılı sonunda 89 a, 2012 yılı sonunda 157 ye ulaşmıştır yılında kwh/yıl olan serbest tüketici limiti, 2012 yılında kwh/yıl a indirilmiştir. Türkiye de daha önce Otoprodüktör veya Otoprodüktör Grubu olarak faaliyet göstermekte olan şirketlerden önemli bir kısmı, 4628 sayılı Kanun ile oluşturulan yeni elektrik piyasası yapısında Üretim ve/veya Toptan Satış Lisansı almıştır. Mart 2013 te yürürlüğe giren 6446 sayılı yeni Elektrik Piyasası Kanunu ile yeniden düzenlenen elektrik piyasasında toptan ve perakende satış faaliyetlerinin, Tedarik Şirketleri tarafından yürütülmesi öngörülmüştür. Elektrik piyasasında yeni otoprodüktör lisansı verilmemesi ve Otoprodüktör Lisansı ile faaliyet gösteren mevcut şirketlere ise, Üretim Şirketi Lisansı verilmesi kararlaştırılmıştır. Ayrıca, dağıtım şirketleri tarafından yürütülmekte olan perakende satış faaliyetlerinin, görevli tedarik şirketleri tarafından yerine getirileceği hükme bağlanmıştır. Yeni dönemde Dağıtım şirketlerinin, asli görev olarak bölgesindeki dağıtım sistemini işletmesi, gerektiğinde yenileme ve idame yatırımlarını yapması öngörülmüştür. Söz konusu şirketlerin satın alacağı elektrik enerjisi, genel aydınlatma ve dağıtım sistemi kayıplarını karşılayacak miktarla sınırlandırılmıştır. 11

12 SERBEST TÜKETİCİ LİMİTİ (MWh) PİYASA AÇIKLIK ORANI (%) Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş SERBEST TÜKETİCİ LİMİTİ VE PİYASA AÇIKLIK ORANININ GELİŞİMİ ,00 78,00 84,00 90,00 80, , ,00 41,00 39,00 63,00 60,00 50,00 40, ,00 28,00 30,00 32, , , , , SERBEST TÜKETİCİ LİMİTİ (MWh) YILLAR PİYASA AÇIKLIK ORANI (%) Kaynak:EPDK Ayrıca, ülkemiz ekonomisinin dinamik yapısına bağlı olarak, dünya ölçeğinde son yıllarda yaşanan durağanlığa rağmen olumlu gelişmeler yaşanacağı ve elektrik piyasasındaki hareketliliğin, toptan satış piyasasında da gelişerek devam edeceği değerlendirilmektedir yılında % 84 seviyesinde bulunan piyasa açıklık oranına karşılık, bu hakkını kullanan serbest tüketici sayısı, bu oranın çok altında kalmıştır yılında YPK kararı ile yürürlüğe konulan Elektrik Piyasası Arz Güvenliği Strateji Belgesinde piyasa açıklık oranının kademeli olarak artırılacağı ve tüm tüketicilerin 2015 yılına kadar Serbest Tüketici statüsü kazanacağı öngörülmüştür. Bu gelişim, elektrik sektöründeki reform sürecinin en önemli unsurlarından biri olan özelleştirmenin dağıtım bölgeleri ve üretim tesislerinde de gerçekleştirilmesi halinde daha da artarak devam edecektir. 12

13 IV- TÜRKİYE ELEKTRİK ENERJİSİ PİYASASINDA TETAŞ IN KONUMU Elektrik sektörünün serbestleştirilmesi sürecinde; ilk elektrik toptan satış şirketi olarak kurulmuş olan TETAŞ ın temel görevi; Kamu tarafından imzalanmış mevcut sözleşmelerden, Yap-İşlet ve Yap-İşlet-Devret modeli ile tesis edilmiş bulunan santrallar ile İşletme Hakkı Devri yoluyla özel sektöre devredilmiş olan santrallara verilen yıl gibi uzun süreli enerji alım taahhütlerini üstlenmek ve aldığı enerjiyi dağıtım şirketleri ile diğer müşterilerine satmak suretiyle serbest piyasa ortamına yumuşak bir geçişin sağlanmasını temin etmektir. Teşekkülümüz 2001 yılında yayımlanan 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu uyarınca yeni elektrik piyasasında kamu adına ticaret ve toptan satış faaliyetlerini sürdürmektedir. Bu doğrultuda TETAŞ, Kamu tarafından imzalanmış uzun dönemli sözleşmelerden kaynaklanan mevcut enerji alım ve satım yükümlülüklerini üstlenmiştir. TETAŞ, piyasada makul bir fiyattan elektriğin toptan satışını yapabilmek için özel sektör santrallarından yüksek maliyetli alım yükümlülüklerini karşılamaya (fiyat ve miktar olarak) yeterli olacak şekilde kamu üretim tesislerinden de (EÜAŞ ve Bağlı Ortaklıkları) elektrik enerjisi satın almaktadır. Ayrıca, Yasal düzenlemelerle kendisine verilen görevler çerçevesinde Kamunun yeni yükümlülüklerini üstlenerek yeni enerji alış ve satış anlaşmaları yapabilmektedir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı nın ilgili kuruluşu olarak 50 Milyon TL sermaye ile kurulan TETAŞ ın sermayesi 2004 yılında 179 Milyon TL ye yükseltilmiştir. Teşekkülün merkezi Ankara olup, taşra teşkilatı bulunmamaktadır. Mülga TEAŞ ın iştirakleri ve bağlı ortaklıkları, yeni kurulmuş olan teşekküllerle faaliyet konuları esas alınmak kaydıyla ilişkilendirilmiş ve AKTAŞ Elektrik Ticaret A.Ş. ile Kayseri ve Civarı Elektrik T.A.Ş. TETAŞ ın iştiraki olmuştur. Özelleştirme Yüksek Kurulunun tarihli 2009/67 sayılı kararı ile Kayseri ve Civarı Elektrik T.A.Ş.'deki TETAŞ a ait hisseler özelleştirme kapsam ve programına alınmış, Mart 2010 itibariyle TETAŞ hisseleri Özelleştirme İdaresi Başkanlığına devredilmiştir. Teşekkülümüzün, Tüzel kişiliği halen devam eden ancak herhangi bir faaliyeti bulunmayan Aktaş Elektrik Ticaret A.Ş de %15 oranında hissesi bulunmaktadır. TETAŞ a Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu nun tarihli kararı ile 7 yıl süreyle Toptan Satış Lisansı verilmiştir ve 2009 yıllarında iki kez uzatılan ve tarihinde sona erecek olan Toptan Satış Lisansının süresi, TETAŞ ın üstlendiği yükümlülüklerin devam edeceği EPDK tarafından dikkate alınarak tarih ve 3887/15 sayılı Kurul Kararı ile tarihine kadar uzatılmıştır. TETAŞ ın toptan satış tarifesi, 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ve Hazine Müsteşarlığının Maliyet Bazlı Fiyatlandırma Mekanizmasının Uygulanmasına Yönelik Usul ve Esaslar Genelgesi doğrultusunda; satın alınacak enerji maliyeti, işletme giderleri ve Hazine nin öngördüğü döviz kurları ile mali hedefler göz önünde bulundurularak belirlenmekte ve Enerji Piyasası Düzenleme Kurulunun onayını müteakip uygulamaya konulmaktadır. 13

14 TETAŞ 2012 yılında; Elektrik Üretim A.Ş ye ait Santrallardan, TEAŞ ve TEDAŞ dan sözleşmelerini devraldığı Yap-İşlet, Yap-İşlet- Devret ve İşletme Hakkı Devri Modelleri ile işletilen santrallardan, İthalat/Mübadele Anlaşmaları kapsamında diğer ülkelerden PMUM (Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi) tarafından işletilen Dengeleme Piyasasından enerji satın almış, Elektrik Dağıtım Şirketlerine, İletim Sistemine doğrudan bağlı toplam 52 adet müşterisine, İhracat/Mübadele Anlaşmaları kapsamında diğer ülkelere, PMUM (Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi) tarafından işletilen Dengeleme Piyasasına enerji satmıştır. Elektrik Toptan Satış Şirketi olarak kurulan TETAŞ a, Kanunda tarif edilen standart bir toptan satış şirketinden farklı olarak, 4628 sayılı Kanun (değişiklikleri dahil) ve ilgili yönetmeliklerle elektrik enerjisi sektörünün yeniden yapılanması kapsamında ulaşılan aşamalara göre ihtiyaç duyulan görevler ve sorumluluklar verilmiştir. 14

15 Başlangıçta TEDAŞ ın tüm elektrik ihtiyacının TETAŞ tarafından karşılanacağı ve EÜAŞ ın ilk beş yıl boyunca ürettiği elektriğin tamamını TETAŞ a satacağı Kanun hükmüne bağlanmışken, Geçiş Döneminin devamında EÜAŞ ın TEDAŞ ve bağlı ortaklıkları olan Dağıtım Şirketleri ile özel sektör toptan satış şirketlerine elektrik satabilmesi imkanı verilmiştir yılı ortasına kadar enterkonnekte sisteme verilen ve alınan elektriğin muhatabı TETAŞ olmuş ve bir tür havuz görevi yürütmüştür. Özel sektör toptan satış şirketlerinin aksine, TETAŞ ın Toptan Satış Tarifesinin, Geçiş Dönemi süresince EPDK nın düzenlemesine tabi olması ve eşit taraflar arasında ayrım gözetilmeksizin uygulanacağı ve toptan satış tarifesinin hiçbir şekilde ve hiçbir yolla subvanse edilemeyeceği, kararlaştırılmıştır. TETAŞ, enerji alış portföyündeki elektriğin bedeli olan maliyetleri ve dahili giderlerini karşılayacak Gelir Gereksinimi ni sağlamak üzere tarih ve 2008/T-5 sayılı YPK kararı ile yürürlüğe konulan Enerji KİT'lerinin Uygulayacağı Maliyet Bazlı Fiyatlandırma Mekanizmasının Usul ve Esasları uyarınca belirlenen tarifeyi EPDK onayını müteakip uygulamaktadır. Hükümetlerarası anlaşmalar kapsamında yapılacak elektrik ithalat ve ihracatı anlaşmalarına TETAŞ ın taraf olacağı hükme bağlanmıştır. TETAŞ, belirli bir dönem boyunca, ulusal tarife uygulamasına bağlı olarak dağıtım bölgeleri arası gelir farklılıklarını ortadan kaldırmak amacıyla, 5496 sayılı Kanun un 6. maddesi ile 4628 sayılı Kanuna eklenen Geçici 9. madde ve EPDK tarafından çıkarılan tebliğ gereğince oluşturulan Fiyat Eşitleme Mekanizmasını 01 Ocak 2007 tarihinden 2012 yılı sonuna kadar sürdürmüştür. Fiyat Eşitleme Mekanizmasının uygulanmasının, tarih ve 6408 sayılı Kanun ile 31 Aralık 2015 tarihine kadar sürdürülmesi kararlaştırılmıştır. Toptan satış lisansı kapsamında piyasada yürütülebilecek faaliyetler başlığı altında Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliğinin 26. maddesi nde; özel sektör Toptan Satış Şirketleri için öngörülen..şirketinin iştirakleriyle birlikte piyasada sahip olacağı toplam pay ile ilgili kısıtlamanın dışında tutulmuştur. Bu husus, TETAŞ a kamu şirketi olarak piyasadaki kamu payını geçiş dönemi boyunca giderek azaltacağı şeklinde bir misyon olarak verilmiştir. Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliğinin 29. maddesinde TETAŞ ın toptan satış lisansında yer alacak hükümler ise aşağıdaki şekilde yer almıştır: (1) TETAŞ ın toptan satış lisansında, 28. madde hükümleri ve bu Yönetmelikte yer alan ortak hükümlerin yanı sıra, aşağıdaki genel hükümler yer alır: a) Kanunda öngörülen şekilde enerji alım ve enerji satış anlaşmalarının imzalanabileceği ve devralınan ve/veya imzalanan anlaşmaların yürütülerek sona erdirileceği, b) Dağıtım şirketlerine karşı üstlenilen enerji satış taahhütlerini karşılamak üzere, bir yılı aşmamak ve Kurul tarafından onaylanmak kaydıyla enerji alım anlaşmaları imzalanabileceği, 15

16 c) Üstlenilen enerji ve/veya kapasite alımları çerçevesinde piyasada yer alan gerçek ve tüzel kişilere enerji ve/veya kapasite satışı yapılabileceği, d) Satın alınan elektrik enerjisinin ortalama maliyetini ve üstlenilmiş olan diğer yükümlülükleri yansıtan ve düzenlemeye tabi olan bir toptan satış tarifesinin hazırlanacağı, Kurul onayını müteakip eşit taraflar arasında ayrım gözetilmeksizin uygulanacağı, toptan satış tarifesinin hiçbir şekilde ve hiçbir yolla subvanse edilemeyeceği, e) EÜAŞ ve/veya bağlı ortaklıkları ve üretim lisansı sahibi tüzel kişiler ile yapılan anlaşmalar kapsamında Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezine verilebilecek tekliflerin, Kurul tarafından belirlenecek bir süre boyunca düzenlemeye tabi olacağı, f) Kanunun geçici 6. maddesi kapsamında Kurul tarafından yapılacak düzenleme çerçevesinde, üretimleri ve/veya kapasiteleri TETAŞ a tahsis edilmiş olan EÜAŞ ve/veya bağlı ortaklıklarına ait üretim tesislerinin kapasitelerinin TETAŞ tarafından lisans sahibi diğer tüzel kişilere tahsis edilebileceği, g) İlgili mevzuat çerçevesinde Kurul tarafından lisansına derç edilmiş bulunan TETAŞ a özgü diğer hükümlere uyulacağı, hükme bağlanmıştır yılında yürürlüğe giren 6446 sayılı Kanun kapsamında Tedarik Şirketi Lisansı ile görev yapacak olan TETAŞ, konuya ilişkin düzenlenecek ikincil mevzuat ile değişecek/verilecek görev ve yetkileri ile sektörde faaliyetlerini sürdürecektir. 16

17 ENERJİ ALIŞ ENERJİ SATIŞ EÜAŞ HES YAP İŞLET SANTRALLARI - Gebze Doğalgaz - Adapazarı Doğalgaz - İzmir Doğalgaz - Ankara Doğalgaz - İskenderun İthal Kömür Santralı % 23,9 % 50 KAMU DAĞITIM ŞİRKETLERİ % 53 - BOĞAZİÇİ EDAŞ - DİCLE EDAŞ - VAN EDAŞ - AKDENİZ EDAŞ - İST. AND. YAKS. EDAŞ - ARAS EDAŞ - TOROSLAR EDAŞ - GEDİZ EDAŞ YAP İŞLET DEVRET SANTRALLARI - Trakya DGKÇ S. - Unı-Mar DGKÇ S. - Esenyurt DGKÇ S. - Ova DGKÇ S. - Birecik HES - Yamula HES - Çamlıca-1 HES - Ahiköy-I HES - Ahiköy-II HES - Aksu-Çayköy HES - Çal HES - Dinar-II HES - Fethiye HES - Girlevik-II HES-Mercan HES - Gönen HES - Suçatı HES - Sütçüler HES - Tohma-Medik HES - Gaziler HES - Alaçatı RES - Bozcaada RES % 16, Yılı Tüketim Türkiye: 242 Milyar kwh TETAŞ SATIŞ: 82 Milyar kwh TETAŞ ın Payı: % 34 ÖZEL DAĞITIM ŞİRKETLERİ % 42,3 DİREKT MÜŞTERİLER % 2,4 - KAYSERİ ve CİV. ELEK. T.A.Ş. - MERAM EDAŞ - BAŞKENT EDAŞ - AYDEM - SAKARYA EDAŞ - OSMANGAZİ EDAŞ - ÇORUH EDAŞ - ÇAMLIBEL EDAŞ - ULUDAĞ EDAŞ - YEŞİLIRMAK EDAŞ - FIRAT EDAŞ -AKEDAŞ -TRAKYA EDAŞ TCDD(33) SANAYİ MÜŞTERİSİ (8) İÇ İHTİYAÇ (11) İHD SANTRALLARI - Çayırhan TS - Hazar-I-II % 4,4 PMUM % 2,2 PMUM PMUM İTHALAT/MÜBADELE Gürcistan-Acara Azerbaycan-Nahçivan % 4,7 % 0,4 İHR/MÜB. % 0,1 Gürcistan-Acara Azerbaycan-Nahçivan 17

18 İhracat (GWh) İthalat (GWh) Tüketim (TWh) Üretim (TWh) Kurulu Güç (MW) Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş Elektrik Piyasasının oluşumu ve rekabet ortamına yumuşak bir geçişin sağlanması misyonunu üstlenen ve ilk yıllarda ülke elektrik ticaretinin yüzde ini kontrol eden TETAŞ ın, 1 Ağustos 2006 tarihinden sonra alım/satım portföy yapısının değişmesi sonucu, piyasadaki payı, 2012 yılı verilerine göre, yüzde 34 olmuştur TÜRKİYE TETAŞ Portföyü (Yİ+YİD+İHD+EÜAŞ) TETAŞ ın Payı (%) 38,48 42,11 42,78 40,84 39,15 38,83 37,92 35,40 31,98 29,93 27,72 TÜRKİYE TETAŞ (Alınan Enerji) TETAŞ'ın Payı (%) 82,09 80,50 80,09 79,58 69,33 46,52 43,82 43,35 41,21 35,87 35,15 TÜRKİYE TETAŞ (Satılan Enerji) TETAŞ'ın Payı (%) 76,94 77,48 77,87 78,00 67,92 45,97 43,08 42,78 40,52 35,06 33,88 TÜRKİYE TETAŞ TETAŞ'ın Payı (%) ,45 9,11 7,26 TÜRKİYE TETAŞ ,5 378,7 403,4 325,7 14,9 31,6 330,71 627,10 19,425 12,876 TETAŞ'ın Payı (%) 100,00 68,40 33,10 22,44 14,57 0,62 2,82 21,39 32,70 0,53 0,86 18

19 Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş Miktar TWh 250 TÜRKİYE ELEKTRİK TÜKETİMİNDE TETAŞ'IN PAYI TÜRKİYE Tüketim TETAŞ Satılan Enerji TETAŞ'IN TÜRKİYE ELEKTRİK TÜKETİMİNİ KARŞILAMADAKİ PAYI (2012) Diğer Kaynaklar 160 Milyar kwh % 66 TETAŞ 82 Milyar kwh % 34 Türkiye Toplam Tüketimi: 242 Milyar kwh 19

20 31,846 12,255 35,587 14,985 36,824 15,755 15,855 38,820 40,502 15,855 40,836 15,855 15,855 15,846 15,838 15,838 15,817 41,817 44,761 49,524 52,911 57,058 Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş Miktar MW TÜRKİYE VE TETAŞ PORTFÖYÜ KURULU GÜCÜ TÜRKİYE KURULU GÜCÜ TETAŞ POTFÖYÜ KURULU GÜCÜ TETAŞ PORTFÖYÜNÜN TÜRKİYE KURULU GÜCÜNDEKİ PAYI TÜRKİYE KURULU GÜCÜ 72% TETAŞ PORTFÖYÜ KURULU GÜCÜ 28% Not: TETAŞ kurulu gücüne EÜAŞ tan alınan 7000 MW dahildir. 20

21 26,79 25,71 89,11 87,35 86,95 85,34 84,15 83,03 87,03 85,26 82,28 80,75 83,56 82,21 106,23 101,99 113,17 109,37 120,69 116,82 128,89 125,42 122,22 118,61 Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş TETAŞ IN ENERJİ ALIM-SATIM FAALİYETLERİ 1 Ekim 2001 tarihinde faaliyetine başlayan TETAŞ ın yıllar itibariyle alıp sattığı enerji miktarları aşağıdaki tabloda verilmiştir Enerji Alış-Satış Miktarlarının Yıllara Göre Dağılımı DÖNEM MİKTAR TWh ALINAN ENERJİ SATILAN ENERJİ ORTALAMA ORTALAMA TUTAR TUTAR TARİFE TARİFE MİKTAR TWh MilyonTL Milyon $ Krş/kWh c/kwh Milyon TL Milyon $ Krş/kWh c/kwh 2001* 26, , ,30 6,33 4,35 25, , ,80 4,57 4, , , ,10 6,82 4,47 101, , ,30 7,95 5, , , ,90 7,42 4,96 109, , ,90 8,10 5, , , ,40 7,76 5,47 116, , ,00 8,19 5, , , ,56 7,76 5,74 125, , ,18 8,03 5, , , ,73 8,97 6,02 118, , ,20 9,04 6, , , ,93 8,34 6,42 87, , ,78 9,16 7, , , ,17 11,52 8,88 85, , ,32 11,07 8, , , ,88 11,04 7,09 83, , ,07 13,31 8, , , ,83 12,79 8,59 85, , ,74 14,68 9, , , ,09 14,13 8, , ,93 13,85 8, , , ,34 17,22 9,59 82, , ,49 18,80 10,47 * 2001 değerleri son 3 aylık dönemi kapsamaktadır. Miktar TWh YILLARI TETAŞ TARAFINDAN ALINAN- SATILAN ENERJİ ALINAN ENERJİ SATILAN ENERJİ 21

22 2012 Yılında TETAŞ Tarafından Alınan Enerjinin Dağılımı KAYNAK 2012 YILINDA ENERJİ ALIMI YAPILAN KAYNAKLAR ALINAN ENERJİ (kwh) 2012 Toplam Enerji İçindeki Payı (%) EÜAŞ YAP-İŞLET SANTRALLARI (Yİ) YİD TERMİK GRUBU ,19 YİD HİDROLİK GRUBU ,27 YİD RÜZGAR GRUBU ,1 YAP-İŞLET-DEVRET SANTRALLARI TOPLAMI ,6 İŞLETME HAKKI DEVİR SANTRALLARI (İHD) ,4 PİYASA MALİ UZLAŞTIRMA (PMUM) ,7 GÜRCİSTAN-ACARA (Mübadele) ,04 AZERBAYCAN-NAHCIVAN (Mübadele) ,34 İTHALAT/MÜBADELE TOPLAM ,3 TOPLAM ,00 EÜAŞ %24 Yap İşlet Santralları %50 Yap İşlet Devret Santralları %16,6 İthalat/Mübadele %0,3 PMUM %4,7 İşletme Hakkı Devir Santralları %4,4 22

23 2012 Yılında TETAŞ Tarafından Satılan Enerjinin Dağılımı 2012 YILINDA ENERJİ SATIŞI YAPILAN MÜŞTERİLER MÜŞTERİLER SATILAN ENERJİ (kwh) 2012 Top.Payı (%) KAMU DAĞITIM ŞİRKETLERİ ÖZEL DAĞITIM ŞİRKETLERİ ,3 TCDD (33) ,28 SANAYİ MÜŞTERİLERİ (8 ) ,09 İÇ İHTİYAÇ MÜŞTERİSİ (11) ,03 DİREKT MÜŞTERİLER TOPLAMI ,4 PİYASA MALİ UZLAŞTIRMA (PMUM) ,2 AZERBAYCAN-NAHCIVAN (Mübadele) ,1 TOPLAM ,00 Kamu Dağıtım Şirketleri %53 Özel Dağıtım Şirketleri %42,3 İthalat/Mübadele %0,1 PMUM Direkt %2,2 Müşteriler %2,4 23

24 V- ULUSLARARASI ELEKTRİK TİCARETİ Enterkonneksiyon hatları, serbest piyasa modelinin yaygınlaşması ile uluslararası ticareti özendirerek bölgesel ve kıtasal pazarların oluşturulması amacıyla kullanılmaya başlanmıştır. Böylece, Elektrik sisteminin kapasite ve yedek paylaşımı ile daha ekonomik, kaliteli ve güvenilir işletilmesi sağlanmaktadır. Ülkemizde uluslararası elektrik ticareti ile ilgili olarak, 4628 sayılı Kanun çerçevesinde oluşturulan enerji piyasası Mevzuatında; Uluslararası enterkonneksiyon şartını sağlayan ülkelere veya ülkelerden elektrik ihracatı veya ithalatının; Kanun, Elektrik Piyasası İthalat ve İhracat Yönetmeliği, Lisans Yönetmeliği, Elektrik Piyasası Şebeke Yönetmeliği, Elektrik Piyasası Dağıtım Yönetmeliği ve ilgili diğer ikincil mevzuat hükümlerine uygun olarak sadece TETAŞ, özel sektör toptan satış şirketleri, perakende satış şirketleri ve perakende satış lisansı sahibi dağıtım şirketleri tarafından yürütülebileceği, İthalat ve/veya ihracat faaliyetine Kurul onayı ile izin verilmeden önce, EPDK, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığının onayı ile TEİAŞ ve/veya ilgili dağıtım şirketinin teknik konulara ilişkin görüşünün alınması gerektiği, Sınır ötesi ticaret ve kısıt yönetimine ilişkin olarak, Enterkonneksiyon Hatlarının Kapasite Tahsisine Yönelik Usul ve Esaslar Kurul tarafından onaylanmış olup, aynı enterkonneksiyon hattını kullanmak üzere başvuruda bulunan birden fazla tüzel kişinin olması halinde, TEİAŞ tarafından, lisans sahibi tüzel kişilerin ihaleye katılmaları ve kısıt yönetim bedeli için teklif vermeleri isteneceği ve kapasitenin, lisans sahibi tüzel kişilerin verdiği teklifler bazında tahsis edileceği, Enterkonneksiyon hatlarını kullanan lisans sahibi tüzel kişilerin, kısıt yönetim bedeline ilaveten, Elektrik Piyasası Tarifeler Yönetmeliği ve ilgili tebliğlerde belirlenen usul ve esaslara uygun olarak, TEİAŞ ve/veya ilgili dağıtım lisansı sahibi tüzel kişilere, ithalat ve/veya ihracat faaliyeti çerçevesinde sistem kullanımına yönelik ödeme yapmalarının zorunlu olduğu, Enterkonneksiyon hattını kullanmak isteyen, sadece bir lisans sahibi olması halinde, ihale yapılmayacağı ve ilgili hattın kapasitesinin söz konusu lisans sahibi tüzel kişiye tahsis edileceği ve bu durumda, ilgili lisans sahibi tüzel kişinin kısıt yönetim bedeli de ödemeyeceği, hususları düzenlenmiştir. Sektörde faaliyet göstermek üzere 2013 yılı Mayıs ayı sonu itibariyle lisans almış olan 158 Toptan Satış Şirketinden, TETAŞ dışında bir şirkete elektrik enerjisi ihracatı, iki şirkete ise ithalat izni verilmiş ve bu husus EPDK tarafından lisanslarına derç edilmiştir. 24

25 Yakın zamana kadar, Türkiye ile komşu ülkeler arasındaki enerji alışverişi, ülkeler arasındaki enerji iletim hattı bağlantılarındaki kapasiteler, söz konusu ülkelerin enerji altyapı imkanları çerçevesinde enterkonneksiyon hattı üzerinden izole bölge besleme yöntemi ile yapılmıştır. Ülkemizin elektrik enerjisi alt yapısının geliştirilmesi ve Avrupa bölgesi enterkonnekte sistemi ile uyumlu hale getirilmesi çalışmaları kapsamında; Türkiye elektrik sisteminin ENTSO-E Avrupa Kıtası Senkron Bölgesi şebekesine bağlantısı Eylül 2010 da TEİAŞ tarafından gerçekleştirilmiş ve deneme işletmesi çalışmalarına 2011 yılında başlanmıştır. ENTSO-E bağlantısı, Türkiye elektrik sistemi ile Avrupa Kıtası Senkron Bölgesi arasında ticari elektrik alışverişini sağlayacak olup, ilk aşamada Yunanistan ve Bulgaristan ile sınırlı miktarda kapasite tahsisi uygulamasına başlanmıştır. TETAŞ IN İTHALAT/İHRACAT VE MÜBADELE FAALİYETLERİ Teşekkülümüzce, Bakanlığımız politikalarına paralel olarak, komşu ülkelerle ülkemiz arasındaki enerji iletim hattı bağlantılarındaki kapasiteler, söz konusu ülkelerin enerji alt yapıları, arz-talep durumları ve ithalat-ihracat imkanları izlenerek, ülkelerarası ilişkiler canlı tutulmuştur sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ve bu yöndeki diğer Mevzuat çerçevesinde, Teşekkülümüzce elektrik enerjisi ithalat, ihracat ve mübadelesi yapılmaktadır. Bu güne kadar, Türkmenistan Bulgaristan Nahçivan Özerk Cumhuriyeti Yunanistan İran Rusya Suriye Gürcistan Acara Özerk Cumhuriyeti ile elektrik enerjisi ithalatı, ihracatı ve mübadelesi yapılmıştır yılında Gürcistan Nahcivan ile enerji mübadelesi yapılmaktadır. 25

26 2012 yılında bölge ülkeleri ile yapılan enerji alışverişine ilişkin bilgiler aşağıda özetlenmiştir. Gürcistan- Acara Özerk Cumhuriyeti Gürcistan ın Acara Özerk Cumhuriyeti nde yılın belirli dönemlerinde enerji sıkıntısı yaşanması, su gelirlerinin fazla olduğu dönemlerde ise enerji fazlası olması nedeniyle enerji konusunda bölgesel işbirliği yapılması amacıyla Türkiye Cumhuriyeti Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ile Gürcistan Enerji Bakanlığı arasında Milletlerarası Anlaşma olarak 26 Eylül 2006 tarihinde imzalanan Elektrik Enerjisi Alış-Verişi Hakkında Protokol doğrultusunda Teşekkülümüz ile Adjarian Energy Company LLC (JSC Energo-Pro Georgia) arasında tarihli Mübadele Kapsamında Elektrik Enerjisi Alış-Veriş Anlaşması imzalanmıştır. Milletlerarası Anlaşmada değişiklik yapan ve anlaşmanın süresini 2 yıl uzatan 1 No lu Protokol ün tarihinde imzalanmasını takiben, TETAŞ ile JSC Energy-Pro Georgia arasındaki Elektrik Enerjisi Alış-Veriş Anlaşması tarihinde yenilenmiştir. Bu Anlaşma kapsamında Gürcistan dan 2012 yılında kwh elektrik enerjisi alımı yapılmıştır. Azerbaycan-Nahcivan Türkiye ile Azerbaycan arasında imzalanan enerji mübadelesi protokolleri çerçevesinde, 2012 yılında Azerbaycan ın Nahçivan Özerk Cumhuriyeti ne kwh enerji verilmiş ve kwh elektrik enerjisi alımı yapılmıştır YILLARI İTHALAT VE İHRACAT FAALİYETLERİMİZ İTHALAT İHRACAT 26

27 27

28 VI- PAZAR YAPISI VE GÖSTERGELERİ 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanununun temel hedefi; elektriğin yeterli, kaliteli, sürekli, düşük maliyetli ve çevreye uyumlu bir şekilde tüketicilerin kullanımına sunulmasıdır. Bunun için de, rekabet ortamında özel hukuk hükümlerine göre faaliyet gösterebilecek mali açıdan güçlü, istikrarlı ve şeffaf bir elektrik piyasasının oluşması için gereken yasal ve idari düzenlemeler gerçekleştirilmektedir. Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliğinin 1 Ağustos 2006 tarihinde nakdi olarak uygulanmaya başlanılmasıyla, arz güvenliğine yönelik piyasa eksenli çözümler üretilmesi hedeflenmiştir. Piyasanın enerji ihtiyacının yada fazlalığının göstergesi, dengeleme piyasasında oluşan sistem dengesizlik fiyatlarının yüksekliği yada düşüklüğü ile doğru orantılıdır. Kısaca sistem dengesizlik fiyatları üretim tesisi yatırımcısının yatırımını gerçekleştirip gerçekleştirmeyeceğine karar vermesinde önemli bir etkendir. Söz konusu fiyatlar, aynı zamanda, piyasa katılımcıları arasında imzalanan ikili anlaşmalar için de referans olarak kullanılmaktadır. Serbest/rekabetçi piyasanın tam olarak amacına ulaşabilmesi ve uzun vadeli arz güvenliğinin ülkemizde tesis edilebilmesi için, şeffaf spot fiyatların ve likid forward piyasaların oluşturulması gerekmektedir tarihinde Resmi Gazetede yayımlanan Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği ile saatlik uzlaştırmaya dayalı Gün Öncesi Planlama ve Dengeleme Güç Piyasası yapısı uygulamasına, birinci aşamada sanal olarak, 1 Aralık 2009 tarihinden itibaren de nakdi uygulamaya geçilmiştir. Gün Öncesi Piyasasında uzun ve orta dönemli ikili anlaşmalar dışında da enerji ticareti yapılması amaçlanmıştır. Böylece dengeleme-uzlaştırma sadece mevcut anlaşmalardan farkların dengelenmesi ve uzlaştırılmasına münhasır olacak, piyasa katılımcıları gün öncesi piyasasından bir gün sonrası dahil olmak üzere kısa ve orta vadeli spot alım-satım işlemleri yapabileceklerdir. Dağıtım Şirketlerince yürütülen dağıtım ve perakende satış faaliyetlerinin ayrı tüzel kişilikler altında yürütülmesini sağlamak amacıyla alınan Dağıtım ve Perakende Satış Faaliyetlerinin Hukuki Ayrıştırılmasına İlişkin Usul ve Esaslar hakkındaki Kurul Kararı tarihli Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Piyasada ayrı tüzel kişilikler olarak faaliyet gösterecek olan Dağıtım ve Perakende Satış şirketleri ile TETAŞ arasında tarihinden itibaren geçerli olacak şekilde enerji satış sözleşmeleri, 2012 yılı sonunda yapılmıştır. Yeni piyasa yapısında tüm tüketicilerin tedarikçilerini seçme serbestisine sahip olmaları hedefi doğrultusunda 2005 yılından itibaren sürekli düşürülen Serbest Tüketici Limiti; 2011 yılı başında kwh a, 2012 yılı başında ise, kwh a düşürülmüş, piyasa açıklık oranı yaklaşık %84 olarak gerçekleşmiştir yılında yürürlüğe giren Elektrik Piyasası Arz Güvenliği Strateji Belgesinde 2015 yılı sonunda sıfıra düşürülmesi hedeflenen Serbest Tüketici Limiti, 2013 yılı başında, kwh olarak belirlenmiştir. 28

29 Pazar yapısındaki değişim hedeflerini ve gelişmelerin planlı şekilde ilerlemesini sağlamak amacıyla 2004 yılında yürürlüğe konulan Elektrik Enerjisi Sektörü Reformu ve Özelleştirme Strateji Belgesi nde yer alan TEDAŞ bünyesindeki Dağıtım Şirketlerinin özelleştirilmesi çalışmalarına 2006 yılında başlanmış; 2012 yılı sonu itibariyle 21 bölgeden 13 ünün işletmesi özel sektöre devredilmiştir. Aynı belgede yer alan EÜAŞ bünyesindeki üretim tesislerinin özelleştirmesi ise, birkaç küçük HES dışında gerçekleşememiştir yılı içinde bu çalışmaların hızlandırılması ve önemli sayıda ve güçte EÜAŞ santralının özelleştirilmesi hedeflenmektedir. Mart 2013 te yürürlüğe giren 6446 sayılı yeni Elektrik Piyasası Kanunu, elektrik sektöründeki ticaretin borsa ortamında yürütülmesinin, sektöre yatırımları/arz güvenliğini destekleyecek sermaye aktarımına imkan sağlayacak düzenlemelerin yapılmasını öngörmektedir. Bu kapsamda, organize toptan elektrik piyasasının işletimini üstlenmek üzere sermayesinin büyük bir kısmı özel sektöre ait olacak şekilde Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketi (EPİAŞ) kurulacaktır. VII- PAZAR EĞİLİMLERİ VE BÜYÜME POTANSİYELİ 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu çerçevesinde arz güvenliğine yönelik, piyasa eksenli çözümler üretilmesi amacıyla oluşturulan bu piyasanın tam manasıyla amacına ulaşabilmesi bir başka deyişle uzun vadeli arz güvenliğinin ülkemizde tesis edilebilmesi için mevcut piyasada talep tarafının katılımının sağlanması gerekmektedir. TEİAŞ tarafından dönemi için hazırlanan kapasite projeksiyonuna göre, ülkemizde elektrik enerjisi talebinde yılda yaklaşık %7,5 artış (düşük senaryoda 6,5) öngörülmekte ve talebin önümüzdeki 10 yılda %75-93 artması öngörülmektedir. Ülkemizdeki piyasanın büyüme potansiyeline sahip olduğu ve yukarıda ifade edilen bir pazar yapısının oluşturulması ile de yatırımcının tercihinin ülkemiz yönünde olacağı düşünülmektedir. TETAŞ bu pazarda taahhütlerini mevcut ve değişecek mevzuat çerçevesinde yerine getirmeye devam edecektir yılı, elektrik dağıtımındaki özelleştirmeler ve üretim yatırımlarındaki artışlar ile sektör yapısının önemli ölçüde değiştiği, nihai Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği ile düzenlenmiş olan Gün Öncesi Planlama ve Dengeleme Güç Piyasasının devreye girmesi ile de elektrik ticaretinin daha rekabetçi bir seviyeye geldiği, kamu payının azaldığı bir dönem olmuştur yılı sonu itibariyle Toplam 21 Dağıtım Şirketinin 13 ü özel sektör, 8 i kamu şirketleri tarafından işletilmektedir. Sisteme yeni katılan üretim tesisleri ile 2012 yıl sonu verilerine göre, ülke kurulu gücünde %7,9 oranında artış meydana gelmiştir. Türkiye toplam üretiminin %38 i kamu şirketleri, %62 si ise özel sektör tarafından işletilen santralarda gerçekleştirilmiştir. 29

30 TÜRKİYE ELEKTRİK ENERJİSİ SEKTÖRÜNDE ÖZEL SEKTÖR-KAMU PAYLARININ GELİŞİMİ ÜRETİM İLETİM TOPTAN SATIŞ DAĞITIM ÖZEL ÖZEL%5 %30 ÖZEL %62 KAMU KAMU ÖZEL KAMU ÖZEL* KAMU %100 %100 %66 %95 %62 %70 KAMU %38 KAMU %34 KAMU % / * 2012 Yılı sonu itibariyle toplam 21 Dağıtım Şirketinin 13 ü özel şirketler tarafından işletilmektedir. Dünyada ve ülkemizde yaşanan ekonomik ve politik gelişmelerle doğrudan etkileşim içinde olan Türkiye elektrik piyasası; 2008 yılının son çeyreğinde daralan, ancak 2010 yılı ile toparlanmaya başlayan ve 2012 yılında da devam eden talep artışının gerektirdiği yatırım ihtiyacı ve bu ihtiyaçlar çerçevesinde geliştirilmekte olan mevzuat altyapısı, gelişen ticaret ortamı ve ihtiyaç duyulan yeni insan kaynağı profili ile son derece dinamik bir süreçten geçmektedir. Global krizin ülkedeki etkilerinin görülmeye başladığı 2008 yılı son çeyreğinden itibaren başlayan ve 2009 yılında %2 azalış olarak gerçekleşen elektrik tüketimindeki duraksama ve azalış eğilimi, 2010 yılı ile toparlanma trendine girmiş ve bir önceki yıla göre % 8,5 artış olarak gerçekleşmiştir yılında tüketimdeki artış devam etmiş ve bir önceki yıla göre % 5,2 artış ile 242 GWh olarak gerçekleşmiştir. 30

31 Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş YILLARI ELEKTRİK ÜRETİM/TÜKETİM VE KURULU GÜÇ DEĞERLERİ YILLAR TÜRKİYE ÜRETİM (GWh) DIŞ ALIM (GWh) DIŞ SATIM (GWh) TÜRKİYE TÜKETİM (GWh) TÜRKİYE KURULU GÜÇ (MW) Miktar TWh YILLARI TÜRKİYE TÜKETİMİ

32 VIII- GELECEĞE YÖNELİK PLANLAR TETAŞ, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı koordinasyonunda gerçekleştirilen ve parçası olduğu reform çalışmaları kapsamında operasyonel ve organizasyonel bir dönüşüm geçirmiş, bu çerçevede almış olduğu Danışmanlık Hizmeti neticesinde, Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliğinin nakdi uygulamasına yönelik Geçiş Dönemi Sözleşmeleri ni hazırlamış ve; Bu sözleşmelerin miktar ve fiyat parametrelerini hesaplamak, Gün Öncesi Piyasa, Gerçek Zamanlı Dengeleme Piyasası ve İkili Anlaşmalar Piyasasında elektrik alımı ve satımı yapabilmek, Dengeleme Birimlerinin Günlük ve saatlik Üretim Programları ile Yük Alma ve Yük atma Teklif Fiyatlarını verebilmek, için gerekli olan bilişim alt yapısını kurmuştur. Bu yapılanma çalışmaları sonucunda TETAŞ, 01 Ağustos 2006 da başlayan yeni elektrik piyasasında yerini almış ve kamu tarafından imzalanmış uzun dönemli enerji alım anlaşmaları ile Bakanlık politikaları çerçevesinde verilen görevler kapsamında satın aldığı enerjiyi, enerji satış portföyünü oluşturan taraflar arasında ayrım gözetmeksizin satarak, ülke ekonomisinin işleyebilmesi için temel girdi olan elektrik enerjisinin kesintisiz ve sürekli temininde önemli bir rol üstlenmiştir. Elektrik Piyasasının oluşumu ve rekabet ortamına yumuşak bir geçişin sağlanmasını temin etmek bağlamında; ilk yıllarda ( ) ülke elektrik ticaretinin % 85 ini kontrol eder konumda olan TETAŞ ın, 1 Ağustos 2006 tarihinden sonra Geçiş Dönemi Sözleşmelerinin (GDS) yürürlüğe girmesiyle birlikte alım/satım portföy yapısı ve Türkiye elektrik piyasasındaki payı 2012 yılı verilerine göre % 34 olmuştur sayılı Kanun ile oluşturulan yapıda TETAŞ ın, üstlendiği görevler kapsamında ülke enerji ticaretindeki rolünü giderek azaltması öngörülmüştür. Öte yandan sektördeki orta-uzun dönemde arz güvenliğinin sağlanması ve yeni yatırımların teşviki ile teknoloji transferi gerçekleştirilmesi amacıyla Milletlerarası Anlaşma kapsamında tesis edilmek üzere Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı koordinasyonunda çalışmalarına devam edilmekte olan Nükleer Güç Santrallarında üretilecek elektriğin yarısının TETAŞ tarafından satın alınması öngörülmektedir. Ayrıca, ülke elektrik arz-talep dengesi çerçevesinde, Hükümetlerarası anlaşmalara bağlı olarak ilgili ülke elektrik kuruluşları ile TETAŞ arasında imzalanan ve imzalanacak ithalatihracat anlaşmaları kapsamında, ülkelerarası enerji alışverişi görevini de sürdürecektir. 32