TMMOB makina mühendisleri odası yayını AĞUSTOS 1992

Transkript

1 TMMOB makina mühendisleri odası yayını AĞUSTOS 1992 TMMOB Tekstil Mühendisleri Odası Kuruldu. GYPEK Toplantısı Yapıldı. 35 Yıl önce Mühendis ve Makina: Fabrikada Misafir Günü" KİMLİK KARTINIZI YENİLEDİNİZ Mİ?

2 SEÇERKEN DÜŞÜNÜN!. VANA BİRKEZ ALINIR. % loosızdırmazlık Enerji tasarrufu sağlar. Çevreyi kirletmez Akışkan kaybına neden olmaz Çok kısa zamanda kendini amorti etmesi nedeniyle EKONOMİKTİR. KLINGER YAKACIK YAKACIK MAKİNE FABRİKASI DÖKÜM VALF, SANAYİ ve TİCARET AŞ. MERKEZ. Kemeraltı Cd. Bankalar Han. K Karaköy-lst. Tel: (4 Hat) Tetex: ymf tr. Fax: FABRİKA.Ankara Asfaltı Üstü Kartal-İstanbul Tel: Fax: MAĞAZA.Necatibey Cad. Karantina Sok, N.7 Karaköy-lstanbul Tel: ANKARA. Tel: Fax: IZMİR.Tel: ADANA. Tel: BURSA.Tel:

3 kondenstop ve kontrol cihazlarında dünyada lider.. spira / sarco KONDENSTOPLAR Termodinamik Basınç Dengeli Termostatik Şamandralı Ters Kovalı Bimetalik BASINÇ DÜŞÜRÜCÜ % TERMOSTATİK VANA» NEMLENDİRİCİ BUHAR SAYACI ı HAVA ATICI (Air vent) * AIR TRAP (Hava Kapanı) ŞİRKET MERKEZİ Kemeraltı Cd. Bankalar Han K Karaköy-istanbul Tel : (4 Hat) Tlx : ymf tr Fax: YAKACIK MAKİNE FABRİKASI DÖKÜM, VALF SANAYİ ve TİCARET A.Ş. FABRİKA Ankara Asfaltı Üstü Kartal-istanbul Tel : Fax : MAĞAZA Necatibey Cad. Karantina Sk. No.7 Karaköy-istanbul Tel: ANKARA Strazburg Cad. No: 32/3 Sıhhiye-Ankara Tel : Fax : İZMİR Akdeniz Cad Anba iş Hanı No:8 1/107 Pasaport-izmir Tel : Fax : ADANA AbidinpaşaCad. Bakır iş Hanı Kat: 2 No: 202 Adana Tel: Fax : BURSA Ulu Cad. Onur İş Hanı No: 16 Kat: 1 Bursa Tel:

4 KLİMA VE ISITMA OTOMATİK KONTROL SİSTEMLERİ ENDÜSTRİYEL OTOMATİK KONTROL SİSTEMLERİ YANGIN ALGILAMA,SÖNDÜRME SİSTEM VE POMPALARI DOĞAL GAZ EMNİYET VE KONTROL ELEMANLARI HAVA FİLTRELERİ (TORBA, ABSOLUTE, ELEKTROSTATİK) KALORİMETRE VE YAKIT SAYAÇLARI, DEBİ ÖLÇERLER AKUSTİK VE YANGIN KAPILARI.ÖZEL KAPILAR,MENFEZLER SIĞINAK KORUMA,HAVALANDIRMA, FİLTRE ELEMANLARI SAUTER-EBERLE-ERIE-AFRISO-HONSBERG MOORE-WHESSOE -MTL-WESTRONICS-ADAREG-BAEU PYROTRONICS - V1KING - PEERLESS - PYRO -CHEM - INTUMEX DUNGS-MEDENUS-GFG CAMRL -SOFILTRA -DEPARIA AOUA-METRO WATERLOO-JPM-BUCHELE-BOSTWICK ANDAIR fcpo SIVI SAYAÇLARI SİSTEM DOMİNO ISI SAYAÇLARI (KALORİMETRE) KALORİMETRE KONTROL PANELİ E M O TEKNİK MALZEME TİCARET VE SANAYİİ LTD. ŞTİ. ANKARA :Hirfanh Sokak 8/1 Gazi Osman Paşa Tel: (4) Hat Fax : (4) İSTANBUL: Necatibey Cad. Vekilharç Sok. 22/5 Kafaköy Tel: (1) Fax : (1)

5 AS KAYNAK... KAYNAKTA "AS Eczacıbası

6 M. F..%M^ ; Düşündüler ve kazanda teta'yı seçtiler doğalgazda da MERKEZ : Abıde-i Hürriyet Cad. Geçit Sk. No: 14/ Şişli/istanbul Tel : Telefax : FABRİKA: Sultançiftliği Köyü 50. Yıl Mah. Tel. : G.O.Paşâ-İST. yanınızda... KAZAN ve MAKİNA İMALAT SAN. ve TİC. A.Ş

7 SAYISAL KOORDİNAT OKUMA SİSTEMLERİ HASSAS, SÜRATLİ ve UCUZ İMALAT İÇİN Mevcut tezgahlarınızı SONY ile donatarak iş veriminizi, imalat kalitenizi ve kârınızı artırabilirsiniz. 0.5 MİKR(^ HASSASİYET. Elektrik kesilmelerinde dahi tezgahınızın ataletiyle yaptığı veya elle yaptırılan hareketleri tesbit edebilir. Toz, kir, yağ, soğutma sıvısı ve titreşimden katiyen etkilenmeyen Manyetik Metal alaşımdan yapılmış okuma cetvelleri. Geometrik boyut kontrolü ve markalama kolaylığı için, Referans Noktası Algılayıcısı. Stoktan teslimat, Türkiye'nin her yerinde ücretsiz montaj ve iki yıl garanti. Programlanan 4 noktada röle çıkışı ile tezgahınızı yarı nümerik kontrola çıkarılabilir. Digitaliniz Bor Yağında Çalışıyor mu? Sony Magnescale Her koşulda Çalışır 2YIL GARANTİ 4 LH20 fi Distribütörü : BURLA Makina Ticareti ve Yatırım A.Ş. LH12* Merkez: Voyvoda Cad Karaköy/İstanbul Tel: /10 Hat Fax: Ankara Şubesi: Tunus Cad. 5/ Yenişehir/Ankara Tel: / 3 Hat Fax:

8 Önümüzdeki yüzyılın ısıtma sistemi hazır. Demirdöküm Kombi Hem şofben hem kat kaloriferi Bugüne kadar gördüğünüz cihazlara benzemiyor... İleri bir teknolojinin ürünü Demirdöküm Kombi. Çağdaş enerji kaynağı doğalgazın hakkını veren, en kapsamlı, en ekonomik biçimde yararlanmanızı sağlayan üstün bir mühendislik ürünü... Boyutları küçük Son derece pratik boyutlarıyla yer kaplamıyor; depo, tadilat gerektirmiyor. Duvara asılıyor. Çift fonksiyonlu Bağımsız ısınma: Yaşadığınız mekanın her köşesini istediğiniz sıcaklıkta ısıtıyor. Sizi yakıt taşıma, kuyruğa girme, önceden yakıta para bağlama, balkona, çatıya depo yapma derdinden kurtarıyor. Anında sıcak su: Musluğu açtığınız anda dilediğiniz ısıda sıcak suya kavuşuyorsunuz. Demirdöküm Kombi'nin Kullanımı olağanüstü kolay; bütün ana parçalan cihaz içine yerleştirilmiş olduğundan montajı kısa sürede yapılır. Demirdöküm markası güvencenizdir. Demirdöküm Kombi size çağdaş tüketiciyi koruma anlayışıyla sunuluyor; Demirdöküm Doğalgaz ve Isı Danışma Merkezleri'nin ücretsiz danışmanlık hizmetlerinden yararlanacak, ülke çapında yaygın servisin güvencesinde olacaksınız. Daha şimdiden doğalgaza geçen binlerce ailenin tercihi Kombi... sfe de tanışın, Kombi'ye bugünün fiyatlarıyla sahip olun. Bu konforu yaşamak sizin de dd Demirdöküm hakkınız! Doğalgazda ileri teknoloji Doğalgazla, dilerseniz tüpgazla Genel Müdürlük: Mürbasan Sok. Koza iş Merkezi C Blok Kat; Balmumcu-Istanbul Tel: (1) (10 Hat) Faks: (1) Satış ve Pazarlama Grubu: Talat Paşa Cad. Harmancı Sok. Darüşşafaka Tozan İş Hanı No: 3 Levent Tel: (1*) (7 Hat) Doğalgaz ve Isı Danışma Merkezleri: İstanbul Talat Paşa Cad. Harmancı Sok. Darüşşafaka Tozan tş Hanı No: 3 Levent Tel:(l> (7Hat> izmir : Vasıf Çınar Bulvarı Arkadaş Apt. 19-B Alsancak - İzmir Tel: (51) Bursa : A. Haindi Tanpınar Cad. No: 5/A Bursa Tel: (24) Ankara : Cinnah Cad. l/b Kavaklıdere - Ankara Tel: (4) 167 H7 78 Samsun : Cumhuriyet Meydanı Cumhuriyet İş Hanı No: l/b Tel: (36)

9 AĞUSTOS/AUGUST Cilt/Vol.: 33 Sayı/No.: 391 MMO Adına Sahibi (Publishen: Murat ÖNDER Sorumlu Yazı işleri Müdürü (Managing Editör): Suat Sezai GÜRÜ Yayın Sekreteri (Publishing Secretary): Nihat ANG! Yayın Kuruhi (Publishing Board): Barbaros TUNCER Yusuf TEKİM Müfit GÜLGEÇ Vedat HAKSÂL Yunus YENER Melih ŞAHİN Ali Ekber GÖÇMEN Bu Sayıda Katkıda Bulunanlar (Advısıng Sîaff for this ıssue) Prof Dr. Fevzi ERCAN Doç.Dr.Ali SÜRMEN Doç.Dr. Orhan DURGUN Doç.Dr. Remzi ÇETİN Yrd.Doç.Dr Ömer S.MERTBAŞ Yrd.Doç.Dr Emin GÜLLÜ Öğr. Gör. irfan KARAGÖZ Grafik ı Ortıan ŞAPÇI Reklam Yönetmeni (Advertising Representative): Nermir! ÖZBAKİ Dizgi ftype Setîing) GOŞA AJANS Baskı (Printing by) Ersa Matbaacılık Yönetim Yeri (Head Office) Sümer Sokak No: 36/1 A Demirtspe, ANKARA Tel: Bsx: Baskı Sayısı: Adet Fiatı : TL Abone (Yıllık): TL. Kalite Kontrol Kavramları ve Uygulamaları O.Tuğrul GÖNCEL Kulak Koruyucuları Mustafa TAŞYÜREK I Borularda Basınç Kaybının Ölçülmesinde Kullanılan Bir Deney Düzeneğinin Tasarımı ve imalatı Beşir ŞAHİN] Vedat ÇEKİCİ \ Ark Plazma Generatöründe Kullanılan Argon Gazının Yüksek Sıcaklıktaki Termodinamik Özelliklerinin Hesaplanması Ahmet T.BULGANl Adnan SÖZEN Doğalgazın Tek Silindirli İçten Yanmalı Bir Motorda KullanîlaBilme Olanağının Güç Döndürme Momenti ve Özgül Yakıt Tüketimi Yönünden Araştırılması Kamil ARİBAŞ Sami ÇOLAK 35 Yıl Önce Mühendis ve Makina Odadan Quality Control Concepts and theiı Applications Protective Equipment for Ears Against Noise Desing and Construction of Apparatus Used for Pressure Drop Measurment of Pipe Flow Colculation of The Thermodynamic Properties öf Argon Gaz VVhich is used in Ark Plasma Generator in High Temperatures Calculation of the Moment, Povver and Specific Fuel Comsunption for Using a Single Cylinder Sparklgnition Engine Povvered by Natural gas. 35 Years Ago Mühendis ve Makina From the Chamber GENEL MERKEZ Sümer Sokak 36/1-A Demirtepe/ Ankara Tel- (4) Fax: ANKARA ŞUBESİ Sümer Sokak 36/ Demirtepe/ Ankara Tel: (4) İSTANBUL ŞUBESİ İstiklal Cad. 99 Ankara Işhanı Kat: 4 ; Beyoğlu/istanbul s Tel: (1) Faxr?1) İZMİR ŞUBESİ Ali Çetlnkaya 8ul No: 12 Kat Gündoğdu, Alsancak - İzmir Tl*:(51) ADANA ŞUBESİ 100. Yıl Bulvarı No; 122 Aldatmaz Apt.. Asmakaı 01140Seyhan/ADANA Tel: (71 ) Fax: (71) BURSA ŞUBESİ E. Bahçeler Mh. & vuneli Sk. Mühendisi T IÇ. hani Kat: 1 No: Bursa Tel (24) (3H*) I KOCAELİ ŞUBESİ Demiryolu Cad. Eski Pastane Sok. Belgin jsh. 11/ İzmit Tel: (21) I DİYARBAKIR BÖLGE TEMSİLCİLİĞİ Inanoğlu Cad. Ebru Apt kaî:1d.1 DİYARBAKIR Tel (831) ANTALYA BÖLGE TEMSİLCİLİĞİ Atatürk Cad. Uçar Işham Kat: Tel (31) SAMSUN BÖLGE TEMSİLCİLİĞİ istiklal Cad. No 35 Tel:-125!30 SAMSUN KONYA BÖLGE TEMSİLCİLİĞİ Hastane Cad. Doktorlar Işhanı No: 402 Kat: Tel (331) KONYA KAYSERİ BÖLGE TEMSİLCİLİĞİ Vatan Cad. Harb-iç Apt Ka!: KAYSERİ Tel: (35) TRABZON BÖLGEİEMSİLCU^! Uzun Sok EBAOÇi-rşıs Kal 4 Ne ? rei 03!! 17769

10 Teknik içerikli hatta "akademik" içeriği ağır basan bir sayıda sizlerle tekrar beraberiz. Bu dönemde odamızın yüzyüze kaldığı mali sorunlar nedeniyle dergi periyodundaki aksamalar bir takım güncel konuları (TMMOB İşyeri Temsilcilikleri kurulması, TMMOB Eylül etkinlikleri gibi) incelememizi ve TMMOB Başkanı Sn. Teoman Alptürk'le yapmayı planladığımız görüşmeyi ertelememize neden oldu. Dergimizin yayınlanmasındaki aksaklıklar nedeniyle sizlere zamanında ulaşamaması ve güncel birtakım gelişmelerden sizleri haberdar edemememiz haklı tepkilerinize neden oluyor. Dergi içeriğine; okunma oranı ve şekline ilişkin yüzyüze dile getirdiğiniz düşüncelerinizi bize yazarsanız üyeden sayfasında yer yereceğiz. Sadece dergimize yönelik eleştiri ve görüşlerinizi değil, işyerinizde karşılaştığınız olumlu ve olumsuz uygulamaları mühendislerin ekonomik ve demokratik (özlük) haklarına ilişkin görüşlerinizi, gündelik ve çalışma hayatınızda ilginizi çeken konuları da bize yazabilirsiniz. Katkılarınızla daha da gelişip güzelleşecek dergilerde buluşmak dileğiyle. YAYIN KURULU

11 ııııııııııııııııııııimiıııı ı ı ııııııııııııııııııımııııııııııııııııı ıı ı ııi 111 ıiı ıııııııı ıııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııımmıııııııııııııımıııııııııııııııııııııııııııııııııııı Kalite Kontrol Kavramları ve Uygulamaları O. Tuğrul GÖNCEL* Bu çalışmada kalite kontrol kavramlarına '"" değinilip, toplam kalite kontrol yönetiminde kalite çemberlerinin ve entegre kalite çemberlerinin uygulamasına yer verilmiştir.ayrıca 4 M sistemi olarak bihnen insan. Malzeme, Makina ve Metod faktörleri incelenerek ve bu sistemlerin! toplam kalite kontrol yönetiminde uygulamasına değinilmiştir. \ İn this work, quality control concepts, the : use ofquality cinies (PDCA} and integrated quality circles in total quality control system have been investigated. The appication of 4 M system, Man, Mateıial. Mac hine and Method in totai quality ı control well alsa be discussed. Kal,îlite ve kalite kontrol terimlerinin tanımlanması yapıldığında, kaliteyi değişik açılardan tanımlamanın mümkün olduğu görülür. Kaliteli bir ürün denildiğinde bazı kişilerin kaliteli ürün deyimi ile fiyatının yüksekliğini, bazılarının ise sağlamlığını ifade etmeye çalıştığı görülür. Bir fabrikada ölçüm yapan bir teknisyen yaptığı işin kalite kontrol olduğunu da düşünebilir. Bir üretim tesisinde kalite kontrolün kurularak uygulanabilmesi için her şeyden önce en vasıfsız işçiden, genel müdüre kadar tüm personelin kavramlar konusunda müşterek lisana sahip olmaları.. (1.3) gerekir Prof. Dr, Çukurova Üniversitesi, Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Endüstri Mühendisliği Bölümü Adana. Kalite birçok kişinin anladığı gibi "Mutlak anlamda en iyisi" demek değildir. Bir Jaguar marka otomobil ile bir Serçe marka otomobil arasında ne fark vardır diye sorulduğunda, "birincisinin kalitesi daha yüksektir" demeden önce düşünülmesi gerekir Her ikisi de aslında bire: otomobil olup, kullanım amaçları farklı olduğundan değişik tüketicilere hitap etmektedirler. Her iki tüketicinin tatmin olma seviyeleri farklı olması nedeniyle, bu farkın bedeli de her iki otomobil arasındaki fiyat farkına yansıtılacaktır IM. Kalite Kontrol eğitim kursiyerlerine kalite nedir sorusu yöneltildiğinde alınan yanıtlardan bazıları aşağıdaki gibidir. Kalite. - İyi ürün - Sağlamlık ve dayanıklılık - Kaliteli malzemeden imalat - Kullanım kolaylığı - Güzel görünüm - Hassas üretim demektir. Yukarıda ifade edilen, unsurların ötesinde, günümüzde "Kalite Kavramı" gözle görülmeyen, daha geniş kavramlar içermektedir. Bunlar ise - Teslimat Kalitesi Arzu edilen sayıda ve zamanda, istenilen şekilde malın teslim edilmesi gerekir. - Maliyet Kalitesi Müşteriye uygun fiyat, uygun ödeme şekli ve uygun bdkım maliyeti ile sunulması gerekir. - Satış Kalitesi Uygun ve aydınlatıcı broşürler ile satış elemanlarının müşteriye yaklaşımının sağlanması gerekir. - Firma Kalitesi Fima isminin sektörel etkinliğinin olması gerekir. - Servis Kalitesi Bakım ve çalışma talimatlarının yeterliği, servis müdahale hızının ve becerisinin sağlanması gerekir. Görüldüğü gibi, bugün kalite eskiden olduğu gibi yalnızca estetik, duygusal, fonksiyonel ya da malzemeye bağlı gösterge olmaktan çıkmış; müşteri isteklerinin ele alınmasından başlayarak ürünün kullanımı bitinceye dek geçen zaman içerisindeki değişik faktörleri içerir olmuştur. Böylece kalitenin anlamı "Tasarımcı" açısından daha iyiyi yapabilme kabiliyeti, imalatçı açısından standart ve spesifikasyonlara uygunluk, tüketici açısından ise performans, kullanıma uygunluk veya tüketici ihtiyaçlarını karşılama derecesidir diye tanımlanabilir. MÜHENDİS ve MAKİNA Cilt: 33 Sayı 391 AĞUSTOS1992

12 lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll Bütün ekonomik sistemlerin tüketiciyi tatmine yönelik olması nedeniyle tüketicinin bakış açısı en yaygın kullanılan tanımdır. Japon işletmelerinde sık sık görülen: "En Son Kalite Kontrol'cü Müşteridir, Unutma!" Söylemi en önemli öğenin müşteri tatmini olduğunu vurgulamaktadır. Bir ürünün tüketici isteklerini yansıtma derecesi o ürünün 'Tasarım Kalitesi", tasarıma uygun olarak yine o ürünün imalatının gerçekleştirilme derecesi de "Imalat-Uygunluk Kalitesi" olarak tanımlanmaktadır (2) "' Bir ürün için en uygun tasarım kalitesi, kalitenin tüketici açısından değeri ile üreticiye olan maliyet arasındaki optimum noktanın bulunmasıyla belirlenir. Kalite by şekilde geniş bir anlam kazanmaya başlayınca eskiden muayene karşılığı bozuk ve sağlam ayırma işlemi için kullanılan "Kontrol" kavramı daha da genişleyerek "kontrol altına alma" hüviyetine bürünmüştür. Böylece kalite kontrol fonksiyonu, kullanıma uygunluk sağlamaya yarayan planlı faaliyetler serisi, şirketlerin kalite fonksiyonunu gerçekleştiren düzenli süreç ve planlı faaliyetler toplamı olarak da gündeme gelmektedir. Kaliteyi korumak, geliştirmek ve üretimi asgari maliyetle gerçekleştirmek amacıyla üretim öncesi, üretim aşaması ve üretim sonrası süreçlerde uygulanan işlemlerin toplamına "Kalite Kontrol" denir. Bu kavram böylelikle günümüzün gereçlerinde; sanayileşme ile birlikte uzmanlaşma ve büyüyen şirketlerde ortaya çıkan yeni koşullar olayı Kalite Kontrol birimlerinden çıkartarak firma kapsamında bir olaya dönüştürmüştür. Kalite ve Kalite Kontrolün tarihsel gelişimine bakıldığında olayın 1900'lerde son ürünün iyi, kötü olarak ayrımı ile başlamış olduğunu, 1920'lerde ise seri üretimlerin başlaması ve üretilen parçaların diğer parçalarla uyum sağlaması "Özdeşlik" ve resimlerde toleransların saptanması gibi gereksinimlerden dolayı A.B.D. başladığını, 1930'lardan sonra istatistiki kalite kontrol yöntemlerinin üretim sırasında uygulanmasına başlandığı görülür" 1. Uygun olmayan hammaddenin, sınırlı kaynakları boşa harcadığı bilincine varılarak girdi kontrolüne önem verilmiştir. 1950'lerde ise sadece üretim, muayene ve kalite kontrol bölümlerinin değil her bölümün kalite kontrolden sorumlu olduğu TOPLAM KALİTE KONTROL kavramı Amerikalı Dr. Deming tarafından öne sürülmüş ve Japonya'da büyük kabul görmüştür. 1960'larda ise Ishikavva tarafından firma çapında kalite kontrol kavramı geliştirilmiştir. Üretim süreçlerini kontrol amacı ile daha sonra istatistiki kalite kontrol de geliştirilmiştir. Toplam kalite kontrol yöntemi bugün Japonya'da kullanılan bir tekniktir, bu da Japon yönetim sisteminden kaynaklanmaktadır. Zira Japon yönetim sistemi katılımcı bir felsefeye inanmakta ve tabakadan gelen önerilerle icra edilmektedir. A.B.D.'de ise üretim süreci ve ürün denetiminde istatistiki kalite kontrol yöntemleri kullanılmaktadır. Ürün ve hizmet satışlarında tüketici veya kullanıcının istek ve gereksinimlerini en ekonomik düzeyde karşılayabilecek bir kaliteye ulaşmak, bunu korumak ve geliştirebilmek üzere şirketin çeşitli ünitelerince gösterilen faaliyetleri koordine eden ve birleştiren etkili ve dinamik sistem olarak karşımıza çıkmaktadır. Günümüzde kalite kontrol, "Kayıpları asgariye indirerek optimum kalite ürün ve hizmet üretimi ile şirket ekonomik gücünün geliştirilmesi" şeklinde tanımlanabilir. Firma olarak birçok iyi özelliği olan bir mamul üretebilir ancak pahalı olması nedeni ile pazarda rağbet görülmeyebilir. O halde, kalite takibinde maliyetin de takibinin yapılması gerekmektedir. Toplam Kalite Kontrol'da pazarlama, alım, tasarım, üretim, bakım, muayene ve dağıtım gibi tüm bölümlerin görevi olduğu kabul edilmektedir. Firma çapında kalite kontrolde hem tüm bölümler, hem de tüm çalışanlar kaliteden sorumlu tutulmuşlardır. Japonya'da başarı ile uygulanan çalışanları da olaya katarak motive eden bu kavramdan sonra, Avrupalılar konuların temeline inen satıcıları da sisteme alan ENTEGRE KALİTE KONTROL kavramını geliştirmişlerdir. Kalite kontrole ÜRETİCİ kadar, yan sanayiciler, yerli ve yabancı distribütörler de katılmaktadır. Buna da Toplam Kalite Kontrol denir. Böyle aktivitelerin bir sonucu olarak müşteri tarafından istenen ürün fonksiyonları gerçekleşir. Buna Kalite güvencesi denir. Kalite güvencesi, ürün veya servisin kalite için belirli şartları karşıladığına dair yeterli güvenceyi sağlamak için gerekli planlı ve sistematik faaliyetler olarak tanımlanabilir"". Güvenilirlik kısaca, belirli bir zaman periyodunda ürünün kalitesidir. Güvenilirlik, üretim ve teslim zamanındaki kalite kadar belli bir kullanım periyodundan sonraki kaliteyi de içerir. Güvenilirliği artırmak 1 0 MÜHENDİS ve MAKİNA Cilt:(33 jsayı 391 AĞUSTOS1992

13 toplam kalite kontrol ile sağlanır. Günümüzde stok maliyetlerinin artması nedeniyle, üreticiler stoksuz çalışmaya zorlanmaktadırlar. Bazı durumlarda "just in time" denilen tam zamanında teslimatlarla üretim yapmaktadır. Bu nedenle kalite güvenirliği son derece önem taşımaktadır. İşletmelerin üretim faaliyetleri pazarda başlayıp pazarda biten geri beslemeli kapalı bir döngü oluşturduğuna göre, Kalite Kontrol faaliyetleri de aynı döngüyü takip etmeli, her döngü sonrasında ürünlerin kalite düzeyi en azından korunmaya çalışılmalıdır. Pazar payının artırılması, karın yükseltilmesi, değişken ekonomik koşullarda bu amaçlara yönelik sistematik faaliyetlerde başarı konumunun korunması ancak rakiplerce alt edilmeyecek ürün kalitesi, maaliyet ve talep karşılama ile sağlanır. TOPLAM KALİTE KONTROL Firma düzeyinde kalite kontrol denilince "Toplam Kalite Kontrol" sistemi gündeme gelmektedir. Bu da çeşitli ünite faaliyetlerinin kalite kontrol içerisinde birleştirilmesi ve koordinasyonu olarak tanımlanabilir <u>. Bu stratejinin başarısı, tüm şirket mensuplarının faaliyetlerinde müşteri yaklaşımı ile paralelliği sağlamasına bağlıdır. Şirket mensubu herkes müşteri ihtiyaçlarını ve beklentilerini yaptığı planlamalarda, iyileştirme ve geliştirme çalışmalarında kontrol ve test sonuçlarının değerlendirilmesinde gözönünde bulundurulmalı ve bu yaklaşımın sürekliliğini korumalıdır. Bunun da ötesinde müşterinin ilerde karşılaşabileceği sorunları unutmamak gerekir. Firma bünyesindeki tüm faaliyetler bu çerçevede birbiri ile organik bağ içinde olmalıdır. Toplam kalite kontrolün hedefi ürün geliştirme, üretim, satış ve servis faaliyetleri de müşterinin beklentilerini tam olarak karşılamalıdır. Firmanın tüm birimlerinde çalışan elemanlarından satıcıya kadar herkes ve yan sanayi firmaları organizasyon yapısını bu doğrultuda geliştirmelidir. "Kalite Kontrol Kavramında Müşterek Lisan" tekniği kullanılmalıdır. Bu teknik kalite kontrolde performansın kontrolü ve iyileştirmesini, uzun vadeli şirket hedeflerini yakalayacak faaliyetlerin geliştirilmesini sağlayacak planlamaları içermesidir. Faaliyet planlamaları şirket bazından grup bazına, grup bazından departmantal seviyeye, buradan da bireysel faaliyetler bazına indirgenmelidir. Birey bazından faaliyet iyileştirmesi doğrudan sonucu etkileyeceğinden bireylerin bu doğrultuda bilinçlenmesi ve kendini geliştirmesi çok önemlidir. Bireyler faaliyetlerinin her aşamasında bir sonraki aşamanın gerektirdiği koşulları yerine getirecek, kalite kontrol fikrini ve tekniğini gerektirdiği şekilde kullanarak, bir sonraki aşamaya geçerken ve müşterinin beklentilerine ulaşırken sürekli (Planla, Yap, Kontrol Et ve Önlem A!) Şekil-1'de görülen kalite çemberinin çalışması gerekir. KONTROL NEDİR? Kısaca Kontrol "Planla, Yap, Kontrol Et, Önlem Al" çemberi kapsamıdır. Dolayısı ile bu kavrama açıklık kazandırıp, iyi anlaşılır hale getirilmesi gerekir. Bir üretim tesisinde Üretim Kalite Kontrolü incelendiğinde ve şekilde görülen kalite çemberi döndürüldüğünde (Şekil-1), şu aşamalar izlenir. Planla; Tasarım, prototip imalatın yapılması, tüketicinin tüm isteklerinin belirlenmesidir. Problem var ise oluştuğu yerin tespit edilmesi gerekir. Yapılan işin ve operasyonun takip edilmesi gerekir. Gerçek problem bulunur. Veri üzerinde incelemeler yapılır. ilgili kişilerle görüşmeler yapılır. - Derlenen problemlerle ilgili doneler etki dönemine göre sıralanır, beklenen etkilerine göre önlem tedbirleri alınır. - Planlamanın uygun yapılması sorunun % 70 çözülmesi demektir. Yap: Tasarıma göre üretim demektir. Kontrol Et: Ürünün müşteri beklentileri ve standartları doğrultusunda kontrolünün yapılması demektir. Önlem Al: Müşterinin üründen memnun olup olmadığı kontrol edilir. Hata var ise ilgili üretim aşamalarına bilgi aktarılır. Sonuç standartdan sapmış ise düzeltilir. Herhangi bir anormallik var ise yeniden oluşması önlenir, tedbirleri alınır. Bu çember ürün kalitesinde sürekli geliştirme, iyileştirme ve kalite kavramının geniş kapsamlı olmasında başarı sağlar. - Yan Sanayiden, pazarlamacıya kadar olan bütün evreler için kalite kontrol çemberinin döndürülmesi gerekir. Böyle bir bilinçle faaliyetlerin yerine getirilmesi sonucu ürünün fonksiyon, dayanıklılık müşteri beklentileri seviyesinde gerçekleşecek ve MÜHENDİS ve MAKİNA Cilt: 33 Sayı 391 AĞUSTOS

14 Şekil-I Kalite Kontrol Çemberi sürekliliğini koruyacaktır. Bu da kısaca "Kalite Güvenirliliği" kavramının tanımıdır. Kalite güvenirliliği, bir periyod süresince ürün kalitesidir ve performansının belirlenmiş koşullarda ve sürede uygun olarak sağlanmasıdır. Uygunluk aynı zamanda belirlenmiş zaman sonrasındaki kalite düzeyini de içerir. Uygunluğun iyileştirilmesi ve geliştirilmesi ilgili birimlerin koordinasyonunu gerektirir. "Uygunluğu" sağlayabilmek toplam kalite kontrol yöntemini uygulamak demektir. Kalite Kontrolün öncelikli hedef ve konuları şirket yöneticilerince belirlenmeli, kontrol ve iyileştirme beklenen çizgiler doğrultusunda gerçekleşmelidir. Kalite kontrol çemberleri muhtelif kademeleri ve çalışanları içermelidir. Planlar belirlenmiş politikalara dayanmalı, sonuçlar her parça için saat, gün ve ay bazında kontrollerden geçirilmelidir. Sonuçlara göre gerekli tedbirler alınmalıdır. Kalite Kontrolde tüm şirket elemanlarının katılımı başarının anahtarıdır. Herkes yapılması gerekeni iyi kavramalı ve yerine getirmeli, "Planla, Yap, Kontrol Et ve Önlem Al" çemberini titizlikle uygulamalıdır. KALİTE KONTROL ÇEMBERLERİ Atölyelerde/bürolarda günlük problemler bizzat çalışanlar tarafından, gerekli kalite kontrol teknikleri kullanılarak, müşterek bir çalışma ile irdelenirse, kalite ve iyileştirmesi bizzat kendileri tarafından ya- Şekil-2 Entegre Kalite Kontrol Çemberi pılırsa, bu faaliyetlerde yer alan gruplara kalite kontrol çemberleri denilir'. Kalite Kontrol çemberini tanımlayan unsurlar şu şekilde sıralanabilir: a- Kalite Kontrol Çemberi aynı atölye/büro içinde sürekli kalite kontrol faaliyetlerini sürdüren küçük bir gruptur. b- Bu küçük kalite kontrol teknikleri kullanılarak ve diğer işçilerin/memurların katılımını sağlayarak toplam kalite kontrol felsefesi doğrultusunda büroyu kontrol eder ve iyileştirme yapar. c- (TKK) Faaliyetlerinin bir bölümü olarak çalışır. Ana felsefesi aşağıda belirlenmiştir. 1- Sistematik faaliyetleri iyileştirir ve geliştirir. 2- Atölyeyi/büroyu beşeri yönden çalışır hale getirir. 3- İnsanların kabiliyetlerini sergileyebileceği koşulları oluşturur. Kalite Kontrol Çember yöneticileri mahiyetlerini bu felsefe doğrultusunda yönlendirir. Müşterek (TKK) gayesi gözönünde bulundurularak: - Yürütülen faaliyetler sonucu değişik görüş ve kanaatler doğmuşsa derhal iyileştirme planı oluşturulur. - Faaliyetler sonucu, öncelikle birim amirlerine Kalite Kontrol çemberi faaliyet raporu olarak sunulur. Daha sonra konu ilgili birim çalışanlarına ve şirket müşterek Kalite Kontrol çemberlerine özet olarak aktarılır. #1 12- MÜHENDİS ve MAKİNA Cilt: 33 Sayı 391 AĞUSTOS 1992»m

15 - En önemli gelişme, çalışma atmosferinde, sürekli katılımcı faaliyetlerden dolayı canlılık kazandırılmalı ve takım çalışmasına girilmelidir. - Kalite kontrol sona ermeyen faaliyettir. Bir gündemin kapanışında yeni bir gündemin çalışması başlatılmalıdır. Her bir kalite çemberi ilgili fonksiyonlardaki diğer kalite çemberleri ile beraberce döndürülerek entegre bir kalite çemberi oluşturulmalıdır (Şekil-2). Firma bazında oluşturulan total kalite kontrolda, entegre kalite çemberlerini oluşturan çemberlerin sayısı başlangıçta birkaç yüz tane olabilir fakat yapılan kalite toplantılarından sonra kalite çemberleri sayısı artacaktır. Kaliteyi iyileştirmek için, Kalite Kontrol tekniklerinin etkisini incelemek için Pareto diyagramından yararlanılır (Şekil-3). Problemin en yoğun olduğu nokta rakamsal olarak belirlenir. Genellikle problem sayı veya miktar olarak değil parasal bir değerle belirlenir (11). Problemler en fazladan en aza doğru yatay eksen üzerinde gösterilir ve böylece en önemli nokta belirlenir. Pareto diyagramlarında problemin oranları ayrıca belirtilir ve alınan önlemlerden sonra bir önceki oranla karşılaştırılır. Böylece sıfır hata oranına doğru gitme hedeflenir' Problem Nedenlerinin Bulunması "Kalite Kontrol için 7 araç" denilen aşağıdaki istatistiksel teknikler de yaygın olarak kullanılmaktadır 03 '. Basit bir kılçık diyagram' Kötü bir örnek Sebep Godziila diyagramı tyi bir örnek Şekil-4 Godziila Diyagramının Hazırlanması Etki 1. Problemin sebepleri araştırır, en önemli problemi saptanır. (Bunun için Pareto diyagramı kullanılır). 2. Problemin nedenleri bulunduktan sonra Godziila Diyagramı çizilir (Şekil-4). 3. Problem nedenleri etkinlik derecesine göre sıralanır ve Pareto Diyagramı üzerinde gösterilir. 4. Problem sebeplerini gidermek için karşı tedbirler alınır. Bunun için ((5N+1K) Metodu) olarak bilinen aşağıdaki yöntem uygulanır: 5. Tedbirler uygulamaya konulur. 6. Dağılma diyagramı (Histoğram) hazırlanır. 7. Akış şeması gibi veri toplamaya kolaylık sağlayacak dokümanlar hazırlanır. a- Tedbir NİÇİN önemlidir? b- Karşı tedbirin amacı NEDİR? c- Tedbir NEREDE alınmalıdır? d- Tedbir NE ZAMAN alınmalıdır? e- Tedbir NASIL alınmalıdır? f- Tedbir KİM tarafından alınmalıdır? Kullanılmayan iyi fikirler ve teknikler değersizdir. Kalite Kontrol tedbir almaya zorlar. Şekil-3 Parelo Diyagramının Hazırlanması 4M YÖNTEMİ Godziila, etki ve sebep diyagramına benzeyen 4M yöntemi diye bilinen diyagram Şekil-5'de gösterilmektedir. Şekilden de görüldüğü üzere, kaliteyi etkileyen 4 sebep vardır. Bunlar İnsan, Metod, Makina ve Malzeme'dir. Bunlarda kendi alt gruplarına ayrıldığında Kaliteyi etkileyen sebeplerin sayısının arttığı görülür. Kaliteyi artırabilmek için bu 4 ana un- MÛHENDİS ve MAKİNA Cilt: 33 Sayı 391 AĞUSTOS

16 IHIMMIIIItlIlllMlllll İNSAN METOD KAYNAKÇA MAKİNA Etkinlik Yeterlilik Kullanım kolaylığı iyi bakım iyi yerleşim Şekil-5 4M Diyagramı MALZEME ton sanayi kalite güvenilirliği Fabrika içi kontrol KALİTE suru kontrol altına almak şarttır. Japonya'da çok yaygin olarak kullanılan bu 4M diyagramına bir de Çevre boyutu eklenmiştir. 4M yöntemini sanayiden, Düşük Montaj Verimliliği Problemine, uygulamaya çalışırsak Şekil-6'da gösterilen diyagramı, yani Godzilla Diyagramını elde ederiz. Şekil 6'da görüldüğü gibi Montaj verimliliği düşüklüğünü etkileyen sebepler, İnsan, Makina, Metod ve Malzeme olarak sıralanmıştır. Bunlarda kendi aralarında alt gruplara ayrılarak problemirtsebepleri ortaya çıkar. Düşük Montaj Verimliliğinin İnsan faktörünü, eğitimden verimlilik bilincine, Malzeme faktörünü, malzeme temininden trasportasyon gereçlerine, makina faktörünü, makina ayarlamalarından üretilen parçaların uyuşmazlığına ve metod faktörünü ise çalışma durumunun zorluğundan iş standartlarına kadar olan çeşitli sebeplerden etkilendiği görülür. 1. GÖNCEL, O.T., İmalat Teknolojisi" Ç.Ü. Mühendislik-Mimarhk Fakültesi Yayınları, Yayın No. 13, Balcalı-Adana(1990) 2. GÖNCEL.O.T., "Fabrika Organizasyon ve Üretim Yönetimi" Ç.Ü. Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Yayınları, Yayın No. 15, Balcalı-Adana (1991) 3. "Total Ouality Control in Komatsu", Komatsu Ltd., Komatsu Yayınları, Tokyo,Japonya (1974) 4. Total Ouality Control in Komatsu (Production), Komatsu Ltd., Komatsu Yayınları, Tokyo, Japonya (1974) 5. "Ouality Control Handbook", Komatsu Forklift Co. Ltd., Komatsu Forklift Yayınları, Tokyo, Japonya (1981). 6. JURAN, J.M., "Ouality Cortrol Handbook", McGravv- Hill Book Co., 3. Baskı (1974) 7. DRUCKER, P., "Management" -Harper and Row Publishers(1971) 8. KOBU, B., "Üretim Yönetimi" İstanbul Üniversitesi Yayınları, Yayın No İstanbul (1977) 9. OUCHİ, W., "Teori Z" İlgi Yayıncılık (1989). 10. MOSKİ, A. Brono, "Production Speciallist" Modern Business, Alexandre Hamilton Institute, New York (1974) 11. MAYNARD, B., "Industrial Engineering Handbook", 3. Baskı, McGraw-Hill Book Co., New York (1971) 12. DEMİNG, W.E., "Ouality productivity and competetive position" -(MIT-CAES, Cambridge, Mass.) U.S.A. (1982) 13. CROSBY, P.B., "Ouality VVithour Tears" McGravv- Hill Book Co, New York (1984) 14. FEİGENBAUM.A.V., "Total Ouality Control" McGraw-Hill Book Co., New York (1983) MAKİNA AYARI İNSAN TECRÜBE \ EĞİTİM MOTİVASYON İŞBİRLİĞİ V "/PARÇALAR ARASI A \ VERİMLİLİK \ BİLİNCİ ~ KPNSTRUKSİYON._ / UYUMSUZLUK JKJLİ ~ZPMCA TESLİMAT ÇALIŞMA COK BAŞLILIK MALZEME ( 'KMAL İNA TECHİZATV DÜZENİ y V_.\4 U.1 i:«i: *.^ISSTANDARTLARI./TEHLİKELİ ÇALIŞMA ~ MONTAJDA DÜŞÜK VERİMLİLİK MAKİNA METHOD Şekil-6 4M Yönteminin Düşük Montaj Verimliliği Problemine Uygulanması 14 MÜHENDİS ve MAKİNA Cilt: 33 Sayı 391 AĞUSTOS 1992

17 IIIIIIIIHIIIIIIIHIHII Kulak Koruyucuları IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIllimiHIIIIIllimillllMIIIIIIIHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIHNIIIIIIUIIIIIIIIIIII IIIIIHlimilllllllllllllllllllllllMIIIIIIMIIIIIIHIIIIIIHIIIIIIHIIIIMMdlIllllllll Mustafa TAŞYÜREK* ıımıııııııııııııı ortalarından itibaren de kulak tıkaçlarına ilgi artmaya başladı (1). Kulak koruyucuları aşırı ses enerjisini dış kulak kanalını kapatarak önler. Bu basit ve pahalı olmayan korunma < 2 > aslında tam bir gürültü kontrol yöntemi olmayıp, genellikle, başka bir önlem alınmayan durumlarda, kişilerin, işitme mekanizmalarını gürültüden korumak için kullanabilecekleri bir korunma yöntemidir. Bununla beraber; kulak koruyucuları, yalnız, mühendislik uygulamalarıyla gürültü düzeyini sınır değerlerin altına indirmenin olanaksız olduğu durumlarda değil, mühendislik ya da idarî uygulamalarla gürültü kontrolünün pratik veya ekonomik olmadığı durumlarda da < 3 ' 4 ' 5 ) veya başka bir gürültü kontrolü yönteminin uygulanmasına kadar geçen süre içinde geçici çözüm olarak kullanılmaktadır < 3 ). Kulak koruyucularının, işçilerin tüzük ve yönetmeliklerce belirtilmiş değerlerin üzerindeki gürültüye maruz kaldıkları bölgelerde < 5 > düzenli ve doğru kullanılması başta işitme kaybı olmak üzere gürültünün sebep olduğu diğer sağlık bozulmalarını önleyebilir < 2 >. Kulak koruyucuları; yaygın olarak kullanılan (a) kulak tıkaçları ve (b) manşonları* 136 ) ile (c) kulak koruyuculu baretlerolarak sınıflandırılır/ 27 ) (Şekil-1). O zellikle 1940'lardan sonra A.B.D. gibi ülkelerde, II. Dünya Savaşı sırasında V-2 roketleri ve jet motorlu uçakların geliştirilmesi gibinedenlerle, yüksek düzeydeki gürültüye maruziyetin oluşturduğu sorun mantar gibi büyüdü. Aynı zamanda teknoloji ve otomasyonun artmasıyla da endüstriyel gürültü düzeyleri çok arttı, buna bağlı olarak işitme hasadan kaçınılmaz olmaya başladı (1). Bu gelişmeye paralel gürültünün zararlı sonuçlarına karşı işçilerin etkin bir şekilde korunması da büyük bir sorun olarak gündeme geldi (2 >. İşitme duyusunun korunmasıyla ilgili ilk büyük adım A.B.D. Deniz Kuvvetlerini ilgilendiren yasalarda yer aldı. Uçak gemisi personeli için dizayn edilen bir işitme koruyucusu ile bu ülkede Deniz Kuvvetleri "kulak koruyucuları" konusunda ilk öncülük eden olmuştur. Yapılan aygıt, temel olarak bir telsiz-telefon (radyo) başlığı ile buna monte edilen bir gürültü azaltıcıdan oluşuyordu. Böylece (ilk) işitme koruyucuları piyasaya çıkmaya, 1940'ların KULAK TIKAÇLARI KULAK WWŞO«LARI STANDART KALIPLAR KULLANICININ KULAK KANALINA UYGUN KALIPLAR BARETETAKIU KULAK KAPLARI ŞEKİL ALABİLEN BAStT TIKAÇLAR 00 KAYNAKÇI hmskesme TANII KULAK KAPLARI İLETİŞİM SAĞLAYABİLEN (KORDONLU) BANTU KULAKLKLAR Şekil-1 Çeşitli Kulak Koruyucuları (*) Kimya Müh. İş Sağlığı Bil. Uzmanı MÜHENDİS ve MAKİNA Cilt 33iSayı 391 AĞUSTOS

18 IIIIIMflIlIMHHIII Tıkaç tipi koruyucular dış kulak kanallarını tıkayarak gürültüyü azaltırlar, oysa ki manşonlu kulak koruyucuları bir akustik kapama sağlamak için kulak kepçesini de kapatır. Kulak koruyucularının etkinliği (dış kulak kanalına giren gürültüyü azaltma derecesi ( 2 >) bir çok faktöre bağlıdır. Ses enerjisi doğrudan doğruya koruyuculardan veya bunların etrafından kulağa girer. Şekil-2 (a.b)'de kulak koruyucuları kullanılırken sesin iç kulağa erişebileceği dört yol görülmektedir. Bunlar (a) hava sızıntısı, (b)malzeme sızıntısı, (c) koruyucuların vibrasyonundan ve (d) kemik ve doku iletiminden. Şekil-2 Kulak Korııvıtc u Kullanan bir Kişide Sesin (jiriş Yolları A) Hava Sızıntısı Ii) Malzeme Sızıntısı O Koruyum Vibrasyonu D) Kemik ve Doku (Hava sızıntısı;) Kulak koruyucusu ile kulak kanalı arasındaki küçük hava sızıntıları düşük frekanslarda ses azaltmasına olumsuz yönde etki eder. Ya da düşük frekanslardaki seslerin geçmesine büyük oranda izin verir. Hava sızıntısı genişlemeye başladığında ise, bütün frekanslarda ses azaltıcılık düzeyi düşer. (Malzeme sızıntısı;) Sesin ikinci geçiş yolu doğrudan doğruya işitme koruyucusunun üzerinden olmaktadır. Yani, kulak koruyucusu teçhizat bir çok ses enerjisinin geçmesini azaltabileceği veya önleyebileceği gibi bunlardan bir kısmının da geçmesine izin verir. (Koruyucuların vibrasyonu;) Sesin iç kulağa iletilmesinin üçüncü yolu, kulak koruyucularının dış ses enerjisine maruziyeti sonucu gösterdiği tepkinin oluşturduğu vibrasyondur. Doğrudan doğruya koruyucudan iletilen ses enerjisinin miktarı, koruyucunun yapım malzemesi, dizaynı ve kütlesine bağlıdır. (Kemik iletimi;) Eğer kulak kanalı tamamen kapatılmış ise ve böylece hiç bir ses bu yolla girmiyorsa, bazı ses enerjisi iç kulağa kemik iletimi yoluyla erişebilir. Bununla beraber bu yolla iç kulağa iletebilecek ses açık kulağa hava ile iletilen ses düzeyinden yaklaşık 50 db'in altında olacaktır < 6 >. Kulak Tıkaçları Kulak tıkaçları, dış kulak kanalının içine giren ya da kulağın girişini tıkayan tıkaçlar olduğu belirtilmişti. Bunlar plastik, kauçuk, parafin, parafin sordurulmuş pamuk, silikon, kil, özel cam yünü gibi maddelerden* 8 ) oldukça değişik şekillerde ve boyutlarda (büyüklükte) yapılmaktadır* 5 ). Kullanıcıların dış kulak kanallarının yapısının ve büyüklüğünün farklı olması, kulak tıkaçlarının da farklı büyüklük ve şekillerde yapılma zorunluluğunu getirmiştir < 2 >. Bununla beraber.bir defa kullanılıp atılan köpük tipi veya parafinli, mumlu veya diğer maddelerle sordurulmuş tıkaçlar tek boyutta yapılmaktadır. Kauçuk ve yumuşak plastiklerden yapılanlar daha fazla tercih edilmektedir. Çünkü bu maddeden yapılanlar ucuz, kolay temizlenebilir ve etkin bir şekilde kullanılma süresi uzundur. Parafinden yapılanlar ise iş günü boyunca etkinliğini kaybedebilir. Çünkü çene hareketleri kulak kanalının şeklini sürekli değiştirir. Bu da kulak tıkacı ile kulak kanalı arasında akustik sızıntının oluşmasina neden olur. Burada şu da belirtilmelidir 1 6 MÜHENDİS ve MAKİNA Cilt: 33 Sayı 391 AĞUSTOS1992

19 ki normal pamuk tek başına iyi bir koruyucu değildir. Yani pamuğun gürültüyü azaltma düzeyi çok düşüktür < 5 >. Kulak tıkaçları, kulağın yapısına uygun seçildiğinde ve iyice dış kulak yoluna yerleştirildiğinde yüksek (çok zararlı) frekanslarda gürültüyü genellikle en az 15 db (A) ( 3 >, en fazla da 30dB(A) düzeyinde azaltır * 5 > (Şekil-3). Q < < es TIKAÇLARIN KARŞILAŞTIRILMASI ü ı ı ı n ı r"" FREKANS (SANİYEDEKİ TİTREŞİM SAYISI)' Şekil.? Kulak kanalının içine giren ya da kanalın girişini iıkusun tipteki kulak koruyucularının gürültüyü azaltma düzeyleri. Üstteki resimlerde görülen tıkaç tiplerinin gürültüyü azaltma düzeyleri altta eğrilerle belirtilmiştir. (Not: Sanayideki titreşim sayısı hertz olarak adlandırılır.) Kulak tıkaçlarını kulağa takmadan önce kalifiye bir sağlık personelinin işçinin kulağını muayene etmesi arzu edilir ( 67 >. Bazen, kulak kanalının fiziksel şekli tıkaç tipi kulak koruyucularının kullanılmasına engel olabilir. Kulak kanalının sertleşmiş kulak kirleriyle doldurulmuş olma olasılığı da vardır. Eğer kulak kiri varsa sorun yaratabilir. Bu nedenle bunlar kalifiye bir personel tarafından temizlenmelidir. Bazı durumlarda, kulak kanalı derisi bazı kulak tıkaçlarının yapıldığı maddeye karşı hassas olabilir* 6 '. Kulak tıkaçlarının etkin bir şekilde kullanılması, onların eğitilmiş kişilerce kullanıcının kulak kanalının yapısına uygun tıkaçların seçilmesiyle olasıdır. Bir çok uygulamada, kişilerin sağ ve sol kulak kanalının aynı büyüklükte olmadığı görülmüştür. Bu nedenle, uygun şekilde eğitilmiş kişi(ler) her bir kulak kanalı için doğru koruyucu tıkacı belirlemelidir (6 >. Kullanım rahatlığı da en az istenilen ses azaltılmasını sağlamak kadar önemlidir. Çünkü bazı işçiler, koruyucunun neden olduğu fiziksel ve psikolojik rahatsızlıktan etkilenerek, işitme kaybına uğrama pahasına koruyucu kullanmaya karşı isteksizdir. Ayrıca işçiler gürültüye karşı kendi kendilerini korumada yeterince etkili olamamaktadır. Çünkü, gürültüye maruziyet ile oluşan işitme kaybı yavaş, ağrısız ve farkında olmadan, uzun yıllar boyunca oluşur. Böyle olunca da işçide var olan işitme duyusunu koruma isteğf etkili düzeyde harekete geçmeyebilir. Bu nedenle, kişiden kişiye değişen, rahatsızlığın duyulmadığı koruyucu tipinin seçilmesi, zamanla kullanılan koruyucu türünün değiştirilmesi gerekebilir. Bazen de; ortaya çıkan sorunlar, eğitim, kişisel görüşme, özendirme gibi yollarla aşılabilir < 4 >. Koruyucular başlangıçta kişileri fazla rahatsız etmemekle birlikte, sürenin uzamasıyla, bazı kişilerde kimi kez dayanılmaz bir rahatsızlık yaratabilir. Böyle durumlarda kullanılan koruyucunun tipi değiştirilerek kullanıcıya bir değişiklik sağlanmış olursa, rahatsızlık önemli ölçüde azaltılabilir * 3 >. Kulak tıkaçlarının en önemli avantajı; sıcak ortamlarda kullanımları manşonlara göre daha rahat olması ve başka amaçlı koruyucularla (gözlük, baret gibi) kullanılmasının kolay olmasıdır.* 38 * Manşonlar Bunlar etraftan hava sızdırmayacak şekilde kulak kepçesini de içine alan, baş üstünden, enseden veya çene altından geçen bir esnek bantla tutturulan iki kaptan meydana gelir.bu kaplar genellikle sert plastiklerden (ve yalıtkan malzemelerden) yarı küresel şekilde yapılmıştır. İç tarafında ise yumuşak, lifli veya süngerimsi (gözenekli) ses yutucu malzeme vardır. Kulağı kapayan bu kısımlar tutma bantları aracılığıyla ayarlanabilir^6). Tıkaçlarda olduğu gibi kulak kaplarının şekli ve büyüklüğü de çok değişik yapılmaktadır. < 5 > 6 ). Kapları tutan bantın sıkıştırma kuvveti doğrudan doğruya gürültüyü azaltma düzeyi ile ilgilidir. Kabın eni, daire çevresi ve kulak kabının yastığının (kulağın etrafına gelen-değen yumuşak kısım)- iyi bir akustik engel oluşturabilmesi için-yapıldığı MÜHENDİS ve MAKİNA Cilt; 33 Sayı 391 AĞUSTO

20 madde önemlidir* 6 ). Sıvı veya yağ doldurulan yastık, plastik veya köpük kauçuk tiplere göre daha iyi bir koruma sağlar* 5 ). Kulağın etrafına uygun şekilde, rahat ve dengeli, kulak kepçesini sıkıştırarak acı vermeyecek şekilde oturması gerekir < 6 >. Manşonlu kulak koruyucuları, gürültüyü kulak tıkaçlarından db (A) daha fazla azaltır (Şekil-4). Manşonlu kulak koruyucusu ile kulak tıkaçlarının birlikte kullanılması durumunda toplam MANŞONLARIN KARŞILAŞTIRILMASI FREKANS (SANİYEDEKİ TİTREŞİM SAYISI) Şekil-4 Kulakkepçesini içine alan manşonlarıngürültiiyü azaltma düzeyleri. ses azalması, manşonun sağladığı ses azalmasından 3-5 desibel kadar daha fazla (ek bir) koruma sağlar < 5 >. Bununla birlikte hiç bir durumda toplam ses azalması 50 db'i geçemez. Çünkü bu düzeye varıldığında, kafatası kemiklerinin titreşimi ile iletilen ses baskın olur ki bunun kulak koruyucusu ile önlenmesi söz konusu değildir < 3-5 >. Manşonların öbür koruyuculara göre en önemli avantajı, daha etkili olması ve kulak kanalındaki rahatsızlıkların kullanmayı engellememesidir. Manşonların en önemli dezavantajı ise; sıcak ortamda kullanıcıyı rahatsız etmesi ve gözlük, başlık v.b. koruyucularla birlikte kullanımlarının getirdiği güçlüktür < 3 >. İşitme Koruyuculu Baretler Gürültü düzeyi çok yüksek olduğu zaman ( dB (A) ve üstü), baretlere manşoniar veya tıkaçlar monte edilebilir. Bunlar başın kemikli bölümlerini kapatarak sesin kemik iletimi yoluyla girmesini önler ( 26 ). Bunların ayrıca başın çarpmalara karşı (veya mermilere karşı) korunması gereğinin de doğduğu yerlerde kullanılması uygundur < 6 ). Alıştırma programı Kulak koruyucularının kullanılmasına aşağıda belirtildiği gibi bir alıştırma programına göre başlanılması uygundur. 1. gün 2. gün 3. gün 4. gün 5. gün tüm mesai saati boyunca Eğer beşinci günden sonra da koruyucu kullanmakta sıkıntı çekiliyorsa durum işyeri işçi sağlığı ve iş güvenliği görevlisine bildirilmelidir. Kulak koruyucusu herhangi bir yerde unutulmuş veya kaybedilmişse, mutlaka yeni bir koruyucu alınıp kullanılmalıdır < 8 ). Temizlik Kirli kulak tıkaçları ve manşonları asla kullanılmamalıdır. Kulak tıkaçları ve manşonların yastık kısmı günde en az bir kere sabun ve ılık su ile iyice yıkanmalıdır (yastıklar yumuşak bir bezle silinmelidir) < 6-8 >. Kulak koruyucularının takılırken ellerin de temiz olması gerektiği unutulmamalıdır. Kontrol Öğleden önce 30 dakika 1 saat 2 saat 3 saat Öğleden sonra 30 dakika 1 saat 2 saat 3 saat Bütün kulak koruyucuları periyodik olarak kontrol edilmelidir* 7 ). Kulak tıkaçları kullanılmadığı zamanlarda taşıma kaplarına yeniden yerleştirilmelidir* 6 ' 10 ). Taşıyıcı kap tıkacın ezilmesine veya bükülmesine neden olmamalıdır. Kulak koruyucularının depolandığı yer, serin, kuru, doğrudan güneş ışığının etkisinde kalmayacak şekilde olmalıdır. Koruyucular ağır cisimlerin altında depolanmamalı, ezilecek veya bükülebilecek herhangi bir yere konmamalıdır* 10 ). 1 8 MÜHENDİS ve MAKİNA CİN: 33 Sayı 391 AĞUSTOS 1992