s kl kla öldürücü koroner kalp hastal - na sebep olmaktad r. Yaflam n ilk dönemlerinde yükselmifl kolesterol,

Transkript

1 DERS-6: ÇOCUKLAR VE GENÇLER DAMAR SERTLİĞİ, ŞİŞMANLIK VE BESLENME Çocuklarda Kolesterol ve Damarsertli i Damarsertli i (damar duvar n n içinde toplanan ya depolar n n oluflturdu u plaklar) veya onun ilk iflaretlerinin çocuklukta bafllad - n ve ergenlik ve eriflkin yafllara do ru yavaflca ilerledi ini gösteren güçlü kan tlar bulunmaktad r. Eriflkin y llarda, 35 yafl sonras nda s kl kla öldürücü koroner kalp hastal - na sebep olmaktad r. Yaflam n ilk dönemlerinde yükselmifl kolesterol, eriflkinde damarsertli inin geliflmesinde rolu olabilir. Beslenme flekli ve irsiyet (ailesel faktörler), kan kolesterol düzeyi ve koroner kalp hastal riskini etkileyebilir. 401

2 402 Ö RET C ve E T C ANS KLOPED Çocukluk ve ergenlikte damarsertli inin risk düzeyinin düflürülmesi (risk faktörlerinin kontrol alt na al nmas ) faydal olabilir. Birçok araflt rmada, damar duvar ndaki ya l yap lanman n çocuklukta bafllad ve ileri kolesterol düzeyi yüksek olanlarda damar sertli ine yakalanmak daha yüksek bir olas l kt r. Koroner kalp hastal gelifliminde yüksek kan kolesterolunun rolü genç eriflkinlerde de aç kça tesbit edilmifltir. Çocuklar, gençler ve eriflkinlerde damarlarda damarsertli ine sebep olan ya l depolanmay azaltmak için afla daki önlemler dikkate al n p, uygulanmal d r: Sigara içilmesinin b rak lmas (özellikle gençlerde) teflvik edilmelidir. Haftan n hergününde (en az 5 gün), dakikal k düzenli egzersiz, faydal olup yap lmal d r. Yüksek tansiyonun varl saptan p tedavi edilmelidir. fiiflmanl k yasaklanmal veya azalt lmal - d r. fieker hastal ve gizli fleker araflt r l p teflhis edilmeli ve dikkatle tedavi edilmelidir (özellikle ebeveynleri fleker hastas olanlar.

3 KALP DAMAR SA LI I KILAVUZU 403 Tablo yafl ndaki çocuk ve ergenlerde normal, anormal kolesterol düzeyleri (mg/dl) S n f Total kolesterol LDL-kolesterol Kabul edilir 170 den az 110 dan az S n rda Yüksek 200 veya 130 veya daha yüksek daha yüksek *HDL-kolesterol düzeyi 35 veya daha yüksek. Trigliserid ise 150 veya daha düflük olmal d r. 2 yafl ve üzerindeki çocuklara önerilen sa l kl beslenme flekli: Günde en az 5 porsiyon meyve veya sebze a rl kl, doymufl ya ve kolesterolu düflük çeflitli bitkisel besinler verilmelidir. Bunu yapmakla kan kolesterol düzeyinin normal seyretmesine yard mc olacaks n z ve kalp-damar sa l n koruyacaks n z (Tablo 5-9). Çocuklarda Vucut A rl (fazla kilo) Problemi: fiiflman çocuk say s günümüzde gittikçe artmaktad r. Son 20 y lda bu problemin %50 art fl gösterdi i bildirilmifltir. Bunu yan nda ileri derece fliflman çocuk say s yaklafl k iki kat na ç km flt r. Doktor fliflman çocu u boy ve a rl n ölçerek belirlemektedir. Ancak çocuklar n eriflkinlere göre fliflmanl k ile ilgili daha az

4 404 Ö RET C ve E T C ANS KLOPED sa l k problemi bulunmaktad r. fiiflman çocuklar n ergenlik (gençlik) ve eriflkin yafllarda da fliflman olma riskleri yüksektir. fiiflman eriflkinlerin ise kalp hastal, fleker hastal, yüksek tansiyon ve felç ve baz kanser tiplerine yakalanma gibi birçok sa l k sorunlar ve riskleri bulunmaktad r. fiiflman çocuklar ve ergenlerde Tip-2 fleker hastal (eriflkinde bafllayan fleker hastal olarak bilinmektedir) s kl çok artm fl olup alarm vermektedir. Birçok fliflman çocukta, kalp-damar hastal n n en önemli risk faktörleri kolesterol ve kan bas nc yüksek bulunmufltur. fiiflman çocuklarda en önemli bir sorun da; uyku apnesi dir (uyku s ras nda nefes alman n kesilmesi, uykuda nefessiz kalmak). Baz çocuklarda bu durum çocu un ö renme ve haf zada problemlere sebep olabilir. fiiflman çocuklarda ortopedik problemler (iskelet sistemi ile ilgili durufl ve hareket, yürüme sorunlar ), karaci er hastal ve astma s kl da yüksektir. fiiflman ergenler (gençler) eriflkin yafllarda da %80 olas l kla fliflman veya fazla kilolu olurlar. Çocuklar de iflik sebeplerden dolay fazla kilolu olurlar. Bunun en s k sebepleri irsiyet faktörleri (ailesel fakrörler, ebeveynler ve bi-

5 KALP DAMAR SA LI I KILAVUZU 405 rinci derece akrabalarda fliflman kiflilerin bulunmas ), eksik ve yetersiz bedensel aktivite ve sa l ks z kötü beslenme flekilleri veya bu 3 faktörün birlikte bulunmas. Daha seyrek olarak çocuklarda bulunan hormonal hastal klar gibi di er sa l k sorunlar çocu un fazla kilolu olmas na sebep olabilir (tiroid, böbrek üstübezlerinin hastal gibi). rsiyet Faktörleri: Ebeveynleri, kardeflleri fazla kilolu olan çocuklar n kendilerinin de fazla kilolu olma ihtimali yüksektir. Bu durumda fazla kilo sorunu ailenin içinde de devam etmektedir. Aile hikayesinde fliflmanl k bulunan bütün çocuklar n hepsi fazla kilolu olmamaktad r. Ancak, rsiyet çocu un fazla kilolu, fliman olma olas l n art rmaktad r. Beslenme ve aktivite gibi ailece paylafl lan ortak al flkanl klar da çocu un vucut a rl n etkilemektedir. Yaflam fiekli: Çocu un a rl n n belirlenmesinde total beslenme ve günlük bedensel aktivitenin düzeyi veya herikisi önemli rol oynamaktad r. Çocuklar n her hafta yaklafl k 24 saatlerini TV ve Bilgisayara harcad klar (bedensel aktiviteler, oyun ve di erleri yerine) saptanm flt r.

6 406 Ö RET C ve E T C ANS KLOPED fiekil K sacas ; fazla kilolu çocuklar, çocukluk ve gençlik y llar nda vucut a rl n normal muhafaza edenlere göre (fliflmanlamayanlar) ileri yafllarda (eriflkin yafllarda) daha s k fliflman eriflkinler olacaklard r. kaynak: Eriflkinde: kar n tipi fliflmanl a gidifl Doktora dan flmak: Çocu unuzun fazla kilolu oldu unu düflünüyorsan z çocuk doktoru ile konuflman z önemlidir. Doktor onun sa l kl vucut a rl - n belirleyebilmek için boyunu ve vucut a rl n ölçecektir. Ayr ca çocu un yafl ve geliflimine de dikkat edecektir. Çocuklarda fliflmanl tayin etmek zordur çünkü, çocuklarda büyüme öngörülemeyen (önceden belirlenemeyen) f rlama (birdenbire artma) gösterebilir. Çocu unuzun boy ve a rl temel al narak Vucut Kitle ndeksi (VK ) hesaplanacakt r. fiayet çocu un VK si yafl ve cinsiyete göre beklenenin %95 inden büyükse (Bak n z, fiekil 5-20) fazla kilolu (fliflman) çocuk olas - l düflünülmelidir (sayfa 195, Bölüm 6 da örnekleme).

7 KALP DAMAR SA LI I KILAVUZU 407 A 2-20 yafl nda erkek çocuk B 2-20 yafl nda k z çocuk VK -Vücut Kilo ndeksi VK -Vücut Kilo ndeksi Yafl (y llar) Yafl (y llar) fiekil VK nin yafl (2-20 yafl) ve cinsiyete (erkek, k z) göre beklenen de eri (persantil) olmas gereken 95. persantildir (95. e ri). VK : vucut a rl n n (kilogram) boy uzunlu unun metre karesine bölünmesi ile hesaplanmaktad r (kg/m 2 ). fiiflmanl k; k z ve erkeklerde yafla göre bulunan VK de erinin bu çizelgedeki VK nin 95. e risinin üzerine ç kmas olarak tan mlanmaktad r (NEJM 2007). Bak n z sayfa 196, fiekil 4-1 de hesaplama örne i. Yukar da bahsedilen çocuktaki geliflmeye f rlay c karaktere örnek: Erkek çocuklarda vucut a rl n n f rlay c art fl daha sonra boyun f rlay c tipte uzamas ile yakalanmaktad r. Bu karmaflay aflmak için, doktorunu-

8 408 Ö RET C ve E T C ANS KLOPED zun, VK ye göre çocu unuzun normal vucut a rl nda büyüyece ini belirlemesi önemlidir. Çocu unuz fliflman veya fazla kilolu bulundu ise doktorunuz ailenizin beslenme ve bedensel aktivite al flkanl klar n de ifltirmek için size sorular sorabilir. Destek olun: fiiflman çocuklara yard m ederken yapman z gereken en önemli fley onlar n kilolar ne olursa olsun iyi olduklar - n söyleyiniz ve buna inanmalar n sa lay n z. Anne ve baban n fliflman çocuklar hakk ndaki hisleri önemlidir. fiayet çocu unuzu her kiloda kabul ediyorsan z, o bunu daha fazla kabullenip kendisini iyi hissedecektir (çocu unuzun ruhsal yap s etkilenmemeli). Çocu unuz ile vucut a rl ve fliflmanl k hakk nda konuflunuz ve bildiklerini sizinle paylaflmas na müsaade ediniz. Çocu unuz muhtemelen kilo problemini herkesten daha iyi bilmektedir. Bu nedenledir ki fliflman çocuklar n psikolojik deste e ihtiyaçlar olmaktad r (daha çok psikolojik ve mporal deste- i). Ebeveynleri taraf ndan desteklenip d fllanmamal d rlar. Ebeveynler fazla kilolar nedeni ile çocu- un bir parças yerine geçmeye gayret etmemelisiniz ve kilo konusunu evde s k s k gündeme getirmemelisiniz, bunun yerine ailenin beslenme ve bedensel aktivite al flkanl klar n de ifltirmeye gayret etmelisiniz. Ailenin olaya kat lmas herkesin sa l kl al fl-

9 KALP DAMAR SA LI I KILAVUZU 409 kanl klar ö renmesine sebep olacakt r ve böylece fliflman çocuk tekbafl na kal p d fllanmam fl olacakt r. Aileninizin bedensel aktivitesini art rmak. Düzenli bedensel aktivite ile birlefltirilmifl sa l kl beslenme al flkanl, vucut a rl n kontrol etmek için en etkili yöntemdir. Ailenizin Bedensel Aktivitesini Art rman n Basit Yollar ; Çocuklar n rolü olmal d r. fiayet çocu unuz sizin bedensel olarak aktif oldu unuzu ve sizin bundan e lendi inizi görürse, onlar daha fazla aktif olmaya çal fl rlar ve küçük yafllarda kazanacaklar bu al flkanl - n sayesinde ömürboyu bedensel olarak aktif, hareketli kal rlar. Herkesin yapabilece i ve zevk alaca aile aktivitelerini planlay n z (yürüyüfl, dansetme, bisiklet sürme veya yüzme). Örne in; akflam yeme inden sonra TV seyretmek yerine ailenizle birlikte yürüyüfl programlar yap n z. Ayr ca planlad n z aktivitenin güvenli bir çevrede yap ld - na emin olunuz. Çocu unuzun isteklerine karfl duyarl olunuz. fiiflman çocuklar baz aktivitelere kat lmada kendilerini rahats z hissedebilirler. Dolay s ile çocu un e lenece i ve s k lmayaca veya çok zorlan-

10 410 Ö RET C ve E T C ANS KLOPED mayaca bedensel aktiviteleri bulmak önemlidir. Sizin ve ailenizin oturarak, hareketsiz kald aktivitelerin (TV seyretmek veya bilgisayar oyunlar gibi) süresini k salt n z. Gün boyunca daha aktif olmaya gayret ediniz ve ailenizin de bunu yapmas n destekleyiniz (örne in; asansör yerine merdiven ç kmak veya ifl veya okul aralar nda etrafta gezinmek, ifl yerinde veya çal fl rken oturup-kalkma ve gerinme egsersizleri yapmak) (Bak n z, Bölüm 3, sayfa 89). Ailenize sa l kl yeme al flkanl klar n ö retin: Çocuklar n za, hofllanacaklar ve vucutlar - n n büyüme, geliflimini sürdürecek enerjiyi sa layan do ru besinleri seçmelerini ö retiniz. Çocu unuzun besinsel ihtiyaçlar hakk nda daha fazla bilgiye sahip olmas için bu konuyu araflt r n ve okuyun, diyetisyen ve doktorla konuflarak onlardan profesyonel destek al n z, sonrada çocu unuza baflka sa l kl seçenekler sununuz. Çocu unuzun yemek için yiyeceklerinin tipini ve miktar n kendisinin seçmesine müsaade ediniz.

11 KALP DAMAR SA LI I KILAVUZU 411 Çocu unuza bilinçsizce K s tlanm fl (Yasaklarla Dolu) Beslenme Modeli Uygulamay n z!: Zay flamalar için, doktor gözetiminde ve baflka t bbi bir sebep olmad kça çocu unuzu kesinikle k s tlanm fl diyete almay n z! Çocuklar n yediklerinin k s tlanmas sa l klar için zararl olabilir büyüme ve geliflmelerini olumsuz etkileyebilir. Hayvansal kaynakl besinlerin baz etlerin ya içeri i yüksek miktardad r Taze sebzeler az miktarda ya ihtiva ettiklerinden daha sa l kl d rlar fiekil Ya lar: Normal vucut fonksiyonlar m z için gerekli olan temel maddelerdir. Fakat eriflkinler tükettikleri besinlerin ya içeri- ini bilmeli ve damar sertli inin en önemli risk faktörü kolesterolun kayna olan doymufl-ya ( kötü ya yani hayvansal besinler) al m n k s tlamal d rlar. kaynak:

12 412 Ö RET C ve E T C ANS KLOPED fiekil Kalori: Yiyeceklerin içerisindeki temel enerji birimidir. Yedi iniz zaman vucudunuz kaloriyi enerjiye dönüfltürüp, kullanmakta ve geriye kalan ise ya fleklinde depolamaktad r. Bir kalori nereden gelirse gelsin (çikolatal pasta veya brokoliden) bir kaloridir. Aralar ndaki fark kalorinin miktar ve yenilen besinin besleyicili- i, ya ve ihtiva etti i di er kar fl mlard r. Yandaki flekil ve tabloda Brokkoli ve çikolatal -pasta (Browni) aras nda kalori ve ya miktarlar karfl laflt r lm flt r. Her porsiyonda: Kaloriler Brokoli (1/2 su barda Ya Kaloriler Bir parça çikolatal kek Ya Porsiyon Ya Yiyecek büyüklü ü Kalori (gram) Brokoli 1/2 su bar Çikolatal kek 1 dilim Çocuklar n Büyüme ve geliflmesini desteklemek ve onlar fliflmanl ktan korumak için ebeveynler, tüm aile bireylerine her besin gruplar n (hayvansal, bitkisel besinler) ihtiva eden oldukça çeflitli ve de iflik yiyecekler sunmal d rlar (Tablo 5-21). Beslenme modelinizdeki yiyeceklerin ço unlu u tah llar, sebze ve meyveler olmal d r.

13 KALP DAMAR SA LI I KILAVUZU 413 Afla daki Önerilen porsiyon büyüklü ü çizelgesine bak n z ve sa l kl beslenmek için örnek al n z: Beslenme fleklinizin içeri i: Süt gruplar ndan gelen besinler, orta miktarda; (2-3 porsiyon). Et, baklagiller ve fasyulye gruplar ; (2-3 porsiyon) bulunmal d r. Tüketilen yiyeceklerin; besin de eri (ptotein, vitamin ve mineraller) düflük, ya lar ve flekeri ise fazla olmamal d r. 2 yafl ndan küçük çocuklarda diyetteki ya k s tlanmamal d r! Tüketilen Besinlerin bir Porsiyonu için Örnekler: 2 yafl ve üzeri çocuklar ve eriflkinler için porsiyon büyüklü ü. Porsiyon büyüklü ü her besin grubu için ayr verilmifltir. 2 yafl üzerindeki çocuklar n 2-4 yafllar ndaki bir grubu; günde yaklafl k 1,300 kalori harcamaktad r yafllar ndaki bir di er grubu ise günde yaklafl k 3, 000 kalori harcamaktad r. 1 PORS YON: Ekmek, Baklagiller, Pirinç, Makarna 1 dilim ekmek. Yaklafl k 30 gram (yaklafl k 1 su barda - n n 1/4 ü) haz r tah l ye.

14 414 Ö RET C ve E T C ANS KLOPED fiekil Trans Ya Asitleri: Bitkisel Margarinler, oda s s nda kat haldedirler. Özellikle kalp için tehlikeli olup, baz kanserler için de risk oluflturmaktad rlar. Bunlar; bat - r labilen ve sürülebilen margarinlerde, haz r yiyeceklerde, f r nda piflirilmifl haz r hamurlu tatl larda (kurabiye, bisküvi), ya da k zartmalarda (patates, etler ve di er besinler) ve haz r ifllenmifl yiyeceklerde (hamburger, köfte, pizza gibi) bulunmaktad r. kaynak: Trans ya lar: Kendinizden, çocuklar n zdan ve mutfa n zdan uzak tutunuz. 1/2 su-barda piflmifl baklagil, pirinç veya makarna. Süt, yo urt, peynir 1 su barda süt veya yo urt. Yaklafl k 30 gram (bir kibrit kutusu kadar) do al peynir. Yaklafl k gram (2 kibrit kutusu kadar) üretilmifl peynir. Sebzeler 1 su barda piflmemifl sebze veya 1/2 su barda dondurulmufl yaprak yaprak ayr lm fl sebzeler (piflirilmifl). Yar m piflirilmifl veya piflirilmeden do ranm fl di er sebzeler yar m su barda sebze suyu (havuç, domates suyu gibi).

15 KALP DAMAR SA LI I KILAVUZU Kötü ya lar = hayvansal besinler 415 fiekil Doymufl-Ya lar: En fazla k rm z et ve süt ürünleri ile yumurta gibi hayvansal besinlerde bulunmaktad r. Yüksek miktarda kolesterol ihtiva etmektedirler. kaynak: Et; Kümes Hayvan, Bal k Fasulye, Kabuklu yemifller (Ceviz ve F nd k) Yaklafl k 100 gram piflirilmifl ya s z s r eti (en fazla günde 1 porsiyon), derisi ç kar lm fl kümes hayvan (tavuk, hindi) veya bal k (porsiyon say s fazla olabilir). 1/2 su barda piflirilmifl kuru fasulye veya 1 yumurta; 30 gram ya s z s r eti yerine hesaplanmal d r. Meyveler 1 orta büyüklükte elma, muz veya portakal. 1/2 su barda do ranm fl (küçük parçalara ayr lm fl) piflirilmifl veya çi meyve. 3/4 su barda meyve suyu (tercihan kabu u ile s k lm fl).

16 416 Ö RET C ve E T C ANS KLOPED fiekil Omega-3 ya Asitleri. Baz yiyeceklerden sa lanan Doymam fl-ya lar n bir fleklidir (Omega- 3 ler ve Omega-6 lar). Bunlar temel ya asitleri olup, vucudunuzun sa l kl olmas için önemlidirler. Vucudunuz bu ya asidlerini yapamaz. dolay s ile Omega-3 leri besinlerden d flardan sa lamal d r. Bu farkl tipteki asitleri ihtiva eden besinler, bal klar: Tuna, Somon, Uskumru, tatl su Alabal, Sardalya. Di er önemli Omega-3 ya asiti kaynaklar : Koyu yeflil yaprakl sebzeler, keten tohumu ya ve bilinen bitkisel ya lar (zeytin, ayçiçek, f st k ya lar ). Omega-3 ya asitleri kalp için faydal bulunmufltur. Olumlu etkileri: damar n iltihaplanmaya ve kan n p ht laflmas na karfl koruyucu etkileri, kolesterol ve trigliserid düzeylerini azaltmakta, kan bas nc n düflürmektedirler. fieker hastal, Felç, iltihapl eklem romatizmas (romatoyid artrit), astma, iltihapl barsak hastal (ülserli kolit), baz kanser tipleri ve zihinsel azalma gibi hastal klar n (Alzheimer) görülme risklerini ve ortaya ç kan flikayetlerini azaltmaktad r. Kaynak: Çocuklar m zda Sa l kl Beslenme fiekli için Tavsiyelerimiz: Ya lar Azalt n z: Çocu unuzu sa l kl büyüyüp, geliflmesi için gerekli olan besinlerden mahrum b rakmadan, ald kaloriyi azaltman n en iyi yolu ya tüketiminin k s tlanmas d r.

17 KALP DAMAR SA LI I KILAVUZU 417 Basitçe, ailenizin beslenme fleklindeki ya miktar n azalt n z, az-ya l veya ya s z süt ürünlerini, derisiz kümes hayvan eti, ya s z s r eti, ve az-ya l veya ya s z ekmek ve tah llar tüketiniz. Ailenizin beslenme fleklinde ya miktar nda küçük miktarda de ifliklikler yap n z, bu uygulama çocu unuzun fazla kilo almas - n önleyen basit bir yöntemdir. Ancak çocu- unuzun beslenme fleklini de ifltirmek için yapt n z büyük de ifliklikler ve karfl laflt - n z problemleri ve direnci aflmak için çocu- unuz doktor ve diyetisyenin gözetiminde olmal d r. Kural olarak; 2 yafl ndan küçük çocuklarda k s tlanm fl diyet uygulanmamal d r! Bu yafl ndan sonra, yavaflca çocuklara uygun, k s tlanm fl beslenme modeli benimsetilmelidir; yaklafl k 5 yafl ndaki çocukta ihtiyaçlar olan kalorilerinin %30 dan daha fazlas ya lardan gelmemelidir. Tatl lar ve fiekerlileri gere inden fazla k - s tlamay n veya ciddiye almay n z: Verdi iniz her yiyece in ne kadar ya, tuz ve fleker ihtiva etti ini ö rendikten sonra; fazla miktarda ya veya fleker ihtiva etmelerine ra men baz lar azalt larak beslenme fleklinizde kalabilirler (hafif tatl lar, muhallebi, yo urt gibi).

18 418 Ö RET C ve E T C ANS KLOPED Fakat, çocuklara yüksek-kalorili çikolata ve flekerlemeler ile f r nda piflirilen hamurlu hafif tatl lar (kurabiye, çörek, kek gibi) ve patates çipsi, ya da k zart lm fl patates gibi tuzlu çerezleri k s tlamay ihmal etmeyiniz. Belirlenmifl besinler yerine, kendi yiyece ini kendisinin seçmesine k lavuzluk ediniz: Evinizde oldukça de iflik sa l kl yiyecekler bulundurunuz. Bu uygulaman z; çocuklar n za sa l kl besin çeflitlerinin neler oldu unu gösterip onlar seçmeyi pratik olarak ö retecektir. Çocu unuzu yavafl yemesi için teflvik ediniz: Çocuklar açl k ve tokluklar n yavafl yediklerinde daha iyi hissederler. Yeme inizi ailece birlikte yeyiniz: Yemek zamanlar n z, tart flma yerine bofl vakitlerinizi ayarlama, hofl konular konuflmak ve paylaflmak için uzun tutmaya gayret ediniz. fiayet yemek zaman hofla gitmiyorsa, çocuklar n z masay bir an önce erken terk etmek için daha h zl yiyeceklerdir. Bunun sonunda çocu unuz stres ile birlikte yemeyi ö renebilir (h zl, iyi çi nemeden, zevk almadan yemek, erken tokluk hissi sonucu eksik beslenme; kötü yeme al flkanl ). Çocuklar n z yiyeceklerinizin al flverifline ve haz rlanmas na dahil ediniz: Bu hareketler ebeveynlere çocuklar n yiyecek tercihlerini anlamak için baz ipuçlar verir, çocuklara do ru beslenmeyi ö retir ve onlarda baflar-

19 KALP DAMAR SA LI I KILAVUZU 419 ma duygusunun oluflmas n sa layacakt r (sa l kl iyi yiyecekleri seçmek ve sa l kl yemek haz rlanmas sonucunda). Ayr ca çocuklar yemeklerin haz rlanmas na yard m ederken onlar yemek veya tad p denemek için daha istekli olurlar. Yemek aralar nda yenilen hafif fleyler (çerez, tatl, meyve gibi) yemek için plan yap - n z: Çerez gibi abur-cuburlar yemek fazla yemeye sebep olabilir, ancak bu tip yiyecekler gün s ras ndaki özel zamanlarda tüketilen besleyici diyetin bir parças olarak yenebilir. Bu yeme zaman çocu un ifltah n etkilemez. Bu tip çerezleri mümkün oldu unca besleyici olanlardan haz rlamaya gayret etmelisiniz (taze meyveler, sebzeler f nd k, ceviz gibi). Özellikle partiler veya di er sosyal olaylar s ras nda çocu unuzu seyrek olarak az miktarda cips veya kurabiye, bisküvi yemekten mahrum b rakmay n z. Sa l kl Çerezlere Örnekler: Taze, dondurulmufl, veya konserve sebze ve meyveleri sade veya az-ya l veya ya s z peynir veya yo urt ile birlikte servis yap n z. Kurutulmufl meyveleri, f nd k, ceviz veya ayçiçe i çekirde i ile birlikte veriniz. Ekmekler ve krakerleri vitaminler ile zenginlefltirilmifl un ve tam-tah llardan yap - n z, meyve parçac klar n kar flt rarak veya ya s z peynir ile servis yap n z.

20 420 Ö RET C ve E T C ANS KLOPED Dondurulmufl ve yemek sonunda yenen tatl lara örnekler; ya s z veya az-ya l dondurma, yo urt, muhallebi, meyve kompostosu flerbeti, meyve salatas. Dikkat: lkokul ça çocuklar çi nemesi zor, küçük ve yuvarlak veya yap flkan yiyeceklerden kolayca t kan rlar ve bo ulabilirler (sert sebzeler; turp, havuç parçalar veya acele ile yenen bütün üzüm tanesi, patlam fl m s r ve ayçiçe i gibi tohum, f nd k, ceviz ve peynir parçalar gibi). Bu tip çerezler, bu yafl grubundaki çocuklar için seçilirken çocu un bo ulma olas l na dikkat edilmesi önemlidir. Yemek s ras nda TV seyretmekten vazgeçirmeye çal fl n z: Evinizin sadece yemek için ayr lan bölümünde yemek yeyiniz (mutfak, yemek odas gibi). TV karfl s nda yemek yeme, doyma ve tokluk hissini alg laman z güçlefltirece inden afl r yemeye sebep olmaktad r. Evden d flarda yenilen yemekleri gözlemleyiniz: Sa l ks z yiyecekler ve içermek aç - s ndan okulun ö le yeme i programlar önemlidir. Ö le yeme i için çocu unuza de iflik sa l kl besinlerden yemek paketi haz rlay n z. Çocu unuza sa l kl beslenme için daha fazla yard m ediniz: Çocuklar kolay ö renirler onlara sa l kl yaflam flekli al flkanl klar n ö retmeye ça-

21 KALP DAMAR SA LI I KILAVUZU 421 l fl n z; sa l kl çeflitli besinleri tüketmek ve bedensel olarak daha aktif olmak. Çocuklar n z kazand klar bu sa l kl al flkanl klar ömürboyu sürdüreceklerdir. fiayet ailenizin beslenme ve egzersiz al flkanl klar n de ifltirmede zorlan yorsan z bir diyetisyenden yard m al n z.