Turan SAĞER 1 Ozan EROY 2 TÜRK MÜZİĞİ MAKAM DİZİLERİNİN MODERN ARMONİYLE ÇOK SESLENDİRİLEREK PİYANO EĞİTİMİNDE KULLANILMASI

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s Turan SAĞER 1 Ozan EROY 2 TÜRK MÜZİĞİ MAKAM DİZİLERİNİN MODERN ARMONİYLE ÇOK SESLENDİRİLEREK PİYANO EĞİTİMİNDE KULLANILMASI Özet Araştırma ile Türkiye'de lisans düzeyinde piyano eğitimi gören öğrenciler için, modern armoni ile çok seslendirilen Türk Müziği makam dizilerinin, öğrencilerin çalmadaki performanslarına olan etkisinin belirlenmesi amaçlanmaktadır. Bu doğrultuda araştırmada gerçek deneme modellerinden "tek grup ön test-son test desen" kullanılmıştır. Araştırmada modern armoniyle dört farklı makamda bestelenmiş dört parçanın öğrenci performanslarına olan etkisi araştırılmıştır. Bestelenen parçaların makamları Hüseyni, Uşak, Hicaz ve Segah olarak belirlenmiştir. Araştırmanın deneysel evresinde öğrenciler 12 hafta boyunca çalıştırılmışlardır. Deneysel sürecin sonucunda öğrenci performansları üç uzman tarafından değerlendirilmiş olup ön-test ve son-test başarı puanlarına göre öğrencilerin başarı durumları tespit edilmiştir. Araştırma sonucunda dört çalışmadan üç tanesinin yapılan ön-test son-test değerlendirmeleri sonrasında, sontest puanları lehine anlamlı bir artış olduğu görülmesine rağmen, diğer testte sontest lehine anlamlı farklılık ortaya çıkmadığı sonucuna varılmıştır. Anahtar Kelimeler: Türk Müziği, Makam Dizisi, Armoni, Modern Armoni, Çok Seslendirme USAGE OF TURKISH MAQAM MUSIC MELODIES IN PIANO EDUCATION, ARRANGED WITH MODERN HARMONY Abstract The aim of this study is to determine the effect of modern harmonized Turkish music maqam scales to their performances, for the students, studying piano on the 1 Prof. Dr.,Yıldız Teknik Üniversitesi, Sanat ve Tasarım Fakültesi, Müzik Bölümü,tsager@yildiz.edu.tr 2 Dr.,İnönü Üniversitesi, Güzel Sanatlar ve Tasarım Fakültesi, Müzik Bölümü, eroyozan@gmail.com

2 Turan Sağer Ozan Eroy GİRİŞ undergraduate level. Forthispurpose, "singlegrouppre-test post-test pattern, one of thereal test models" is prefered. İn thisresearchtheeffect of four composed songs in four different maqams with modern harmony to the student s performances is studied. Composed songs maqams was determined as Hüseyni, Uşak, Hicaz andsegah. In the experimental period of the research the students are practiced for 12 weeks. At the end of the experimental stage, the students performances are observedby 3 expertsand the achievements of the students are determined by their pre-test and final test scores.as a result of research, it is concludedthat at theend of thepre-test post-test evaluation of 3 studiesout of 4, there is a significant increase in support of post-test scores, but forthe rest one piece no significant difference is observed. KeyWords: Turkish Music, Maqam Scale, Harmony, Modern Harmony, Harmonizing Türkiye'deki Güzel Sanatlar Fakülteleri Müzik Bölümleri'nde piyano dersi için kullanılan dağarcığın ağırlıklı olarak Klasik Batı Müziği kaynaklı metotlardan, etütlerden ve eserlerden oluştuğu görülmektedir. Bu dağarcık içerisinde Türk Müziği kaynaklı eserler olmakla birlikte bu eserler sayıca azdır. Yapılan çalışmalar, ülkemizde piyano eğitiminde kullanılan Türk Müziği kaynaklı piyano eserlerinin azlığını, olan eserlerin orta seviyeye uygun olduğunu ve piyano eğitimi boyunca Türk Müziği kaynaklı piyano eserlerinin kullanılmasının öğrencilerin Türk Müziği altyapısını geliştirmesi bakımından önemli olacağını ortaya koyar (Toptaş,2012). Bu görüşe paralel olarak Yokuş (2005:96), ülkemizdeki piyano eğitiminde Türk Müziği kaynaklı piyano eserlerinin yeterli sayıda olmadığı, mevcut kaynakların ise teknik zorluklar içerdiği, bu kaynaklara ulaşılmada güçlükler yaşandığı, uygulamalarda bu türdeki kaynaklara yeterince yer verilemediği vurgusunda bulunmuştur. Yukarıdaki yaklaşımlar doğrultusunda Türk Müziği makam dizilerinin modern armoni ile çok seslendirilip oluşturulacak özgün materyalin piyano dersi için diğer yazılı kaynaklara alternatif olabileceği ayrıca müzikoloji ve müzik teknolojileri bölümlerinde öğrenim gören lisans düzeyinde ki öğrenciler için piyano dersinin daha cazip hale getirilebileceği düşünülmektedir. 1.1.Modern Armoni Yirminci yüzyılda ortaya çıkan gospel, blues, soul, ve caz gibi bazı müzik türlerinde, klasik armoni anlayışının üzerine daha özgür armonik yaklaşımlar benimsenmiştir. Bu türlerden özellikle caz müziğinde kullanılan armonik yaklaşımlarda, klasik armonide kullanılan diyatonik dizilimlere ilave olarak oktatonik (diminished) dizilimler ile beşinci derece üzerine kurulan altere dizilimler dikey akor kurulumlarında klasik armoninin diyatonik yapısına göre kurulan üçlü dikey kurulumlardan farklılık göstermektedir. Özetle klasik armonik yaklaşım ile 20. yüzyıl müziklerinde ortaya çıkan yaklaşımsal farklılıkların temeli, ses dizilimlerinin farklılıklarından ortaya çıkmaktadır. Diyatonik dikey yaklaşımlar ile,oktatonik (diminished), wholetone (tam ton), pentatonik ve altere diziler üzerine kurgulanan dikey yaklaşımlar bu farkın nedenini ortaya koyar. Yirminci yüzyıl müzikleriyle ortaya çıkan bu armonik farklılıkları "modern armoni" tanımlamasıyla açıklayabiliriz.

3 411 Türk Müziği Makam Dizilerinin Modern Armoniyle Çok Seslendirilerek Piyano Eğitiminde Kullanılması Temel Akor Kurulumları Augmented (Arttırılmış) Üçlü Akorlar Augmented akor kısaca Aug veya + şeklinde gösterilir. Kök sese göre majör üçlü ve arttırılmış beşliden oluşur (Nettles, 1987) Suspended 4( Geciktirilmiş Dörtlü) Şekil 1. AugmentedAkorlar (Nettles, 1987). Modern armonide çokça kullanılan akor yapılarından birisi dörtlü ile üçlünün yer değiştirmiş olduğu Suspended 4 akorudur. Kısaca Sus4 şeklinde gösterilir. (Nettles, 1987). Şekil 2. Sus4 akoru (Nettles, 1987) ve 7 li akor kurulumları Dominant 7 sus4 Akoru Diminised 7( Eksilmiş 7 li akoru) Minör-Majör 7 Akoru Majör ve Minör 6 Akoru Şekil 3. 6 lı ve 7 li akor kurulumları (Nettles, 1987) Armonik Hareketler II-V-I Birçok armonik harekete karşılık, II-V-I caz müzisyenlerinin en çok kullandığı yürüyüşlerden birisidir (Levine, 1995). Şekil 4. II-V-I: Kadans Örnekleri( Levine, 1995).

4 Turan Sağer Ozan Eroy Tritone Substitution Modern müzikte çokça kullanılan yürüyüşlerden birisi olan II-V-I hareketi bazen kendi içinde değişime uğrar. Bu değişim içerisinde dominant akoru olan V. Derece bemol II. Derece akoru ile yer değiştirir. Triton Substutition ismini bemol II. Derece ile V. Derece, #4 aralığından alır (Mantooth,1996) Araştırmanın Problemi Şekil 5. Tritone Substitution örneği (Levine, 1995). Araştırmanın ana problemi; Türk müziği makam dizilerinin modern armoniyle düzenlenerek kullanılabilme durumu nedir? 1.4. Araştırmanın Alt Problemleri 1. Hüseyni Şarkı'yı çalan öğrencilerin ön-test-son-test performansları sonucunda son-test lehine manidar farklılık var mıdır? 2. Segah Şarkı'yı çalan öğrencilerin ön-test-son-test performansları sonucunda son-test lehine manidar farklılık var mıdır? 3. Uşşak Şarkı'yı çalan öğrencilerin ön-test-son-test performansları sonucunda son-test lehine manidar farklılık var mıdır? 4. Hicaz Şarkı'yı çalan öğrencilerin ön-test-son-test performansları sonucunda son-test lehine manidar farklılık var mıdır? 1.5.Araştırmanın Amacı Araştırma, müzik bilimleri ve teknolojileri anabilim dallarında lisans düzeyinde öğrenim gören öğrenciler için, modern armoni ile bestelenen Türk Müziği makam dizilerinin piyano eğitiminde alternatif kaynak olarak kullanılabilme durumun öğrenci performanslarıyla değerlendirilebilmesidir Sınırlılıklar Bu araştırma; Uşşak, Segah, Hüseyni ve Hicaz makamlarındaki modern armoni ile bestelenen dört parça ile sınırlıdır. 2. Yöntem Bu bölümde, araştırmanın modeli, çalışma grubu, veri toplama araçları, verilerin çözümlenmesinde kullanılan istatistiksel yöntemler yer almaktadır Araştırmanın Modeli Bu araştırma, piyano için modern armoni kullanarak düzenlenen türkülerin öğrencilerin eserleri çalmadaki performanslarının belirlenmesine yöneliktir. Araştırmada deneysel yöntem kullanılmıştır. Araştırmanın deneysel deseni Tek Grup Ön Test- Son Test Desen olarak belirlenmiştir.

5 413 Türk Müziği Makam Dizilerinin Modern Armoniyle Çok Seslendirilerek Piyano Eğitiminde Kullanılması 2.2. Tek Grup Ön Test-Son Test Desen Bu testte deneysel işlem tek grup üzerinde test edilir. Deneklerin bağımlı değişkene ilişkin ölçümleri uygulama öncesinde ön-test, sonrasında son-test olarak aynı denekler ve ölçme araçlarıyla yapılır. Bu yöntemde tek gruba ait ön-test ve son-test değerleri arasındaki farkın anlamlılığı test edilir( Büyüköztürk ve diğerleri, 2011). Tablo 1: Tek Grup Ön Test-Son Test Desen Grup Ön-test İşlem Son-test G O1 X O2 (Büyüköztürk ve diğerleri, 2011) Araştırmanın Deseni Tablo 2: Araştırmanın Deneysel Deseni Grup ön-test İşlem Son-test G O1 X O2 İlk Performans 12 Haftalık Çalışma Süresi Son Performans 2.4. Çalışma Grubu Araştırmanın çalışma grubunu; eğitim-öğretim yılı güz döneminde, İnönü Üniversitesi Güzel Sanatlar ve Tasarım Fakültesi Müzikoloji ve Müzik Teknolojisi bölümlerinde öğrenimine devam etmekte olan lisans dördüncü sınıf öğrencileri (n=12) oluşturmaktadır Verilerin Toplanması Araştırmada veri toplama aracı olarak araştırmacı tarafından hazırlanan "performans değerlendirme ölçeği kullanılmıştır Verilerin Analizi Uzmanlar tarafından değerlendirilen "performans değerlendirme ölçeği" ile elde edilen öğrenci performans puanları SPSS (Statistical Package for Social Sciences) programı kullanılarak değerlendirilmiştir. Analizler Wilcoxon İşaretli Sıralar Testi kullanarak yapılmıştır. Wilcoxon işaretli sıralar testi olarak bilinen bu teknik, ilişkili iki ölçüm setine ait puanlar arasındaki farkın anlamlılığını test etmek amacıyla kullanılır. Bu test, ilişkili iki ölçüm setine ait fark puanlarının yönünün yanı sıra miktarlarını da dikkate alır. Wilcoxon işaretli sıralar testi, a) bağımlı değişkenin en az sıralama ölçeğinde olmasını, b) gözlem çiftlerinin birbirinden bağımsız olmasını gerektirir (Büyüköztürk,2011).

6 Turan Sağer Ozan Eroy BULGULAR VE YORUM 3.1. Türkü Puanlarına İlişkin Tanımlayıcı Değerler Tablo 3. Türkü Puanlarına İlişkin Tanımlayıcı Değerler Ön-test Puanları Son-test Puanları Puan Türü N En Düşük Puan En Yüksek Puan X Çarpıklık Basıklık ss Hüseyni Şarkı Segah Şarkı Uşşak Şarkı Hicaz Şarkı Puan Türü N En Düşük Puan En Yüksek Puan X Çarpıklık Basıklık ss Hüseyni Şarkı Segah Şarkı Uşşak Şarkı Hicaz Şarkı Tablo 3 e bakıldığında Hüseyni Şarkı'ya ilişkin tanımlayıcı değerlerde ön-test değerlendirmesinde en düşük performans puanı 15 iken en yüksek performans puanı 20 olup ortalama değerin olduğu görülmektedir. Son-test değerlendirmede ise en düşük performans puanı iken en yüksek performans puanı 90 olup ortalama değerin olduğu saptanmıştır. Segah Şarkı'ya ilişkin tanımlayıcı değerlerde ön-test değerlendirmesinde en düşük performans puanı 8.67 iken en yüksek performans puanı olup ortalama değerin olduğu görülmektedir. Son-test değerlendirmede ise en düşük performans puanı iken en yüksek performans puanı olup ortalama değerin olduğu tespit edilmiştir. Uşşak Şarkı'ya ilişkin tanımlayıcı değerlerde ön-test değerlendirmesinde en düşük performans puanı 12 iken en yüksek performans puanı olup ortalama değerin olduğu görülmektedir. Son-test değerlendirmede ise en düşük performans puanı iken en yüksek performans puanı olup ortalama değerin olduğu saptanmıştır. Hicaz Şarkı'ya ilişkin tanımlayıcı değerlerde ön-test değerlendirmesinde en düşük performans puanı iken en yüksek performans puanı olup ortalama değerin olduğu görülmektedir. Son-test değerlendirmede ise en düşük performans puanı 70 iken en yüksek performans puanı 80 olup ortalama değerin 75 olduğu saptanmıştır.

7 415 Türk Müziği Makam Dizilerinin Modern Armoniyle Çok Seslendirilerek Piyano Eğitiminde Kullanılması 3.2. Hüseyni Şarkı Şekil 7. Hüseyni Şarkı Tablo 4. Hüseyni Şarkı Sontest-Öntest Puanlarının Wilcoxon İşaretli Sıralar Testi Sonuçları Sontest-Öntest N Sıra Sıra Ortalaması Toplamı Negatif Sıra Pozitif Sıra Eşit 0 Z p Tablo 3 incelendiğinde Hüseyni makamındaki şarkıya ilişkin sontest puanlarının öntest puanlarından daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Fakat bu farklılığın anlamlı bir düzeyde olmadığı gözlemlenmektedir [Z= -1.60, p>.05].

8 Turan Sağer Ozan Eroy Segah Şarkı Şekil 8. Segah Şarkı Tablo 1. Segah Şarkı Sontest-Öntest Puanlarının Wilcoxon İşaretli Sıralar Testi Sonuçları **p<.01 Sontest-Öntest N Sıra Sıra Ortalaması Toplamı Negatif Sıra Pozitif Sıra Eşit 0 Z p r -2.67** Tablo 5'teki Wilcoxon İşaretli Sıralar Testi sonuçları incelendiğinde Segah makamındaki türküde olduğu gibi, sıra ortalaması ve sıra toplamı değerleri de göz önüne alındığında, öğrencilerin Segah Şarkıya ilişkin sontest puanlarının öntest puanlarından daha yüksek olduğu ve puanlardaki bu artışın manidar bir düzeyde olduğu görülmüştür [Z= -2.67, p<.01]. Etki büyüklüğünün yüksek olduğu tespit edilmiştir [r=-.09>.05].

9 417 Türk Müziği Makam Dizilerinin Modern Armoniyle Çok Seslendirilerek Piyano Eğitiminde Kullanılması 3.4. Uşşak Şarkı Şekil 5. Uşşak Şarkı Tablo 6. Uşşak Şarkı Sontest-Öntest Puanlarının Wilcoxon İşaretli Sıralar Testi Sonuçları Sontest-Öntest N Sıra Sıra Ortalaması Toplamı Z p r Negatif Sıra Pozitif Sıra * Eşit 0 *p<.05 Tablo 7 deki Wilcoxon İşaretli Sıralar testi sonuçlarında görüldüğü üzere, Uşşak Şarkı puanlarında anlamlı farklılık olduğu ve bu farklılığın sontest puanlarının lehine bir biçimde gerçekleştiği saptanmıştır. Puanlardaki bu artışın manidar ve güçlü düzeyde olduğu görülmüştür [Z= -2.37, p<.05, r=.09>.05].

10 Turan Sağer Ozan Eroy Hicaz Şarkı Şekil 6. Hicaz Şarkı Tablo 7. Hicaz Türkü Son-test-Ön-test Puanlarının Wilcoxon İşaretli Sıralar Testi Sonuçları** Son test-ön test N Sıra Sıra Ortalaması Toplamı Z p r Negatif Sıra Pozitif Sıra * Eşit 0 *p<.05 Tablo 9 da Wilcoxon İşaretli Sıralar Testi sonuçlarına bakıldığında, Hicaz Şarkı puanlarında, sontest puanları lehine anlamlı düzeyde farklılığın olduğu tespit edilmiştir ve puanlardaki bu artışın manidar ve yüksek düzeyde olduğu görülmüştür [Z= -2.02, p<.05, r=-.09>.05].

11 419 Türk Müziği Makam Dizilerinin Modern Armoniyle Çok Seslendirilerek Piyano Eğitiminde Kullanılması 4.Sonuç ve Öneriler 4.1. Sonuç Bu araştırmanın sonucunda; Wilcoxon İşaretli Sıralar Testi'ne göre Hüseyni makamındaki "Hüseyni Şarkı" 'ya ilişkin son-test puanlarının ön-test puanlarından daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Fakat bu farklılığın anlamlı bir düzeyde olmadığı gözlemlenmektedir [Z= -1.60, p>.05]. Segah makamındaki şarkıya ilişkin değerlerde sıra toplamı değerleri göz önüne alındığında, öğrencilerin segah şarkıya ilişkin son-test puanlarının ön-test puanlarından daha yüksek olduğu ve puanlardaki bu artışın manidar bir düzeyde olduğu görülmüştür [Z= -2.67, p<.01]. Wilcoxon İşaretli Sıralar Testi'ne göre sıra ortalaması ve sıra toplamı değerleri de göz önüne alındığında, öğrencilerin "Uşşak Şarkıya" ilişkin son-test puanlarının ön-test puanlarından daha yüksek olduğu ve puanlardaki bu artışın anlamlı düzeyde olduğu görülmüştür [Z= -2.37, p<.05]. Wilcoxon İşaretli Sıralar Testi'ne göre "Hicaz Şarkı" ya yönelik puanlarda sıra ortalaması ve sıra toplamı değerleri de göz önüne alındığında, öğrencilerin Hicaz Şarkıya ilişkin sontest puanlarının ön-test puanlarından daha yüksek olduğu ve puanlardaki bu artışın anlamlı düzeyde olduğu ve puanlardaki bu artışın manidar bir düzeyde olduğu tespit edilmiştir [Z= -2.02, p<.05]. Sonuç olarak istatistiki veriler doğrultusunda dört çalışmadan üç tanesinde sonuçların manidar düzeyde olduğu birisinde ise manidar düzeyde olmadığı tespit edilmiştir Öneriler Müzik eğitimi verilen kurumlarda klasik armoni dersinin yanında modern armonin de öğrenciye öğretilmesi, Müzik bölümlerinde öğrenim gören öğrenciler için Türk Müziği eksenli eserlerin seviyeye uygun bir şekilde modern armoniyle düzenlenmesi ve bu modellemelerin sayılarının çoğaltılması, Müzik eğitimi veren kurumlarda armoni derslerinde modern armoni ile klasik armoni arasındaki farkların öğrencilere aktarılması önerilir.

12 Turan Sağer Ozan Eroy 420 KAYNAKLAR BÜYÜKÖZTÜRK, Ş. ÇAKMAK, E. K. AKGÜN, Ö. E. KARADENİZ, Ş. DEMİREL, F Bilimsel Araştırma Yöntemleri. (10.Basım). Pegem Akademi, Ankara. BÜYÜKÖZTÜRK, Şener Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı. (14. Basım). Pegem Akademi, Ankara. LEVİNE, Mark The Jazz Theory Book. Sher Music Company, Petaluma. MANTOOTH, Frank Voicing for Jazz Keyboard. Leonard Publishing Corporation, Milwaukee. NETTLES, Barrie Harmony I. Berklee College of Music, Boston. TOPTAŞ, Barış. (2012). "Halk Türkülerinin Sistematik Olarak Piyano Eğitiminde Kullanılması, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Malatya. YOKUŞ, Hamit. (2005). Ülkemizde Halk Müziği Kaynaklı Piyano Eserlerinin Piyano Eğitiminde Uygulanabilirliğinin Değerlendirilmesi,Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Bursa.