ŞİİR BİLGİSİ. 1-) Nazım Birimi: Şiiri oluşturan mısra kümelerine nazım birimi denir. Dörtlük, bent, beyit

Transkript

1 ŞİİR BİLGİSİ 1-) Nazım Birimi: Şiiri oluşturan mısra kümelerine nazım birimi denir. Dörtlük, bent, beyit 2-)Nazım Biçimi: Bir şiirin dışsal yapısına denir. Uyak, nazım birimi ve ölçüsüne göre bu isim verilmiştir. Gazel, kaside, mesnevi 3-)Mısra (Dize):Bir satırlık nazım birimidir. 4-)Beyit: İki dizeden oluşan nazım birimidir. 5-) Bent: Üç ve daha fazla dizelere denir. Aslında dörtlük de bir benttir ama dörtlük ismi artık daha çok benimsenmiştir. 6-)Ölçü (vezin):şiirde dizelerin hece sayısına veya hecelerin ses değerine göre bir uyum içinde olmasıdır. Ölçü şiirde ahenk oluşturmaya da yarar. Türk Edebiyatında üç çeşit ölçü kullanılmıştır:(hece, Aruz, Serbest ) A-)Hece Ölçüsü: Şiirde dizeleri oluşturan sözcüklerin hece sayılarının eşitliğine dayanan ölçüdür. İslamiyet ten Öncesi Türk edebiyatında tamamen, Halk edebiyatında da ağırlıklı olarak kullanılan hece ölçüsü tüm edebi dönemlerde de az da olsa kullanılmıştır. Tamamen yerli ve milli ölçümüzdür. Türk edebiyatında 2 heceden 20 heceye kadar çeşitlilik gösteren hece ölçüleri kullanılmıştır. Hece ölçüsünde durak: Hece ölçüsü ile yazılan şiirlerde ölçü kalıpları içindeki durma yerlerine denir. Durak, hece ölçüsüne uyum sağlayan bir çeşit ses kesmedir. Durak aslında hafif soluklandığımız yerdir. Şiirde ahenk de oluşturabilen duraklar ayrılırken de heceye göre 6+5, gibi ayrılır. Ayrılan bu kısımlar işte durağa göre ayrılır. Hafif duraksama 1

2 yaşadığımız yerlerde bu sınıflandırma ortaya çıkar. İyi yazılmış bir şiirde, sözcük tam durak yerinde biter ve bu şekilde okuyan kişiye uygun bir nefes alma payı verilmiş olur. Duraklar hiçbir zaman sözcüğü bölmez, her zaman sözcük sonlarına gelir. Bunun yanında heceyle oluşturulan bütün şiirlerde de durak aranacak diye bir kural yoktur. Yani hece ölçüsüyle oluşturulmuş duraksız şiirler de olabilir. Sallanı sallanı/gelen sevgilim Gökyüzünde / tüten olsam, Söyle kömür gözlüm/kimin yârisin Yeryüzünde / biten olsam, Kız senin derdinle/derbeder oldum Al benekli / keten olsam, Söyle ince bellim/kimin yârisin Yar boynuna / sarsa beni. (Emrah) (6+5) (Karacaoğlan) (4+4) Not: Hece sayısı aslında ünlü harf sayısına eşittir. B-)Aruz Ölçüsü: Dizelerdeki hecelerin uzunluk ve kısalığına göre, açık ya da kapalı oluşuna göre düzenlenmesidir. Kısa heceler nokta(.) uzun heceler çizgi (-) ile gösterilir. Türk diline tam ters bir ölçüdür çünkü Türkçede uzun ve kısa diye bir hece yoktur. Bununla beraber Divan edebiyatının vazgeçilmez ölçüsüdür ve diğer edebiyat dönemlerinde de az da olsa kullanılan ölçüdür. Aruz ölçüsü ilk olarak bir Araplar tarafından kullanılmıştır. Sonra Fars edebiyatında kullanılmaya başlamış. Fars edebiyatı ise, aruz ölçüsünün bazı kalıplarını kendi dilinin özel yapısına uydurmuş, böylece aruzun gelişimine büyük etki edip, aruz ölçüsüne yeni soluklar getirmiştir. Bundan dolayı aruz ölçüsünü sadece Arap icadı olarak değil, Arap- Fars icadı olarak algılamamız daha mantıklı olacaktır. İstiklal Marşı mız aruz vezni ile yazılmıştır. Son olarak aruz İnek Şaban ın Hababam Sınıfı nda esprili yolla bahsettiği vezindir 2

3 Çatma, kurban / olayım çeh / reni ey naz / lı hilâl, ( _. /.. /.. /.. _) Kahraman ır / kıma bir gül! / Ne bu şiddet, / bu celâl ( _. /.. /.. /.. _) Fâilâtün / Feilâtün / Feilâtün / Feilün ARUZLA İLGİLİ TERİMLER: Takti (Kesme): Aruz ölçüsünde dizelerin durak yerlerini belirtecek biçimde kesik kesik okunmasına takti (kesme, parçalama) denir. Tefile: Aruz kalıplarının her bir parçasına denir.(mefulü gibi ) İmale: Aruz kalıbına uydurmak için kısa hecenin uzun sayılmasıdır. Aruz kusurudur. Zihaf: Uzun heceleri kısa okumaktır. Aruz kusurudur. Med: Bir buçuk hecedir. Ulama(Vasl): Ünsüzlerin bir sonraki sözcüğün başındaki ünlülere ulanarak (bağlanarak) okunmasına denir ve arada da hiçbir noktalama işareti de olmamalıdır. Aruzla ilgili bir özelliktir. Harun Ardıç Kasr (kısaltma, inceltme): Uzun heceyi hafifletmek, inceltmek, yumuşak okumadır. C-)Serbest Ölçü: Mısraların oluşturulmasında hiçbir ölçünün kullanılmadığı ölçüdür. Kısaca söyleyecek olursak kafamıza göre takıldığımız, hiçbir kurala bağlı olmadan özgürce yazdığımız şiirlerde kullanılan ölçüdür.serbest vezin Cumhuriyet şiirimizde; özellikle de Garip hareketleriyle birlikte çok kullanılır duruma gelmiştir. Anlatamıyorum Ağlasam sesimi duyar mısınız, Mısralarımda; 3

4 Dokunabilir misiniz, Göz yaşlarıma, ellerinizle? Bilmezdim şarkıların bu kadar güzel, Kelimelerinse kifayetsiz olduğunu Bu derde düşmeden önce. Bir yer var, biliyorum; Her şeyi söylemek mümkün; Epeyce yaklaşmışım, duyuyorum; Anlatamıyorum ( Orhan Veli Kanık ) 7-)Redif: İki ve daha fazla dize arasında yazılışları, anlamları ve görevleri aynı olan eklerin, kelime ve kelime gruplarının tekrar edilmesine redif denir. Tanımdan da anlaşılacağı üzere redif ek olarak da kelime olarak olabilmektedir. Nice güzellere bağlandım kaldım Ne bir vefa gördüm ne fayda buldum Her türlü isteğim topraktan aldım Benim sâdık yârim kara topraktır 4

5 Koyun verdi kuzu verdi süt verdi Yemek verdi ekmek verdi et verdi Kazma ile döğmeyince kıt verdi Benim sâdık yârim kara topraktır(aşık Veysel) Not 1: Redif için harfler tıpa tıp aynı olmak zorundadır ama bazı kaynaklar olmak zorunda değildir diye düşünür. Aslında mantıklıdır da bu. Örneğin yukarıdaki birinci dörtlükte dım ve dum heceleri redif oluşturabilir. dı(görülen geçmiş zaman) m(şahıs ekidir) Bunun yanında ı-i, u-ü, o-ö ünlüleri de kendi arasında redif oluşturabilir. Ama bu durum kafiye için geçerli değildir çünkü kafiyede her harf aynı olmak zorundadır. Not 2:Redif ile kafiye genelde beraber kullanılır. Genelde de kafiyeden sonra redif gelir. Ama beraber kullanılmak zorunda değildir. Yani tek başına redif de kafiye de kullanılabilir. Burada dikkat edilmesi gereken en önemli şey kafiye ve redifin birbirinden ayırt edilmesidir. Çünkü ikisi de ahenk unsurudur. İşte buna dikkat edilirse kolaylıkla kafiye ve redif yapılır. Hangi ekin ne olduğunu iyi tespit etmek gerekir. Eklerin görevlerini bildikten sonra iş zaten biter. Çünkü asıl sorun eklerin tam olarak ne eki olduğunu bilmektir. Kafiye bulurken köke inilecek diye bir kural yoktur önemli olan eklerin görevlerinin aynı olup olmadığını bilmektir çünkü. O yüzden ek dahilinde ihtiyaç olursa köke inilir çünkü ekin tam anlamıyla ne eki olduğunun bilinmesi için köke inmeye de ihtiyaç duyulabilir. Kafiye ve redif bulunurken dörtlükte inceleme yapıyorsak öncelikle hangi dizelerin ahenk oluşturduğuna bakılır. Sonra ahenk oluşturan diziler arasında kafiye veya redife bakılır. Kafiye ve redif beyitlerde de olur. 5

6 8-)Kafiye (uyak):mısra sonlarındaki anlamları ve görevleri farklı ses benzerliğine denir. Kafiye Örgüsü(Düzeni) Yarım Kafiye: Tek ses benzerliğine dayanan kafiyedir. Yürü bre Dadaloğlu m yürü git Dertli dertli Çukurova yolun tut Bunda suçum varsa Hakk a tövbe et De ki gayrı bizim iller iniler (Dadaloğlu) Ala gözlerine kurban olduğum Say edip aleme bildirme beni Açıp ak gerdanı durma karşımda Ecelimden evvel öldürme beni Dilber at kolların dola boynuma Ölüm endişesi gelmez aynıma Bir gece misafir eyle koynuna Sabah oldu deyu kaldırma beni Karac(a) oglan tutma beni el gibi Akıttım gözümden yaşı sel gibi Bahçende açılan gonca gül gibi Dizip al yanağa soldurma beni (Karacaoğlan) 6

7 Tam Kafiye: İki ses benzerliğine dayanan kafiye türüdür. Görmediği gün yoktur sürü peşinde bizi, Her gün aynı pınardan, doldurup testimizi Okuma yok, yazma yok, bilmeyiz eski, yeni Kuzular bize söyler yılların geçtiğini Arzu, başlarımızdan yıldızlar gibi yüksek Önümüzde bir sürü, yanımızda bir köpek Bingöl yaylalarının mavi dumanlarına, Gönlümü yayla yaptım Bingöl çobanlarına Not: Bu örnekler Kemalettin Kamu nun Bingöl Çobanlarına şiirinden alınmıştır. Zengin Kafiye: Üç ya da daha çok ses benzerliğine dayanan kafiye türüdür. Akışta demetlenmiş, büyük, küçük, kâinat Şu çıkan buluta bak, bu inen suya inat Ne ağır imtihandır, başındaki, Sakarya Binbir başlı kartalı nasıl taşır kanarya Bütün bunlar sendedir, bu girift bilmeceler; Sakarya, kandillere katran döktü geceler. 7

8 Sen ve ben, gözyaşiyle ıslanmış hamurdanız; Rengimize baksınlar, kandan ve çamurdanız! Not: Bu örnekler Üstad Nefip Fazıl ın Sakarya Türküsü nden alınmıştır. Tunç Kafiye: Bir kelimenin diğer mısraların içinde geçmesiyle oluşan kafiye türüdür. Ösym tunç kafiyeyi sormamaktadır. Her yayın da tunç kafiyeyi kabuk etmez kaç ses benziyorsa ona göre isim söyler. Mesela aşağıdaki birinci örnekte tunç kafiye vardır ama bunun yanında üç ses benzediği için zengin kafiyedir de. Yani diğerinin içinde geçen ses kaç tane ise ona göre de isim alabilir. Tabi böyle durumda önce tunç kafiyeyi düşüneceğiz eğer şıklarda yoksa kaç ses benziyorsa o isimdeki şık işaretlenir. İnsandır sanıyordum mukaddes yüke hamal. Hamallık ki, sonunda, ne rütbe var, ne de mal, Mermerlerin nabzında hâlâ çarpar mı tekbir? Bulur mu deli rüzgâr o sedayı: Allah bir! Kafdağını assalar, belki çeker de bir kıl! Bu ifritten sualin, kılını çekmez akıl! Eyvah, eyvah, Sakaryam, sana mı düştü bu yük? Bu dâva hor, bu dâva öksüz, bu dâva büyük!. Not: Bu örnekler Üstad Nefip Fazıl ın Sakarya Türküsü nde alınmıştır. 8

9 Cinaslı Kafiye: Anlamları ayrı, fakat yazılış ve okunuşları aynı olan kelime ve kelime gruplarının mısra sonunda tekrarı ile oluşan kafiyedir. Kararmış kara gözler Dermanım kara gözler Gemim deryada kaldı Yelkenim kara gözler Ham lokmayı mübah sayar çıkara Aklı fikri, terlemeden beleşte Yitirdiğin itibarı çık ara? Kuzgun gibi çöreklenme, be leşte!(hamit Korken) Bilirim ki; Gonca bitmez kıraçta Yoz toprağa, yedi veren eksen de, Ah şu gönlün zincirini, kır aç da! Uydu gibi kalsın ayni eksende (Hamit Korken) Not: Kafiye olan sesli harflerin üzerinde uzatma(şapka) işareti (^) varsa, bu sesliler tek ses değil iki ses olarak kabul edilir ve buna göre de kafiye türü değişir. Kimi Hindû, kimi yamyam, kimi bilmem ne belâ Hani, tâuna da züldür bu rezil istilâ(zengin kafiye) Sonra mel'undaki tahribe müvekkel esbâb Öyle müdhiş ki: Eder her biri bir mülkü harâb(zengin kafiye) 9

10 Not: Yukarıdaki örnekler Mehmet Akif Ersoy un Çanakkale Şehitlerine şiirinden alınmıştır. Kafiye Şemaları Düz Kafiye: Düz uyak çeşitleri: aaaa, aaab, aabb, aa bb Korkma! Sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak, O benimdir, o benim milletimindir ancak. Boşa bağlanmamış bülbül gülüne Kar koysan köz olur aşkın külüne Şaştım kara bahtım tahammülüne Taşa çalsam ezilmiyor Mihriban Şimşek gibi bir semte atıldık yedi koldan, Şimşek gibi Türk atlarının geçtiği yoldan.(yahya Kemal) Çapraz Kafiye: abab Gördüler: Aynada bir gizli cihan Ufku çepçevre ölüm servileri Sandılar doğdu içinden bir an O, uzun gözlü, uzun saçlı peri. (Yahya Kemal ) 10

11 Sarma kafiye: abba Renkleri haktan ise yürek denizi yakar, Tuvale düşen damla filizlenip boy verir. Narçiçeği açacak Zühre alsa ay verir, Zibilde debelenen ya dolu görür ya kar.(osman Öcal) Not 1: Örüşük Kafiye: İtalyan Edebiyatı ndan gelen terza-rimalarda görülür aba bcb cdc Not 2: Koşma tipi kafiye: aaab, abab Not 3: Mani Tipi Kafiye: aaxa 9-)ŞİİR TÜRLERİ Lirik Şiir: Duygu ve düşüncelerin coşkulu bir dille anlatan şiire lirik şiir denir. Eski Yunan edebiyatında şairler şiirlerini Lyra (lir) denilen bir sazla söyledikleri için bu tür şiirlere lirik denilmiştir. Lirik şiir, dünya edebiyatında en çok işlenen ve sevilen şiir türüdür. Lirik şiirler insan yüreğine seslenen, okunduğunda insanı duygulandıran şiirlerdir. Açılan bir gülsün sen yaprak yaprak, Ben aşkımla bahar getirdim sana; Tozlu yollarından geçtiğim uzak İklimden şarkılar getirdim sana.(ahmet Muhip Dıranas) Hasretinle geçiyorken bu gençlik çağım Ey sevdiğim, ben ümitsiz değilim gene Ak düşünce saçların kumral rengine Kollarında son âşığın ben olacağım (Faruk Nafiz Çamlıbel) 11

12 Pastoral Şiir: Çoban ve kır yaşamını, doğa güzelliklerini anlatan şiirlere pastoral şiir denir. Pastoral şiirlerin her türlü süsten, yapmacıktan, gösteriş ve söz oyunlarından uzak bir yapısı vardır. Bunlara bukolik şiir(çoban şiiri) de denir. Pastoral şiirin iki biçimi vardır: İdil: Bir ozanın ya da çobanın ağzından yazılıp kır yaşamının çekiciliğini, güzelliğini anlatan çobanıl aşkı yansıtan kısa şiirlere denir. Eglog: Birkaç çobanın karşılıklı konuşmaları yoluyla oluşturulan, aşk, kır yaşamı üzerine duygu ve düşüncelerini yansıtan pastoral şiirlere denir. Sonbahar geliyor serçe Yuvanı ne yapacaksın? Ayva çiçek açmadan önce. Meyvelerin içi geçecek Rüzgâr başka çeşit esecek Yağmurlarla ıslanacaksın. (Cahit Külebi) Güzel çoban, biricim, bir yudum su testinden; Bugün sıcak yine pek, sanki ortalık yanıyor! Güzel çocuk, senin olsun hayatım istersen; Niçin gözüm sana baktıkça böyle yaşlanıyor? Güzel çoban, ne kadar tatlı söylüyorsun sen; Yalan da olsa içim doğru söyledin sanıyor! (Tevfik Fikret) 12

13 Epik Şiir: Epik sözcüğü, Yunancada destan anlamındaki epope den gelmektedir. Yazının bulunuşundan önceki dönemlerde ulusların hayatında derin izler bırakan tarihsel olayları dile getiren destanlar epik şiir sayılır. Epik şiirlerde yiğitlik, kahramanlık, savaş temaları işlenir. Her epope (destan) ya da epik şiirlerde tarihsel bir gerçek vardır. Epik şiir bu gerçekten kaynaklanır. Epik şiirlerin çoğu, okuyucuyu coşkulandırdığı için lirik özellikler de taşır. Tabi lirik şiir değil epik şiirlerdir. Bu şiir, konusu itibariyle değerlendirilir. Kalktı göç eyledi Avşar elleri, Ağır ağır giden eller bizimdir. Arap atlar yakın eder ırağı, Yüce dağdan aşan yollar bizimdir. Belimizde kılıcımız Kirmani, Taşı deler mızrağımın temreni. Hakkımızda devlet etmiş fermanı, Ferman padişahın, dağlar bizimdir. Dadaloğlu'm bir gün kavga kurulur, Öter tüfek davlumbazlar vurulur. Nice koçyiğitler yere serilir, Ölen ölür, kalan sağlar bizimdir( Dadaloğlu) Anneler dindiriniz gönlünüzün yasını, Düşman kanıyla sildik palamızın pasını Yeniden çizmek için vatan haritasını Hep ateşten ve kandan bir sahneye çevirdik Gökleri çatırdayan bir vatan parçasını.(kemalettin Kamu) 13

14 Didaktik Şiir: Belli bir düşünceyi aşılamak ya da belli bir konuda öğüt, bilgi vermek, ahlaki bir ders çıkarmak amacıyla öğretici nitelikte yazılan, duygu yönü zayıf şiir türüdür. Eski çağlarda ozanların eğitici öğretici bir kişi olduğu kabul ediliyordu. Manzum hikâyeler ve fabllar da bu gruba girer. İnsanlığa dürüst davran İnsan küçük büyük evran İnsanlara hakça davran Koltuk sana bâki değil ( Yunus Emre) Âtiyi karanlık görerek azmi bırakmak Bilmem ki ölüm var mıdır ondan daha alçak! Ey dipdiri meyyit: İki el bir baş içindir. Davransana eller de senin, baş da senindir. Ye s öyle bataktır ki düşersin, boğulursun Ümide sarıl sımsıkı, seyret ne olursun! (Mehmet Akif Ersoy) Satirik şiir: Eleştirici bir anlatımı olan şiirlerdir. Bir kişi, olay, durum, iğneleyici sözlerle, alaylı ifadelerle eleştirildiği şiirlerdir. Bu tür şiirlere Divan edebiyatında hiciv, Halk edebiyatında taşlama, yeni edebiyatımızda ise yergi ismi kullanılır. Benim bu gidişe aklım ermiyor Fukara halini kimse sormuyor Padişah sikkesi selam vermiyor Kefensiz kalacak ölümüz bizi(serdari) 14

15 Ormanda büyüyen adam azgını, Çarşıda, pazarda insan beğenmez. Medrese kaçkını, softa bozgunu, Selâm vermek için kesan beğenmez(kazak Abdal) Dramatik Şiir: Tiyatroda kullanılan şiir türüdür. Eski Yunan edebiyatında oyuncuların sahnede söyleyecekleri sözler şiir haline getirilir ve onlara ezberletilirdi. Bu durum dram tiyatro türünün çıkışına kadar sürer. Bundan sonra tiyatro metinleri düz yazıyla yazılmaya başlanır. Dramatik şiir harekete çevrilebilen şiir türüdür. Başlangıçta trajedi ve komedi olmak üzere iki tür olan bu şiir türü dramın eklenmesiyle üç kere çıkmıştır. Bizde dramatik şiir türüne örnek verilmemiştir. Çünkü bizim Batı ya açıldığımız dönemde Batı da da bu tür şiirler yazılmıyordu; düz yazı kullanılıyordu tiyatroda. Bizim tiyatrocularımız da tiyatro eserlerini bundan dolayı düz yazıyla yazmışlardır. Ancak az da olsa şiirle tiyatro yazan da olmuştur. (Abdülhak Hamit Tarhan) Gelinlik Kızın Ölümü Salâ verilirken kalktık kahveden Kızın babası yanımızda boyu uzun Zayıf ağzı mırıltılar. On köylü iki subay bir tezkereci er Sıralandık ahşap mescidin avlusunda Aldık cenazeyi sarsmadan iğreti Ve hafif gözlerimiz yerde Kayıp bir tayın izini süreriz sanki(melih Cevdet Anday) 15

16 10-)Cinas: Yazılışları aynı, anlamları farklı sözcüklerin bir arada kullanılmasıdır. Aynı zamanda da bir uyak türüdür. Niçin kondun a bülbül kapımdaki asmaya Ben yârimden ayrılmam götürseler asmaya. Kalem böyle çalınmıştır yazıma Yazım kışıma uymaz, kışım yazıma Kara gözler, Sürmeli kara gözler, Gemim deryada kaldı, Gözlerim kara gözler. Böyle bağlar, Yar başın böyle bağlar, Gül açmaz, bülbül ötmez, Yıkılsın böyle bağlar. 11-) Aliterasyon: Sessiz(Ünsüz) harflerin tekrarıdır. Sokaktayım, kimsesiz bir sokak ortasında(necip Fazıl Kısakürek) Bizde yanlış olmaz olduysa da yanlışlıkla olmuştur Öyle bir ben ki gelen kapına baştanbaşa sen. (Özdemir Asaf) 12-) Asonans: Ünlü(Sesli) seslerin tekrarıdır. Anlattı uzun uzun Şehrin uğultusundan usanmış ruhumuzun 13-) Ulama: Ünsüzden sonra ünlü ile başlayan kelime gelmesidir. Arada herhangi bir noktalama işareti olamaz. Harun ardıç, Akşam Oldu 16

17 14-) Seci: Düz yazıdaki kafiyeye denir. İlahi, kabul senden, ret senden; şifa senden, dert senden İlahi, iman verdin, daim eyle; ihsan verdin, kaim eyle. 15-) Akis: Bir cümleyi tersten söylemedir. Onu hiç anlamıyorum, Anlamıyorum onu hiç 16-)Akrostiş: Her mısranın ilk harfi yukarıdan aşağıya doğru okunduğunda bir ismin çıkmasıdır. Hüda'ya kul olmak için geldik dünyaya Anlayamadık O'nu daldık hülyaya Rahmetine güvenir de yaşarız amma Ucuz yırtarız sakın ha sanma Niyet de kurtarmaz bazen kalk uyuma 17-) Manzume: Ölçü ve kafiye kullanılarak, dizeler halinde yazılan metinlere denir. Manzumelerin sanat değeri taşıyanlarına ise şiir ismi kullanılır. Manzume ve şiir arasındaki farklar: Manzumede anlatılanlar düz yazıyla ifade edilebilirken şiirde anlatılanlar düz yazıyla ifade edilemez. Manzumelerde bir olay örgüsü varken şiirlerde olay örgüsü yoktur. Şiirler manzumelere göre çağrışım yönünden daha zengindir. 18-) Manzum hikâye: Nazmın düz yazıya yaklaştırılmasıyla ortaya çıkan bir türdür. Önemli özelliklerinden birisi metinde karşılıklı konuşmaların yer almasıdır. Bu tarz ilk defa Servet-i Fünun edebiyatında 17

18 kullanılmıştır. Tevfik Fikret, Mehmet Akif Ersoy ve Orhan Velibu türde edebiyatımızda başarılı örnekler vermiştir. 19-) Kıta: Dörtlük demektir. Yani dört dizeden oluşan şiirlerdir ama edebiyatımızda dört dizeden fazla şiirlere de kıta ismi verilmektedir. 20-) Anjambman: Şiirde bir cümlenin bir dize ya da beyitte bitmeyip diğer dize, beyit ya da bentlere kaymasıdır. İlk anjabmanı Tevfik Fikret kullanmıştır. Not: Bir beyit verilip sadece bu iki dizeden yola çıkarak şiirin tamamıyla ilgili kesin olarak neye ulaşılabilir derse cevap ölçü olacak. Çünkü ölçü verilen beyitte ne ise diğerlerinde de aynı olacaktır. Bunun dışında kalanlar değişebilir veya onlara kesin olarak ulaşamayız. 21-) Şiirden bağımsız olan, tek başına bir anlam taşıyan dizelere azade mısra (mısra-ı azade) denir. 22-) Şiirin tek başına dilden dile dolaşan, hafızalarda yer eden en güzel dizesine mısra-ı berceste denir. 23-) Bağımsız beyitlere müfred denir. 24-) Aruz ölçüsünde kelimeler bölünebilir ama hecede bölünmez. 25-) İmge: Sanatlı anlatımdır. Şiirde etki gücünü artırmak için kullanılır. İmge vardır ya da imgeli söyleyiş vardır soru kalıplarında ifadenin sanatlı olması sorulmaktadır. Yani bir yerde imge olması ifadenin süslü anlatılması, düz anlatılmamasıdır. Şakaklarıma kar mı yağdı ne var? Benim mi Allah ım bu çizgili yüz? 26-) Didaktik şiirin ilk temsilcisi Yunan edebiyatındaki Hesidos 18

19 27-) Lirik şiirin ilk temsilcisi Yunan edebiyatındaki Sappho dur. 28-) Hece ölçüsüne verilen isimler: Hesâb-ı Benân, Vezn-i Benân, Parmak hesabı ve Hece Tartısı 29-) Halk şiirinde temel kafiyeye Ayak denir. DERSE KISA BİR ARA :) İki büyük düşünür ve şair Fuzuli ve Ruhi devrin padişahının sarayında bir davete icabet etmişler. Eften püften şeylerle kopmayacak dostlukların adamı olan bu iki arkadaş cennetten bi köşevari sarayın muhteşem güzel bahçesinde dolaşırlarken; Şair Ruhi'nin aklına muziplik gelmiş; Ruhi : Ya Fuzuli dostum şu cennet gibi bahçenin şu güzel çiçeklerin içinde şu gözalıcı işlemeli duvarların dibindeki köpeği görüyor musun? Fuzuli : Görüyorum ya Ruhi?! Ruhi : İşte o köpek bu sarayda fuzuli!!! atılan taşı tekrar gediğine koymak için bir an düşündükten sonra; Fuzuli : Doğru söylersin ya Ruhi... Bas kuyruğuna çıksın ruhi!!! 19

20 Seni iki şey anlatır: - Hiç bir şeyin yokken gösterdiğin sabır, - Her şeyin varken sergilediğin tavır. ( Mevlana ) 20