KİLİS VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ KİLİS İLİ 2004 YILI ÇEVRE DURUM RAPORU

Transkript

1 KİLİS VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ KİLİS İLİ 2004 YILI ÇEVRE DURUM RAPORU KİLİS- 2005

2 ANA BAŞLIKLAR A) COĞRAFİ KAPSAM B) DOĞAL KAYNAKLAR C) HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) D) SU E) TOPRAK VE ARAZİKULLANIMI F) FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER G) TURİZM H) TARIM VE HAYVANCILIK İ) MADENCİLİK J) ENERJİ K) SANAYİ VE TEKNOLOJİ L) ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME M) YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS N) ATIKLAR O) GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM P) AFETLER R) SAĞLIK VE ÇEVRE S) ÇEVRE EĞİTİMİ T) ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA

3 HAZIRLAYANLAR ADI SOYADI İbrahim METİN Yusuf Kenan GENÇ İsmail Hakkı BÖLÜKBAŞI Serap BÖLÜKBAŞI UNVANI İl Müdürü Çevre Mühendisi Kimyager Çevre Mühendisi BİLGİSYARAR Yusuf Kenan GENÇ Çevre Mühendisi

4 İ Ç İ N D E K İ L E R (A). COĞRAFİ KAPSAM 1 A.1. Giriş 1 A.2. İl ve İlçe Sınırları 2 A.3. İlin Coğrafi Durumu 2 A.4. İlin Topografyası ve Jeomorfolojik Durumu 2 A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi 11 A.5.1. Metomorfizma ve Magmatizma A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya (B). DOĞAL KAYNAKLAR 13 B.1. Enerji Kaynakları 13 B.1.1. Güneş B.1.2. Su Gücü B.1.3. Kömür B.1.4. Doğalgaz B.1.5. Rüzgar B.1.6. Biomas (Biogaz, Odun, Tezek) B.1.7. Petrol B.1.8. Jeotermal Sahalar B.2. Flora ve Fauna 15 B.2.1. Ormanlar B.2.2. Çayır ve Mera B.2.3. Sulak Alanlar B.2.4. Endemik Bitkiler B.2.5. Fauna ve Endemik Hayvanlar B.2.6. Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı ve Tabiatı Koruma Alanları B.3. Toprak 16 B.4. Su Kaynakları 16 B.4.1. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları B.4.3. Akarsular B.4.4. Göller ve Göletler B.5. Mineral Kaynaklar 18 B.5.1. Sanayi Madenleri B.5.2. Metalik Madenler B.5.3. Enerji Madenleri B.5.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler (C). HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) 19 C.1. İklim ve Hava 19 C.1.1. Doğal Değişkenler C Rüzgar C Basınç C Nem C Sıcaklık C Buharlaşma C Yağışlar C Yağmur I

5 C Kar, Dolu, Sis ve Kırağı C Seller C Kuraklık C Mikroklima C.1.2. Yapay Etmenler C Olansız Kentleşme C Yeşil Alanların Azalması C Isınmada Kullanılan Yakıtlar C Endüstriyel Emisyonlar C Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynaklar 33 C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman C.2.2. Partikül Madde Emisyonları C.2.3. Karbonmonoksit C.2.4. Nitrojen Oksitler C.2.5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları C.3. Atmosferik Kirlilik 33 C.3.1. Ozon Tabakasının İncelmesinin Etkileri C.3.2. Asit Yağmurlarının Etkileri C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri 33 C.4.1. Doğal Çevreye Olan Etkileri C Su Üzerindeki Etkileri C Toprak Üzerine Etkileri C Flora ve Fauna Üzerine Etkileri C İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri C.4.2. Yapay Çevreye Olan Etkileri C Görüntü Kirliliği Üzerine Etkileri (D). SU 35 D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı 35 D.1.1. Yeraltı Suları D.1.2. Akarsular D.1.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlar D.1.4. Denizler D.2. Doğal Drenaj Sistemleri 38 D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri 38 D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik D.3.2. Akarsularda Kirlilik D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik D.3.4. Denizlerde Kirlilik D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikalar 39 D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri 39 D.5.1. Tuzluluk D.5.2. Zehirli Gazlar D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik D.5.4. Ağır Metaller ve İz Elementler D.5.5. Zehirli Organik Bileşikler D Siyanürler D Petrol ve Türevleri D Polikloro Naftalinler ve Bifeniller II

6 D Pestisitler ve Su Kirliliği D Gübreler ve Su Kirliliği D Deterjanlar ve Su Kirliliği D.5.6. Çözünmüş Organik Maddeler D.5.7. Patojenler D.5.8. Askıda Katı Maddeler D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği (E). TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI 40 E.1. Genel Toprak Yapısı 40 E.2. Toprak Kirliliği 40 E.2.1. Kimyasal Kirlenme E Atmosferik Kirlenme E Atıklardan Kirlenme E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme E.3. Arazi 41 E.3.1. Arazi Varlığı E Arazi Sınıfları E Kullanma Durumu E.3.2. Arazi Problemleri (F). FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER 44 F.1. Ormanlar 44 F.1.1. Ormanların Ekolojik Yapısı F.1.2. Bölgenin Orman Envanteri F.1.3. Orman Varlılığının Yararları F.1.4. Orman Sayılan Alanların Daraltılması F.2. Çayır ve Meralar 48 F.2.1. Çayır ve Mera Varlığı F.2.2. Kullanım Amaçları ve Yararları F.3. Flora 48 F.3.1. Türler ve Populasyonları F.3.2. Habitat ve Toplulukları F.4. Fauna 51 F.4.1. Türler ve Populasyonları F Karasal Türler ve Populasyonları F Akuatik Türler ve Populasyonları F Kürklü Hayvanlar F Balıklar F.4.2. Habitat ve Topluluklar F.4.3. Hayvan ve Yaşama Hakları F Evcil Hayvanlar F Sahipli Hayvanlar F Sahipsiz Hayvanlar F Nesli Tehlike altında Olan ve Olması Muhtemel Olan Evcil Hayvanlar F Hayvan Hakları İhlalleri F Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliği III

7 F.5. Hassas Yöreler Kapsamında Olup (*) Bölümündeki Bilgilerin İsteneceği Alanlar 53 F.5.1. Milli Parklar F.5.2. Tabiat Parkları F.5.3. Tabiat Anıtı F.5.4. Tabiatı Koruma Alanları F.5.5. Orman İçi Dinlenme Yerleri F.5.6. Sulak Alanlar F.5.7. Biyogenetik Rezerv Alanları F.5.8. Biyosfer Rezerv Alanları F.5.9. Özel Çevre Koruma Bölgeleri (*) Hassas Yöreler Kapsamına Giren F.5. Bölümündeki Alanlar İçin İstenen Bilgiler Alanın Resmi Adı 2. Coğrafi Konumu 3. Alanı 4. Alanın Açkılamalı Tanımı 5. Yasal Konumu 6. Toprak Envanteri İle İlgili Toprak Tasarruf Biçimine İlişkin Bilgiler 7. İnsan Nüfusu 8. Ulaşım ve Altyapı 9. Fiziksel Özellikler 9.1. Kara Özellikleri Jeoloji Topografya Hidroloji İklim Özellikleri 9.2. Deniz Özellikleri Jeoloji Topografya Hidroloji Sedimantoloji 10. Flora ve Fauna (Özellikleri, Endemik ve Tehdit Altındakiler) 10.1 Karasal Deniz 11. Kültürel/Tarihsel Özellikler 12. Kullanım Amaçları 13. Mevcut Sorunlar Hassas Yöreler Kapsamına Diğer Alanlar F Av Hayvanları Koruma ve Üretme Sahaları F Su Ürünleri Üretim Sahaları Çevresindeki Kıyılar F Endemik Bitki ve Hayvanların Yaşama Ortamı Olan Alanlar F Koruma Altına Alınan Yabani Flora-Faunanın Yaşama Ortamı Olan Alanlar F Akdeniz e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin Yaşama ve Beslenme Ortamı Olan Alanlar F Kültür ve Tabiat Varlıklarının Bulunduğu Koruma Alanları F Sit Alanlar F Kentsel Sit F Tarihi Sit IV

8 F Arkeolojik Sit F Doğal Sit F Dünya Kültür ve Tabiat Mirası Korunması Sözleşmesinde Yer Alan Kültürel Miras ve Doğal Miras Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar F Kültürel Miras Kapsamına Giren Alanlar F Anıtlar F Yapı Toplulukları F Sitler F Doğal Miras Kapsamına Giren Alanlar F Akdeniz de Ortak Öneme 100 Kıyısal Tarihi Sit Alanları F Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliğine Göre Belirlenen Kıta İçi Yüzeysel Suları Kapsayan İçme ve Kullanma Suyu Rezervuarları F Mutlak Koruma Alanları F Kısa Mesafeli Koruma Alanları F Orta Mesafeli Koruma Alanları F Uzun Mesafeli Koruma Alanları F Hava Kalitesi Kontrol Yönetmeliğinde Belirlenen Hassas Kirlenme Bölgeleri F Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlar F Tarım Alanları F Tarımsal Gelişim Alanları F Sınıf Tarım Alanları F Özel Mahsul Plantasyon Alanları (G). TURİZM 56 G.1. Yörenin Turistik Değerleri 56 G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri G Konum G Fiziki Özellikleri G.1.2. Kültürel Değerleri G.2. Turizm Çeşitleri 60 G.3. Turistik Altyapı 60 G.4. Turist Sayısı 60 G.5. Turizm Ekonomisi 61 G.6. Turizm Çevre İlişkisi 61 (H). TARIM VE HAYVANCILIK 62 H.1. Genel Tarımsal Yapı 62 H.2. Tarımsal Üretim 62 H.2.1. Bitkisel Üretim H Tarla Bitkileri H Buğdaygiller H Yem Bitkileri H Endüstriyel Bitkiler H Süs Bitkileri H Bahçe Bitkileri H Meyve Üretimi H Sebze Üretimi H.2.2. Hayvansal Üretim V

9 H Büyükbaş Hayvancılık H Küçükbaş Hayvancılık H Kümes Hayvancılık (Kanatlı Üretim) H Su Ürünleri H Kürk Hayvancılığı H Arıcılık ve İpek Böceği Yetiştiriciliği H.3. Organik Tarım 69 H.4. Tarımsal İşletmeler 70 H.4.1. Kamu İşletmeler H.4.2. Özel İşletmeler H.5. Tarımsal Faaliyetler 70 H.5.1. Pestisit Kullanımı H.5.2. Gübre Kullanımı (I). MADENCİLİK 72 I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler 72 I.1.1. Sanayi Madenleri I.1.2. Metalik Madenler I.1.3. Enerji Madenleri I.1.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri 72 I.3. Cevher Zenginleştirme 72 I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri 72 I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan Rehabilitasyon Çalışmaları 72 (J). ENERJİ 73 J.1. Kaynaklarına Göre Enerjilerin Sınıflandırılması 73 J.1.1. Birincil Enerji Kaynakları J Güneş Enerjisi J Rüzgar Enerjisi J Su Enerjisi J Biyogaz Enerjisi J Biyomas Enerjisi J Odun J Kömür J Petrol (Fuel-oil, Motorin, Asfalt, Benzin, LPG) J Jeotermal Enerji J Doğalgaz Enerjisi J.1.2. İkincil Enerji Kaynakları J Termik Enerji J Hidrolik Enerji J Nükleer Enerji J.2. Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı 73 J.2.1. Mesken J.2.2. Ticaret J.2.3. Sanayi J.2.4. Resmi Daire J.2.5. Diğer VI

10 J.3. Enerji Tasarrufu İle İlgili Yapılan Çalışmalar 73 (K). SANAYİ VE TEKNOLOJİ 74 K.1. İl Sanayinin Gelişimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Etmenler 74 K.2. Genel Anlamda Sanayinin Gruplandırılması 74 K.3. Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı 74 K.4. Sanayi Gruplarına İşyeri Sayıları ve İstihdam Durumları 75 K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı 75 K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler 75 K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı 77 (L). ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME 78 L.1. Altyapı 78 L.1.1. Su Sistemi L.1.2. Atıksu Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi L.1.3. Yeşil Alanlar L.1.4. Elektrik İletim Hatları L.1.5. Doğalgaz Boru Hatları L.2. Ulaşım 80 L.2.1. Karayolları L Karayolları Genel L Ulaşım Planlaması L Toplu Taşım Sistemleri L Kentiçi Yollar L Araç Sayıları L.2.2. Demiryolları L Kullanılan Raylı Sistemler L Taşımacılıkta Demiryolları L.2.3. Deniz, Göl, Nehir Taşımacılığı L Limanlar L Taşımacılık L.2.4. Havayolları L.3. Haberleşme 82 L.4. İlin İmar Durumu 82 (M). YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS 83 M.1. Kentsel ve Kırsal Planlama 83 M.1.1. Kentsel Alanlar M Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri M Kentsel Büyüme Deseni M Planlı Kentsel Gelişme Alanları M Kentsel Alanlarda Yoğunluk M Kentsel Yenileme Alanları M Endüstri Alanlarda Yer Seçimi M Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar VII

11 M.1.2. Kırsal Alanlar M Kırsal Yerleşme Deseni M Arazi Mülkiyeti M.2. Altyapı 85 M.3. Binalar ve Yapı Çeşitleri 85 M.3.1. Kamu Binaları M.3.2. Okullar M.3.3. Hastaneler ve Sağlık Tesisleri M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler M.3.5. Endüstriyel Yapılar M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar M.3.7. Otel, Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar M.3.8. Bürolar ve Dükkanlar M.3.9. Kırsal Alanda Yapılaşma M Yerel Mimari Özellikler M Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı 92 M.4.1. Göçler M.4.2. Göçebe İşçiler (Mevsimlik) M.4.3. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı M.4.4. Konut Yapım Süreçleri M.4.5. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri M.5. Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri 99 M.5.1. Binalarda Ses İzolasyonu M.5.2. Hava Alanları ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonları M.5.3. Ticari ve Endüstriyel Gürültü M.5.4. Kentsel Atıklar M.5.5. Binalarda Isı Yalıtımı M.6. Nüfus 100 M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre Değişimi M.6.2. Nüfusun Cinsiyet ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı M.6.3. İl ve İlçelerin Nüfus Yoğunlukları M.6.4. Nüfus Değişim Oranı M.6.5. Yer Değiştirme Olayları M.6.6. Turizm ve Seyahat M.6.7. İşsizlik (N). ATIKLAR 107 N.1. Evsel Katı Atıklar 107 N.2. Tehlikeli ve Zararlı Atıklar 107 N.3. Özel Atıklar 107 N.3.1. Tıbbi Atıklar N.3.2. Atık Yağlar N.3.3. Pil ve Aküler N.3.4. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller N.3.5. Tarama Çamurları N.3.6. Elektrik ve Elektronik Atıklar N.3.7. Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlar N.4. Diğer Atıklar 108 N.4.1. Radyoaktif Atıklar VIII

12 N.4.2. Hayvan Kadavraları N.4.3. Mezbaha Atıkları N.5. Atık Yönetimi 108 N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu 108 N.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması ve Transfer İstasyonları 108 N.8. Atıkların Bertaraf Yöntemleri 109 N.8.1. Katı Atıkların Depolanması N.8.2. Atıkların Yakılması N.8.3. Kompost N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirmesi 109 N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri 109 (O). GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM 111 O.1. Gürültü 111 O.1.1. Gürültü Kaynakları O Trafik Gürültüsü O Endüstri Gürültüsü O İnşaat Gürültüsü O Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültüler O Hava Alanları Yakınlarında Oluşan Gürültü O.1.2. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri O Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri O Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri O.1.3. Gürültünün İnsanlar Üzerine Olan Etkileri O Fiziksel Etkileri O Fizyolojik Etkileri O Psikolojik Etkileri O Performans Etkileri O.2. Titreşim 113 (P). AFETLER 114 P.1. Afet Olayları 114 P.1.1. Depremler P.1.2. Heyelan ve Çığlar P.1.3. Seller P.1.4. Orman ve Otlak Yangınları P.1.5. Fırtınalar P.2. Afetler ve Sağlık Zararları 114 P.2.1. Radyoaktif Maddeler P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar P.2.3. Tehlikeli ve Zehirli Maddeler P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri 114 P.3.1. Sivil Savunma Birimleri P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri P.3.3. İlkyardım Servisleri P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden İskanı P.3.5. Tehlikeli ve Zehirli Maddelerin Sınırlararası Taşınımı İçin Alınan Tedbirler P.3.6. Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar IX

13 (R). SAĞLIK VE ÇEVRE 116 R.1. Temel Sağlık Hizmetleri 116 R.1.1 Sağlık Kurumlarının Dağılımları R.1.2. Bulaşıcı Hastalıklar R İçme ve Kullanma Suları R Denizler R Zoonoz Hastalıklar R.1.3. Gıda Hijyeni R.1.4. Aşılama Çalışmaları R.1.5. Bebek Ölümleri R.1.6. Ölümlerin Hastalık, Yaş ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı R.1.7. Aile Planlaması Çalışmaları R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından Oluşan Sağlık Riskleri 118 R.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.2. Su Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.3. Atıkların İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.4. Gürültünün İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.5. Pestisitlerin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.6. İyonize Radyasyondan Korunma (S). ÇEVRE EĞİTİMİ 120 S.1. Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi İle İlgili Faaliyetler 120 S.2. Çevre İle İlgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri 120 S.2.1. Çevre Vakıfları S.2.2. Çevre Dernekleri S.2.3. Çevre İle Federasyonlar (T). ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA 121 T.1. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi 121 T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı, Korunması ve Geliştirilmesi 121 T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin, Sonuçlarının Çevrenin Taşıma Kapasitesini Aşmayacak Biçimde Planlaması 121 T.4. Çevrenin, İnsan-Psikososyal İhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması 121 T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması 121 TABLO LİSTESİ 122 ŞEKİL LİSTESİ 124 KAYNAKLAR 125 X

14 ŞEKİL LİSTESİ Şekil A.2.1. : Kilis ili coğrafi haritası. 3 Şekil A.4.1. : Kilis ilinin topoğrafik haritası. 5 Şekil A.5.1. : Gaziantep L24 paftası genelleştirlmiş dikme kesiti. 7 Şekil A.5.3. : Kilis ve çevresinin jeolojik haritası. 8 Şekil A : Başlıca metamorfik kayaçlar. 9 Şekil A :Türkiye deprem bölgeleri haritası. 10 Şekil C : Kilis ilindeki hakim rüzgar yönü. 21 Şekil C : Sıcaklığın aylara göre değişimi (64 yıllık). 26 Şekil C : Yağışlı gün sayılarının yağış miktarına göre dağılımı. 28 Şekil C : Donlu günlerin dağılımı. 29 Şekil C : Son on sayım dönemi nüfusları. 31 Şekil E : Kilis ili arazi varlığının durumu. 42 Şekil H.2.1. : Tarıma elverişli olan arazi miktarının kullanım amacına göre dağılımı. 63 Şekil M : Kilis nüfusunun cinsiyet durumuna göre dağılımı. 102

15 TABLO LİSTESİ Tablo B : Bir yılda gerçekleşen aylık ve yıllık ortalama açık, bulutlu ve kapalı gün sayıları. Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü Kilis Meteoroloji Müdürlüğü verilerine göre hazırlanmıştır (2004). Tablo B : Ortalama rüzgar hızları, fırtınalı ve kuvvetli rüzgarların estiği gün sayıları. Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü Kilis Meteoroloji Müdürlüğü verilerine göre hazırlanmıştır (2004). Tablo B : 2004 yılı itibarı ile orman alanlarının dağılımı Tablo B : Kilis ilindeki barajlar ve kapasiteleri. Tarım İl Müdürlüğü verileri, Tablo B : Kilis ilindeki göletler ve nitelikleri. Tarım İl Müdürlüğü verileri, Tablo B : 2003 yılı meteorolojik verileri. 20 Tablo C : Yönlerine göre rüzgar sayıları ve ortalama hızları ( ). Tablo C : Ortalama rüzgar hızları, fırtınalı ve kuvvetli rüzgarların estiği gün sayıları ( yılları arasında yapılan ölçümler). Tablo C : En hızlı esen rüzgarların yönleri ve hızları ( ) Tablo C : Ortalama, en yüksek ve en düşük basınç değerleri ( ). 24 Tablo C : Aylık ortalama bağıl nem oranları ( ). 25 Tablo C : Ortalama, yüksek ve düşük sıcaklık değerleri ( ). 25 Tablo C : En düşük ve en yüksek sıcaklıklar ve gerçekleştiği yıllar. 26 Tablo C : Ortalama ve en çok buharlaşma ile günlük ortalama güneşlenme süresi. 27 Tablo C : Ortalama yağış ve günlük en çok yağış miktarının aylara göre dağılımı ( ). Tablo C : Ortalama kar yağışlı, ortalama kar örtülü, sisli, dolulu ve kırağılı gün sayıları ile en yüksek kar örtüsü kalınlıkları ( ). Tablo C : De Martonne formülüne göre aylık kuraklık indisleri ve nemli, yarı nemli, yarı kurak ve kurak aylar. Tablo C : Son 10 sayım dönemine göre Kilis in toplam nüfusundaki artışlar ve artış oranları Tablo C : Kilis ilindeki yeşil alanlar ve spor alanları miktarı. 32 Tablo D : Kilis te bulunan göletler, kapasiteleri ve kullanım amaçlarını gösteren tablo. 38 Tablo E : 2003 yılında toprağa tatbik edilen kimyevi gübre miktarları. 41 Tablo E : Arazinin verimliliğine göre sınıflandırılması. ( 1999 ) 41 Tablo E : Genel arazi kullanımı. ( 1999 ) 42

16 Tablo F : Ormanların ağaç türlerine göre dağılımı. 46 Tablo F : Ormanların niteliklerine göre dağılımı. 46 Tablo F : İl sınırları içerisinde bulunan ormanlar ve kaplamış oldukları alanlar. 47 Tablo F : Kilis ilindeki yaygın flora familya ve türleri. Tablo F : Kilis ili faunası (Başoğlu ve Baran, 1977; Başoğlu, 1973; Demirsoy, 1988, 1992, 1996; Doğramacı, 1989; Kence ve Bilgin, 1996; Kiziroğlu, 1989). Tablo G.3.1. : Son üç yıl içerisinde Kilis i ziyaret eden turist sayısının milliyetlere göre dağılımı Tablo H : 2003 yılında toprağa tatbik edilen kimyevi gübre miktarları. Tablo K.4.1. : 1990 sayımına göre ilde nüfusun son hafta içinde iktisaden faal olma durumu ve cinsiyet göre oranı. Tablo K.4.2. : 1990 sayımına göre ilde nüfusun son hafta içinde iktisadi faalyet kolu ve cinsiyete göre nüfus oranı. Tablo K.4.3. : Devlet İstatistik Enstitüsü tarafından Kilis için hazırlanan kamu ve özel sektör sayıları Tablo L : Kilis ilindeki yeşil alanlar. 79 Tablo L : İl ve İlçelerde bulunan hatlara göre direk sayıları ve hat uzunlukları, Tablo M :Kilis ili ve ilçelerde bulunan öğretim kurumları sayıları, Tablo M : Yapı malzemelerine göre kır konutları. 92 Tablo M : Çatı örtü malzemelerine göre kır konutları. Tablo M :2000 genel nüfus sayımına göre il nüfusu ile bucak ve köy nüfuslarının yaş gruplarına göre dağılımı. Tablo M :2000 genel nüfus sayımına göre ilçe merkezleri nüfuslarının yaş gruplarına göre dağılımı Tablo M :2000 genel nüfus sayımına göre şehir ve köy nüfus yoğunluğu. 103 Tablo M : 2004 yılı iş kurumu verilerine göre Kilis teki işsizlerin tahsil durumları. 106 Tablo R : Son üç yıl içerisinde bulaşıcı hastalıkların durumu. 116 Tablo R : 1999 yılı içerisindeki bebek ölümleri ve bebek ölüm hızları. 117 Tablo R : 2000 yılı içerisindeki bebek ölümleri ve bebek ölüm hızları. 117 Tablo R : 2001 yılı Ekim ayına kadar olan bebek ölümleri ve bebek ölüm hızları. 117

17 (A). COĞRAFİK KAPSAM A.1.Giriş : Kilis ili, Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yer almaktadır yılında il statüsüne kavuşan Kilis in batısı Antakya, kuzeybatıdan kuzeydoğuya kadar olan kısmı Gaziantep illeri ile güneydoğu ve güney kısmı Türkiye-Suriye sınırı ile çevrilidir. Kilis, Hıristiyanlığın ilk çağında, şimdiki yerinden 10 km kadar güney-batıda bulunuyordu. Makedonyalı Büyük İskender in kurduğu ve o çağda bu isimle bulunduğu sanılıyor. M.S. IV. yüzyılda büyük bir açık hava tiyatrosu ile nüfuslu, birçok yolların kavşağında Cyrrhus adıyla, şimdiki Kilis in 10 km kadar batısında gösterilmiştir. (Cambridge Üniversitesi, Medieval History c.11) İlin Yüzölçümü : 1521 km 2. İlin Nüfusu Nüfus Yoğunluğu Başlıca Dağları Başlıca Akarsuları Başlıca Ovaları İlçeleri Köy Sayısı : (2000 nüfus sayımına göre) : 80 (2000 nüfus sayımına göre) : Kurt, Darmik, Hazil, Karruca, Kartal, Arapdede ve Sof Dağları : Afrin Çayı ve Sabun Suyu : Kilis ve Elbeyli Ovaları : Musabeyli, Elbeyli, Polateli : 139 Köy Tarihine bakıldığında Kilis, orta tunç çağa değin uzanan eski bir yerleşim merkezidir. Önceleri Babil e bağlıyken, daha sonra Hititler, Hurri-Mitanniler ve Asurlular arasında sürekli el değiştirmiştir. M.Ö larda Halep Krallığı içinde yer alan Kilis, Hitit İmparatorluk döneminin başlamasından sonra, Hitit egemenliğinin kabul etti. II. Hattuşil döneminde Halep ile birlikte, bir süre bağımsızlığına kavuşan Kilis, İmparator Şuppililiuma nın Suriye seferi sırasında yeniden Hitit yönetimine girdi lerde göç dalgasının oluşturduğu kargaşalıktan yararlanan Aramiler, Kilis yöresine egemen oldular. Sonraları bölge Asurlulara bağlandı. Persler döneminde II. Kiros tarafından alınan Kilis ve yöresi Perslerin İskender ve ordularına yenilmesinden sonra bir süre Makedonya nın egemenliği altında kaldı. İskender in ölümünden sonra ise, Selokid toprakları arasında yer aldı. M.Ö.64 te Selokidlerin Romalılarca ortadan kaldırılması ile de Roma ya bağlandı. Roma nın ikiye ayrılması ile, Kilis, Doğu Roma İmparatorluğu sınırları içinde yer aldı. Osmanlı egemenliğine Yavuz Sultan Selim zamanında geçen Kilis, uzun yıllar Halep eyaletine bağlı kaldı. Kilis Birinci Dünya Savaşı ndan sonra, önce İngilizler, Sonra da Fransızlarca işgal edildi. Ankara Antlaşması uyarınca 6 Aralık 1921 de işgalden kurtuldu. 1

18 Ali Cevad, XIX. yüzyılda Kilis e ilişkin olarak şunları yazmaktadır; Kilis, Halep Vilayeti merkez sancağına bağlı bir kazadır. Kentin nüfusu vardır. Bunun i İslam, 1406 sı Süryani, 1547 si Ermeni, 1300 ü Katolik ve 747 si Musevi dir. Kentte, 1 hükümet konağı, 47 cami, 12 mescit, 4 dergah, 3 kilise, 24 ilkokul, 1 rüştiye (orta okul), 40 sübyan mektebi, 24 medrese, 7 han, 11 fırın, 740 dükkan, 120 dokuma tezgahı, 15 kahve, 4100 ev, 2 sabunhane, 20 değirmen ve bir çok zeytinyağı imalathanesi vardır. Köyleri ile beraber tüm kazanın nüfusu İslam, 961 Hıristiyan, 747 Musevi olmak üzere dir. Tarım ürünleri, buğday, arpa, mısır, susam, pirinç, bakla, fasulye, nohut, pamuk, tütün, incir, ceviz, kavun, karpuz ve üzümdür. Şemseddin Sami aynı dönemde, Kilis e ilişkin şu bilgileri vermektedir; Halep Vilayeti merkez sancağına bağlı bir kazadır. Kaza merkezinin nüfusu vardır. Kentte, 37 cami, 14 mescit, 27 tekke, 1 kilise, 1 havra, 25 sübyan mektebi, 1 rüştiye, 8 medrese, 5 hamam, 15 han, 1459 dükkan, 120 kumaş tezgahı, 3 sabunhane, 58 zeytin ve susam yağı hanesi vardır. Sanayi ürünü olarak pamuklu dokuma ve bez, yünden aba, her çeşit ipekli kumaş dokunur. Dış satımı susam ve zeytine dayalıdır. Kazanın 7 nahiyesi, 460 köyü, nüfusu vardır. Tüm nüfusunun si İslam, i Hıristiyan ve 747 si Musevi dir. Toprak ve tarım ürünleri zeytindir. Tahıl, baklagiller, zeytin, pamuk, pirinç, tütün, üzüm ve meyve ile sebzelerin her türü yetiştirilir. A.2.İl ve İlçe Sınırları : Kilis iline bağlı 3 ilçe mevcuttur. Aşağıda adları yazılı ilçeler Harita 2.1. de gösterilmektedir. Elbeyli Musabeyli Polateli A.3.İlin Coğrafi Durumu : Kilis, 36,45 ve 37,45 enlemleri ile 37,00 ve 36,45 boylamları arasındadır. Kilis in batısında Antakya, kuzeybatısından kuzeydoğusuna kadar olan kısmında Gaziantep illeri yer almaktadır. Güneydoğusu ve güney kısmı ise Türkiye-Suriye sınırı ile çevrilidir. A.4.İlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu : Dağlar : Gaziantep Platosunun batısı ile Hatay-Maraş Grabeni arasında uzanan ve Kurt Dağları olarak adlandırılan dağlık kuşak il sınırlarını, batı ve kuzeybatıdan sınırlandırmaktadır. Güney kısmında Suriye sınırı yakınında kuzey- güney yönlü olan bu dağlar, daha kuzeyde güneybatı-kuzeydoğu yönünü almaktadır. Güney ucunda Türkiye- Suriye sınırının üzerinden geçtiği Darmik Dağı ndan başlayarak kuzeye doğru Hazil, Karruca, Kartal, Büyük, Arapdede ve Sof Dağları ile devam eden kuşağın yükseltisi 1250 m civarındadır. Kütlenin en yüksek noktasını teşkil eden Sof Dağı ise 1496 m yüksekliğindedir.nispi yükseltileri Gaziantep Platosu tarafında 500 m kadar olduğu halde, Hatay-Maraş oluğu tarafında 750 m nin üzerindedir. Kuzey kısımları daha sarp olan kuşağın Suriye sınırına doğru olan güney ucu ise daha fazla aşındırılarak plato görünümü kazanmıştır. Güneydoğu Toroslarının ön sıralarını oluşturan bu kabartıların yapısını tortullar ile karışık halde bulunan serpantinler ve bazaltlar oluşturur. Örneğin Darmik, Büyük, İkiz ve 2

19 3

20 Karruca dağları bazaltik konilerdir. Daha kuzeydeki Arapdede ise lütesiyen kalkerlerinden müteşekkildir. Çevresine göre daha sert kütlelerden oluşan ve daha zor aşınan bu sahalar, Gaziantep Platosunun yüksek kısımlarını oluşturmuşlardır. Bu dağlık alanın oluşmasında tektonik yükselmelerinde rolü vardır. Arabistan Bloku ile Hatay-Maraş Grabeni, jeolojik olarak orojenik filiş zonu olarak belirlenen bu saha doğudan ve batıdan sınırlanmıştır. Kütlenin Hatay-Maraş Grabenine bakan batı yamaçlarında yer yer asılı vadiler gözlenmektedir. Ayrıca dağlık alan içerisindeki bazı vadiler yıl içerisinde daha geniş olan eski yatakları içine 3-4 m gömülmüşlerdir. Aynı şekilde Afrin Vadisi orta çığırında Belenözü Köyü yakınında daha dirençsiz olan paleosen-eosen marnlarını aşındırmış ve alttaki sert kretase kalkerlerine dalarak gömük menderesler oluşturmuştur. Mendereslerin çarpakları 8-10 m yüksekliğimde çok dik yamaçlar meydana getirmiştir. Böylece Amanos Dağları kadar belirgin olmamakla birlikte bu dağları bir horsi olarak değerlendirmek mümkündür. Platoluk Alanlar : Kilis Ovası ve küçük ölçülü düzlükler dışında kalan çok geniş kısım, platolardan oluşur. Başka bir ifadeyle sahayı bir platolar alanı olarak değerlendirmek mümkündür. Bu platolar litolojileri ve dolayısıyla tarımsal değerleri bakamından farklı iki tipe ayrılırlar. Bazalt Platolar : Bu platolar Afrin Vadisi doğusunda, Kilis Ovası ve daha doğuda Yavuzlu Köyü çevresindeki düzlükler ile Balık ve Sinnep Suları arasındaki dar alanlı düzlükler dışında sahanın tamamını işgal etmektedir. Dolayısı ile bu bölümde çok geniş sahalı ve bütünlük içinde dağıldıkları halde, Afrin Çayı batısındaki kısımda uzun sırtlar veya eşikler halinde ya da aşınmadan arta kalan tek tepelerin üzerlerinde örtü şeklinde parçalı bir dağılış göstermekte ve çok daha az bir saha kaplamaktadır. Batıda Afrin Çayı, güneyde Kilis Ovası, doğuda Balık ve Sinnep Suları ile kuzeyde Afrin Çayı nın küçük bir kolu arasında uzanan doğu kesimdeki geniş bazalt platosu, kabaca uzun kenarı kuzey-güney yönünde olan bir dikdörtgene benzer. Kuzey-güney yönünde yaklaşık 20 km kadarken, doğu-batı km arasında değişir. Platonun Afrin Çayı tarafından derince yarılan batı yamacı oldukça dik ve üst kısımda kornişler oluşturduğu halde, doğu kısmı güneydoğuya doğru hafifçe eğimler tedricen alçalır. Nitekim batı kısmında Afrin Çayı ile plato yüzeyi arasında 1,5-2 km lik mesafede 450 m ye varan büyük nispi yükselti farkı bulunur ve Afrin Çayı ndan aniden yükselen plato, 500 m yükseklikteki vadiden bakıldığında bir dağı andırır. Platonun kuzey kısmı genişçe bir sahada çok hafif engebeli, yeknesak bir topografya arz etmektedir. Bu yüzden kış mevsiminde, platonun bu kısmında sığ gölcükler oluşmaktadır. Buna karşılık platonun güney kısmı akarsular tarafından fazlaca parçalanmıştır. Bugün Kilis Ovasının bulunduğu kısmın doğu,batı uzanışlı bir fayla çökmesi sonucunda platonun güney kısmı yükselmiş ve rölyef enerjisinin yükselmesine bağlı olarak Sinnep Suyunun doğu-batı yönlü kolları ve Kilis Ovası üzerindeki kuzeybatıgüneydoğu yönlü Akpınar Çayı tarafından derince yarılmıştır. Nitekim platonun kuzey kısmında yükseltisi m arasında olduğu halde, güney kısmında m nin üzerine çıkmıştır. Platonun yükselmesine neden olan, buna karşılık Kilis Ovası nın oluşumunu hazırlayan bu fay, platonun deformasyonuna da yol açarak, normalde kuzeyden güneye, doğru olması gereken eğimin, hafif de olsa her iki taraftan orta bölüme doğru yönelmesine 4

21 5

22 neden olmuştur. Böylece orta kısımda doğudan ve batıdan akarsuların kollarını plato içerisine uzatarak alçaltmaları, bu kısımda plato yüzeyinin daralmasına yol açmışlardır. Sahanın bu kesiminin şekillenmesinde büyük rolü bulunan bu tektonik olayda en geç formasyon olan pliyo, kuvaterner yaşlı bazaltların dahi etkilenmiş olması, faylanmanın muhtemelen kuvaternerde meydana geldiğine işaret etmektedir. Diğer Platolar : Bunlar parçalar halinde sahanın çeşitli kısımlarında bulunurlarsa da en geniş yayılışlarına Afrin ve Sabun Suları arasındaki alanda sahip olurlar. Hafif engebeli düzlüklerden oluşan bu platoluk alanlar, üzerlerindeki bazalt örtünün aşınması ile ortaya çıkmış eski aşınım yüzeyleridirler. Tektonik yükselmelerinde etkisi ile, üzerlerindeki vadilerin derinleşmesine bağlı olarak bazı kısımlarında parçalı bir görünüm kazanmışlardır. Afrin Vadisi batısında bunlar, üst kretase yaşlı ve çeşitli formasyonları kesen yüzeyler şeklindedir. Afrin Vadisi doğusunda bazaltlar tersiyerin çeşitli devrelerinde ( Palaosen, Eosen, Eosen-Oligosen ve Miyosen ) oluşan tortuları örttükleri halde, vadinin batısında direkt olarak orta ve üst kretase tortulları ve bunlarla karışık halde bulunan serpantinleri örtmüşlerdir. Vadinin doğusundaki tersiyer tortullarına bu kısımda hiç rastlanmaz. Bu formasyonlar muhtemelen bazaltlar ile örtülmeden önceki devrede aşındırılarak ortadan kaldırılmış olmalıdırlar. Düzlük Alanlar : Kilis Ovası daha öncede belirtildiği üzere tektonik kökenli bir ovadır. Kuvaternerde Afrin Vadisi doğusundaki platonun güney kısmının düşey atılımlı bir fayla çökmesi sonucu platodan aşındırılan malzemelerin bu kısımda birikmesi ile oluşmuştur. Ova yüzeyini örten bu materyaller, fazla taşınmadıkları için nehir alüvyonu karakterinde olmayıp, kil, kum ve çakıllardan oluşurlar. Kalınlıkları fazla olmayan (5-10 m) bu materyallerin altında bazaltlar bulunur. Yaklaşık km 2 lik bir alana sahip olan ova ( sınırlarımız içindeki kısmı ), güneydoğuya doğru hafifçe eğimlidir (% 1.5-2). Ova üzerinde akan küçük akarsuların en önemlisi ve platonun güney kısmından doğarak güneydoğuya doğru Akpınar Deresi, aynı yönde uzanan bir birikinti yelpazesi oluşturmuştur. Batıdan 750 m yükseltiye sahip hafif engebeli kalker yapılı tepelikler, kuzeyden m yükseltideki bazalt platosu, doğudan Sinnep Suyu ve güneyden Suriye sınırı tarafından kuşatılan ova, kabaca uzun kenarı doğu-batı yönünde olan bir dikdörtgen şeklindedir. Ova daha doğudaki Elbeyli Ovasından Sinnep Suyunun doğu yamacı boyunca uzanana az belirgin bir bazalt eşiği ile ayrılır. Doğu-batı yönünde uzunluğu m, kuzey-güney yönünde ise 6-8 m kadardır. Yükseltisi güneydoğuda Sinnep Suyunun sınırı aştığı kesimde 500 m civarındayken, kuzey ve kuzeybatıda 650 m kadardır. Ova ile kuzeydeki alanı arasında daha eğimli etek düzlükleri uzanır. Kilis Ovası dışında sahadaki önemli sayılabilecek düzlüklerden birisi, Elbeyli Ovasının doğu kısmını oluşturan yaklaşık 70 km 2 lik bir saha kaplayan Yavuzlu Köyü çevresindeki düzlüklerdir. Diğeri Balık ve Sinnep Suları orta çığırları arasında kabaca 60 km 2 lik bir alana sahip olan Karamelik, Çörten, Kürtüncük, Yılanca ve Polatbey Köyleri arasında yer alan düzlüklerdir. Vadiler ve Düzlüklerdir : Dağlık alan üzerinde yer alan yukarı çığırlarında dar ve derin vadiler içerisinde akan Afrin ve Sabun Suları, hafif engebeli sahalar içerisindeki orta çığırlarında daha geniş yataklar oluşturmuşlar ve yataklar içerisine daha az 6

23 7

24 Şekil A.5.2.:Kilis ve çevresinin jeolojik haritası. 8

25 Şekil A :Başlıca metamorfik kayaçlar. 9

26 10

27 gömülmüşlerdir. Aynı akarsular daha güneyde, Darmik Dağından başlayan ve kuzeydoğuya doğru Afrin Vadisi ne kadar uzanan sırtlar kuşağını aşarken, araziye gömülerek dar ve derin vadiler oluşturmuşlardır. Daha önce de değinildiği üzere, kuzeyden ve güneyden faylar ile sınırlanmış olan ve bu nedenle bir horst karakteri arz eden bu sırtlar tektonik olarak yüksekliklerden, üzerlerindeki akarsularda yükselmelerine paralel olarak litolojiyi oluşturan sert orta kretase kalkerleri içerisine saplanmışlardır. Buna göre sözü edilen boğazların oluşumunda üstteki formasyon olan bazaltların aşındırılması nedeni ile epijeninin de payı bulunmaktadır. Bununla birlikte antesedans olayı etkili olmuştur. Epijeni Afrin Vadisinde daha belirgindir. Bu akarsu Koçcağız Köyü güneyinden itibaren orojenik fliş zonu ile Suriye Platosu arasında sınıra yerleşir ve doğu kesimdeki bazalt platosunu derince yararak, dirençsiz paleosen-eosen marnları arasındaki sert orta kretase kalkerlerine saplanır ve gömük menderesler oluşturur. Nihayet Suriye sınırına doğru her iki akarsuda daha alçak bir çöküntü alanı içerisinde geniş yataklar oluşturarak sınırı terk ederler. Afrin Vadisi doğusundaki bazalt platosundan doğan Balık ve Sinnep Suları, yukarı ve özellikle çığırlarında, aralarındaki su bölümü sahasını aşındırarak alçaltmaları nedeni ile geniş tabanlı asimetrik vadiler içinde akarlar. Balık Suyunun batı yamacı, doğu yamacına göre Sinnep Suyunun doğu yamacı, batı yamacına göre daha alçaktır. Sinnep Suyunun doğu-batı yönlü yan kolları platonun yükselen güney kısmını parçalayarak kanyon şekilli vadiler oluşturmuşlardır. Sinnep Suyu orta çığırında hafif engebeli düzlükler ile aşağı çığırındaki Kilis Ovası arasındaki bazalt platosunu aşarken boğaz oluşturmuştur. Bu akarsular daha güneyde, düzlükler içerisindeki az derin, geniş tabanlı yataklar içerisinde akarak Suriye topraklarına girerler. Konut ve Sanayi Alanları : Kilis yerleşim alanı içerisinde yükselti olarak Resul Osman Dağı haricinde dağ ve plato bulunmamaktadır. şehrin sanayi alanının üzerine kurulduğu yer üstten alta doğru alüvyon, bazalt ve yer yer killi kireçtaşından oluşmaktadır. Şehir III. derece deprem bölgesinde bulunmaktadır. Yakın civarında tehlike arz edebilecek büyük çaplı bir tektonik olay (fay kırık ve çatlağı) bulunmamaktadır. Şehrin yerleşim ve sanayi alanı çevresine göre yüksek bir alan olduğu için sel tehlikesi de mevcut değildir. Bu verilere dayanarak şehrin mevcut yerleşiminin jeomorfolojik açıdan uygun olduğu görülmektedir. İlin Musabeyli İlçesi ise jeomorfolojik açıdan uygun bir yere kurulmamıştır. Dağ yamacında kurulu olan ilçede heyelan ve kaya düşmesi tehlikeleri mevcuttur. İlçenin bir mahallesi kaya düşmesi tehlikesi nedeniyle boşaltılmış ve jeolojik açıdan sakıncalı alan olarak belirlenmiştir. Diğer ilçelerdeki yerleşim bir sakınca arz etmemektedir. A.5.Jeomorfolojik Yapı ve Stratigrafi : Kilis ilinin bulunduğu bölgede alttan üste doğru Kretase yaşlı Hasanke Formasyonu, Bozova Formasyonu, Karadut Karmaşığı, Koçali Karmaşığı ve Germav Formasyonu; Tersiyer yaşlı Beşenli, Cengin, Aslansuyu, Ardıçlıtepe formasyonları, Midyat grubu (Gaziantep ve Fırat formasyonları), Şelmo Formasyonu ve Yavuzeli Bazaltı yüzeylenir. İlin sınırları içindeki kayaçların yaşlılık sıralaması, ilin jeolojik haritası, ilin genelleşmiş stratigrafik kesiti, başlıca metamorfik kayaçlar ve ilin jeomorfolojik yapısı ile stratigrafisini çıkarmak için yapılan çalışmanın yer bulduru haritası aşağıdaki şekillerde verilmiştir. 11

28 A.5.1.Metamorfizma ve Mağmatizma : Çalışma alanında (Antakya L24) Üst Kretase-Üst Miyosen zaman aralığında çökelmiş kaya stratigrafi birimleri yüzeylenir. En altta Senomaniyen-Santoniyen yaş aralığında çökelen dolomit, dolomitik kireçtaşı, kireçtaşı ardalanması (Hasanke Formasyonu) yer alır. Bunun üzerine Kampaniyen-Maastrihtiyen yaştaki killi kireçtaşı (Bozova Formasyonu) uyumsuzlukla yer alır. Maastrihtiyen'de bölgeye yerleşmiş olan Karadut Karmaşığı, hem Bozova Formasyonu, hem de kumtaşı, killi kireçtaşı arakatkılı marnların (Germav Formasyonu) bir bölümü üzerine tektonik olarak bulunur. Germav Formasyonu üzerine uyumlu olarak, Orta-Üst Paleosen-Alt Eosen yaş aralığında çökelmiş, birbirleriyle yanal geçişli olan killi kireçtaşı, marn ardalanması (Beşenli Formasyonu) ile aglomera (Cengin Formasyonu) gelir ve bunlarda uyumlu olarak ve Alt-Orta-Üst Eosen'de çökelmiş killi-çakıllı kireçtaşı, tebeşirli kireçtaşı, tebeşir (Aslansuyu Formasyonu) ile kireçtaşı (Ardıçlıtepe Formasyonu) ve Üst-Eosen-Alt Miyosen'de çökelmiş killi kireçtaşı, tebeşirli kireçtaşı (Gaziantep Formasyonu), resif karakterli kireçtaşı (Fırat Formasyonu) takip eder. En üstte ise kendinden yaşlı birimleri açısal uyumsuzlukla örten ve Orta-Üst Miyosen yaştaki akarsu-göl çökelleri (Şelmo Formasyonu) ile bazalt lav akıntıları (Yavuzeli Bazaltı) yer almaktadır. A.5.2.Tektonik ve Paleocoğrafya : Konuyla ilgili bilgiye ulaşılamamıştır. Yararlanılan Kaynaklar 1. Kilis Yöresinin Coğrafyası, Dr.Ökkeş KESİCİ, Kilis Kültür Derneği Genel Yayın No:12, Ağustos Musabeyli-Aslanpınarı-Kırmıtlı-Tatarlı (Osmaniye) Yöresi Kuaterner yaşlı bazaltların Jeoloji ve Petrografisi, Yüksek Lisans Tezi, Ayhan IŞIK J.Y.M., Adana Bayındırlık İl Müdürlüğü, Cumhuriyetin 75.yılında Kilis, Kilis Valiliği Yayını, Önder Matbaacılık Ltd.Şti. İzmir Caddesi 34/2-3 Kızılay-ANKARA. 12

29 B). DOĞAL KAYNAKLAR B.1.Enerji Kaynakları B.1.1.Güneş : Kilis ilinin maruz kaldığı yıllık ortalama kapalı gün sayısı 52.8 gündür. Bir yılın ortalama olarak % 14 ü kapalı geçerken, % 38 i bulutlu ve % 48 i de açık geçmektedir. Tablo B : Bir yılda gerçekleşen aylık ve yıllık ortalama açık, bulutlu ve kapalı gün sayıları. Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü Kilis Meteoroloji Müdürlüğü verilerine göre hazırlanmıştır (2004). Meteorolojik Elemanlar Rasat S. (YIL) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Yıllık Ortalama açık günler sayısı (bulutluluk ) Ortalama bulutlu günler sayısı (bulutluluk ) Ortalama kapalı günler sayısı (bulutluluk ) İlde güneş enerjisinden faydalanan kişi sayısı her geçen gün artmaktadır. Açık ve yüksek sıcaklıktaki günlerin ortalamasının yüksek oranda olması Kilis i kullanılabilir güneş enerjisi miktarı bakımından avantajlı bir haline getirmektedir. Ölçümlere bakıldığında Nisan-Ekim ayları dahil olmak üzere yılın büyük bölümü güneşli geçmektedir. Yılın ortalama günü açık, 138 günü bulutlu geçerken sadece 52.8 günü kapalıdır. Yıllık ortalamalar Tablo B de görülmektedir. B.1.2.Su Gücü : İlimizin su kaynakları potansiyeli oldukça düşük miktardadır. Yağışın az olması da özellikle yaz aylarında su sıkıntısı çekilmesine neden olmaktadır. DSİ XX.Bölge Müdürlüğü 205.Şube Müdürlüğü nün verilerine göre ilin su kaynakları potansiyeli ve kullanma şekilleri, miktarlarına göre aşağıdaki gibidir; Genel Bilgiler : Yıllık ortalama yağış : 522 mm Ortalama akış verimi : 5,76 l/s/km 2 Ortalama akış/yağış oranı : 0,37 Su Kaynakları Potansiyeli : Yerüstü suyu (İl çıkış toplamı) ortalama akım Balık suyu Sinnep deresi Afrin Çayı Sabun suyu : 225 hm 3 /yıl : 23 hm 3 /yıl : 18 hm 3 /yıl : 129 hm 3 /yıl : 55 hm 3 /yıl Yeraltı Suyu (İldeki toplam emniyetli rezerv) : 1 hm 3 /yıl Toplam Su Potansiyeli : 226 hm 3 /yıl Enerji : İlde hidroelektrik ve termik santral tesisi bulunmamaktadır. 13

30 B.1.3.Kömür : İl sınırlarımız içerisinde kömür rezervi bulunmamaktadır. B.1.4.Doğalgaz : İl sınırlarımız içerisinde doğalgaz rezervi bulunmamaktadır. B.1.5.Rüzgar : İlimiz etrafı açık bir bölgede olduğundan yıl boyunca kuvvetli rüzgarlara maruz kalmaktadır. Mali destek sağlandığı taktirde rüzgar enerjisinden faydalanılabilir. Çevreci bir enerji çeşidi olması ve rüzgarların yıl boyunca sürekli esmesi bu enerji çeşidinin desteklenmesi gerektiğini göstermektedir. Yıllık ortalama rüzgar hızları Tablo B de verilmiştir. Tablo B : Ortalama rüzgar hızları, fırtınalı ve kuvvetli rüzgarların estiği gün sayıları. Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü Kilis Meteoroloji Müdürlüğü verilerine göre hazırlanmıştır (2004). Meteorolojik Elemanlar Rasat S. (YIL) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Yıllık Saat 07 deki Ortalama Rüzgar Hızı (m/s) Saat 14 deki Ortalama Rüzgar Hızı (m/s) Saat 21 deki Ortalama Rüzgar Hızı (m/s) Ortalama Rüzgar Hızı (m/s) Ortalama Fırtınalı Gün Sayısı (rüzgar hızı>=17.2 m/s) Ortalama Kuvvetli Rüzgarlı Gün Sayısı (rüzgar hızı m/s) B.1.6.Biyomas (Biyogaz, Odun, Tezek) : Kilis te biyomas enerjisi olarak bürün kullanılmaktadır. Zeytinyağı imalathanelerinin ve fabrikalarının yağ üretim prosesi sonucu oluşan prina, kurutulup bürün haline getirilir ve oluşan bürün yakıt olarak kullanılır. İlde yakıt olarak bürün kullanımı oldukça yaygındır. Odun ve tezek ise ısınma amacı ile özellikle kırsal kesimde daha çok kullanılmaktadır. 14

31 B.1.7.Petrol : Kilis il merkezinden yaklaşık 10 km dışında T.P.A.O. tarafından yapılan arama ve sondaj çalışmaları neticesinde, petrol bulunmuş ve üretime geçilmiştir. Ancak petrol/su oranı 1/10 gibi düşük bir seviyede çıkmıştır. Yapmış olduğumuz araştırma sırasında sondaj çalışmalarının durdurulduğu ve petrol üretimine de son verildiği tespit edilmiştir. B.1.8. Jeotermal Sahalar : İl sınırları içerisinde jeotermal saha bulunmamaktadır. Ancak T.P.A.O. nın yapmış olduğu sondaj çalışmaları sırasında sıcak su kaynağına rastlanmıştır. Buradaki sondaj çalışmalarının tamamlanmasından sonra, faydalı olabilir düşüncesi ile vatandaş tarafından kullanılmaya başlanmıştır. B.2.Flora ve Fauna : B.2.1.Ormanlar : İl sınırlarımız içerisinde toplam hektar orman alanı bulunmaktadır. Ormanların dağılımı Tablo B de verilmiştir. Tablo B : 2004 yılı itibarı ile orman alanlarının dağılımı. İLÇELER KORU ORMAN ALANI (Ha) BOZUK KORU ORMAN ALANI (Ha) ÇOK BOZUK BALTALIK ORMAN ALANI (Ha) TOPLAM ORMAN ALANI (Ha) MERKEZ ELBEYLİ MUSABEYLİ POLATELİ TOPLAM B.2.2.Çayır ve Mera : İl sınırlarımız içerisindeki toplam çayır ve mera alanı hektardır. B.2.3.Sulak Alanlar : İlimizin su kaynakları potansiyeli aşağıdaki gibidir: Su Kaynakları Potansiyeli : Yerüstü suyu (İl çıkış toplamı) ortalama akım : 225 hm 3 /yıl Balık suyu : 23 hm 3 /yıl Sinnep deresi : 18 hm 3 /yıl Afrin Çayı : 129 hm 3 /yıl Sabun suyu : 55 hm 3 /yıl Yeraltı Suyu (İldeki toplam emniyetli rezerv) : 1 hm 3 /yıl Toplam Su Potansiyeli : 226 hm 3 /yıl Gölet Rezervuar Yüzeyleri Akarsu Yüzeyleri Toplam Su Yüzeyleri : 37 ha : 175 ha : 212 ha B.2.4.Endemik Bitkiler : Kilis sınırları içerisinde toplam 8 endemik takson (kayıt) bulunmaktadır. Aşağıda listelenen endemik bitkilerin Kilis Endemikleri olarak belirtilmediği, bunların Türkiye Endemikleri olduğu ve Kilis İlinde de bulunduğu TÜBİTAK tarafından rapor edilmiştir. 15

32 Kilis İlinde bulunan endemik bitkiler şunlardır: Araceae Arum L. Arum detruncatum C.A.MEYER var.caudatum (ENGLER) K.ALPINAR ET R.MILL Asteraceae Anthemis L. Anthemis pauciloba BOISS.var.MICROSTEPHANA (EIG) GRIERSON Brassicaceae Hesperis L. Hesperis aintabika POST Dipsacaceae Scabiosa L. Scabiosa kurdica POST Fabaceae Astragalus L. Astragalus aintabicus BOISS. Astragalus dipodurus BENGE Dorycnium MILLER Dorycnium Pentaphyllum SCOP.subsp.HAUSSKNECHTII (BOISS) GAMS Liliaceae Fritillaria L. Fritillaria viridiflora POST B.2.5.Fauna ve Endemik Hayvanlar : Kilis yöresi faunası F de detaylı olarak verilmiştir. Endemik hayvanlarla ilgili bilgi edinilememiştir. B.2.6.Milli Parkalar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı ve Tabiatı Koruma Alanları : İl sınırlarımız içerisinde Milli Parkalar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı ve Tabiatı Koruma Alanları bulunmamaktadır. B.3.Toprak : İl sınırları içerisinde toprak çeşitleri 5 grupta sınıflandırılmaktadır. Bunlar: Akdeniz Kızıl Toprakları Kırmızı Kahverengi Topraklar Kalkersiz Kahverengi Orman Toprakları Bazaltik Topraklar Kollivyal Topraklar Bunlardan en geniş yayılışa sahip olanı kırmızı kahverengi topraklardır. Bu topraklar il sınırlarının batı ve kuzeybatısında, Sabun Suyu ile Afrin Çayı arasında kalan bölgede, Kilis Ovasında ve Kınacık Deresi çevresindeki Kireçtaşı ve kireççe zengin tortul kütlelerin üzerinde gelişmiştir. B.4.Su Kaynakları : B.4.1.İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar : Su sıkıntısı çeken Kilis ilinde halk içme ve kullanma suyu ihtiyacını kendi imkanları ile açtığı kuyulardan temin etmektedir. İlimizde temin edilen içme ve kullanma 16

33 suyu kaynaklarının birincisi, Kilis e 45 km uzaklıktaki Yeniyapan Köyü civarında bulunan yeraltı suyundan karşılanmakta ve kapasitesi 150 lt/sn, ikinci su kaynağı yine Kilis il merkezine 40 km uzaklıkta Narlıca Köyü civarındaki yeraltı suyundan karşılanmakta ve kapasitesi 85 lt/sn, üçüncü su kaynağı Kilis e 8 km uzaklıkta bulunan Öncüpınar Gümrük Binası yakınındaki yeraltı suyu kuyuları ve dördüncüsü ise 2001 yılında faaliyete geçirilen Kilis in yaklaşık 5 km doğu, kuzeydoğusunda Akpınar Höyüğü yakınındaki Akpınar su kaynağı civarında açılan kuyulardır. Kapasite artırımı amacı ile Afrin Barajı nın tamamlanması beklenmektedir. İldeki Seve ve Kayacık Barajları inşa halinde olup, Afrin, Kemlin ve Musabeyli Barajları ihale aşamasındadır. Barajlarla ilgili bilgiler Tablo B de verilmiştir. BARAJIN ADI Tablo B : Kilis ilindeki barajlar ve kapasiteleri. Tarım İl Müdürlüğü verileri, YAPIM DURUMU SU DEPOLAMA HACMİ (Milyon m 3 ) SULAMA SAHASI (Ha) KİLİS İLİNDEKİ SULAMA SAHASI (Ha) FAALİYETTE OLUP SULADIĞI ALAN Kayacık İnşa halinde Seve İnşa halinde İÇME SUYU Afrin Planlama Kemlin Planlama Musabeyli Planlama TOPLAM B.4.2.Yeraltı Su Kaynakları : Konu ile ilgili bilgilerden bölüm B.4.1. de bahsedilmiştir. B.4.3.Akarsular : harita Yerüstü suyu (İl çıkış toplamı) ortalama akım Balık suyu Sinnep deresi Afrin Çayı Sabun suyu : 225 hm 3 /yıl : 23 hm 3 /yıl : 18 hm 3 /yıl : 129 hm 3 /yıl : 55 hm 3 /yıl Yukarıda yıllık ortalama akımları verilen akarsulardan, akarsu üzerine baraj ve göletler yapılarak, sadece sulama amaçlı faydalanılmaktadır. Akarsuların düşük akımlı olması nedeniyle enerji ihtiyacı için faydalanılamamaktadır. B.4.4.Göller ve Göletler : Kilis ilinde göl bulunmamaktadır. Akarsu üzerine yapılan göletler ve nitelikleri Tablo B de verilmiştir. Tablo B : Kilis ilindeki göletler ve nitelikleri. Tarım İl Müdürlüğü verileri, KİLİS SU DEPOLAMA SULAMA YAPIM İLİNDEKİ GÖLETİN ADI HACMİ SAHASI DURUMU (Milyon m 3 SULAMA ) (Ha) SAHASI (Ha) FAALİYETTE OLUP SULADIĞI ALAN Balikli Faaliyette Konak Faaliyette Üçpınar Faaliyette Sapkanlı İnşaat Halinde TOPLAM

34 B.5.Mineral Kaynaklar : İlimiz endüstriyel hammadde ve metalik maden bakımından oldukça yoksul bir ildir. Ancak çok küçük cepler halinde bulunan krom, küçük şirketler veya kişilerce üretilmektedir. Kroma göre daha fazla bulunan manganez, daha yüksek fiyatlarda mal edildiğinden sadece düşük fiyatlar uygun olduğu zamanlarda üretilmektedir. Ayrıca 1996 dan beri yaklaşık 1000 (bin) ton fosfor tuzu çıkarılmaktadır. Kahramanmaraş ta kurulan bir değirmende öğütülen fosfor tuzu bölgedeki çiftçiler tarafından tüketilmektedir. Enerji elde etmek için hammadde bulunmamakta ya da çok az olduğundan üretilmemektedir. Bunların dışında MTA dan alınan bilgilere göre; ilimizde fosfat (P), demir (Fe) yatakları da bulunmaktadır. Bunlar aşağıda açıklanmıştır: FOSFAT (P) Kilis-Boğazkerim, Fericek Glokonili Fosfat Sahası Tenör: % P2O5 Rezerv: ton görünür+muhtemel rezerv DEMİR (Fe) Musabeyli-Dostallı, Karabolluk Tenör: %47 Fe Rezerv: ton görünür+muhtemel rezerv B.5.1., B.5.2. ve B.5.3. bölümleri ile ilgili bilgilerden Bölüm B.5. de bahsedilmiştir. B.5.4.Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler : İlimizde Güneydoğu Mermer İnş.Pet. ve Gıda Mad.San.Tic.Ltd.Şti.tarafından işletilen bir adet taşocağı bulunmaktadır. Taşocağı, ilimiz Merkez ilçesi Tahtalı Köyü Polatlık mevkiinde iki parselde toplam m 2 lik alanda faaliyet göstermektedir. Taşocağında kristalize kireçtaşından mıcır üretimi yapılmaktadır. Mıcırın yıllık kapasitesi ton/yıl dır. Tesiste on kişi istihdam edilmektedir. Yararlanılan Kaynaklar 1. İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Orman İşletme Müdürlüğü, Meteoroloji Müdürlüğü, İl Tarım Müdürlüğü, TÜBİTAK, Yavuz DARENDELİOĞLU, 07 Nisan Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü,