2008 ÇEVRE DURUM RAPORU. T.C. KĐLĐS VALĐLĐĞĐ ĐL ÇEVRE ve ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ KĐLĐS ĐL ÇEVRE DURUM RAPORU

Transkript

1 2008 ÇEVRE DURUM RPORU T.C. KĐLĐS VLĐLĐĞĐ ĐL ÇEVRE ve ORMN MÜDÜRLÜĞÜ KĐLĐS ĐL ÇEVRE DURUM RPORU KĐLĐS 2008 I

2 2008 ÇEVRE DURUM RPORU HZIRLY LR DI SOYDI Đbrahim TĐN li KNTR Ümit Ziya POLT Đsmail Hakkı BÖLÜKBŞI Serap BÖLÜKBŞI Hayrünnisa TCN U V I Đl Müdürü Şube Müdürü Çevre Mühendisi Kimyager Çevre Mühendisi Çevre Mühendisi BĐLGĐSYR Ümit Ziya POLT Đsmail Hakkı BÖLÜKBŞI Serap BÖLÜKBŞI Çevre Mühendisi Kimyager Çevre Mühendisi II

3 BŞLIKLR 2008 ÇEVRE DURUM RPORU ) COĞRFĐ KPSM B) DOĞL KYNKLR C) HV (TMOSFER VE ĐKLĐM) D) SU E) TOP VE RZĐKULLNIMI F) FLOR-FUN VE HSSS YÖRELER G) TURĐZM H) TRIM VE HYVNCILIK Đ) MDENCĐLĐK J) ENERJĐ K) SNYĐ VE TEKNOLOJĐ L) LTYPI, ULŞIM VE HBERLEŞ M) YERLEŞĐM LNLRI VE NÜFUS ) TIKLR O) GÜRÜLTÜ VE TĐTREŞĐM P) FETLER R) SĞLIK VE ÇEVRE S) ÇEVRE EĞĐTĐMĐ T) ÇEVRE YÖNETĐMĐ VE PLNLM III

4 ĐÇĐ DEKĐLER 2008 ÇEVRE DURUM RPORU TBLO LĐSTESĐ ŞEKĐL LĐSTESĐ KY KLR XV XIX XX. COĞRFĐ KPSM 1.1. Giriş 2.2. Đl ve Đlçe Sınırları 3.3. Đlin Coğrafi Durumu 3.4. Đlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu 3.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi Metamorfizma ve Mağmatizma.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya B. DOĞL KY KLR 15 B.1. Enerji Kaynakları 15 B.1.1. Güneş B.1.2. Su Gücü B.1.3. Kömür B.1.4. Doğalgaz B.1.5. Rüzgar B.1.6. Biyokütle B.1.7. Petrol B.1.8. Jeotermal Sahalar B.2. Biyolojik Çeşitlilik 18 B.2.1. Ormanlar B Odun Üretimine yrılan Tarım lanları B.2.2. Çayır ve Mera B.2.3. Sulak lanlar B.2.4. Flora B.2.5. Fauna B.2.6. Milli Parklar,Tabiat Parkları, Tabiat nıtı, Tabiatı Koruma lanları ve Diğer Hassas Yöreler B.3. Toprak 20 B.4. Su Kaynakları 20 B.4.1. Đçme Suyu Kaynakları ve Barajlar B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları B.4.3. karsular B.4.4. Göller ve Göletler B.5. Mineral Kaynaklar 24 B.5.1. Sanayi Madenleri B.5.2. Metalik Madenler B.5.3. Enerji Madenleri B.5.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler IV

5 2008 ÇEVRE DURUM RPORU C. HV (TMOSFER VE ĐKLĐM) 28 C.1. Đklim ve Hava 29 C.1.1. Doğal Değişkenler C Rüzgar C Basınç C Nem C Sıcaklık C Buharlaşma C Yağışlar C Yağmur C Kar, Dolu, Sis ve Kırağı C Seller C Kuraklık C Mikroklima C.1.2. Yapay Etmenler C Plansız Kentleşme C Yeşil lanlar C Isınmada Kullanılan Yakıtlar C Endüstriyel Emisyonlar C Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları 46 C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman C.2.2. Partikül Madde (PM) Emisyonları C.2.3. Karbonmonoksit Emisyonları C.2.4. zot Oksit (NOx) Emisyonları C.2.5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları C.3. tmosferik Kirlilik 46 C.3.1. Ozon Tabakasının Đncelmesinin Etkileri C.3.2. sit Yağışlarının Etkileri C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri 46 C.4.1. Doğal Çevreye Etkileri C Su Üzerindeki Etkileri C Toprak Üzerine Etkileri C Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri C Đnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri C.4.2. Yapay Çevreye (Görüntü Kirliliği Üzerine) Etkileri D. SU 48 D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı 49 D.1.1. Yeraltı Suları D.1.2. Jeotermal Kaynaklar D.1.3. karsular D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar D.1.5. Denizler D.2. Doğal Drenaj Sistemleri 51 D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri 51 D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik D.3.2. karsularda Kirlilik D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik V

6 2008 ÇEVRE DURUM RPORU D.3.4. Denizlerde Kirlilik D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikaları 52 D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri 52 D.5.1. Tuzluluk D.5.2. Zehirli Gazlar D.5.3. zot ve Fosforun Yol çtığı Kirlilik D.5.4. ğır Metaller ve Đz Elementler D.5.5. Zehirli Organik Bileşikler D Siyanürler D Petrol ve Türevleri D Polikloro Naftalinler ve Bifeniller D Pestisitler ve Su Kirliliği D Gübreler ve Su Kirliliği D Deterjanlar ve Su Kirliliği D.5.6. Çözünmüş Organik Maddeler D.5.7. Patojenler D.5.8. skıda Katı Maddeler D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği E. TOP VE RZĐ KULL IMI 54 E.1. Genel Toprak Yapısı 54 E.2. Toprak Kirliliği 54 E.2.1. Kimyasal Kirlenme E tmosferik Kirlenme E tıklardan Kirlenme E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme E.3. razi 57 E.3.1. razi Varlığı E razi Sınıfları E Kullanma Durumu E.3.2. razi Problemleri F. FLOR-FU VE HSSS YÖRELER 59 F.1. Ekosistem Tipleri 59 F.1.1. Ormanlar F Ormanların Ekolojik Yapısı F Đlin Orman Envanteri F Orman Varlığının Yararları F Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları F.1.2. Çayır ve Meralar F.1.3. Sulak lanlar F.1.4. Diğer lanlar (Stepler vb.) F.2. Flora 64 F.2.1. Habitat ve Toplulukları F.2.2. Türler ve Populasyonları F.3. Fauna 66 F.3.1. Habitat ve Toplulukları F.3.2. Türler ve Populasyonları F.3.3. Hayvan Yaşama Hakları VI

7 2008 ÇEVRE DURUM RPORU F Evcil Hayvanlar F Sahipli Hayvanlar F Sahipsiz Hayvanlar F Nesli Tehlike ltında Olan ve Olması Muhtemel Evcil ve Yaban Hayvanlar F Hayvan Hakları Đhlalleri F Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlarla Đşbirliği F.4. Hassas Yöreler Kapsamında Olup (*) Bölümündeki Bilgilerin 69 Đsteneceği lanlar F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli lanlar F Sayılı Milli Parklar Kanunu nun 2. Maddesinde Tanımlanan ve Bu Kanunun 3.Maddesi Uyarınca Belirlenen Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat nıtları ve Tabiat Koruma lanları F Sayılı Kara vcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığı nca Belirlenen Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme lanları F Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun 2. Maddesinin a Tanımlar Bendinin 1.,2.,3. ve 5. lt Bentlerinde Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma lanı Olarak Tanımlanan ve ynı Kanun ile 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) Đlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan lanlar F Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri Đstihsal ve Üreme Sahaları F /9/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nin 17 nci ve 1/7/1999 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Yönetmelikle Değişik 18.,19. ve 20. Maddelerinde Tanımlanan lanlar F /11/1986 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği nin 49. Maddesinde Tanımlanan Hassas Kirlenme Bölgeleri F Sayılı Çevre Kanunu nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu Tarafından Özel Çevre Koruma Bölgeleri Olarak Tespit ve Đlan Edilen lanlar F Sayılı Boğaziçi Kanunu na Göre Koruma ltına lınan lanlar F Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman lanı Sayılan Yerler F Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen lanlar F Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin şılattırılması Hakkında Kanunda Belirtilen lanlar F Sayılı Mera Kanununda Belirtilen lanlar F Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Sulak lanların Korunması Yönetmeliği nde Belirtilen lanlar F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler Uyarınca Korunması Gerekli lanlar F /2/1984 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren vrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi (BERN Sözleşmesi) Uyarınca Koruma ltına lınmış lanlardan Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme lanları nda Belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, kdeniz Foku Yaşama ve Üreme lanları F /6/1981 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren kdeniz in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi (Barcelona Sözleşmesi) Uyarınca Korumaya lınan lanlar VII

8 2008 ÇEVRE DURUM RPORU F /10/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan kdeniz de Özel Koruma lanlarının Korunmasına it Protokol Gereği Ülkemizde Özel Koruma lanı Olarak Belirlenmiş lanlar F /9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği Seçilmiş Birleşmiş Milletler Çevre Programı Tarafından Yayımlanmış Olan kdeniz de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit Listesinde Yer lan lanlar F Cenova Deklerasyonu nun 17. Maddesinde Yer lan kdeniz e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin Yaşama ve Beslenme Ortamı Olan Kıyısal lanlar F /2/1983 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesi nin 1. ve 2. Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Koruma ltına lınan Kültürel Miras ve Doğal Miras Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal lanlar F /05/1994 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak lanların Korunması Sözleşmesi (RMSR Sözleşmesi) Uyarınca Koruma ltına lınmış lanlar F.4.3. F F F F F F Korunması Gereken lanlar Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak lan Olarak Tesbit Edilen ve Yapılaşma Yasağı Getirilen lanlar (Tabii Karakteri Korunacak lan, Biogenetik Rezerv lanları, Jeotermal lanlar vb.) Tarım lanları: Tarımsal Kalkınma lanları, Sulanan, Sulanması Mümkün ve razi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan lanlar, Yağışa Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf ile, Özel Mahsul Plantasyon lanlarının Tamamı Sulak lanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun veya kıntılı,tatlı, cı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, Başta Su Kuşları Olmak Üzere Canlıların Yaşama Ortamı Olarak Önem Taşıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık ve Turbiyeler ile Bu lanların Kıyı Kenar Çizgisinden Đtibaren Kara Tarafına Doğru Ekolojik çıdan Sulak lan Kalan Yerler Göller, karsular, Yeraltısuyu Đşletme Sahaları Bilimsel raştırmalar Đçin Önem rzeden ve/veya Nesli Tehlikeye Düşmüş veya Düşebilir Türler ve Ülkemiz Đçin Endemik Olan Türlerin Yaşama Ortamı Olan lanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv lanları, Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu lanlar Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi lanlarda Halkın Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere yrılan lanlar (*) Hassas Yöreler Kapsamına Giren F.4. Bölümündeki lanlar Đçin Đstenen Bilgiler 1. lanın Resmi dı 2. Coğrafi Konumu ve Koordinatları (Rakım vb. bilgiler dahil) 3. lanı 3.1. Toplam lan (km 2 ) 3.2. Kara Yüzeyi (km 2 ) 3.3. Su Yüzeyi (km 2 ) 3.4. Kıyı Uzunluğu (m) 4. lanın çıklamalı Tanıtımı VIII

9 2008 ÇEVRE DURUM RPORU 5. Yasal Konumu 6. Yerleşimler ve üfusları 7. Sosyo-ekonomik-Kültürel-Tarihsel Özellikler 8. Fiziksel Özellikler (Karasal-Denizsel) 8.1. Đklim Özellikleri 8.2. Jeomorfoloji (Topografya vb. morfolojik özellikler) 8.3. Jeoloji (Varsa sedimantoloji ile ilgili bilgiler de dahil) 8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji (Yerüstü ve yeraltı suları, varsa jeotermal kaynaklar da dahil) 8.5. Toprak Yapısı 8.6. Flora ve Fauna (Karasal, denizsel ve iç sular kapsamında, özellikleri, endemik ve tehdit altındaki) 9. lan Kullanımı ve Mevcut Durumu (Tarım-envanter ve mülkiyet bilgileri varsa dahil, turizm, rekreasyon, ulaşım ve altyapı, vb.) 10. Mevcut Sorunlar (Hassas Bölgenin Doğal Yapıdan Uzaklaştığı lanlar, vb.) G. TURĐZM 72 G.1. Yörenin Turistik Değerleri 72 G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri G Konum G Fiziki Özellikler G.1.2. Kültürel Değerler G.2. Turizm Çeşitleri 79 G.3. Turistik ltyapı 79 G.4. Turist Sayısı 80 G.5. Turizm Ekonomisi 81 G.6. Turizm-Çevre Đlişkisi 81 H. TRIM VE HYV CILIK 90 H.1. Genel Tarımsal Yapı 90 H.2. Tarımsal Üretim 90 H.2.1. Bitkisel Üretim H Tarla Bitkileri H Buğdaygiller H Baklagiller H Yem Bitkileri H Endüstriyel Bitkiler H Bahçe Bitkileri H Meyve Üretimi H Sebze Üretimi H Süs Bitkileri H.2.2. Hayvansal Üretim H Büyükbaş Hayvancılık H Küçükbaş Hayvancılık H Kümes Hayvancılığı ( Kanatlı Üretimi) H Su Ürünleri H Kürk Hayvancılığı H rıcılık ve Đpekböcekçiliği IX

10 2008 ÇEVRE DURUM RPORU H.3. Organik Tarım 98 H.4. Tarımsal Đşletmeler 98 H.4.1. Kamu Đşletmeleri H.4.2. Özel Đşletmeler H.5. Tarımsal Faaliyetler 98 H.5.1. Pestisit Kullanımı H.5.2. Gübre Kullanımı H.5.3. Toprak Kullanımı I. MDE CĐLĐK 100 I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Taş Ocakları izamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler I.1.1. Sanayi Madenleri I.1.2. Metalik Madenler I.1.3. Enerji Madenleri I.1.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri 102 I.3. Cevher Zenginleştirme 102 I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri 102 I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda razi Kazanım macıyla Yapılan 102 Rehabilitasyon Çalışmaları J. E ERJĐ 103 J.1. Birincil Enerji Kaynakları 103 J.1.1. Taşkömürü J.1.2. Linyit J.1.3. sfaltit J.1.4. Bitümlü Şist J.1.5. Hampetrol J.1.6. Doğalgaz J.1.7. Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum) J.1.8. Orman J.1.9. Hidrolik J Jeotermal J Güneş J Rüzgar J Biyokütle J.2. Đkincil Enerji Kaynaları 104 J.2.1. Termik Enerji J.2.2. Hidrolik Enerji J.2.3. Nükleer Enerji J.2.4. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi J.3. Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı 104 J.4. Enerji Tasarrufu Đle Đlgili Yapılan Çalışmalar 104 X

11 2008 ÇEVRE DURUM RPORU K. S YĐ VE TEK OLOJĐ 105 K.1. Đl Sanayinin Gelişimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen 105 Etkenler K.2. Genel nlamda Sanayinin Gruplandırılması 105 K.3. Sanayinin Đlçelere Göre Dağılımı 105 K.4. Sanayi Gruplarına Göre Đşyeri Sayıları ve Đstihdam Durumu 106 K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı 107 K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve lınan Önlemler K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan tıklar K.7. Sanayi Tesislerinin cil Durum Planı 108 L. LTYPI, ULŞIM VE HBERLEŞ 109 L.1. ltyapı 109 L.1.1. Temiz Su Sistemi L.1.2. tık Su Sistemi, Kanalizasyon ve rıtma Sistemi L.1.3. Yeşil lanlar L.1.4. Elektrik Đletim Hatları L.1.5. Doğalgaz Boru Hatları L.2. Ulaşım 113 L.2.1. Karayolları L Karayolları Genel L Ulaşım Planlaması L Toplu Taşım Sistemleri L Kent Đçi Yollar L raç Sayıları L.2.2. Demiryolları L Kullanılan Raylı Sistemler L Taşımacılıkta Demiryolları L.2.3. Deniz, Göl ve Nehir Taşımacılığı L Limanlar L Taşımacılık L.2.4. Havayolları L.3. Haberleşme 115 L.4. Đlin Plan Durumu 115 L.5. Baz Đstasyonları 115 M. YERLEŞĐM L LRI VE ÜFUS 116 M.1. Kentsel ve Kırsal Planlama 116 M.1.1. Kentsel lanlar M Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri M Kentsel Büyüme Deseni M Planlı Kentsel Gelişme lanları M Kentsel lanlarda Yoğunluk M Kentsel Yenileme lanları XI

12 2008 ÇEVRE DURUM RPORU M Endüstri lanları Yer Seçimi M Tarihi, Kültürel, rkeolojik ve Turistik Özellikli lanlar M.1.2. Kırsal lanlar M Kırsal Yerleşme Deseni M razi Mülkiyeti M.2. ltyapı 118 M.3. Binalar ve Yapı Çeşitleri 118 M.3.1. Kamu Binaları M.3.2. Okullar M.3.3. Hastaneler ve Sağlık Tesisleri M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler M.3.5. Endüstriyel Yapılar M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar M.3.7. Otel-Motel ve Turizm maçlı Diğer Yapılar M.3.8. Bürolar ve Dükkanlar M.3.9. Kırsal landa Yapılaşma M Yerel Mimari Özellikler M Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı 131 M.4.1. Đş lanları ve Đşsizlik M.4.2. Göçler M.4.3. Göçebe Đşçiler (Mevsimlik) M.4.4. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı M.4.5. Konut Yapım Süreçleri M.4.6. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri M.5. Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri 137 M.5.1. Görüntü Kirliliği M.5.2. Binalarda Ses Đzolasyonu M.5.3. Havaalanları ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonları M.5.4. Ticari ve Endüstriyel Gürültü M.5.5. Kentsel tıklar M.5.6. Binalarda Isı Yalıtımı M.6. üfus 138 M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre Değişimi M.6.2. Nüfusun Yaş, Cinsiyet ve Eğitim Gruplarına Göre Dağılımı M.6.3. Đl ve Đlçelerin Nüfus Yoğunlukları M.6.4. Nüfus Değişim Oranı. TIKLR Evsel Katı tıklar Tehlikeli tıklar Özel tıklar 171 N.3.1. Tıbbi tıklar N.3.2. tık Yağlar N.3.3. Bitkisel ve Hayvansal tık Yağlar.3.4. Pil ve küler.3.5. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller N.3.6. Tarama Çamurları N.3.7. Elektrik ve Elektronik tıklar N.3.8. Kullanım Ömrü Bitmiş raçlar.4. Diğer tıklar 171 N.4.1. mbalaj tıkları XII

13 2008 ÇEVRE DURUM RPORU N.4.2. Hayvan Kadavraları N.4.3. Mezbaha tıkları.5. tık Yönetimi Katı tıkların Miktar ve Kompozisyonu Katı tıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması ve ktarma 172 Merkezleri.8. tıkların Bertaraf Yöntemleri 172 N.8.1. Katı tıkların Depolanması N.8.2. tıkların Yakılması N.8.3. Kompost.9. tıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirmesi tıkların Çevre Üzerindeki Etkileri 173 O. GÜRÜLTÜ VE TĐTREŞĐM 174 O.1. Gürültü 174 O.1.1. Gürültü Kaynakları O Trafik Gürültüsü O Endüstri Gürültüsü O Đnşaat Gürültüsü O Yerleşim lanlarında Oluşan Gürültüler O Havaalanları Yakınında Oluşan Gürültü O.1.2. Gürültü ile Mücadele O.1.3. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri O Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri O Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri O.1.4. Gürültünün Đnsanlar Üzerine Olan Etkileri O Fiziksel Etkileri O Fizyolojik Etkileri O Psikolojik Etkileri O Performans Üzerine Etkileri O.2. Titreşim 176 P. FETLER 177 P.1. Doğal fetler 177 P.1.1. Depremler P.1.2. Heyelan ve Çığlar P.1.3. Seller P.1.4. Orman, Otlak ve Sazlık Yangınları P.1.5. Ormanlar Üzerinde Biyotik veya biyotik Faktörlerin Etkileri P.1.6. Fırtınalar P.2. Diğer fetler 180 P.2.1. Radyoaktif Maddeler P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli tıklar P.2.3. Tehlikeli Maddeler P.3. fetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri 180 P.3.1. Sivil Savunma Birimleri P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri P.3.3. Đlkyardım Servisleri P.3.4. fetzedeler ve Mültecilerin Yeniden Đskanı XIII

14 P.3.5. P ÇEVRE DURUM RPORU Tehlikeli Maddelerin Yurtiçi ve Sınırlararası Taşınımı Đçin lınan Tedbirler fetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar R. SĞLIK VE ÇEVRE 184 R.1. Temel Sağlık Hizmetleri R.1.1. Sağlık Kurumlarının Dağılımı R.1.2. Bulaşıcı Hastalıklar R Đçme, Kullanma ve Sulama Suları R Denizler R Zoonoz Hastalıklar R.1.3. Gıda Hijyeni R.1.4. şılama Çalışmaları R.1.5. Bebek Ölümleri R.1.6. Ölümlerin Hastalık, Yaş ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı R.1.7. ile Planlaması Çalışmaları R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından Oluşan Sağlık Riskleri 188 R.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin Đnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.2. Su Kirliliğinin Đnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.3. tıkların Đnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.4. Gürültünün Đnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.5. Pestisitlerin Đnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.6. Đyonize Radyasyondan Korunma R.2.7. Baz Đstasyonlarından Yayılan Radyasyonun Đnsan Sağlığı Üzerine Etkileri S. ÇEVRE EĞĐTĐMĐ 190 S.1. Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi ile Đlgili Faaliyetleri 190 S.2. Çevre Đle Đlgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri 190 S.2.1. Çevre Vakıfları S.2.2. Çevre Dernekleri S.2.3. Çevreyle Đlgili Federasyonlar T. ÇEVRE YÖ ETĐMĐ VE PL LM 191 T.1. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi 191 T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas lınarak 191 Verimli Kullanımı, Korunması ve Geliştirilmesi T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin Çevrenin Taşıma Kapasitesini 191 şmayacak Biçimde Planlanması 191 T.4. Çevrenin Đnsan- Psikososyal Đhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması 191 T.5. Çevre Duyarlı razi Kullanım Planlaması 191 T.6. Çevresel Etki Değerlendirmesi 192 XIV

15 TBLO LĐSTESĐ 2008 ÇEVRE DURUM RPORU Tablo B Bir yılda gerçekleşen aylık ve yıllık ortalama açık, bulutlu ve kapalı gün sayıları. Devlet Meteoroloji Đşleri Genel Müdürlüğü Kilis Meteoroloji Müdürlüğü verilerine göre hazırlanmıştır (2008). Tablo B Ortalama rüzgar hızları, fırtınalı ve kuvvetli rüzgarların estiği gün sayıları. Devlet Meteoroloji Đşleri Genel Müdürlüğü Kilis Meteoroloji Müdürlüğü verilerine göre hazırlanmıştır (2008) Tablo B yılı itibarı ile orman alanlarının dağılımı 18 Tablo B Đçme suyu kaynakları naliz Raporu 21 Tablo B Kilis te bulunan göletler, kapasiteleri ve kullanım amaçlarını gösteren tablo. 23 Tablo B Kilis ili Maden Zuhurları Listesi. Başbakanlık MT Genel Müdürlüğü verilerine göre hazırlanmıştır(demir) (2008). Tablo B Kilis ili Maden Zuhurları Listesi. Başbakanlık MT Genel Müdürlüğü verilerine göre hazırlanmıştır.(fosfat) (2008). Tablo B Kilis ili Maden Zuhurları Listesi. Başbakanlık MT Genel Müdürlüğü verilerine göre hazırlanmıştır.(manganez) (2008) Tablo C yılı Meterolojik verileri 29 Tablo C Yönlerine göre rüzgar sayıları ve ortalama hızları ( ). 31 Tablo C Ortalama rüzgar hızları, fırtınalı ve kuvvetli rüzgarların estiği gün sayıları ( yılları arasında yapılan ölçümler). 33 Tablo C En hızlı esen rüzgarların yönleri ve hızları ( ). 33 Tablo C Ortalama, en yüksek ve e düşük basınç değerleri ( ). 34 Tablo C ylık ortalama bağıl nem oranları ( ). 35 Tablo C Ortalama, yüksek ve düşük sıcaklık değerleri ( ). 35 Tablo C En düşük ve en yüksek sıcaklıklar ve gerçekleştiği yıllar. 36 Tablo C Ortalama ve en çok buharlaşma ile günlük ortalama güneşlenme süresi. Tablo C Ortalama yağış ve günlük en çok yağış miktarının aylara göre dağılımı ( ). Tablo C Ortalama kar yağışlı, ortalama kar örtülü, sisli, dolulu ve kırağılı gün sayıları ile en yüksek kar örtüsü kalınlıkları ( ) XV

16 2008 ÇEVRE DURUM RPORU Tablo C De Martonne formülüne göre aylık kuraklık indisleri ve nemli, yarı nemli, yarı kurak ve kurak aylar. 40 Tablo C Son 10 sayım dönemine göre Kilis in toplam nüfusundaki artışlar ve artış oranları. 40 Tablo C Kilis ilindeki yeşil alanlar ve spor alanları miktarı. 43 Tablo C Kilis ilindeki Mahalleler 44 Tablo D Kilis te bulunan göletler, kapasiteleri ve kullanım amaçlarını gösteren tablo. Tablo D Kilis Đli 2008 yılında sağlık il müdürlüğü tarafından içme ve kullanma suyundan alınan numunelerin analiz sonuçları Tablo E yılında toprağa tatbik edilen kimyevi gübre miktarları. 55 Tablo E Kilis Đli Nitrat Kirliliği Değerleri (2008) 56 Tablo E razinin eğimine göre sınıflandırılması. (2008 ) 57 Tablo E KHGM Etüd sonuçları 58 Tablo E DSĐ Etüd sonuçları 58 Tablo F Ormanların ağaç türlerine göre dağılımı. 61 Tablo F Ormanların niteliklerine göre dağılımı. 62 Tablo F Đl sınırları içerisinde bulunan ormanlar ve kaplamış oldukları alanlar. 62 Tablo F Kilis ilindeki yaygın flora familya ve türleri. 64 Tablo F Kilis ili faunası (Başoğlu ve Baran, 1977; Başoğlu, 1973; Demirsoy, 1988, 1992, 1996; Doğramacı, 1989; Kence ve Bilgin, 1996; Kiziroğlu, 1989). 66 Tablo G.3.1. Turizm işletmeli Belgeli Tesisler 79 Tablo G.3.2. Yerel Yönetim Belgeli Tesisler 79 Tablo G Yılı Yerli ve Yabancı Turist Girişleri 80 Tablo G.6.1 Kilis Đli Tescilli Taşınmaz Kültür Varlıkları Ulamlı Listesi 81 Tablo G.6.1 Kilis Đli Tescilli Taşınmaz Kültür Varlıkları Envanteri 82 Tablo yılına ait önemli ürünlerin alan ve üretim miktarları; 92 Tablo H yılında toprağa tatbik edilen kimyevi gübre miktarları. 99 Tablo I Kilis ili Maden Zuhurları Listesi. Başbakanlık MT Genel Müdürlüğü verilerine göre hazırlanmıştır (2008). Tablo I Kilis ili Maden Zuhurları Listesi. Başbakanlık MT Genel XVI

17 Müdürlüğü verilerine göre hazırlanmıştır (2008) ÇEVRE DURUM RPORU Tablo I Kilis ili Maden Zuhurları Listesi. Başbakanlık MT Genel Müdürlüğü verilerine göre hazırlanmıştır (2008). Tablo K sayımına göre ilde nüfusun son hafta içinde iktisaden faal olma durumu ve cinsiyet göre oranı. Tablo K sayımına göre ilde nüfusun son hafta içinde iktisadi faaliyet kolu ve cinsiyete göre nüfus oranı. Tablo K.4.3. Devlet Đstatistik Enstitüsü tarafından Kilis için hazırlanan kamu ve özel sektör sayıları Tablo L.1.1. Đçme Suyu Kaynakları, naliz Raporu 109 Tablo L Kilis ilindeki yeşil lanlar 111 Tablo L Đl ve Đlçelerde bulunan hatlara göre direk sayıları ve hat uzunlukları, Tablo M Kilis Đli ve Đlçeleri Đlköğretim Okulu Bilgileri 118 Tablo M Kilis Đli ve Đlçeleri Lise Bilgileri 123 Tablo M.3.3. Kilis Đli ve Đlçeleri Yurt Bilgileri 125 Tablo M Yapı malzemelerine göre kır konutları. 130 Tablo M Çatı örtü malzemelerine göre kır konutları. 131 Tablo M.6.2. Đllere göre Merkez, Belde\Köy nüfus toplamları Tablo M :2000 genel nüfus sayımına göre şehir ve köy nüfus yoğunluğu. 144 Tablo M Kamu ve Özel Đşyeri Listesi 147 Tablo M Kamu ve Özel Đşyeri Listesi 168 Tablo P Đlimizde Yangına Hassas Mahalle ve Sokaklar 182 Tablo P Su Tesislerine it Bilgi Formu 182 Tablo R Bulaşıcı hastalıkların durumu. 184 Tablo R yılı içerisindeki bebek ölümleri ve bebek ölüm hızları. 186 Tablo R yılı içerisindeki bebek ölümleri ve bebek ölüm hızları. 186 Tablo R yılı Ekim ayına kadar olan bebek ölümleri ve bebek ölüm hızları. 186 Tablo R Yılı Bebek Ölümleri 186 Tablo R yılında ilimizdeki ölümlerin yaş gruplarına göre dağılımı 187 XVII

18 2008 ÇEVRE DURUM RPORU Tablo: T yılı sonu Đtibari ile Kilis Đlinde ÇED Yönetmeliğine göre verilen Kararlar 192 XVIII

19 2008 ÇEVRE DURUM RPORU ŞEKĐL LĐSTESĐ Şekil.2.1 Kilis ili coğrafi haritası 3 Şekil.4.1 Kilis ili topoğrafi haritası 5 Şekil.5.1 Gaziantep 1.24 paftası genelleştirilmiş kesiti 8 Şekil.5.2. Kilis ve çevresinin jeolojik haritası. 9 Şekil Başlıca metamorfik kayaçlar. 12 Şekil Türkiye deprem bölgeleri haritası. 13 Şekil C Kilis ilindeki hakim rüzgar yönü 30 Şekil C Sıcaklığın aylara göre değişimi (64 yıllık) 36 Şekil C Yağışlı gün sayılarının yağış miktarına göre dağılımı 38 Şekil C Donlu günlerin dağılımı 39 Şekil C Son on sayım dönemi nüfusları 41 Şekil E Kilis ili arazi varlığının durumu 57 Şekil H.2.1. Tarıma elverişli olan arazi miktarının kullanım amacına göre dağılımı 91 XIX

20 2008 ÇEVRE DURUM RPORU 1 KY KLR Musabeyli-slanpınarı-Kırmıtlı-Tatarlı (Osmaniye) Yöresi Kuaterner yaşlı bazaltların Jeoloji ve Petrografisi, Yüksek Lisans Tezi, yhan IŞIK J.Y.M., dana, Bayındırlık Đl Müdürlüğü, Cumhuriyetin 75.yılında Kilis, Kilis Valiliği Yayını, Önder Matbaacılık Ltd.Şti. 4 Đl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Orman Đşletme Müdürlüğü, Meteoroloji Müdürlüğü, Đl Tarım Müdürlüğü, TÜBĐTK, Yavuz DRENDELĐOĞLU, 07 Nisan Maden Tetkik ve rama Genel Müdürlüğü, Đl Nüfus Müdürlüğü, Kilis Yöresinin Coğrafyası, Dr.Ökkeş KESĐCĐ, Kilis Kültür Derneği Genel Yayın No:12, ğustosa Đl Sağlık Müdürlüğü, Kilis ili faunası (Başoğlu ve Baran, 1977; Başoğlu, 1973; Demirsoy, 1988, 1992, 1996; Doğramacı, 1989; Kence ve Bilgin, 1996; Kiziroğlu, 1989). Flora of Turkey and East egean Islands, , Davis ve Türkiye Bitkileri Veri Tabanı Kayıtları). 15 Đl ve Đlçe Belediye Başkanlıkları, Đl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, MT Genel Müdürlüğü, Kilis Elektrik Dağıtım Müessesesi Sistem Đşletme ve Bakım Müdürlüğü, Başbakanlık Devlet Đstatistik Enstitüsü, Kilis Đl Telekom Müdürlüğü, 21 Đl Emniyet Müdürlüğü, Türkiye Đş Kurumu Đl Müdürlüğü, Đl Milli Eğitim Müdürlüğü, GP ın iki ili Kilis-Gaziantep, Selahattin ÇOLKOĞLU, Milenyum 2000, nkara. 25 Kilis Yurt Müdürlüğü, XX

21 2008 ÇEVRE DURUM RPORU 26 Đl Sivil Savunma Müdürlüğü, Tema Vakfı, 28 Gaziantep Üniversitesi Muallim Rıfat Eğitim Fakültesi, Gaziantep Üniversitesi Kilis Meslek Yüksekokulu, Gaziantep Üniversitesi Kilis Yusuf Şerefoğlu Sağlık Yüksekokulu, DSĐ 20.Bölge Müdürlüğü, Devlet Đstatistik Enstitüsü Genel Müdürlüğü, Đl Kadastro Müdürlüğü,2008. XXI

22 2008 ÇEVRE DURUM RPORU (). COĞRFĐK KPSM.1.Giriş: Kilis ili, Güneydoğu nadolu Bölgesinde yer almaktadır yılında il statüsüne kavuşan Kilis in batısı ntakya, kuzeybatıdan kuzeydoğuya kadar olan kısmı Gaziantep illeri ile güneydoğu ve güney kısmı Türkiye-Suriye sınırı ile çevrilidir. Kilis, Hıristiyanlığın ilk çağında, şimdiki yerinden 10 km kadar güney-batıda bulunuyordu. Makedonyalı Büyük Đskender in kurduğu ve o çağda bu isimle bulunduğu sanılıyor. M.S. IV. yüzyılda büyük bir açık hava tiyatrosu ile nüfuslu, birçok yolların kavşağında Cyrrhus adıyla, şimdiki Kilis in 10 km kadar batısında gösterilmiştir. (Cambridge Üniversitesi, Medieval History c.11) Đlin Yüzölçümü : 1521 km 2. Đlin Nüfusu Başlıca Dağları Başlıca karsuları Başlıca Ovaları Đlçeleri Köy Sayısı : (2008 nüfus sayımına göre) : Kurt, Darmik, Hazil, Karruca, Kartal, rapdede ve Sof Dağları : frin Çayı ve Sabun Suyu : Kilis ve Elbeyli Ovaları : Musabeyli, Elbeyli, Polateli : 139 Köy Tarihine bakıldığında Kilis, orta tunç çağa değin uzanan eski bir yerleşim merkezidir. Önceleri Babil e bağlıyken, daha sonra Hititler, Hurri-Mitanniler ve surlular arasında sürekli el değiştirmiştir. M.Ö larda Halep Krallığı içinde yer alan Kilis, Hitit Đmparatorluk döneminin başlamasından sonra, Hitit egemenliğinin kabul etti. II. Hattuşil döneminde Halep ile birlikte, bir süre bağımsızlığına kavuşan Kilis, Đmparator Şuppililiuma nın Suriye seferi sırasında yeniden Hitit yönetimine girdi lerde göç dalgasının oluşturduğu kargaşalıktan yararlanan ramiler, Kilis yöresine egemen oldular. Sonraları bölge surlulara bağlandı. Persler döneminde II. Kiros tarafından alınan Kilis ve yöresi Perslerin Đskender ve ordularına yenilmesinden sonra bir süre Makedonya nın egemenliği altında kaldı. Đskender in ölümünden sonra ise, Selokid toprakları arasında yer aldı. M.Ö.64 te Selokidlerin Romalılarca ortadan kaldırılması ile de Roma ya bağlandı. Roma nın ikiye ayrılması ile Kilis, Doğu Roma Đmparatorluğu sınırları içinde yer aldı. Osmanlı egemenliğine Yavuz Sultan Selim zamanında geçen Kilis, uzun yıllar Halep eyaletine bağlı kaldı. Kilis Birinci Dünya Savaşı ndan sonra, önce Đngilizler, Sonra da Fransızlarca işgal edildi. nkara ntlaşması uyarınca 6 ralık 1921 de işgalden kurtuldu. li Cevad, XIX. yüzyılda Kilis e ilişkin olarak şunları yazmaktadır; Kilis, Halep Vilayeti merkez sancağına bağlı bir kazadır. Kentin nüfusu vardır. Bunun i 1

23 2008 ÇEVRE DURUM RPORU Đslam, 1406 sı Süryani, 1547 si Ermeni, 1300 ü Katolik ve 747 si Musevi dir. Kentte, 1 hükümet konağı, 47 cami, 12 mescit, 4 dergâh, 3 kilise, 24 ilkokul, 1 rüştiye (ortaokul), 40 sübyan mektebi, 24 medrese, 7 han, 11 fırın, 740 dükkân, 120 dokuma tezgâhı, 15 kahve, 4100 ev, 2 sabunhane, 20 değirmen ve birçok zeytinyağı imalathanesi vardır. Köyleri ile beraber tüm kazanın nüfusu Đslam, 961 Hıristiyan, 747 Musevi olmak üzere dir. Tarım ürünleri, buğday, arpa, mısır, susam, pirinç, bakla, fasulye, nohut, pamuk, tütün, incir, ceviz, kavun, karpuz ve üzümdür. Şemseddin Sami aynı dönemde, Kilis e ilişkin şu bilgileri vermektedir; Halep Vilayeti merkez sancağına bağlı bir kazadır. Kaza merkezinin nüfusu vardır. Kentte, 37 cami, 14 mescit, 27 tekke, 1 kilise, 1 havra, 25 sübyan mektebi, 1 rüştiye, 8 medrese, 5 hamam, 15 han, 1459 dükkân, 120 kumaş tezgâhı, 3 sabunhane, 58 zeytin ve susam yağı hanesi vardır. Sanayi ürünü olarak pamuklu dokuma ve bez, yünden aba, her çeşit ipekli kumaş dokunur. Dış satımı susam ve zeytine dayalıdır. Kazanın 7 nahiyesi, 460 köyü, nüfusu vardır. Tüm nüfusunun si Đslam, i Hıristiyan ve 747 si Musevi dir. Toprak ve tarım ürünleri zeytindir. Tahıl, baklagiller, zeytin, pamuk, pirinç, tütün, üzüm ve meyve ile sebzelerin her türü yetiştirilir..2.đl ve Đlçe Sınırları: Kilis iline bağlı 3 ilçe mevcuttur. şağıda adları yazılı ilçeler Harita 2.1. de gösterilmektedir. Elbeyli Musabeyli Polateli 2

24 2008 ÇEVRE DURUM RPORU Şekil.2.1: Kilis Đli Coğrafi Haritası.3.Đlin Coğrafi Durumu: Kilis, 36,45 ve 37,45 enlemleri ile 37,00 ve 36,45 boylamları arasındadır. Kilis in batısında ntakya, kuzeybatısından kuzeydoğusuna kadar olan kısmında Gaziantep illeri yer almaktadır. Güneydoğusu ve güney kısmı ise Türkiye-Suriye sınırı ile çevrilidir..4.đlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu : Dağlar: Gaziantep Platosunun batısı ile Hatay-Maraş Grabeni arasında uzanan ve Kurt Dağları olarak adlandırılan dağlık kuşak il sınırlarını, batı ve kuzeybatıdan sınırlandırmaktadır. Güney kısmında Suriye sınırı yakınında kuzey- güney yönlü olan bu dağlar, daha kuzeyde güneybatı-kuzeydoğu yönünü almaktadır. Güney ucunda Türkiye- Suriye sınırının üzerinden geçtiği Darmik Dağı ndan başlayarak kuzeye doğru Hazil, Karruca, Kartal, Büyük, rapdede ve Sof Dağları ile devam eden kuşağın yükseltisi 1250 m civarındadır. Kütlenin en yüksek noktasını teşkil eden Sof Dağı ise 1496 m yüksekliğindedir. Nispi yükseltileri Gaziantep Platosu tarafında 500 m kadar olduğu halde, Hatay-Maraş oluğu tarafında 750 m nin üzerindedir. Kuzey kısımları daha sarp olan 3

25 2008 ÇEVRE DURUM RPORU kuşağın Suriye sınırına doğru olan güney ucu ise daha fazla aşındırılarak plato görünümü kazanmıştır. Güneydoğu Toroslarının ön sıralarını oluşturan bu kabartıların yapısını tortullar ile karışık halde bulunan serpantinler ve bazaltlar oluşturur. Örneğin Darmik, Büyük, Đkiz ve Karruca dağları bazaltik konilerdir. Daha kuzeydeki rapdede ise lütesiyen kalkerlerinden müteşekkildir. Çevresine göre daha sert kütlelerden oluşan ve daha zor aşınan bu sahalar, Gaziantep Platosunun yüksek kısımlarını oluşturmuşlardır. Bu dağlık alanın oluşmasında tektonik yükselmelerinde rolü vardır. rabistan Bloku ile Hatay-Maraş Grabeni, jeolojik olarak orojenik filiş zonu olarak belirlenen bu saha doğudan ve batıdan sınırlanmıştır. Kütlenin Hatay-Maraş Grabenine bakan batı yamaçlarında yer yer asılı vadiler gözlenmektedir. yrıca dağlık alan içerisindeki bazı vadiler yıl içerisinde daha geniş olan eski yatakları içine 3-4 m gömülmüşlerdir. ynı şekilde frin Vadisi orta çığırında Belenözü Köyü yakınında daha dirençsiz olan paleosen-eosen marnlarını aşındırmış ve alttaki sert kretase kalkerlerine dalarak gömük menderesler oluşturmuştur. Mendereslerin çarpakları 8-10 m yüksekliğimde çok dik yamaçlar meydana getirmiştir. Böylece manos Dağları kadar belirgin olmamakla birlikte bu dağları bir horsi olarak değerlendirmek mümkündür. Platoluk lanlar: Kilis Ovası ve küçük ölçülü düzlükler dışında kalan çok geniş kısım, platolardan oluşur. Başka bir ifadeyle sahayı bir platolar alanı olarak değerlendirmek mümkündür. Bu platolar litolojileri ve dolayısıyla tarımsal değerleri bakamından farklı iki tipe ayrılırlar. Bazalt Platolar : Bu platolar frin Vadisi doğusunda, Kilis Ovası ve daha doğuda Yavuzlu Köyü çevresindeki düzlükler ile Balık ve Sinnep Suları arasındaki dar alanlı düzlükler dışında sahanın tamamını işgal etmektedir. Dolayısı ile bu bölümde çok geniş sahalı ve bütünlük içinde dağıldıkları halde, frin Çayı batısındaki kısımda uzun sırtlar veya eşikler halinde ya da aşınmadan arta kalan tek tepelerin üzerlerinde örtü şeklinde parçalı bir dağılış göstermekte ve çok daha az bir saha kaplamaktadır. Batıda frin Çayı, güneyde Kilis Ovası, doğuda Balık ve Sinnep Suları ile kuzeyde frin Çayı nın küçük bir kolu arasında uzanan doğu kesimdeki geniş bazalt platosu, kabaca uzun kenarı kuzey-güney yönünde olan bir dikdörtgene benzer. Kuzey-güney yönünde yaklaşık 20 km kadarken, doğu-batı km arasında değişir. Platonun frin Çayı tarafından derince yarılan batı yamacı oldukça dik ve üst kısımda kornişler oluşturduğu halde, doğu kısmı güneydoğuya doğru hafifçe eğimler tedricen alçalır. Nitekim batı kısmında frin Çayı ile plato yüzeyi arasında 1,5-2 km lik mesafede 450 m ye varan büyük nispi yükselti farkı bulunur ve frin Çayı ndan aniden yükselen plato, 500 m yükseklikteki vadiden bakıldığında bir dağı andırır. Platonun kuzey kısmı genişçe bir sahada çok hafif engebeli, yeknesak bir topografya arz etmektedir. Bu yüzden kış mevsiminde, platonun bu kısmında sığ gölcükler oluşmaktadır. Buna karşılık platonun güney kısmı akarsular tarafından fazlaca parçalanmıştır. Bugün Kilis Ovasının bulunduğu kısmın doğu,batı uzanışlı bir fayla çökmesi sonucunda platonun güney kısmı yükselmiş ve rölyef enerjisinin yükselmesine bağlı olarak Sinnep Suyunun doğu-batı yönlü kolları ve Kilis Ovası üzerindeki kuzeybatıgüneydoğu yönlü kpınar Çayı tarafından derince yarılmıştır. Nitekim platonun kuzey kısmında yükseltisi m arasında olduğu halde, güney kısmında m nin üzerine çıkmıştır. 4

26 2008 ÇEVRE DURUM RPORU Platonun yükselmesine neden olan, buna karşılık Kilis Ovası nın oluşumunu hazırlayan bu fay, platonun deformasyonuna da yol açarak, normalde kuzeyden güneye, doğru olması gereken eğimin, hafif de olsa her iki taraftan orta bölüme doğru yönelmesine neden olmuştur. Böylece orta kısımda doğudan ve batıdan akarsuların kollarını plato içerisine uzatarak alçaltmaları, bu kısımda plato yüzeyinin daralmasına yol açmışlardır. Sahanın bu kesiminin şekillenmesinde büyük rolü bulunan bu tektonik olayda en geç formasyon olan pliyo, kuvaterner yaşlı bazaltların dahi etkilenmiş olması, faylanmanın muhtemelen kuvaternerde meydana geldiğine işaret etmektedir. Şekil.4.1: Kilis Đli Topoğrafik Haritası 5

27 2008 ÇEVRE DURUM RPORU Diğer Platolar : Bunlar parçalar halinde sahanın çeşitli kısımlarında bulunurlarsa da en geniş yayılışlarına frin ve Sabun Suları arasındaki alanda sahip olurlar. Hafif engebeli düzlüklerden oluşan bu platoluk alanlar, üzerlerindeki bazalt örtünün aşınması ile ortaya çıkmış eski aşınım yüzeyleridirler. Tektonik yükselmelerinde etkisi ile, üzerlerindeki vadilerin derinleşmesine bağlı olarak bazı kısımlarında parçalı bir görünüm kazanmışlardır. frin Vadisi batısında bunlar, üst kretase yaşlı ve çeşitli formasyonları kesen yüzeyler şeklindedir. frin Vadisi doğusunda bazaltlar tersiyerin çeşitli devrelerinde ( Palaosen, Eosen, Eosen-Oligosen ve Miyosen ) oluşan tortuları örttükleri halde, vadinin batısında direkt olarak orta ve üst kretase tortulları ve bunlarla karışık halde bulunan serpantinleri örtmüşlerdir. Vadinin doğusundaki tersiyer tortullarına bu kısımda hiç rastlanmaz. Bu formasyonlar muhtemelen bazaltlar ile örtülmeden önceki devrede aşındırılarak ortadan kaldırılmış olmalıdırlar. Düzlük lanlar : Kilis Ovası daha öncede belirtildiği üzere tektonik kökenli bir ovadır. Kuvaternerde frin Vadisi doğusundaki platonun güney kısmının düşey atılımlı bir fayla çökmesi sonucu platodan aşındırılan malzemelerin bu kısımda birikmesi ile oluşmuştur. Ova yüzeyini örten bu materyaller, fazla taşınmadıkları için nehir alüvyonu karakterinde olmayıp, kil, kum ve çakıllardan oluşurlar. Kalınlıkları fazla olmayan (5-10 m) bu materyallerin altında bazaltlar bulunur. Yaklaşık km 2 lik bir alana sahip olan ova ( sınırlarımız içindeki kısmı ), güneydoğuya doğru hafifçe eğimlidir (% 1.5-2). Ova üzerinde akan küçük akarsuların en önemlisi ve platonun güney kısmından doğarak güneydoğuya doğru kpınar Deresi, aynı yönde uzanan bir birikinti yelpazesi oluşturmuştur. Batıdan 750 m yükseltiye sahip hafif engebeli kalker yapılı tepelikler, kuzeyden m yükseltideki bazalt platosu, doğudan Sinnep Suyu ve güneyden Suriye sınırı tarafından kuşatılan ova, kabaca uzun kenarı doğu-batı yönünde olan bir dikdörtgen şeklindedir. Ova daha doğudaki Elbeyli Ovasından Sinnep Suyunun doğu yamacı boyunca uzanana az belirgin bir bazalt eşiği ile ayrılır. Doğu-batı yönünde uzunluğu m, kuzey-güney yönünde ise 6-8 m kadardır. Yükseltisi güneydoğuda Sinnep Suyunun sınırı aştığı kesimde 500 m civarındayken, kuzey ve kuzeybatıda 650 m kadardır. Ova ile kuzeydeki alanı arasında daha eğimli etek düzlükleri uzanır. Kilis Ovası dışında sahadaki önemli sayılabilecek düzlüklerden birisi, Elbeyli Ovasının doğu kısmını oluşturan yaklaşık 70 km 2 lik bir saha kaplayan Yavuzlu Köyü çevresindeki düzlüklerdir. Diğeri Balık ve Sinnep Suları orta çığırları arasında kabaca 60 km 2 lik bir alana sahip olan Karamelik, Çörten, Kürtüncük, Yılanca ve Polatbey Köyleri arasında yer alan düzlüklerdir. Vadiler ve Düzlükler : Dağlık alan üzerinde yer alan yukarı çığırlarında dar ve derin vadiler içerisinde akan frin ve Sabun Suları, hafif engebeli sahalar içerisindeki orta çığırlarında daha geniş yataklar oluşturmuşlar ve yataklar içerisine daha az gömülmüşlerdir. ynı akarsular daha güneyde, Darmik Dağından başlayan ve kuzeydoğuya doğru frin Vadisi ne kadar uzanan sırtlar kuşağını aşarken, araziye gömülerek dar ve derin vadiler oluşturmuşlardır. Daha önce de değinildiği üzere, kuzeyden ve güneyden faylar ile sınırlanmış olan ve bu nedenle bir horst karakteri arz eden bu sırtlar tektonik olarak yüksekliklerden, üzerlerindeki akarsularda yükselmelerine paralel olarak litolojiyi oluşturan sert orta kretase kalkerleri içerisine saplanmışlardır. Buna göre sözü edilen boğazların oluşumunda üstteki formasyon olan bazaltların aşındırılması nedeni ile epijeninin de payı bulunmaktadır. Bununla birlikte antesedans olayı etkili olmuştur. Epijeni 6

28 2008 ÇEVRE DURUM RPORU frin Vadisinde daha belirgindir. Bu akarsu Koçcağız Köyü güneyinden itibaren orojenik fliş zonu ile Suriye Platosu arasında sınıra yerleşir ve doğu kesimdeki bazalt platosunu derince yararak, dirençsiz paleosen-eosen marnları arasındaki sert orta kretase kalkerlerine saplanır ve gömük menderesler oluşturur. Nihayet Suriye sınırına doğru her iki akarsuda daha alçak bir çöküntü alanı içerisinde geniş yataklar oluşturarak sınırı terk ederler. frin Vadisi doğusundaki bazalt platosundan doğan Balık ve Sinnep Suları, yukarı ve özellikle çığırlarında, aralarındaki su bölümü sahasını aşındırarak alçaltmaları nedeni ile geniş tabanlı asimetrik vadiler içinde akarlar. Balık Suyunun batı yamacı, doğu yamacına göre Sinnep Suyunun doğu yamacı, batı yamacına göre daha alçaktır. Sinnep Suyunun doğu-batı yönlü yan kolları platonun yükselen güney kısmını parçalayarak kanyon şekilli vadiler oluşturmuşlardır. Sinnep Suyu orta çığırında hafif engebeli düzlükler ile aşağı çığırındaki Kilis Ovası arasındaki bazalt platosunu aşarken boğaz oluşturmuştur. Bu akarsular daha güneyde, düzlükler içerisindeki az derin, geniş tabanlı yataklar içerisinde akarak Suriye topraklarına girerler. Konut ve Sanayi lanları : Kilis yerleşim alanı içerisinde yükselti olarak Resul Osman Dağı haricinde dağ ve plato bulunmamaktadır. Şehrin sanayi alanının üzerine kurulduğu yer üstten alta doğru alüvyon, bazalt ve yer yer killi kireçtaşından oluşmaktadır. Şehir III. derece deprem bölgesinde bulunmaktadır. Yakın civarında tehlike arz edebilecek büyük çaplı bir tektonik olay (fay kırık ve çatlağı) bulunmamaktadır. Şehrin yerleşim ve sanayi alanı çevresine göre yüksek bir alan olduğu için sel tehlikesi de mevcut değildir. Bu verilere dayanarak şehrin mevcut yerleşiminin jeomorfolojik açıdan uygun olduğu görülmektedir. Đlin Musabeyli Đlçesi ise jeomorfolojik açıdan uygun bir yere kurulmamıştır. Dağ yamacında kurulu olan ilçede heyelan ve kaya düşmesi tehlikeleri mevcuttur. Đlçenin bir mahallesi kaya düşmesi tehlikesi nedeniyle boşaltılmış ve jeolojik açıdan sakıncalı alan olarak belirlenmiştir. Diğer ilçelerdeki yerleşim bir sakınca arz etmemektedir..5.jeomorfolojik Yapı ve Stratigrafi: Kilis ilinin bulunduğu bölgede alttan üste doğru Kretase yaşlı Hasanke Formasyonu, Bozova Formasyonu, Karadut Karmaşığı, Koçali Karmaşığı ve Germav Formasyonu; Tersiyer yaşlı Beşenli, Cengin, slansuyu, rdıçlıtepe formasyonları, Midyat grubu (Gaziantep ve Fırat formasyonları), Şelmo Formasyonu ve Yavuzeli Bazaltı yüzeylenir. Đlin sınırları içindeki kayaçların yaşlılık sıralaması, ilin jeolojik haritası, ilin genelleşmiş stratigrafik kesiti, başlıca metamorfik kayaçlar ve ilin jeomorfolojik yapısı ile stratigrafisini çıkarmak için yapılan çalışmanın yer bulduru haritası aşağıdaki şekillerde verilmiştir. 7

29 2008 ÇEVRE DURUM RPORU Şekil.5.1: Gaziantep 1.24 paftası genelleştirilmiş dikme kesiti. 8

30 2008 ÇEVRE DURUM RPORU Şekil.5.2.:Kilis ve çevresinin jeolojik haritası. 9

31 2008 ÇEVRE DURUM RPORU.5.1.Metamorfizma ve Mağmatizma: Çalışma alanında (ntakya L24) Üst Kretase-Üst Miyosen zaman aralığında çökelmiş kaya stratigrafi birimleri yüzeylenir. En altta Senomaniyen-Santoniyen yaş aralığında çökelen dolomit, dolomitik kireçtaşı, kireçtaşı ardalanması (Hasanke Formasyonu) yer alır. Bunun üzerine Kampaniyen-Maastrihtiyen yaştaki killi kireçtaşı (Bozova Formasyonu) uyumsuzlukla yer alır. Maastrihtiyen'de bölgeye yerleşmiş olan Karadut Karmaşığı, hem Bozova Formasyonu, hem de kumtaşı, killi kireçtaşı arakatkılı marnların (Germav Formasyonu) bir bölümü üzerine tektonik olarak bulunur. Germav Formasyonu üzerine uyumlu olarak, Orta-Üst Paleosen-lt Eosen yaş aralığında çökelmiş, birbirleriyle yanal geçişli olan killi kireçtaşı, marn ardalanması (Beşenli Formasyonu) ile aglomera (Cengin Formasyonu) gelir ve bunlarda uyumlu olarak ve lt-orta-üst Eosen'de çökelmiş killi-çakıllı kireçtaşı, tebeşirli kireçtaşı, tebeşir (slansuyu Formasyonu) ile kireçtaşı (rdıçlıtepe Formasyonu) ve Üst-Eosen-lt Miyosen'de çökelmiş killi kireçtaşı, tebeşirli kireçtaşı (Gaziantep Formasyonu), resif karakterli kireçtaşı (Fırat Formasyonu) takip eder. En üstte ise kendinden yaşlı birimleri açısal uyumsuzlukla örten ve Orta-Üst Miyosen yaştaki akarsu-göl çökelleri (Şelmo Formasyonu) ile bazalt lav akıntıları (Yavuzeli Bazaltı) yer almaktadır. Hasanke Formasyonu: Dolomit, dolomitik kireçtaşı, killi-kavkılı-çörtlü kireç taşı ile aralarında killi, kumlu düzeylerin izlendiği bu birim, Terlemez ve diğerleri (1992) tarafından adlandırılmıştır. Tanımlama ve adlmanın yapıldığı yer Kilis-Hatay Karayolunun Kilis tarafından yaklaşık km uzaklıktaki sabun suyu deresinin bir kolu olan Hasanke deresidir. Birimi oluşturan kaya türleri alttan üste doğru gri-koyu gri renkli, kalın-çok kalın tabakalı dolomit, gri renkli, orta tabakalı, bazı yüzeyleri çörtlü, Makrofosil kavkılı, aralarında sarı-gri renkli kil düzeyleri içeren dolomitik kireçtaşı, tabakalı killi kireçtaşı dolomitik kireçtaşı, yer yer Marnlı düzeyler yer almaktadır. Beşenli Formasyonu: ltta marn, killi-çörtlü kireçtaşı ardalanması, üstte çörtlü kireçtaşından oluşan birimin ilk tanımlaması Terlemez ve diğerleri (1992) tarafından yapılmıştır. Tanımlamanın yapıldığı yer, Kilis ilinin Km Kuzeybatısındaki Beşenli köyü dolayıdır. Formasyon en altta Marn ara katkılı kiletaşı, çört yumrulu, kırıntılı kireçtaşları, üste doğru ise çörtlü, killi kireçtaşlarından oluşur. Cengin Formasyonu: glomera ve çok az tüften oluşan ve içerisinde çörtlü kireçtaşı merceği içeren birim, Terlemez ve diğerleri (1992) tarafından adlandırılmıştır. dlandığı yer, Kilis ilinin Km batısındaki Cengin Köyü çevresidir. Birimin egemen kaya türü olan glomera, koyu yeşilimsi-alaca renkli, çok kalın tabakalı ufak-iri taneli, taneleri köşelidir. ralarında bazalt yüzeyleri içeren glomeların arasında çörtü kireçtaşı mercekleri gözlenmektedir. yrıca üst yüzeyleri içeren glomeların arasında çörtlü kireçtaşı mercekleri gözlenmektedir. yrıca üst düzeyleri glomera, çörtlü kireçtaşı ardalanmasından oluşmaktadır. slansuyu Formasyonu: Killi, çakıllı kireçtaşı ve tebeşirden oluşan bu birimin tanımlanması Güvenç (1973) tarafından yapılmıştır. Tanımlanmanın yapıldığı yer, Kilis ilinin Km kuzeybatısındaki slanlı deresinin bir kolu olan Hayırlı deresidir. 10

32 2008 ÇEVRE DURUM RPORU Formasyon killi-çakıllı kireçtaşı ile başlamaktadır. Bu kireçtaşları, gri-bej renkli, orta-kalın tabakalı, çörtlü ve çakıllı olup tebeşir kireçtaşları tarafından izlenmektedir. rdıçlıtepe Formasyonu (Tar): Formasyonun tanımlanması ve adlanması Terlemez ve diğerleri (1992) tarafından yapılmıştır. Genelde kireçtaşından oluşan birim, altta kırıntılı kireçtaşı ardalanmasıyla başlar. Kireçtaşı kalın-çok kalın tabakalı Tebeşirli kireçtaşı beyazımsı, açık sarı-bej renkli, orta-kalın tabakalı dağılgan, seyrek faunalıdır. Üste doğru tamamen açık sarı gri-bej renkli, kalın-çok kalın tabakalı, yer yer tabakasız, sert, gözenekli, erime boşluklu, Mikro ve Makro Faunalı, sarı-kahve-siyah renkli, mercek ve yumru halinde çörtlü kireçtaşından oluşan birim Karbonat Düzlüğü ile çık Platform Mikrofasiyes ortamında çökelmiştir. Formasyonun kalınlığı m arasında değişmekte ve slansuyu Formasyonu üzerine dereceli geçişli bir dokanakla gelmektedir. Üzerinde ise Gaziantep Formasyonu uyumlu bir dokanakla yer almaktadır. Gaziantep Formasyonu (Tmga): Killi kireçtaşı ve tebeşirden oluşan bu birimin tanımını ve adlanmasını ilk olarak Wilson ve Krummenazher (1957) tarafından yapılmıştır. Formasyon yumuşak topoğrafya gösteren killi kireçtaşı ve tebeşirli kireçtaşı şeklinde görülmektedir. Killi kireçtaşları beyazımsı gri, krem, killi sarı renkli, gevşek, ince-orta tabakalı yer yer marn ara katkılı özelliktedir. Tebeşir ve Tebeşirli kireçtaşları kirli beyaz, açık sarı renkli orta tabakalı plaket ayrışmalı, çok az çöt yumrulu killi kireçtaşı ara düzeyleri içermektedir. Birimin yaşı Üst Eosen- lt Oligesendir. Formasyonun kalınlığı m arasında değişmekte ve rdıçtepe Formasyonu üzerine uyumu bir dokanakla gelmektedir. Üzerinde ise Fırat Formasyonu uyumlu, Yavuzeli bazaltı ise uyumsuz bir dokanakla yer almaktadır. Fırat Formasyonu (Tmf): Yer yer resital karakterli kireçtaşından oluşan birim, ilk defa maxon ve Tromp (1940) ; Tuna (1973) tarafından Midyat Formasyonun bir üyesi (Fırat Üyesi) olarak adlandırılmıştır. Formasyon altta krem, beyazımsı, kirli sarı renkte, ortakalın tabakalı yer yer tabakasız kireçtaşı ile başlmakta, bunların üzerinde kirli sarı renkte, orta-kalın tabakalar bol çört yumrulu ve bol fosil kavkılı kireçtaşı gelmektedir. En üst bölümünde ise beyazımsı, krem ve kirli sarı renkte, kalın-çok kalın tabakalı, az çört yumrulu Biyoklastik kireçtaşlarından oluşmaktadır. Kireçtaşları genellikle çatlaklı ve çatlakları kalsit dolguludur. Formasyonun kalınlığı m arasında değişmekte ve Gaziantep Formasyonu üzerine uyumlu bir dokanakla gelmektedir. Üzerinde ise Şelmo Formasyonu ve Yavuzeli Bazaltı açılı uyumsuz bir dokanakla yer almaktadır. lüvyon (Qe): Genellikle nehirlerin eski yataklarında ve yüksek tepelerle çevrili ovalarda gevşek tutturulmuş çakıl, kum, kil, ve çamurdan oluşur. Bu bikintiler üzerinde tarım yapılmakta veya kum ve çakıl deposu olarak kullanılmaktadır. 11