T.C. KİLİS VALİLİĞİ ÇEVRE ve ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ KİLİS İL ÇEVRE DURUM RAPORU

Transkript

1 T.C. KİLİS VALİLİĞİ ÇEVRE ve ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ KİLİS İL ÇEVRE DURUM RAPORU KİLİS 2011

2 HAZIRLAYANLAR ADI SOYADI UNVANI Harun TAŞKESEN İl Müdür V. Faruk ERKE Müdür Yard. V. İsmail Hakkı BÖLÜKBAŞI Şube Müdür V. Seçil KARİPÇİN Çevre Mühendisi BİLGİSAYAR Seçil KARİPÇİN Çevre Mühendisi II

3 ANA BAŞLIKLAR A) COĞRAFİ KAPSAM B) DOĞAL KAYNAKLAR C) HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) D) SU E) TOPRAK VE ARAZİKULLANIMI F) FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER G) TURİZM H) TARIM VE HAYVANCILIK İ) MADENCİLİK J) ENERJİ K) SANAYİ VE TEKNOLOJİ L) ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME M) YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS N) ATIKLAR O) GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM P) AFETLER R) SAĞLIK VE ÇEVRE S) ÇEVRE EĞİTİMİ T) ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA III

4 İÇİNDEKİLER TABLOLAR DİZİNİ ŞEKİLLER DİZİNİ HARİTALAR DİZİNİ İÇİNDEKİLER Sayfa No: XVII XIX XIX A. COĞRAFİ KAPSAM 1 A.1. Giriş 1 A.2. İl ve İlçe Sınırları 2 A.3. İlin Coğrafi Durumu 3 A.4. İlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu 3 A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi 7 A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma 10 A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya 12 B. DOĞAL KAYNAKLAR 15 B.1. Enerji Kaynakları 15 B.1.1. Güneş 15 B.1.2. Su Gücü 15 B.1.3. Kömür 16 B.1.4. Doğalgaz 16 B.1.5. Rüzgar 16 B.1.6. Biyokütle 17 B.1.7. Petrol 17 B.1.8. Jeotermal Sahalar 17 B.2. Biyolojik Çeşitlilik 17 B.2.1. Ormanlar 17 B Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları 18 B.2.2. Çayır ve Mera 18 B.2.3. Sulak Alanlar 18 B.2.4. Flora 18 B.2.5. Fauna 19 B.2.6. Milli Parklar,Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı, Tabiatı Koruma Alanları ve Diğer Hassas Yöreler 19 B.3. Toprak 19 B.4. Su Kaynakları 20 B.4.1. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar 20 B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları 22 B.4.3. Akarsular 24 B.4.4. Göller ve Göletler 24 B.5. Mineral Kaynaklar 25 B.5.1. Sanayi Madenleri 25 B.5.2. Metalik Madenler 25 B.5.3. Enerji Madenleri 25 B.5.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler 27 IV

5 C. HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) 29 C.1. İklim ve Hava 29 C.1.1. Doğal Değişkenler 30 C Rüzgar 31 C Basınç 33 C Nem 34 C Sıcaklık 35 C Buharlaşma 37 C Yağışlar 37 C Yağmur 37 C Don, Kar, Dolu, Sis ve Kırağı 38 C Seller 38 C Kuraklık 38 C Mikroklima 39 C.1.2. Yapay Etmenler 39 C Plansız Kentleşme 39 C Yeşil Alanlar 41 C Isınmada Kullanılan Yakıtlar 44 C Endüstriyel Emisyonlar 44 C Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar 44 C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları 44 C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman 44 C.2.2. Partikül Madde (PM) Emisyonları 44 C.2.3. Karbonmonoksit Emisyonları 44 C.2.4. Azot Oksit (NOx) Emisyonları 45 C.2.5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları 45 C.3. Atmosferik Kirlilik 45 C.3.1. Ozon Tabakasının İncelmesinin Etkileri 45 C.3.2. Asit Yağmurlarının Etkisi 45 C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri 45 C.4.1. Doğal Çevreye Etkileri 45 C Su Üzerindeki Etkileri 45 C Toprak Üzerine Etkileri 45 C Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri 45 C İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri 45 C.4.2. Yapay Çevreye (Görüntü Kirliliği Üzerine) Etkileri 45 V

6 D. SU 47 D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı 47 D.1.1. Yeraltı Suları 47 D.1.2. Jeotermal Kaynaklar 48 D.1.3. Akarsular 48 D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar 50 D.1.5. Denizler 50 D.2. Doğal Drenaj Sistemleri 50 D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri 50 D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik 50 D.3.2. Akarsularda Kirlilik 51 D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik 51 D.3.4. Denizlerde Kirlilik 51 D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikaları 51 D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri 51 D.5.1. Tuzluluk 51 D.5.2. Zehirli Gazlar 51 D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik 51 D.5.4. Ağır Metaller ve İz Elementler 51 D.5.5. Zehirli Organik Bileşikler 51 D Siyanürler 52 D Petrol ve Türevleri 52 D Polikloro Naftalinler ve Bifeniller 52 D Pestisitler ve Su Kirliliği 52 D Gübreler ve Su Kirliliği 52 D Deterjanlar ve Su Kirliliği 52 D.5.6. Çözünmüş Organik Maddeler 52 D.5.7. Patojenler 52 D.5.8. Askıda Katı Maddeler 52 D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği 52 E. TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI 53 E.1. Genel Toprak Yapısı 53 E.2. Toprak Kirliliği 53 E.2.1. Kimyasal Kirlenme 53 E Atmosferik Kirlenme 53 E Atıklardan Kirlenme 54 E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme 55 E.3. Arazi 56 E.3.1. Arazi Varlığı 56 E Arazi Sınıfları 56 E Kullanma Durumu 56 E.3.2. Arazi Problemleri 57 VI

7 F. FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER 58 F.1. Ekosistem Tipleri 58 F.1.1. Ormanlar 58 F Ormanların Ekolojik Yapısı 58 F İlin Orman Envanteri 59 F Orman Varlığının Yararları 62 F Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları 63 F.1.2. Çayır ve Meralar 63 F.1.3. Sulak Alanlar 63 F.1.4. Diğer Alanlar (Stepler vb.) 63 F.2. Flora 63 F.2.1. Habitat ve Toplulukları 64 F.2.2. Türler ve Populasyonları 64 F.3. Fauna 66 F.3.1. Habitat ve Toplulukları 66 F.3.2. Türler ve Populasyonları 66 F.3.3. Hayvan Yaşama Hakları 68 F Evcil Hayvanlar 68 F Sahipli Hayvanlar 68 F Sahipsiz Hayvanlar 68 F Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Evcil ve Yaban Hayvanlar 68 F Hayvan Hakları İhlalleri 68 F Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliği 68 F.4. Hassas Yöreler Kapsamında Olup (*) Bölümündeki Bilgilerin 69 İsteneceği Alanlar F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar F Sayılı Milli Parklar Kanunu nun 2. Maddesinde Tanımlanan ve Bu Kanunun 3.Maddesi Uyarınca Belirlenen Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiat Koruma Alanları F Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığı nca Belirlenen Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları F Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun 2. Maddesinin a Tanımlar Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanı Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun ile 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) İlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve TesciliYapılan Alanlar F F F F Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri İstihsal ve Üreme Sahaları 4/9/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nin 17 nci ve 1/7/1999 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Yönetmelikle Değişik 18.,19. ve 20. Maddelerinde Tanımlanan Alanlar 2/11/1986 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği nin 49. Maddesinde Tanımlanan Hassas Kirlenme Bölgeleri 2872 Sayılı Çevre Kanunu nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu Tarafından Özel Çevre Koruma Bölgeleri Olarak Tespit ve İlan Edilen Alanlar VII

8 F Sayılı Boğaziçi Kanunu na Göre Koruma Altına Alınan Alanlar F Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler F Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar F Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında Kanunda Belirtilen Alanlar F Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar F Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde Belirtilen Alanlar F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar F /2/1984 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi (BERN Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlardan Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları nda Belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Alanları F /6/1981 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Akdeniz in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi (Barcelona Sözleşmesi) Uyarınca Korumaya Alınan Alanlar F /10/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Akdeniz de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol Gereği Ülkemizde Özel Koruma Alanı Olarak Belirlenmiş Alanlar F /9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği Seçilmiş Birleşmiş Milletler Çevre Programı Tarafından Yayımlanmış Olan Akdeniz de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit Listesinde Yer Alan Alanlar F Cenova Deklerasyonu nun 17. Maddesinde Yer Alan Akdeniz e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin Yaşama ve Beslenme Ortamı Olan Kıyısal Alanlar F /2/1983 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesi nin 1. ve 2. Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Koruma Altına Alınan Kültürel Miras ve Doğal Miras Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar F /05/1994 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi (RAMSAR Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlar F.4.3. F F F F Korunması Gereken Alanlar Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan Olarak Tesbit Edilen ve Yapılaşma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.) Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, Yağışa Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf ile, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının Tamamı Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun veya Akıntılı,Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, Başta Su Kuşları Olmak Üzere Canlıların Yaşama Ortamı Olarak Önem Taşıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık ve Turbiyeler ile Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden İtibaren Kara Tarafına Doğru Ekolojik Açıdan Sulak Alan Kalan Yerler Göller, Akarsular, Yeraltısuyu İşletme Sahaları VIII

9 F F Bilimsel Araştırmalar İçin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye Düşmüş veya Düşebilir Türler ve Ülkemiz İçin Endemik Olan Türlerin Yaşama Ortamı Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlar Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkın Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar (*) Hassas Yöreler Kapsamına Giren F.4. Bölümündeki Alanlar İçin İstenen Bilgiler 1. Alanın Resmi Adı 2. Coğrafi Konumu ve Koordinatları (Rakım vb. bilgiler dahil) 3. Alanı 3.1. Toplam Alan (km 2 ) 3.2. Kara Yüzeyi (km 2 ) 3.3. Su Yüzeyi (km 2 ) 3.4. Kıyı Uzunluğu (m) 4. Alanın Açıklamalı Tanıtımı 5. Yasal Konumu 6. Yerleşimler ve Nüfusları 7. Sosyo-ekonomik-Kültürel-Tarihsel Özellikler 8. Fiziksel Özellikler (Karasal-Denizsel) 8.1. İklim Özellikleri 8.2. Jeomorfoloji (Topografya vb. morfolojik özellikler) 8.3. Jeoloji (Varsa sedimantoloji ile ilgili bilgiler de dahil) 8.4.Hidroloji-Hidrojeoloji (Yerüstü ve yeraltı suları, varsa jeotermal kaynaklar da dahil) 8.5. Toprak Yapısı 8.6.Flora ve Fauna (Karasal, denizsel ve iç sular kapsamında, özellikleri, endemik ve tehdit altındaki) 9.Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu (Tarım-envanter ve mülkiyet bilgileri varsa dahil, turizm, rekreasyon, ulaşım ve altyapı, vb.) 10.Mevcut Sorunlar (Hassas Bölgenin Doğal Yapıdan Uzaklaştığı Alanlar, vb.) IX

10 G. TURİZM 74 G.1. Yörenin Turistik Değerleri 74 G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri 74 G Konum 74 G Fiziki Özellikler 80 G.1.2. Kültürel Değerler 80 G.2. Turizm Çeşitleri 80 G.3. Turistik Altyapı 80 G.4. Turist Sayısı 82 G.5. Turizm Ekonomisi 82 G.6. Turizm-Çevre İlişkisi 82 H. TARIM VE HAYVANCILIK 93 H.1. Genel Tarımsal Yapı 93 H.2. Tarımsal Üretim 93 H.2.1. Bitkisel Üretim 95 H Tarla Bitkileri 95 H Buğdaygiller 95 H Baklagiller 96 H Yem Bitkileri 96 H Endüstriyel Bitkiler 96 H Bahçe Bitkileri 97 H Meyve Üretimi 97 H Sebze Üretimi 101 H Süs Bitkileri 103 H.2.2. Hayvansal Üretim 103 H Büyükbaş Hayvancılık 103 H Küçükbaş Hayvancılık 103 H Kümes Hayvancılığı 104 H Su Ürünleri 104 H Kürk Hayvancılığı 104 H Arıcılık ve İpekböcekçiliği 104 H.3. Organik Tarım 104 H.4. Tarımsal İşletmeler 105 H.4.1. Kamu İşletmeleri 105 H.4.2. Özel İşletmeler 105 H.5. Tarımsal Faaliyetler 105 H.5.1. Pestisit Kullanımı 105 H.5.2. Gübre Kullanımı 105 H.5.3. Toprak Kullanımı 106 X

11 I. MADENCİLİK 107 I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler 107 I.1.1. Sanayi Madenleri 107 I.1.2. Metalik Madenler 107 I.1.3. Enerji Madenleri 108 I.1.4. Maden Kanununa Tabi Olan Doğal Malzemeler 109 I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri 109 I.3. Cevher Zenginleştirme 109 I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri 109 I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan 109 Rehabilitasyon Çalışmaları J. ENERJİ 111 J.1. Birincil Enerji Kaynakları 111 J.1.1. Taşkömürü 111 J.1.2. Linyit 111 J.1.3. Asfaltit 111 J.1.4. Bitümlü Şist 111 J.1.5. Hampetrol 111 J.1.6. Doğalgaz 111 J.1.7. Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum) 111 J.1.8. Orman 111 J.1.9. Hidrolik 111 J Jeotermal 111 J Güneş 111 J Rüzgar 112 J Biyokütle 112 J.2. İkincil Enerji Kaynaları 112 J.2.1. Termik Enerji 112 J.2.2. Hidrolik Enerji 112 J.2.3. Nükleer Enerji 112 J.2.4. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi 112 J.3. Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı 112 J.4. Enerji Tasarrufu İle İlgili Yapılan Çalışmalar 112 XI

12 K. SANAYİ VE TEKNOLOJİ 113 K.1. İl Sanayinin Gelişimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen 113 Etkenler K.2. Genel Anlamda Sanayinin Gruplandırılması 114 K.3. Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı 115 K.4. Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları ve İstihdam Durumu 115 K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı 122 K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler 122 K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği 122 K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği 122 K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği 123 K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği 123 K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar 123 K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı 123 L.ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME 124 L.1. Altyapı 124 L.1.1. Temiz Su Sistemi 124 L.1.2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi 125 L.1.3. Yeşil Alanlar 126 L.1.4. Elektrik İletim Hatları 128 L.1.5. Doğalgaz Boru Hatları 129 L.2. Ulaşım 129 L.2.1. Karayolları 129 L Karayolları Genel 129 L Ulaşım Planlaması 130 L Toplu Taşıma Sistemleri 130 L Kent İçi Yollar 130 L Araç Sayıları 130 L.2.2. Demiryolları 130 L Kullanılan Raylı Sistemler 130 L Taşımacılıkta Demiryolları 131 L.2.3. Deniz, Göl ve Nehir Taşımacılığı 131 L Limanlar 131 L Taşımacılık 131 L.2.4. Havayolları 131 L.3. Haberleşme 131 L.4. İlin Plan Durumu 131 XII

13 M. YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS 133 M.1. Kentsel ve Kırsal Planlama 133 M.1.1. Kentsel Alanlar 133 M Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri 133 M Kentsel Büyüme Deseni 133 M Planlı Kentsel Gelişme Alanları 133 M Kentsel Alanlarda Yoğunluk 134 M Kentsel Yenileme Alanları 134 M Endüstri Alanları Yer Seçimi 134 M Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar 134 M.1.2. Kırsal Alanlar 134 M Kırsal Yerleşme Deseni 134 M Arazi Mülkiyeti 134 M.2. Altyapı 135 M.3. Binalar ve Yapı Çeşitleri 135 M.3.1. Kamu Binaları 135 M.3.2. Okullar 135 M.3.3. Hastaneler ve Sağlık Tesisleri 140 M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler 140 M.3.5. Endüstriyel Yapılar 140 M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar 140 M.3.7. Otel-Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar 140 M.3.8. Bürolar ve Dükkanlar 140 M.3.9. Kırsal Alanda Yapılaşma 140 M Yerel Mimari Özellikler 141 M Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller 142 M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı 143 M.4.1. İş Alanları ve İşsizlik 143 M.4.2. Göçler 143 M.4.3. Göçebe İşçiler (Mevsimlik) 146 M.4.4. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı 147 M.4.5. Konut Yapım Süreçleri 149 M.4.6. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri 150 M.5. Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri 150 M.5.1. Görüntü Kirliliği 150 M.5.2. Binalarda Ses İzolasyonu 150 M.5.3. Havaalanları ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonları 150 M.5.4. Ticari ve Endüstriyel Gürültü 150 M.5.5. Kentsel Atıklar 150 M.5.6. Binalarda Isı Yalıtımı 150 M.6. Nüfus 150 M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre Değişimi 150 M.6.2. Nüfusun Yaş, Cinsiyet ve Eğitim Gruplarına Göre Dağılımı 152 M.6.3. İl ve İlçelerin Nüfus Yoğunlukları 152 M.6.4. Nüfus Değişim Oranı 153 XIII

14 N. ATIKLAR 158 N.1. Evsel Katı Atıklar 158 N.2. Tehlikeli Atıklar 158 N.3. Özel Atıklar 158 N.3.1. Tıbbi Atıklar 158 N.3.2. Atık Yağlar 159 N.3.3. Bitkisel ve Hayvansal Atık Yağlar 159 N.3.4. Pil ve Aküler 159 N.3.5. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller 159 N.3.6. Tarama Çamurları 159 N.3.7. Elektrik ve Elektronik Atıklar 159 N.3.8. Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlar 159 N.4. Diğer Atıklar 159 N.4.1. Ambalaj Atıkları 159 N.4.2. Hayvan Kadavraları 159 N.4.3. Mezbaha Atıkları 160 N.5. Atık Yönetimi 160 N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu 160 N.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması ve Transfer 161 İstasyonları N.8. Atıkların Bertaraf Yöntemleri 161 N.8.1. Katı Atıkların Depolanması 161 N.8.2. Atıkların Yakılması 161 N.8.3. Kompost 161 N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirmesi 161 N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri 162 O. GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM 163 O.1. Gürültü 163 O.1.1. Gürültü Kaynakları 163 O Trafik Gürültüsü 163 O Endüstri Gürültüsü 163 O İnşaat Gürültüsü 163 O Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültüler 163 O Havaalanları Yakınında Oluşan Gürültü 164 O.1.2. Gürültü ile Mücadele 164 O.1.3. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri 164 O Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri 164 O Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri 164 O.1.4. Gürültünün İnsanlar Üzerine Olan Etkileri 164 O Fiziksel Etkileri 164 O Fizyolojik Etkileri 165 O Psikolojik Etkileri 165 O Performans Üzerine Etkileri 165 O.2. Titreşim 165 XIV

15 P. AFETLER 166 P.1. Doğal Afetler 166 P.1.1. Depremler 166 P.1.2. Heyelan ve Çığlar 168 P.1.3. Seller 170 P.1.4. Orman, Otlak ve Sazlık Yangınları 171 P.1.5. Ormanlar Üzerinde Biyotik veya Abiyotik Faktörlerin Etkileri 172 P.1.6. Fırtınalar 172 P.2. Diğer Afetler 172 P.2.1. Radyoaktif Maddeler 172 P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar 172 P.2.3. Tehlikeli Maddeler 172 P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri 172 P.3.1. Sivil Savunma Birimleri 173 P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri 173 P.3.3. İlkyardım Servisleri 178 P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden İskanı 178 P.3.5. Tehlikeli Maddelerin Yurtiçi ve Sınırlararası Taşınımı İçin Alınan 179 Tedbirler P.3.6. Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar 179 R. SAĞLIK VE ÇEVRE 180 R.1. Temel Sağlık Hizmetleri 180 R.1.1. Sağlık Kurumlarının Dağılımı 180 R.1.2. Bulaşıcı Hastalıklar 180 R İçme, Kullanma ve Sulama Suları 180 R Denizler 181 R Zoonoz Hastalıklar 181 R.1.3. Gıda Hijyeni 181 R.1.4. Aşılama Çalışmaları 181 R.1.5. Bebek Ölümleri 181 R.1.6. Ölümlerin Hastalık, Yaş ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı 182 R.1.7. Aile Planlaması Çalışmaları 182 R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından Oluşan Sağlık Riskleri 182 R.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 182 R.2.2. Su Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 182 R.2.3. Atıkların İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 183 R.2.4. Gürültünün İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 183 R.2.5. Pestisitlerin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 183 R.2.6. İyonize Radyasyondan Korunma 183 R.2.7. Baz İstasyonlarından Yayılan Radyasyonun İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 184 XV

16 S. ÇEVRE EĞİTİMİ 185 S.1. Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi ile İlgili Faaliyetleri 185 S.2. Çevre İle İlgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri 185 S.2.1. Çevre Vakıfları 185 S.2.2. Çevre Dernekleri 185 S.2.3. Çevreyle İlgili Federasyonlar 185 T. ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA 186 T.1. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi 186 T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak 186 Verimli Kullanımı, Korunması ve Geliştirilmesi T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin Çevrenin Taşıma Kapasitesini 186 Aşmayacak Biçimde Planlanması 186 T.4. Çevrenin İnsan- Psikososyal İhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması 186 T.5. Çevreye Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması 186 T.6. Çevresel Etki Değerlendirmesi 186 XVI

17 TABLOLAR DİZİNİ Tablo B Bir yılda gerçekleşen aylık ve yıllık ortalama açık, bulutlu ve kapalı gün sayıları. 15 Tablo B Ortalama maksimum rüzgar hızları 17 Tablo B yılı itibarı ile orman alanlarının dağılımı 18 Tablo B İçme ve kullanma suyu analiz sonucu 21 Tablo B Kilis ilindeki Akpınar ve Başpınar kaynaklarının yıllara göre debileri 23 Tablo B Kilis te bulunan göletler ve kullanım amaçlarını gösteren tablo 24 Tablo B Kilis ili Maden Zuhurları Listesi.(Demir) 25 Tablo B Kilis ili Maden Zuhurları Listesi.(Fosfat) 26 Tablo B Kilis ili Maden Zuhurları Listesi.(Manganez) 27 Tablo C yılı Meterolojik verileri 30 Tablo C Yönlerine göre rüzgar sayıları ve ortalama hızları 32 Tablo C En hızlı esen rüzgarların yönleri ve hızları 33 Tablo C Ortalama, en yüksek ve en düşük basınç değerleri 34 Tablo C Aylık ortalama nisbi nem ve buharlaşma oranları 34 Tablo C Ortalama, yüksek ve düşük sıcaklık değerleri (2011). 35 Tablo C Ortalama, yüksek ve düşük sıcaklık değerleri ( ). 35 Tablo C En düşük ve en yüksek sıcaklıklar ve gerçekleştiği yıllar. 36 Tablo C Aylık ortalama buharlaşma ve aylık ortalama günlük toplam açık yüzey buharlaşması 37 Tablo C Aylık toplam ve maksimum yağış miktarlarının dağılımı 37 Tablo C Ortalama kar yağışlı, ortalama kar örtülü, sisli, dolulu ve kırağılı gün sayıları ile en yüksek kar örtüsü kalınlıkları ( ). 38 Tablo C De Martonne formülüne göre aylık kuraklık indisleri ve nemli, yarı nemli, yarı kurak ve kurak aylar. 39 Tablo C Son 12 sayım dönemine göre Kilis in toplam nüfusundaki artışlar ve artış oranları. 39 Tablo C Kilis ilindeki yeşil alanlar ve spor alanları miktarı. 42 Tablo C Kilis ilindeki Mahalleler 43 Tablo D Kilis te bulunan göletler, kapasiteleri ve kullanım amaçlarını gösteren tablo. 50 Tablo D İçme ve kullanma suyundan alınan numunelerin analiz sonuçları. 50 Tablo E yılında toprağa tatbik edilen kimyevi gübre miktarları. 54 Tablo E Kilis İli Nitrat Kirliliği Değerleri. 55 Tablo E Arazinin eğimine göre sınıflandırılması. 56 Tablo E KHGM Etüd sonuçları 57 Tablo E DSİ Etüd sonuçları 57 Tablo F Ormanların ağaç türlerine göre dağılımı. 61 Tablo F Ormanların niteliklerine göre dağılımı. 61 Tablo F İl sınırları içerisinde bulunan ormanlar ve kaplamış oldukları alanlar. 61 Tablo F Kilis ilindeki yaygın flora familya ve türleri. 64 Tablo F Kilis ili faunası 66 Tablo G.3.1. Turizm İşletmeli Belgeli Tesisler 81 Tablo G.3.2. Yerel Yönetim Belgeli Tesisler 81 Tablo G Yılı Yerli ve Yabancı Turist Girişleri 82 Tablo G.6.1 Kilis İli Tescilli Taşınmaz Kültür Varlıkları Ulamlı Listesi 83 Tablo G.6.2 Kilis İli Tescilli Taşınmaz Kültür Varlıkları Envanteri 84 XVII

18 Tablo H yılı buğdaygillerin genel durumu 95 Tablo H yılı baklagillerin genel durumu 96 Tablo H yılı yem bitkilerinin genel durumu 96 Tablo H yılı endüstri bitkilerinin genel durumu 97 Tablo H yılı meyvelerin genel durumu 98 Tablo H yılı zeytinlik genel durumu 100 Tablo H yılı bağcılık genel durumu 101 Tablo H yılı sebzecilik genel durumu 102 Tablo H yılında toprağa tatbik edilen kimyevi gübre miktarları. 106 Tablo I Kilis ili Maden Zuhurları Listesi(Fosfat) 107 Tablo I Kilis ili Maden Zuhurları Listesi(Demir) 107 Tablo I Kilis ili Maden Zuhurları Listesi.(Manganez) 108 Tablo K.1.1. Kilis O.S.B. de arsa tahsisi yapılan firmaların sektörlere göre dağılımı 114 Tablo K.2.1. Kilis O.S.B. de faaliyette olan firmalar 115 Tablo K.4.1. Sektör bazında çalışan sayısı, 116 Tablo K.4.2. Kamu ve özel sektörden alınan açık işler ve işe yerleştirmeler 122 Tablo L İçme Suyu Kaynakları Analiz Raporu 125 Tablo L Kilis ilindeki yeşil alanlar ve spor alanları miktarı 127 Tablo L Kilis ilinde trafiğe kayıtlı motorlu ve motorsuz araç miktarları 130 Tablo M Kilis İli ve İlçeleri Okul Bilgileri 135 Tablo M Kilis İli ve İlçeleri Yurt Bilgileri 138 Tablo M Aralık Üniversitesi Akademik Personel Sayısı 139 Tablo M Aralık Üniversitesi Öğrenci Sayısı 139 Tablo M İlimizde bulunan sağlık kurumları 140 Tablo M Yapı malzemelerine göre kır konutları. 143 Tablo M Çatı örtü malzemelerine göre kır konutları. 143 Tablo M İl Yaş grubu ve cinsiyete göre nüfus 152 Tablo M Cinsiyete göre il/ilçe merkezi, belde/köy nüfusu ve nüfus yoğunluğu 153 Tablo M Kamu ve özel sektörden alınan açık işler ve işe yerleştirme 155 Tablo M İşe yerleştirilenlerin sektörek dağılımı(özel sektör) 155 Tablo M İşkura kayıtlı kişilerin kişisel durumları 156 Tablo M İşkura kayıtlı kişilerin öğrenim durumları 156 Tablo M İşkura kayıtlı kişilerin yaş gruplarına göre dağılımı 157 Tablo N.6.1. Tartım çizelgesi (Kış mevsimi-2011) 160 Tablo P İlimizde Yangına Hassas Mahalle ve Sokaklar 173 Tablo P Yangın riski yüksek akaryakıt ve otogaz istasyonları 174 Tablo P Yangın riski yüksek LPG tüp depoları ve fabrikalar 175 Tablo P Yangın riski yüksek keresteciler 176 Tablo P yılı Kilis ili yangın istatistiği 176 Tablo P yılı Kilis İli İtfaiye raporu verilen işyerleri sayısı 177 Tablo P Su Tesislerine Ait Bilgi Formu 178 Tablo P Kilis İtfaiye müdürlüğü araç listesi 178 Tablo R Bulaşıcı hastalıkların aylara göre dağılımı 180 Tablo R Su Analiz Sonuçları 181 Tablo R yılı Aşı çeşit ve sayıları 181 Tablo R yılı bebek ölümleri 182 Tablo R yılında İlimizdeki Ölümlerin yaş gruplarına göre dağılımı 182 Tablo.T yılı sonu İtibari ile Kilis İlinde ÇED Yönetmeliğine göre verilen kararlar 187 XVIII

19 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil A.5.1. Gaziantep 1.24 paftası genelleştirilmiş kesiti 8 Şekil A Başlıca metamorfik kayaçlar 12 Şekil C Kilis ilindeki hakim rüzgar yönü 31 Şekil C Sıcaklığın aylara göre değişimi (64 yıllık) 36 Şekil C Son on iki sayım dönemi nüfusları 40 Şekil E Kilis ili arazi varlığının durumu 56 Şekil H.2.1 Tarıma elverişli olan arazi miktarının kullanım amacına göre dağılımı 94 HARİTALAR DİZİNİ Harita A.2.1. Kilis ili coğrafi haritası 3 Harita A.4.1 Kilis ili topoğrafi haritası 5 Harita A.5.2. Kilis ve çevresinin jeolojik haritası. 9 Harita A Türkiye deprem bölgeleri haritası. 13 Harita L Kilis İli Elektrik İletim Hattı haritası 128 Harita P Kilis ili depremsellik haritası 166 Harita P Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve yakın yöresinde meydana gelen tarihsel depremler haritası 167 XIX

20 A.1.Giriş: (A). COĞRAFİK KAPSAM Kilis ili, Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yer almaktadır yılında il statüsüne kavuşan Kilis in batısı Antakya, kuzeybatıdan kuzeydoğuya kadar olan kısmı Gaziantep illeri ile güneydoğu ve güney kısmı Türkiye-Suriye sınırı ile çevrilidir. Kilis, Hıristiyanlığın ilk çağında, şimdiki yerinden 10 km kadar güney-batıda bulunuyordu. Makedonyalı Büyük İskender in kurduğu ve o çağda bu isimle bulunduğu sanılıyor. M.S. IV. yüzyılda büyük bir açık hava tiyatrosu ile nüfuslu, birçok yolların kavşağında Cyrrhus adıyla, şimdiki Kilis in 10 km kadar batısında gösterilmiştir. (Cambridge Üniversitesi, Medieval History c.11) İlin Yüzölçümü : 1521 km 2. İlin Nüfusu Başlıca Dağları Başlıca Akarsuları Başlıca Ovaları İlçeleri Köy Sayısı : (2011 verilerine göre) : Kurt, Darmik, Hazil, Karruca, Kartal, Arapdede ve Sof Dağları : Afrin Çayı ve Sabun Suyu : Kilis ve Elbeyli Ovaları : Musabeyli, Elbeyli, Polateli : 139 Köy Tarihine bakıldığında Kilis, orta tunç çağa değin uzanan eski bir yerleşim merkezidir. Önceleri Babil e bağlıyken, daha sonra Hititler, Hurri-Mitanniler ve Asurlular arasında sürekli el değiştirmiştir. M.Ö larda Halep Krallığı içinde yer alan Kilis, Hitit İmparatorluk döneminin başlamasından sonra, Hitit egemenliğinin kabul etti. II. Hattuşil döneminde Halep ile birlikte, bir süre bağımsızlığına kavuşan Kilis, İmparator Şuppililiuma nın Suriye seferi sırasında yeniden Hitit yönetimine girdi lerde göç dalgasının oluşturduğu kargaşalıktan yararlanan Aramiler, Kilis yöresine egemen oldular. Sonraları bölge Asurlulara bağlandı. Persler döneminde II. Kiros tarafından alınan Kilis ve yöresi Perslerin İskender ve ordularına yenilmesinden sonra bir süre Makedonya nın egemenliği altında kaldı. İskender in ölümünden sonra ise, Selokid toprakları arasında yer aldı. M.Ö.64 te Selokidlerin Romalılarca ortadan kaldırılması ile de Roma ya bağlandı. Roma nın ikiye ayrılması ile Kilis, Doğu Roma İmparatorluğu sınırları içinde yer aldı. Osmanlı egemenliğine Yavuz Sultan Selim zamanında geçen Kilis, uzun yıllar Halep eyaletine bağlı kaldı. Kilis Birinci Dünya Savaşı ndan sonra, önce İngilizler, Sonra da Fransızlarca işgal edildi. Ankara Antlaşması uyarınca 6 Aralık 1921 de işgalden kurtuldu. Ali Cevad, XIX. yüzyılda Kilis e ilişkin olarak şunları yazmaktadır; Kilis, Halep Vilayeti merkez sancağına bağlı bir kazadır. Kentin nüfusu vardır. Bunun i İslam, 1406 sı Süryani, 1547 si Ermeni, 1300 ü Katolik ve 747 si Musevi dir. Kentte, 1 hükümet konağı, 47 cami, 12 mescit, 4 dergâh, 3 kilise, 24 ilkokul, 1 rüştiye (ortaokul), 40 1

21 sübyan mektebi, 24 medrese, 7 han, 11 fırın, 740 dükkân, 120 dokuma tezgâhı, 15 kahve, 4100 ev, 2 sabunhane, 20 değirmen ve birçok zeytinyağı imalathanesi vardır. Köyleri ile beraber tüm kazanın nüfusu İslam, 961 Hıristiyan, 747 Musevi olmak üzere dir. Tarım ürünleri, buğday, arpa, mısır, susam, pirinç, bakla, fasulye, nohut, pamuk, tütün, incir, ceviz, kavun, karpuz ve üzümdür. Şemseddin Sami aynı dönemde, Kilis e ilişkin şu bilgileri vermektedir; Halep Vilayeti merkez sancağına bağlı bir kazadır. Kaza merkezinin nüfusu vardır. Kentte, 37 cami, 14 mescit, 27 tekke, 1 kilise, 1 havra, 25 sübyan mektebi, 1 rüştiye, 8 medrese, 5 hamam, 15 han, 1459 dükkân, 120 kumaş tezgâhı, 3 sabunhane, 58 zeytin ve susam yağı hanesi vardır. Sanayi ürünü olarak pamuklu dokuma ve bez, yünden aba, her çeşit ipekli kumaş dokunur. Dış satımı susam ve zeytine dayalıdır. Kazanın 7 nahiyesi, 460 köyü, nüfusu vardır. Tüm nüfusunun si İslam, i Hıristiyan ve 747 si Musevi dir. Toprak ve tarım ürünleri zeytindir. Tahıl, baklagiller, zeytin, pamuk, pirinç, tütün, üzüm ve meyve ile sebzelerin her türü yetiştirilir. A.2.İl ve İlçe Sınırları: Kilis iline bağlı 3 ilçe mevcuttur. Aşağıda adları yazılı ilçeler Harita A.2.1. de gösterilmektedir. Elbeyli Musabeyli Polateli 2

22 Harita A.2.1. Kilis İli Coğrafi Haritası Kaynak: A.3.İlin Coğrafi Durumu: Kilis, 36,45 ve 37,45 enlemleri ile 37,00 ve 36,45 boylamları arasındadır. Kilis in batısında Antakya, kuzeybatısından kuzeydoğusuna kadar olan kısmında Gaziantep illeri yer almaktadır. Güneydoğusu ve güney kısmı ise Türkiye-Suriye sınırı ile çevrilidir. A.4.İlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu : Dağlar: Gaziantep Platosunun batısı ile Hatay-Maraş Grabeni arasında uzanan ve Kurt Dağları olarak adlandırılan dağlık kuşak il sınırlarını, batı ve kuzeybatıdan sınırlandırmaktadır. Güney kısmında Suriye sınırı yakınında kuzey- güney yönlü olan bu dağlar, daha kuzeyde güneybatı-kuzeydoğu yönünü almaktadır. Güney ucunda Türkiye- Suriye sınırının üzerinden geçtiği Darmik Dağı ndan başlayarak kuzeye doğru Hazil, Karruca, Kartal, Büyük, Arapdede ve Sof Dağları ile devam eden kuşağın yükseltisi 1250 m civarındadır. Kütlenin en yüksek noktasını teşkil eden Sof Dağı ise 1496 m 3

23 yüksekliğindedir. Nispi yükseltileri Gaziantep Platosu tarafında 500 m kadar olduğu halde, Hatay-Maraş oluğu tarafında 750 m nin üzerindedir. Kuzey kısımları daha sarp olan kuşağın Suriye sınırına doğru olan güney ucu ise daha fazla aşındırılarak plato görünümü kazanmıştır. Güneydoğu Toroslarının ön sıralarını oluşturan bu kabartıların yapısını tortullar ile karışık halde bulunan serpantinler ve bazaltlar oluşturur. Örneğin Darmik, Büyük, İkiz ve Karruca dağları bazaltik konilerdir. Daha kuzeydeki Arapdede ise lütesiyen kalkerlerinden müteşekkildir. Çevresine göre daha sert kütlelerden oluşan ve daha zor aşınan bu sahalar, Gaziantep Platosunun yüksek kısımlarını oluşturmuşlardır. Bu dağlık alanın oluşmasında tektonik yükselmelerinde rolü vardır. Arabistan Bloku ile Hatay-Maraş Grabeni, jeolojik olarak orojenik filiş zonu olarak belirlenen bu saha doğudan ve batıdan sınırlanmıştır. Kütlenin Hatay-Maraş Grabenine bakan batı yamaçlarında yer yer asılı vadiler gözlenmektedir. Ayrıca dağlık alan içerisindeki bazı vadiler yıl içerisinde daha geniş olan eski yatakları içine 3-4 m gömülmüşlerdir. Aynı şekilde Afrin Vadisi orta çığırında Belenözü Köyü yakınında daha dirençsiz olan paleosen-eosen marnlarını aşındırmış ve alttaki sert kretase kalkerlerine dalarak gömük menderesler oluşturmuştur. Mendereslerin çarpakları 8-10 m yüksekliğimde çok dik yamaçlar meydana getirmiştir. Böylece Amanos Dağları kadar belirgin olmamakla birlikte bu dağları bir horsi olarak değerlendirmek mümkündür. Platoluk Alanlar: Kilis Ovası ve küçük ölçülü düzlükler dışında kalan çok geniş kısım, platolardan oluşur. Başka bir ifadeyle sahayı bir platolar alanı olarak değerlendirmek mümkündür. Bu platolar litolojileri ve dolayısıyla tarımsal değerleri bakamından farklı iki tipe ayrılırlar. Bazalt Platolar : Bu platolar Afrin Vadisi doğusunda, Kilis Ovası ve daha doğuda Yavuzlu Köyü çevresindeki düzlükler ile Balık ve Sinnep Suları arasındaki dar alanlı düzlükler dışında sahanın tamamını işgal etmektedir. Dolayısı ile bu bölümde çok geniş sahalı ve bütünlük içinde dağıldıkları halde, Afrin Çayı batısındaki kısımda uzun sırtlar veya eşikler halinde ya da aşınmadan arta kalan tek tepelerin üzerlerinde örtü şeklinde parçalı bir dağılış göstermekte ve çok daha az bir saha kaplamaktadır. Batıda Afrin Çayı, güneyde Kilis Ovası, doğuda Balık ve Sinnep Suları ile kuzeyde Afrin Çayı nın küçük bir kolu arasında uzanan doğu kesimdeki geniş bazalt platosu, kabaca uzun kenarı kuzey-güney yönünde olan bir dikdörtgene benzer. Kuzey-güney yönünde yaklaşık 20 km kadarken, doğu-batı km arasında değişir. Platonun Afrin Çayı tarafından derince yarılan batı yamacı oldukça dik ve üst kısımda kornişler oluşturduğu halde, doğu kısmı güneydoğuya doğru hafifçe eğimler tedricen alçalır. Nitekim batı kısmında Afrin Çayı ile plato yüzeyi arasında 1,5-2 km lik mesafede 450 m ye varan büyük nispi yükselti farkı bulunur ve Afrin Çayı ndan aniden yükselen plato, 500 m yükseklikteki vadiden bakıldığında bir dağı andırır. Platonun kuzey kısmı genişçe bir sahada çok hafif engebeli, yeknesak bir topografya arz etmektedir. Bu yüzden kış mevsiminde, platonun bu kısmında sığ gölcükler oluşmaktadır. Buna karşılık platonun güney kısmı akarsular tarafından fazlaca parçalanmıştır. Bugün Kilis Ovasının bulunduğu kısmın doğu,batı uzanışlı bir fayla çökmesi sonucunda platonun güney kısmı yükselmiş ve rölyef enerjisinin yükselmesine bağlı olarak Sinnep Suyunun doğu-batı yönlü kolları ve Kilis Ovası üzerindeki kuzeybatıgüneydoğu yönlü Akpınar Çayı tarafından derince yarılmıştır. Nitekim platonun kuzey kısmında yükseltisi m arasında olduğu halde, güney kısmında m nin üzerine çıkmıştır. 4

24 Platonun yükselmesine neden olan, buna karşılık Kilis Ovası nın oluşumunu hazırlayan bu fay, platonun deformasyonuna da yol açarak, normalde kuzeyden güneye, doğru olması gereken eğimin, hafif de olsa her iki taraftan orta bölüme doğru yönelmesine neden olmuştur. Böylece orta kısımda doğudan ve batıdan akarsuların kollarını plato içerisine uzatarak alçaltmaları, bu kısımda plato yüzeyinin daralmasına yol açmışlardır. Sahanın bu kesiminin şekillenmesinde büyük rolü bulunan bu tektonik olayda en geç formasyon olan pliyo, kuvaterner yaşlı bazaltların dahi etkilenmiş olması, faylanmanın muhtemelen kuvaternerde meydana geldiğine işaret etmektedir. Harita A.4.1.Kilis İli Topoğrafik Haritası Kaynak: Kilis Yöresinin Coğrafyası, Dr.Ökkeş KESİCİ,

25 Diğer Platolar : Bunlar parçalar halinde sahanın çeşitli kısımlarında bulunurlarsa da en geniş yayılışlarına Afrin ve Sabun Suları arasındaki alanda sahip olurlar. Hafif engebeli düzlüklerden oluşan bu platoluk alanlar, üzerlerindeki bazalt örtünün aşınması ile ortaya çıkmış eski aşınım yüzeyleridirler. Tektonik yükselmelerinde etkisi ile, üzerlerindeki vadilerin derinleşmesine bağlı olarak bazı kısımlarında parçalı bir görünüm kazanmışlardır. Afrin Vadisi batısında bunlar, üst kretase yaşlı ve çeşitli formasyonları kesen yüzeyler şeklindedir. Afrin Vadisi doğusunda bazaltlar tersiyerin çeşitli devrelerinde ( Palaosen, Eosen, Eosen-Oligosen ve Miyosen ) oluşan tortuları örttükleri halde, vadinin batısında direkt olarak orta ve üst kretase tortulları ve bunlarla karışık halde bulunan serpantinleri örtmüşlerdir. Vadinin doğusundaki tersiyer tortullarına bu kısımda hiç rastlanmaz. Bu formasyonlar muhtemelen bazaltlar ile örtülmeden önceki devrede aşındırılarak ortadan kaldırılmış olmalıdırlar. Düzlük Alanlar : Kilis Ovası daha öncede belirtildiği üzere tektonik kökenli bir ovadır. Kuvaternerde Afrin Vadisi doğusundaki platonun güney kısmının düşey atılımlı bir fayla çökmesi sonucu platodan aşındırılan malzemelerin bu kısımda birikmesi ile oluşmuştur. Ova yüzeyini örten bu materyaller, fazla taşınmadıkları için nehir alüvyonu karakterinde olmayıp, kil, kum ve çakıllardan oluşurlar. Kalınlıkları fazla olmayan (5-10 m) bu materyallerin altında bazaltlar bulunur. Yaklaşık km 2 lik bir alana sahip olan ova ( sınırlarımız içindeki kısmı ), güneydoğuya doğru hafifçe eğimlidir (% 1.5-2). Ova üzerinde akan küçük akarsuların en önemlisi ve platonun güney kısmından doğarak güneydoğuya doğru Akpınar Deresi, aynı yönde uzanan bir birikinti yelpazesi oluşturmuştur. Batıdan 750 m yükseltiye sahip hafif engebeli kalker yapılı tepelikler, kuzeyden m yükseltideki bazalt platosu, doğudan Sinnep Suyu ve güneyden Suriye sınırı tarafından kuşatılan ova, kabaca uzun kenarı doğu-batı yönünde olan bir dikdörtgen şeklindedir. Ova daha doğudaki Elbeyli Ovasından Sinnep Suyunun doğu yamacı boyunca uzanana az belirgin bir bazalt eşiği ile ayrılır. Doğu-batı yönünde uzunluğu m, kuzey-güney yönünde ise 6-8 m kadardır. Yükseltisi güneydoğuda Sinnep Suyunun sınırı aştığı kesimde 500 m civarındayken, kuzey ve kuzeybatıda 650 m kadardır. Ova ile kuzeydeki alanı arasında daha eğimli etek düzlükleri uzanır. Kilis Ovası dışında sahadaki önemli sayılabilecek düzlüklerden birisi, Elbeyli Ovasının doğu kısmını oluşturan yaklaşık 70 km 2 lik bir saha kaplayan Yavuzlu Köyü çevresindeki düzlüklerdir. Diğeri Balık ve Sinnep Suları orta çığırları arasında kabaca 60 km 2 lik bir alana sahip olan Karamelik, Çörten, Kürtüncük, Yılanca ve Polatbey Köyleri arasında yer alan düzlüklerdir. Vadiler ve Düzlükler : Dağlık alan üzerinde yer alan yukarı çığırlarında dar ve derin vadiler içerisinde akan Afrin ve Sabun Suları, hafif engebeli sahalar içerisindeki orta çığırlarında daha geniş yataklar oluşturmuşlar ve yataklar içerisine daha az gömülmüşlerdir. Aynı akarsular daha güneyde, Darmik Dağından başlayan ve kuzeydoğuya doğru Afrin Vadisi ne kadar uzanan sırtlar kuşağını aşarken, araziye gömülerek dar ve derin vadiler oluşturmuşlardır. Daha önce de değinildiği üzere, kuzeyden ve güneyden faylar ile sınırlanmış olan ve bu nedenle bir horst karakteri arz eden bu sırtlar tektonik olarak yüksekliklerden, üzerlerindeki akarsularda yükselmelerine paralel olarak litolojiyi oluşturan sert orta kretase kalkerleri içerisine saplanmışlardır. Buna göre sözü edilen boğazların oluşumunda üstteki formasyon olan bazaltların aşındırılması nedeni ile epijeninin de payı bulunmaktadır. Bununla birlikte antesedans olayı etkili olmuştur. Epijeni Afrin Vadisinde daha belirgindir. Bu akarsu Koçcağız Köyü güneyinden itibaren orojenik fliş zonu ile Suriye Platosu arasında sınıra yerleşir ve doğu kesimdeki bazalt platosunu 6

26 derince yararak, dirençsiz paleosen-eosen marnları arasındaki sert orta kretase kalkerlerine saplanır ve gömük menderesler oluşturur. Nihayet Suriye sınırına doğru her iki akarsuda daha alçak bir çöküntü alanı içerisinde geniş yataklar oluşturarak sınırı terk ederler. Afrin Vadisi doğusundaki bazalt platosundan doğan Balık ve Sinnep Suları, yukarı ve özellikle çığırlarında, aralarındaki su bölümü sahasını aşındırarak alçaltmaları nedeni ile geniş tabanlı asimetrik vadiler içinde akarlar. Balık Suyunun batı yamacı, doğu yamacına göre Sinnep Suyunun doğu yamacı, batı yamacına göre daha alçaktır. Sinnep Suyunun doğu-batı yönlü yan kolları platonun yükselen güney kısmını parçalayarak kanyon şekilli vadiler oluşturmuşlardır. Sinnep Suyu orta çığırında hafif engebeli düzlükler ile aşağı çığırındaki Kilis Ovası arasındaki bazalt platosunu aşarken boğaz oluşturmuştur. Bu akarsular daha güneyde, düzlükler içerisindeki az derin, geniş tabanlı yataklar içerisinde akarak Suriye topraklarına girerler. Konut ve Sanayi Alanları : Kilis yerleşim alanı içerisinde yükselti olarak Resul Osman Dağı haricinde dağ ve plato bulunmamaktadır. Şehrin sanayi alanının üzerine kurulduğu yer üstten alta doğru alüvyon, bazalt ve yer yer killi kireçtaşından oluşmaktadır. Şehir III. derece deprem bölgesinde bulunmaktadır. Yakın civarında tehlike arz edebilecek büyük çaplı bir tektonik olay (fay kırık ve çatlağı) bulunmamaktadır. Şehrin yerleşim ve sanayi alanı çevresine göre yüksek bir alan olduğu için sel tehlikesi de mevcut değildir. Bu verilere dayanarak şehrin mevcut yerleşiminin jeomorfolojik açıdan uygun olduğu görülmektedir. İlin Musabeyli İlçesi ise jeomorfolojik açıdan uygun bir yere kurulmamıştır. Dağ yamacında kurulu olan ilçede heyelan ve kaya düşmesi tehlikeleri mevcuttur. İlçenin bir mahallesi kaya düşmesi tehlikesi nedeniyle boşaltılmış ve jeolojik açıdan sakıncalı alan olarak belirlenmiştir. Diğer ilçelerdeki yerleşim bir sakınca arz etmemektedir. A.5.Jeolojik Yapı ve Stratigrafi: Kilis ilinin bulunduğu bölgede alttan üste doğru Kretase yaşlı Hasanke Formasyonu, Bozova Formasyonu, Karadut Karmaşığı, Koçali Karmaşığı ve Germav Formasyonu; Tersiyer yaşlı Beşenli, Cengin, Aslansuyu, Ardıçlıtepe formasyonları, Midyat grubu (Gaziantep ve Fırat formasyonları), Şelmo Formasyonu ve Yavuzeli Bazaltı yüzeylenir. İlin sınırları içindeki kayaçların yaşlılık sıralaması, ilin jeolojik haritası, ilin genelleşmiş stratigrafik kesiti, başlıca metamorfik kayaçlar ve ilin jeomorfolojik yapısı ile stratigrafisini çıkarmak için yapılan çalışmanın yer bulduru haritası aşağıdaki şekillerde verilmiştir. 7

27 Şekil A.5.1.Gaziantep 1.24 paftası genelleştirilmiş dikme kesiti. Kaynak: Musabeyli-Aslanpınarı-Kırmıtlı-Tatarlı (Osmaniye) Yöresi Kuaterner yaşlı Petrografisi, Yüksek Lisans Tezi, Ayhan IŞIK J.Y.M., 1999 bazaltların Jeoloji ve 8

28 Harita A.5.2.Kilis ve çevresinin jeolojik haritası. Kaynak: Kilis Yöresinin Coğrafyası, Dr.Ökkeş KESİCİ,

29 A.5.1.Metamorfizma ve Mağmatizma: Çalışma alanında (Antakya L24) Üst Kretase-Üst Miyosen zaman aralığında çökelmiş kaya stratigrafi birimleri yüzeylenir. En altta Senomaniyen-Santoniyen yaş aralığında çökelen dolomit, dolomitik kireçtaşı, kireçtaşı ardalanması (Hasanke Formasyonu) yer alır. Bunun üzerine Kampaniyen-Maastrihtiyen yaştaki killi kireçtaşı (Bozova Formasyonu) uyumsuzlukla yer alır. Maastrihtiyen'de bölgeye yerleşmiş olan Karadut Karmaşığı, hem Bozova Formasyonu, hem de kumtaşı, killi kireçtaşı arakatkılı marnların (Germav Formasyonu) bir bölümü üzerine tektonik olarak bulunur. Germav Formasyonu üzerine uyumlu olarak, Orta-Üst Paleosen-Alt Eosen yaş aralığında çökelmiş, birbirleriyle yanal geçişli olan killi kireçtaşı, marn ardalanması (Beşenli Formasyonu) ile aglomera (Cengin Formasyonu) gelir ve bunlarda uyumlu olarak ve Alt-Orta-Üst Eosen'de çökelmiş killi-çakıllı kireçtaşı, tebeşirli kireçtaşı, tebeşir (Aslansuyu Formasyonu) ile kireçtaşı (Ardıçlıtepe Formasyonu) ve Üst-Eosen-Alt Miyosen'de çökelmiş killi kireçtaşı, tebeşirli kireçtaşı (Gaziantep Formasyonu), resif karakterli kireçtaşı (Fırat Formasyonu) takip eder. En üstte ise kendinden yaşlı birimleri açısal uyumsuzlukla örten ve Orta-Üst Miyosen yaştaki akarsu-göl çökelleri (Şelmo Formasyonu) ile bazalt lav akıntıları (Yavuzeli Bazaltı) yer almaktadır. Hasanke Formasyonu: Dolomit, dolomitik kireçtaşı, killi-kavkılı-çörtlü kireç taşı ile aralarında killi, kumlu düzeylerin izlendiği bu birim, Terlemez ve diğerleri (1992) tarafından adlandırılmıştır. Tanımlama ve adlmanın yapıldığı yer Kilis-Hatay Karayolunun Kilis tarafından yaklaşık km uzaklıktaki sabun suyu deresinin bir kolu olan Hasanke deresidir. Birimi oluşturan kaya türleri alttan üste doğru gri-koyu gri renkli, kalın-çok kalın tabakalı dolomit, gri renkli, orta tabakalı, bazı yüzeyleri çörtlü, Makrofosil kavkılı, aralarında sarı-gri renkli kil düzeyleri içeren dolomitik kireçtaşı, tabakalı killi kireçtaşı dolomitik kireçtaşı, yer yer Marnlı düzeyler yer almaktadır. Beşenli Formasyonu: Altta marn, killi-çörtlü kireçtaşı ardalanması, üstte çörtlü kireçtaşından oluşan birimin ilk tanımlaması Terlemez ve diğerleri (1992) tarafından yapılmıştır. Tanımlamanın yapıldığı yer, Kilis ilinin Km Kuzeybatısındaki Beşenli köyü dolayıdır. Formasyon en altta Marn ara katkılı kiletaşı, çört yumrulu, kırıntılı kireçtaşları, üste doğru ise çörtlü, killi kireçtaşlarından oluşur. Cengin Formasyonu: Aglomera ve çok az tüften oluşan ve içerisinde çörtlü kireçtaşı merceği içeren birim, Terlemez ve diğerleri (1992) tarafından adlandırılmıştır. Adlandığı yer, Kilis ilinin Km batısındaki Cengin Köyü çevresidir. Birimin egemen kaya türü olan Aglomera, koyu yeşilimsi-alaca renkli, çok kalın tabakalı ufak-iri taneli, taneleri köşelidir. Aralarında bazalt yüzeyleri içeren Aglomeların arasında çörtü kireçtaşı mercekleri gözlenmektedir. Ayrıca üst yüzeyleri içeren Aglomeların arasında çörtlü kireçtaşı mercekleri gözlenmektedir. Ayrıca üst düzeyleri Aglomera, çörtlü kireçtaşı ardalanmasından oluşmaktadır. Aslansuyu Formasyonu: Killi, çakıllı kireçtaşı ve tebeşirden oluşan bu birimin tanımlanması Güvenç (1973) tarafından yapılmıştır. Tanımlanmanın yapıldığı yer, Kilis ilinin Km kuzeybatısındaki Aslanlı deresinin bir kolu olan Hayırlı deresidir. Formasyon killi-çakıllı kireçtaşı ile başlamaktadır. Bu kireçtaşları, gri-bej renkli, orta-kalın tabakalı, çörtlü ve çakıllı olup tebeşir kireçtaşları tarafından izlenmektedir. 10

30 Ardıçlıtepe Formasyonu (Tar): Formasyonun tanımlanması ve adlanması Terlemez ve diğerleri (1992) tarafından yapılmıştır. Genelde kireçtaşından oluşan birim, altta kırıntılı kireçtaşı ardalanmasıyla başlar. Kireçtaşı kalın-çok kalın tabakalı Tebeşirli kireçtaşı beyazımsı, açık sarı-bej renkli, orta-kalın tabakalı dağılgan, seyrek faunalıdır. Üste doğru tamamen açık sarı gri-bej renkli, kalın-çok kalın tabakalı, yer yer tabakasız, sert, gözenekli, erime boşluklu, Mikro ve Makro Faunalı, sarı-kahve-siyah renkli, mercek ve yumru halinde çörtlü kireçtaşından oluşan birim Karbonat Düzlüğü ile Açık Platform Mikrofasiyes ortamında çökelmiştir. Formasyonun kalınlığı m arasında değişmekte ve Aslansuyu Formasyonu üzerine dereceli geçişli bir dokanakla gelmektedir. Üzerinde ise Gaziantep Formasyonu uyumlu bir dokanakla yer almaktadır. Gaziantep Formasyonu (Tmga): Killi kireçtaşı ve tebeşirden oluşan bu birimin tanımını ve adlanmasını ilk olarak Wilson ve Krummenazher (1957) tarafından yapılmıştır. Formasyon yumuşak topoğrafya gösteren killi kireçtaşı ve tebeşirli kireçtaşı şeklinde görülmektedir. Killi kireçtaşları beyazımsı gri, krem, killi sarı renkli, gevşek, ince-orta tabakalı yer yer marn ara katkılı özelliktedir. Tebeşir ve Tebeşirli kireçtaşları kirli beyaz, açık sarı renkli orta tabakalı plaket ayrışmalı, çok az çöt yumrulu killi kireçtaşı ara düzeyleri içermektedir. Birimin yaşı Üst Eosen- Alt Oligesendir. Formasyonun kalınlığı m arasında değişmekte ve Ardıçtepe Formasyonu üzerine uyumu bir dokanakla gelmektedir. Üzerinde ise Fırat Formasyonu uyumlu, Yavuzeli bazaltı ise uyumsuz bir dokanakla yer almaktadır. Fırat Formasyonu (Tmf): Yer yer resital karakterli kireçtaşından oluşan birim, ilk defa maxon ve Tromp (1940) ; Tuna (1973) tarafından Midyat Formasyonun bir üyesi (Fırat Üyesi) olarak adlandırılmıştır. Formasyon altta krem, beyazımsı, kirli sarı renkte, ortakalın tabakalı yer yer tabakasız kireçtaşı ile başlmakta, bunların üzerinde kirli sarı renkte, orta-kalın tabakalar bol çört yumrulu ve bol fosil kavkılı kireçtaşı gelmektedir. En üst bölümünde ise beyazımsı, krem ve kirli sarı renkte, kalın-çok kalın tabakalı, az çört yumrulu Biyoklastik kireçtaşlarından oluşmaktadır. Kireçtaşları genellikle çatlaklı ve çatlakları kalsit dolguludur. Formasyonun kalınlığı m arasında değişmekte ve Gaziantep Formasyonu üzerine uyumlu bir dokanakla gelmektedir. Üzerinde ise Şelmo Formasyonu ve Yavuzeli Bazaltı açılı uyumsuz bir dokanakla yer almaktadır. Alüvyon (Qe): Genellikle nehirlerin eski yataklarında ve yüksek tepelerle çevrili ovalarda gevşek tutturulmuş çakıl, kum, kil, ve çamurdan oluşur. Bu bikintiler üzerinde tarım yapılmakta veya kum ve çakıl deposu olarak kullanılmaktadır. Yavuzeli Bazaltı: Bazalt lavından oluşan bu birim, Yoldemir (1987) tarafından adlandırılmıştır. Yavuzeli Bazaltları kırmızımsı, koyu kahve, koyu gri ve siyahımsı renkli, tabakasız yer yer çok kalın tabakalı, gözenekli gözenekler arası kalsit dolgulu olup; genel olarak Lav akıntısından oluşmuştur. Genellikle geniş yüzeylenmesine karşın, oldukça az kalınlıklar sunmaktadır. Kalınlığı 0-50 metre arasında değişmektedir. Yavuzeli Bazaltı tek düze özellik göstermektedir. Ancak çok az yerlerde Aglomera ve tüf yüzeylemeleri görülmektedir. Ayrıca bu Lav akıntısının altında yer alan Aglomera ve Tüf yüzeylemeleri yer almaktadır. Bunlar özellikle Gaziantep Kilis Karayolunun Kilis e yakın kesimlerinde izlenmektedir. 11