Kırk Asırlık Türk Yurdu Ecnebi Elinde Kalamaz K.Atatürk

Transkript

1 Cilt

2 Kırk Asırlık Türk Yurdu Ecnebi Elinde Kalamaz K.Atatürk

3 TAKDİM Yaşanan çevre sorunlarının çeşitliliği ve boyutları dikkate alındığında, içinde bulunduğumuz yüzyılda endüstri ve teknoloji alanında meydana gelen hızlı gelişmeler, bir yandan insanın doğa üzerindeki egemenliğini arttırıp, yaşam düzeyinin yükselmesini sağlarken, diğer yandan da doğal dengenin bozulması, kaynakların yok edilmesi ve canlıların yaşamını tehdit eden bir durumun oluşması sonucunu doğurmuştur.ancak ne var ki; tüm bu gelişmeler, hızlı kentleşme ve yanı sıra dünya nüfusundaki büyük artış artık dünyanın doğal kaynaklarını tehdit edebilecek bir konuma gelmiştir. insanoğlu bir yandan teknoloji üretirken bir yandan da doğayı kirleterek yok etmeye başlamıştır. Tüm dünyada, doğal kaynakların en temelleri olan hava, su ve toprak her geçen gün biraz daha kirlenmeye; bir çok bitki ve hayvan türü yok olmaya yüz tutmuştur.işte bu tehlikeli durumdan çıkmak için hepimize, tüm insanlığa bazı görevler düşmektedir. Ancak kuşkusuz, bilgisizlik ve cahillik içerisinde bir çevre bilincinden de söz edilemez. Bu nedenle her bireye küçük yaşlardan itibaren çevre bilincinin gelişmesine yönelik eğitim mutlaka verilmelidir ki, insanlar çevre konusunda kendilerine düşen sorumlulukların farkına vararak yaratacakları çevre sorunlarının çözümüne de katkı sağlasınlar. Sanayileşirken çevreyi korumak, sürdürülebilir kalkınmayı sağlamak insanlık için artık hayati bir önem taşımaktadır. İlimizdeki çevre bilincinin gelişmesine katkıda bulunacağına yürekten inandığım bu raporun hazırlanmasında katkıları bulunanlara teşekkür ederim. Ahmet KAYHAN Hatay Valisi

4 ÖNSÖZ Hatay, tarihte pek çok medeniyete ev sahipliği yapmış bir ildir. Bu nedenledir ki İlimiz; tarihi ve kültürel yönden eşi bulunmaz zenginlikler barındırmaktadır. Bunların yanı sıra akarsular, ormanlar, vb. gibi doğal kaynaklar açısından da oldukça şanslı olan ilimiz, sahip olduğu değerleri ile adından sıkça söz edilen bir turizm merkezi haline gelebilecek potansiyele sahiptir.ancak, sahip olunan tüm bu değerler, bilinçsizce kullanıldığı takdirde yok olma tehdidiyle karşı karşıya kalacağı bir gerçektir. Bir kentin ekonomik anlamda gelişebilmesi için sanayinin varlığı yadsınamaz bir gerçek olmakla birlikte; sanayi ve kentleşmenin olumsuz etkileri mümkün olduğunca aza indirgenmelidir. Çevre konusunun sadece insanı değil, doğadaki tüm canlıları ilgilendirdiği ve henüz çok geç kalınmamışken doğanın tahribine bir son verilmesi gerektiği unutulmamalı, doğal kaynakların etkin kullanımı için sürdürülebilir kalkınma kapsamında koruma ve kullanma dengesi her zaman sağlanmalıdır. Aksi takdirde bir daha yerine koyamayacağımız pek çok varlığımız yok olmaya mahkum olacaktır.çevre sorunları ile mücadelede sadece kurum ve kuruluşların çabaları yeterli olamayacağından; mücadelenin daha geniş kitlelere yayılması, sivil toplum ve gönüllü kuruluşlar ile topyekun bir çalışma yürütülmesi amaca ulaşmamızı daha da kolaylaştıracaktır. Tabi bu da ancak halkın çevre konusunda eğitimi ile mümkündür. İşte çevre eğitiminin bir parçası olarak; çevre sorunlarının belirlenebilmesi ve bu sorunlara çözümler getirilebilmesi amacıyla bu Çevre Durum Raporu hazırlanmıştır. Bu raporun hazırlanmasında katkılarından dolayı tüm kişi ve kuruluşlara teşekkür ediyorum. Bilal DOĞAN İl Çevre ve Orman Müdürü

5 H A Z I R L A Y A N Cengiz Erarslan Veteriner Hekim 2004 İl Çevre ve Orman Müdürlüğü. Orman İşletme Binası 3.Kat Antakya / HATAY Telefon Faks hatay@cevreorman.gov.tr

6 İçindekiler Giriş B Ö L Ü M A i D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve çevreye Etkileri 51 D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve COĞRAFİ KAPSAM 1 A.1. Giriş 1 Politikalar 54 D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri 54 A.2. İl ve ilçe Sınırları 4 A.3. İlin Coğrafi Durumu 5 A.4. İlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu 6 A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi 9 B Ö L Ü M E TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI 59 E.1. Genel Toprak Yapısı 59 E.2. Toprak Kirliliği 62 E.3. Arazi 62 B Ö L Ü M B DOĞAL KAYNAK 14 B.1. Enerji Kaynakları 14 B.2. Flora ve Fauna 18 B.3. Toprak 21 B.4. Su Kaynakları 24 B.5. Mineral Kaynaklar 27 B Ö L Ü M F FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER 68 F.1. Ormanlar 68 F.2. çayır ve Meralar 72 F.3. Flora 74 F.4. Fauna 82 F.5. Hassas Yöreler 85 B Ö L Ü M C HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) 29 C.1. iklim ve Hava 29 C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynaklar 39 C.3. Atmosferik Kirlilik 43 C.4. Hava Kirleticilerinin çevreye Olan Etkileri 43 B Ö L Ü M G TURİZM 105 G.1. Yörenin Turistik Değerleri 105 G.2. Turizm Çeşitleri 123 G.3. Turistik Altyapı 129 G.4. Turist Sayısı 132 G.5. Turizm Ekonomisi 135 B Ö L Ü M D G.6. Turizm Çevre ilişkisi 135 SU 45 D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı 45 D.2. Doğal Drenaj Sistemleri 51

7 L.4. İlin imar Durumu 197 B Ö L Ü M H L.5. İldeki Baz istasyonları Sayısı 197 TARIMVEHAYVANCILIK 136 H.1. Genel Tarımsal Yapı 136 H.2. Tarımsal Üretim 137 H.3. Organik Tarım 146 H.4. Tarımsal işletmeler 146 H.5. Tarımsal Faaliyetler 148 B Ö L Ü M M YERLEŞİMALANLARI VE NUFUS 201 M.1. Kentsel ve Kırsal Planlama 201 M.2. Altyapı 204 M.3. Binalar ve Yapı Çeşitleri 204 M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı 206 B Ö L Ü M I MADENCiLiK 152 I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler M.5. Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri 207 M.6. Nüfus 208 ve Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi OlanDoğal Malzemeler 154 B Ö L Ü M N ATIKLAR 222 B Ö L Ü M J ENERJİ 165 J.1. Kaynaklarına Göre Enerjilerin Sınıflandırılması 165 J.2. Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı 169 N.1. Evsel Katı Atıklar 222 N.2. Tehlikeli ve Zararlı Atıklar 222 N.3. Özel Atıklar 223 N.4. Diğer Atıklar 223 N.5. Atık Yönetimi 224 N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu 224 B Ö L Ü M K SANAYİ VE TEKNOLOJİ 171 K.1.İl Sanayinin Gelişimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Etkenler 171 K.2. Genel Anlamda Sanayinin Gruplandırılması 173 K.3. Sanayinin ilçelere Göre Dağılımı 174 K.4. Sanayi Gruplarına Göre işyeri N.7.Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması ve Transfer İstasyonları 224 N.8. Atıkların Bertaraf Yöntemleri 224 N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirmesi 224 N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri 224 Sayıları ve istihdam Durumu 175 K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı 176 K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler 177 B Ö L Ü M O GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM Gürültü Titreşim 240 B Ö L Ü M L ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME 180 L.1. Altyapı 180 L.2. Ulaşım 184 L.3. Haberleşme 194

8 B Ö L Ü M P AFETLER 241 P.1. Afet Olayları 241 P.2. Afetler ve Sağlık Zararları 256 P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri 256 BÖLÜM R SAĞLIK VE ÇEVRE 260 R.1. Temel Sağlık Hizmetleri 260 R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından Oluşan Sağlık Riskleri 297 B Ö L Ü M S ÇEVRE EİĞİTİMİ 298 S.1. Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi ile ilgili Faaliyetleri 298 S.2. Çevre ile ilgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri 298 B Ö L Ü M T ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA 304 T.1. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi 304 T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı, Korunması ve Geliştirilmesi 305 T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin, Sonuçlarının Çevrenin Taşıma KapasitesiniAşmayacak BiçimdePlan. 306 T.4. Çevrenin insan- Psikososyal ihtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması 306 T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması 306

9 Bölüm A COĞRAFİ KAPSAM A.1. GİRİŞ A kdeniz Bölgesinde yer alan Hatay İlinin yüzölçümü 5403 km 2 dir ve il arazisi ile kuzey enlemleri, ile doğu boylamları arasında yer alır. Hatay ili doğusunda ve güneyinde Suriye, kuzeydoğusunda Gaziantep, kuzey ve kuzey batısında Osmaniye ve Adana, batısında ise Akdeniz ile çevrilmiştir. Hatay Türkiye nin en eski yerleşim yerlerinden biridir. Araştırmacılar, eldeki Atçana Harabeleri bilgilere göre yörenin iskan tarihinin M.Ö. yüzbinli yıllara rastlayan orta paleolitik döneme kadar uzandığını ifade etmekte, bunun 2,5 milyon yıl öncesine kadar uzanabileceğini belirtmektedirler yılları arasında Altınözü, Şenköy, Antakya ve Çevlik te yapılan araştırmalarda elde edilen ve M.Ö yılları arasında tarihlenen bulgular orta paleolitik dönem özellikleri taşımaktadır. Yine Yayladağı-Kışlak civarında ve Çevlik-Kanal mağarasında, M.Ö yılları arasında tarihlenen üst paleolitik döneme ait araçlar ve insan kalıntılarında Homo Sapiens Çevlikensis ten kalma kemikler bulunmuştur. Bu mağaralarda insan yaşayışının Milattan sonraki yıllara kadar sürdüğü tahmin edilmektedir. 19. yy.da Antakya. Köprü Kapısı, şehir ve surlar ( Gravür, Bartlett ) Antakya, tarih boyunca depremlerle en çok yıkılmış şehirlerden biridir. Bilinen önemli depremler M.Ö.148, 130, arası, M.S. 35,37 ve arası, 115, 341, 365, 396, 458, 526, 528 ve arası, 532, 551, 557, 588, 589 yıllarında meydana gelmiştir. Bunlardan en şiddetli ve en çok can kaybına yol açanı, 29 Mayıs 526 akşamı meydana gelen depremdir. Bu depremde kişi ölmüş ve Antakya ile birlikte Defne ve Seleukia Pieria de yerle bir olmuştur. 528 yılında meydana gelen deprem de en az önceki kadar şiddetliydi, ama can kaybı daha az oldu. 1

10 14 Kasım 1918 günü Fransızlar karaya yeni birlikler çıkararak önce İskenderun u, 15 Kasım 1918 günüde Belen i işgal ettiler. 7 Aralık 1918 günü İskenderun dan gelen bir Fransız birliği Antakya yı işgal etti ve Arap Hükümeti adıyla sürdürülmekte olan Faysalcı yönetime son verdi. Habib Neccar Camii önünde Fransız tankı ve askerler Hatay Devlet Bayrağı 2 Eylül 1938 günü Hatay Devleti nin kuruluş günüdür.hatay Devleti Millet Meclisi o gün Antakya da Gündüz Sineması nda toplandı. Meclis Başkanlığına Abdulgani Türkmen, Devlet Reisliğine Tayfur Sökmen seçildi. Milletler Cemiyeti belgelerinde İskenderun Sancağı olarak yer alan devletin adı Hatay olarak kabul edildi. Hatay Millet Meclisi'nin ilk toplantısını yaptığı Gündüz Sineması Hatay Millet Meclisi Reisi Abdulgani TÜRKMEN Hatay Devlet Reisi TAYFUR SÖKMEN 23 Temmuz 1939 sabahı Hatay da kalan son Fransız kıtası kışladan saat 07:30 da çıktı. Türk ve Fransız birliklerinin birlikte katıldıkları törende 07:45 de Kışladaki Fransız bayrağı indirildi ve hemen yerine İstiklal Marşı eşliğinde Türk Bayrağı çekildi. Bu sonuç, töreni izleyen mahşeri kalabalık tarafından coşkunca alkışlandı. Hatay ın anayurda katılma işlemleri tamamlanmıştı. Bu mutlu olay şehirde ve tüm Hatay da şenliklerle kutlandı. 2

11 Yakın Tarihte Gezintiler 1940 yılında yapılmaya başlanan ve Türk- İngiliz işbirliği ile yapılan İskenderun iskelesi 8 Ocak 1945 günü törenle hizmete açıldı. Ağustos 1945 te Fatikli köyü merkez olmak üzere, Altınözü adıyla yeni bir ilçe kuruldu. Aynı yılın Kasım ayında Asi nehrinin yatağında tarama, derinleştirme çalışmalarına başlandı. İskenderun hava meydanı Nisan 1946 da uçak seferlerine açıldı. Yolcu taşıyan ilk uçak 1 Mayıs 1946 günü kalktı. Her gün Adana ve İstanbul a karşılıklı uçak seferleri vardı. 2 Ocak 1948 tarihinde Süveydiye bucağı Samandağ adını alarak ilçe oldu yılı ortalarında İskenderun da Hatay ın ilk radyo istasyonu kuruldu ve iki yıl yayın yaptıktan sonra Kasım 1962 de kapandı. İskenderun-Batman petrol boru hattı 4 Ocak 1967 de hizmete açıldı. Antakya da Asi nehri üzerinde bulunan ve şehrin iki yakasını birbirine bağlayan tarihi köprünün yıkım çalışmaları Nisan 1970 te başladı. Yeni köprünün yapımına da birlikte başlanmıştı. Yeni köprü (Ata Köprüsü) Aralık 1970 sonunda tamamlandı ve 13 Ocak 1971 günü törensiz hizmete açıldı. Yapımına 1969 yılında başlanan İskenderun Demir Çelik Fabrikası 28 Aralık 1975 günü hizmete açıldı. Erzin 1988 yılında Dörtyol dan ayrılarak ilçe oldu. Belen 1990 yılında İskenderun dan, Kumlu aynı yıl Reyhanlı dan ayrılarak ilçe oldu yılında Mustafa Kemal Üniversitesi kuruldu. TRT tarafından kurulan Hatay İl Radyosu 20 Nisan 1995 günü hizmete açıldı. Hatay Havaalanının yapımına Mart 2002 de başlandı. 3

12 A.2.İL VE İLÇE SINIRLARI Hatay İl Haritası HARİTA 1: 4

13 A.3.İLİN COĞRAFİ DURUMU UMU Akdeniz Bölgesinde yer alan Hatay İlinin yüzölçümü 5403 km 2 dir ve il arazisi ile kuzey enlemleri, ile doğu boylamları arasında yer alır. Hatay ili doğusunda ve güneyinde Suriye, kuzeydoğusunda Gaziantep, kuzey ve kuzey batısında Osmaniye ve Adana, batısında ise Akdeniz ile çevrilmiştir. HARİTA 2: 5

14 A.4. İLİN TOPOGRAFYASI VE JEOMORFOLOJİK DURUMU Hatay İl toprakları;kıyı dağları,çöküntü alanları ve kıyı ovalarından oluşmuştur.kuzeyden Amonos Dağları nın uzantıları ve Islahiye Çöüküntüsü,doğudan Suriye tektoniğinin fazla yüksek olmayan platoları ve batıda Akdeniz ile çevrilmiştir. Aşağı Asi Vadisi nin başlangıcında kurulan İl Merkezi nin denizden yüksekliği yaklaşık 85 m dir.kahramanmaraş ta başlayan çöküntü alanları ;güneye doğru önce Amik Ovası nı,sonra Suriye de Gob Çukurluğu nu,lübnan ve Antilübnan Dağları arasındaki El Bekaa Vadisi ni oluşturur.akabe Körfezi nden kuzeye doğru sokulan büyük çöküntünün kuzey ucunu oluşturan Hatay Grabeni önceleri kapalı bir havzaydı.çöküntü oluğunun sularını toplayan Asi Irmağı bu kapalı havzaya boşalıyordu.asi Irmağı,sonraları Amonos Dağları ile Kel Dağ arasında bir yatak oluşturarak havzayı Akdeniz ile birleştirdi. İldeki dağlar : Güneydoğu Toroslar ın başlangıcını oluşturur.kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda uzanan bu dağlar,hatay daki çöküntü düzlüklerini doğudan,batıdan ve güneyden sınırlar,toroslar ın uzantılarını oluşturan dağlar,ilin güneyinde Suriye tektoniğinin ana sıralarıyla iç içe girer.hatay İli,Amonos Dağları nın batı yamaçlarından kaynaklanan ve doğrudan İskenderun Körfezine dökülen küçük çay ve derelerin su toplama alanları dışta bırakılacak olursa,bütünüyle Asi Havzası içinde kalır. Asi Havzası : Havza, Anadolu'nun güneyinde Asi Nehri ile sularını Akdeniz'e boşaltan alanı kapsamaktadır.kuzeyde Amanos dağları, Doğu ve Güneyden Suriye sınırı ve batıdan Kösürük ve Kartal dağları ile Akdeniz tarafından kuşatılmıştır.havza alanı yaklaşık olarak hektardır. Havzanın Türkiye alanına oranı % 0,99 kadardır. Yıllık su potansiyeli 1,17x109m3 olarak hesaplanmıştır. Bu değer toplam su potansiyelinin yüzde 0,6 sını oluşturmaktadır. Vadiler ve Ovalar : Amik Ovası : Yüksekliği 82 m olup batısından Amonos Dağları,Kuzeyden Karasu,doğudan Afrin Vadisi ve Güneyden de Asi Vadisi Keldağ Masifinin çıkıntılarınca çevrelenmiştir.alanı Hektar olan Amik Ovasında Akdeniz iklimi özellikleri görülmekte olup,yıllık yağış ortalaması kuzey ve batısında Dörtyol-Erzin-Payas Ovası Arsuz Ovası Samandağ Ovası Akarsular : Asi Nehri :Suriye'den doğan ve Lübnan Dağları'ndan inen akarsularla beslenen Asi Nehri'nin Türkiye sınırları içindeki uzunluğu yaklaşık olarak 97 km dir. Kuzeye doğru 22 km boyunca Suriye ile sınırımızı çizdikten sonra, Amik Ovası'ndan yurda girer. Geniş bir yayla Antakya'yı geçer ve güneybatı yönünde ilerleyerek Samandağ'dan Akdeniz'e dökülür. Yolu üzerinde bulunan Amik Ovası bataklıklarla kaplıdır. Bu çevredeki suların kanallarla Asi Nehri'ne bağlanarak, bataklıkların kurutulması işi yıllardır sürdürülmektedir. Ovanın düzlüğü ve kotun elverişsizliği, çalışmaları zorlaştırmaktadır. Asi Nehri taşkın dönemlerinde çok hızlı kabarıp, geniş alanları sular altında bıraktığı için bu adı almıştır. Kimim yıllarda tümüyle kurur. 6

15 Afrin Çayı :Gaziantep teki Saf Dağlarından doğar.suriye topraklarına girer.reyhanlı ilçesinin kuzeyinde Hatay İl Sınırlarına girer ve kurutulan Amik Gölünün yatağında Karasu ile birleşir. Karasu : Kahramanmaraş ilindeki Akçadağ ve Kartaldağ eteklerinden doğan Karasu,çeşitli küçük derelerle birleşip Emen Ovasının ortasındaki Karagöl e (Emen Gölü) dökülür. Göller : Hatay da büyük göl yoktur. Ancak, iç ve dış turizm açısından değeri olan küçük göller vardır. Bunlar Bağlama, Gölbaşı ve Yenişehir Gölleridir. Hatay İli Jeomorfoloji Haritası HARİTA 3: 7

16 Hatay İli Jeoloji Haritası HARİTA 4: 8

17 A.5. JEOLOJİK YAPI VE STRATİGRAFİ Hatay il topraklarının ana çatısını Keldağ ve Amanos Dağları oluşturur. Bu iki dağ sırası arasında Hatay çöküntü alanı uzanır. Bu arazinin jeolojik yapısını periotit serpantin ve gabro gibi yeşil kütleler oluşturur. Bunlar Keldağ ve Amanoz Dağları nda geniş alanlar kaplar. Amanos Dağları düzgün bir sıra olup bu sıranın temeli paleozoik kütleleri ile serpantinlerden oluşmaktadır. Üstte ise kretase kalkerleri egemendir. Dağ sıralarının kuzeybatı yamaçlarında genç fayların etkisiyle ortaya çıkmış dik basamaklar vardır. Hatay çöküntü alanı pliyosen sonlarında olmuştur. Bu alanın il merkezi ile Akdeniz arasında kalan bölümü pliyosende olmuş denizel Marn, kum, kum taşı ve küçük taneli konglomeralarla kaplıdır. Dayanıksız serilerin altında genellikle üst kretase kalkerleriyle serpanitler bulunmaktadır. Bölgelerin diğer yapısal özelliklerini ovalarda izlenen faylar, kıvrımlar ve uyumsuzluklar oluşturmaktadır. Ayrıca Haydar Dağı nda görülen Kuzeydoğu-Güneybatı doğrultulu normal faylar Haydar formasyonu diye isimlendirilen pliyosen yaşlı birimleri etkilemekte olup bunların devamı alüvyon örtüsü nedeniyle izlenememektedir. Kretase Yaşlı Kayaçlar Doğudaki dağlık kısımda mostra veren ve yörede temeli oluşturan kayaçlar Amanos Dağları nda çalışan araştırmacılar tarafından Ojjyolotik olarak tamamlanmıştır. Ofiyolotik seri Amanos Dağları nda değişik türlerde mafik ve ultra mafik kayaçlar içermektedir. Gri- yeşil, mavi parlak yüzeyli ve kaygan görünümlü serpantinler genellikle masif olup yer yer yapraklı gösterirler. Masif serpantiniler genellikle düzenli olmayıp akarsular tarafından vadiler oluşturacak şekilde oyularak engebeli bir topogrofya oluşturur. Ofiyolitik serinin kalınlığı bilinmemekte ve yerleşim yaşamın üst kresate olduğu kabul edilmektedir. Tersiyer Yaşlı Kayaçlar : Bal serpantinit ve kireçtaşı az kuvars ve çakılları içeren karbonat çimentolu iyi pekişmiş konglomera yer yer marn bantları ve merceklerinden oluşmuş olan ve daha yaşlı birimleri uyumsuzlukla örten bu birim Haydar Formasyonu olarak isimlendirilmiştir. Çakılları iyi yuvarlanmış olup boylanma kötüdür. Tabakalanma iyi gelişmiş ve orta kalınlıktadır. Tabaka doğrultuları genellikle kuzeydoğu güneydoğu yönünde eğimi 8 ila 10 derece ile güneye doğru uzanır. 9

18 İskenderun ve Yakın Dolaylarının Genelleştirilmiş Stratigrafi Çizelgesi ( ölçeksiz) ŞEKİL 1: 10

19 Amonos Dağlarının Yalınlaştırılmış Jeolojik Haritası ( 1/ ölçekli haritadan ) HARİTA 5: 11

20 A.5.1 Metamorfizma ve Mağmatizma Hatay İlinin Antakya-İskenderun asfaltının 18.kilometresinde Serinyol kasabasının doğusunda Amik Ovası, batısında ise topografya yükselmekte bazikintrüsif kayaçlardan (serpantin- gabro) ibarettir. Meskün sahaya doğru endezitik bazaltlara geçiş görülür. Bu mağmatik kayaçlar ile alüvyon saha arasında ince şerit halinde marn ve kireç taşları yer alır. Bölgenin düzlük kısmı çakıl kum ve kil ardalanmasından meydana gelen alüvyondan oluşmuştur. Antakya da ana zemin neojen yaşlı marn ve kil tabakalarından oluşmuştur. Tabakalr kuzeybatı doğrultusunda derece güney batıya eğimlidir. Üzerlerinde bazı yerlerde 1-2m kalınlığında yamaç molozu dolgusu yer alır. A.5.2 Tektonik ve Paleocoğrafya Bölgede Mezozoik, Senozoik ve Kuvarterner yaşlı çökeller ile miyosen yaşlı çökel birimleri ile Kuvarterner yaşlı alüvyonlar yer alır. Yerleşim yaşı Kretase olan allaktan birim Kızıldağ Ofiyolit serisi ultrabazik ve bazik kayaç topluluıklarından oluşur. Seri KD- GB uzanımı 720 km 2 lik bir alanı kapsar. Bu temel birim üzerinde ise volkana sedimentler oluşan ve içerisinde değişik kayaçların bloklarını içeren karmaşık seri yer alır. Mezozoik birimler üzerine yaşlı kumtaşı- killi kireçtaşı, Eosen yaşlı, kireçtaşı- kumlu kireçtaşıçörtlü kireçtaşı, miosen yaşlı, konglomera-kumtaşı, kumtaşı- killi kireçtaşı- marn kiltaşı, kumtaşı killi kireçtaşı-marn kiltaşı olarak temsil edilir. Kuvaterner ise alüvyonla temsil edilir. Ofiyolitik seri, üst monto ve okyanus kabuğu kökenli bazik ve ultrabazik kayaçlardan oluşan Kızıldağ Ofiyolitleri ve ofiyolitin en üst seviyesini volkana sedimentlerden oluşur. Ofiyolitler üzerine tektonik dokanakla gelen ve içerisinde volkana sedimetler ile bazik ve ultrabazik kayaç blokları ve değişik boyutlardaki kireçtaşı bloklarından ile kırmızı renkli radyolaritler, bazalt bileşimli volkanik kayaçlar ve tüflerden oluşan karmaşık seri inceleme alanında Anyakya güneyinde Yayladağı civarında geniş dağılım sunar. Kırmızı ve yeşil rengi ile kolayca ayırt edilebilir. Konglomera heterojen bir konglomera olup çakılları iyi yuvarlaklaşmış ve çimentosu kalsiyum karbonattır. Bölgede yer alan Amanoz Dağları batıdan doğuya faylarla bloklaştırılmıştır. Bu faylar aynı zamanda ultrabaziklerin çıkış yollarını oluşturmaktadır. Amanosların doğu kenarı bir orojenik çöküntü havzasıdır. Güneyde K-G uzanımlı ultrabazik intrüzüyonları daha sonra (İB-KI) doğrultulu yönü takip ederek Maraş, Gölbaşı istikametinde uzanmaktadır. Karasu vadisi ve Amik ovası bu çöküntü havzasının güney kesimlerini oluşturur. Çökmeler fliş tektoniğini meydana getiren harejetlerden ve mağmatik olaylardan sonra meydana gelmiştir. Orjenik zonda Kretaseden önce oluşmaya başlayan faylar, Eosenden sonra Alpin hareketleriyle ve post- miyonsen çökmelerle büyümüşlerdir. Bölgede yer alan genç bazalt akıntılarının fay hatları üzerinde bulunması tektonik olayları uzun jeolojik devirlerde devam ettiğini göstermektedir. 12

21 (A) COĞRAFİ KAPSAM KAYNAK DSİ. Şube Müdürlüğü İl Turizm Müdürlüğü Envanteri Köy Hizmetleri İl Müdürlüğü Araştırmacı -Yazar Mehmet TEKİN ( Hatay Valiliği Web sitesi) 13

22 Bölüm B DOĞAL KAYNAKLAR B.1. ENERJİ KAYNAKLARI B.1.1. Güneş Hatay ve çevresinde yıllık güneşlenme süresi saat arasındadır. Hatay İl Merkezinin Güneşlenme Süresinin Aylık Ortalaması (Meteoroloji Genel Müd.1998) Hatay İl Merkezinin Sıcaklık Ortalamaları (Meteoroloji İl Müd.Verileri 2002) Aylar Güneşlenme süresi (saat /gün) Ocak 3.15 Şubat 4.18 Mart 5.54 Nisan 7.51 Mayıs 9.18 Haziran 9.58 Temmuz 11.3 Ağustos Eylül 9.59 Ekim 6.52 Kasım 4.15 Aralık 3.06 Yıllık Ortalama 7.15 Aylar MAX C o MİN C o HAVA C o Ocak 11,8 3,3 7,0 Şubat 18,0 7,5 12,4 Mart 19,9 9,7 14,2 Nisan 20,8 13,2 16,6 Mayıs 25,8 16,8 21,1 Haziran 30,3 21,3 25,5 Temmuz 32,4 25,4 28,2 Ağustos 31,9 25,0 27,8 Eylül 31,1 21,7 25,6 Ekim 28,9 16,4 22,0 Kasım 22,8 10,7 15,6 Aralık 12,3 4,6 7,8 TABLO 1: TABLO 2: 14

23 B.1.2. Su Gücü İlimiz de 17 GWh/yıl hidroelektrik enerji üretimi yapılmaktadır.bunun 15 GWh/yıl lık miktarı DEFNE-HARBİYE H.E.S den,2 GWh/yıl ise DÖRTYOL-KUZUCULU H.E.S. üretilmektedir. Hatay İli Akarsuları (D.S.İ. Bölge Müd.2002) AKARSU Asi Nehri Afrin Nehri Karasu Nehri Muratpaşa Çayı ORTALAMA DEBİSİ 2900 hm 3 / yıl 19,6 m 3 / sn 1,65 m 3 / sn 100x10 6 m 3 / yıl TABLO 3: Yandaki tablo haricinde irili ufaklı diğer akarsular şunlardır: Büyükkaraçay,Küçükkaraçay,Çokak,Mengüliye,Derseden,Çekmece,Kadınlar,Kavaslı,Tülel,Harim,Kus eyr,soğuksu,felit,favar ve Düver çayları.bu akarsuların yıllık debi miktarları bilinmemektedir. B.1.3. Kömür Hatay ili sınırları içerisinde kömür rezervleri bulunmamaktadır. B.1.4. Doğalgaz Hatay ili sınırları içerisinde doğalgaz rezervleri bulunmamaktadır. 15

24 B.1.5. Rüzgar İlimizde hakim rüzgar Güneybatı (SW) yönündedir.ilimizde rüzgar enerjisinden yararlanılmamaktadır. HATAY İli İçin Aylara göre 46 yıllık Rüzgar Hızı Ortalamaları (m.sec.) (Meteoroloji İl Müd.Verileri 2002) AYLAR YILLIK SON 46 YILLIK TABLO 4: ANTAKYA için Aylara göre 27 yıllık Rüzgar Hızı Ortalamaları (m.sec.) (Meteoroloji İl Müd.Verileri 2002) AYLAR YILLIK SON 27 YILLIK TABLO 5: İSKENDERUN için Aylara göre 31 yıllık Rüzgar Hızı Ortalamaları(m.sec.) (Meteoroloji İl Müd.Verileri 2002) AYLAR YILLIK SON 31 YILLIK TABLO 6:

25 B.1.6. Biyomas ( Biyogaz,Odun,Tezek) İlimizde Biyogaz ve Biyomas üretim ve tüketimine ait çalışma mevcut değildir. Odun : İlimiz'in (DörtyolOrman İşletme Müdürlüğü hariç) yıllık odun tüketim miktarı ster'dir. Antakya Orman İşletme Müdürlüğünün yıllık odun üretimi bin ster'dir. Bu nedenle Hatay ili odun açığını, Türkiye'nin muhtelif Devlet orman İşletme Müdürlüklerinden ve zeytin odunlarından karşılar Tüketilen Odun Cinsi : a) İbreli ormanlardan, kızılçam, karaçam odunu b) Yapraklı ormanlardan meşe, kayın, gürgen, sandal odunu c) Okaliptüs (sılfato) odunu d) Zeytin ve meyve odunu e) Prina odunu (kırılmış zeytin çekirdek presi) B.1.7. Petrol İlimiz sınırları içinde petrol rezervi mevcut değildir B.1.8. Jeotermal Sahalar Erzin Başlamış Kaplıcaları ve Şifalı Suları : İl sınırları içinde Erzin ilçesinde içme ve kaplıca bulunmaktadır. İçmelerde su saniyede 0.2 lt çıkmakta olup sıcaklığı 24 OC' dır. Hem içme hem de banyo uygulamalarında kullanılan su, karaciğer, safra kesesi, mide, bağırsak, pankreas, metabolizma hastalıkları ve diabet hastalıklarında olumlu etkiler yapmaktadır. Yine Erzin ilçesi Başlamış köyünde, debisi 0.2 It i sn olan suların sıcaklığı 22 C'dir. Bu su, hem içme hem de banyo amacıyla kullanılmakta olup, birçok hastalığa iyi geldiği belirtilmektedir. Reyhanlı Hamamat Kaplıcaları : Reyhanlı-Kırıkhan karayolu üzerinde bulunan Hamamat kaplıcaları Özel İdare Müdürlüğü tarafından yeniden yapılarak modern bir yapıya kavuşmuş bulunmaktadır.yörenin en büyük kaplıcası olup,bir çok hastalığa iyi geldiği söylenmektedir. 17

26 B.2. FLORA VE FAUNA B.2.1. Ormanlar Hatay İlinde toplam hektarlık orman alanı mevcut olup,bu rakam genel alan dilimi içerisinde % 39 luk kısmı oluşturmaktadır Ormanlık alanların büyük bir kısmı Amanos Dağlarında yer almaktadır ve bu ormanların ağırlıklı bir bölümünü kızıl çam ağaç türü oluşturmaktadır.bununla birlikte ormanlarımızı oluşturan asli ağaç türleri ;Karaçam,Göknar,Sedir,Kayın,Meşe ve Gürgen türlerinden oluşmaktadır.tali ve endemik türlerle birlikte Amanos dağlarında 3000 çeşidin üzerinde bitki türü olduğu saptanmıştır. B.2.2. Çayır ve Mera Bölge İl sınırları içinde ha alanı çayır-meralar oluşturmaktadır. Tarım Alanı 2001 yılında Hatay ve Alt Bölgelerinde Arazilerin Dağılımı Hatay Tarım İl Müd Orman ve Fundalık Çayır Mera Diğer Araziler Yüzölçümü I.Alt Bölge II.Alt Bölge III.Alt Bölge IV.Alt Bölge HATAY TABLO 7: tarım alanı orman fidanlık çayır mera diğer GRAFİK 1: 6: 18

27 B.2.3. Sulak Alanlar Hatay il sınırları içerisinde bulunan sulak alanların toplamı hektardır. Su Kaynaklarının Yüz Ölçümleri D.S.İ.6.Bölge Müd Sulak Alan Büyüklük(ha) Balıklı Göl 350 Cüdeyde Gölü 20 Baraj rezevuarları 430 Gölet Rezervuarları yüzeyi 10 Asi Nehri ve kolları 844 TABLO 8: balıklı göl cüdeyde gölü baraj rez. gölet.rez asi ve kolları GRAFİK 2 6: B.2.4. Endemik Bitkiler Amonos Dağları endemik bitkiler bakımından oldukça zengin yöredir.ilimizde bulunan belli başlı endemik bitkiler flora fauna bölümünde verilmiştir B.2.5. Fauna ve Endemik Hayvanlar Flora fauna bölümünde verilmiştir. 19

28 B.2.6. Milli Parklar,Tabiat Parkları,Tabiat Anıtı ve Tabiatı Koruma Alanları İlimizde milli park, tabiat parkı ve koruma alanı bulunmamaktadır. B.3. TOPRAK Hatay iline ait "Genetik Sınıflandırma" sistemine göre toprak kuşakları; 1- Alüvüyal Topraklar : Yüzey sularının tabanıarında veya tesir sahalarında akarsular tarafından taşınarak yığılmış bulunan genç sedimentler üzerinde yer alan; düz, düze yakın meyile sahip, (A) C profilli, azona! genç topraklardır. Muhtelif zamanlarda gelen sedimantasyonun şiddetine göre toprak profili ekseriya çeşitli tabakalara sahiptir. Üst toprak alt toprağa belirsiz olarak geçer. Üzerinden uzun yıllar geçmiş olanlarında hafif kireç yıkanması mevcut olabilir. Akarsuların meydana getirdiği oldukça geniş alüviyal selovalarında ırmak yatağından uzaklaştıkça topraklar bünye, drenaj ve topografya bakımından farklılıklar gösterirler. Buna göre topraklara nehir sırtı, sırt ardı toprakları gibi isimler verilir. Toprak drenajının kifayetsiz olduğu kesimlerde alt tabakalar genellikle yaş olup, ekseriya muayyen derinliklerde redüksiyon horizonuna (gley) tesadüf edilir. Bazı alüviyal ovalar üzerine her sene yukarı havzalarda yeni sedementler olabilir. Havzalarda alınan çeşitli muhafaza tedbirleri neticesinde sedimantasyonun şiddeti azaltılabilir. İklim drenaj ve kullanma tarzına göre organik madde miktarları geniş bir değişiklik gösterir. Bu topraklar üzerine sediment yolu ile bugün bile muhtelif kalınlıklarda yeni yeni çok genç ilave katlar da gelebilir. Azanol topraklar olması hesabiyle özel bir iklim tipi vejetasyonu yoktur. Her iklim tipi ayrı bir vejetasyona sahip olabilir. ilde alüviyal arazilerin yanında cüzi bir miktarda Hidromorfik Alüviyal arazi yer almaktadır. Bu araziler devamlı su duran, su sızan veya etraftan sık sık su alan; uzun süre yaş kalan alüviyal arazi niteliğindedir. Basit drenaj tedbirleri ile çayır, suyu seven ağaç cinsleri veya yem bitkileri yetiştiriciliği yapılabilir. Fazla suya maruz kalmaları halinde uzun süre batak durumundadırlar. 2- Kırmızı Kahverengi Akdeniz Topraklar : Bu topraklar esas itibariyle Kırmızı Akdeniz ve Kahverengi Akdeniz topraklarının karışık halidir. ABC profiline sahip topraklardır. A 1 horizonu iyi gelişmiş orta derecede organik Imdde ile iyice karışınıştır. Zayıf bir A 2 horizonu da görülebilir. A 1 horizonu kırmızı veya kahverengi, köşeli blok ve prizmatik yapıya haiz, bünyesel B horizonu içine tedricen geçer. B horizonundaki bünyesel ped yüzeylerinde taşınarak gelen kil zararları görülür. Killer illit ve kaolen grubuna dahildir. Baz satürisyonu % 35'den fazladır ve bu miktar derinlik arttıkça daha da artar. Kurak mevsimlerde A ve B horizonu sert bir hal alır. Bu penler demir silikat penleri olabilir. Tabii vejetasyon; ot, makiler ve muhtelif orman ağaçlarıdır. Kurak mevsimli, hümid ve sabhümid iklimierde görülür. Toprak yılın birçok ayında kurudur. Fakat serin devrelerdeki yağışlı mevsimlerde rutubetlidir. Yıllık ortalama yağış mm. dir. 20

29 Ana madde esas olarak sert kalker, ayrıca hafif dağlık bölgelerde granit, kil taşı, muhtelif metamorfıkler, kristal kayalar, filiş, kireç taşı; alçak yayla ve ovalarda bazik karakterli andeztik, desitik ve bazaltik kayalar, granit, kil taşı, çimentotaşınış kum taşı ve konglomera, mamlı depozitler muhtelif sediment kayalar çakıllı kumlu killi genç sedimentler ve kumlu kil taşlarıdır. 3- Kırmızı Akdeniz Topraklar : ABC horizonlu topraklardır. Akdeniz iklim bölgesindeki kireç kayaları üzerinde 600 mm. veya daha fazla yağış altında teşekkül eden koyu kırmızı renkli toprkalardır. Bazı hallerde kalkersiz ana madde üzerinde oluşabilirler. B horizonu bünyeseldir ve ped yüzeylerindeki kilin baz satürasyonu % 40'dan fazladır. Renk yüksek kromaya sahiptir. (kırmızı veya sarı) Bazı satürasyonu derinlikle daha da artmaktadır. B horizonunda yapı, blok veya prizmatik, ped yüzeylerinde veya boşluklarda kalan killer görülülebilir. B horizonundaki dominat killer 2: 1 tipindeki silikat killerdir. Muhtelif derinliklere sahip topraklardır. Tabii vejetasyon ot, makiler ve muhtelif ağaçlardır. Kurak mevsimli, hümid ve sabhümid iklimierde görülür. Toprak yılın birçok ayında kurudur. Fakat serin devrelerdeki yağışlı mevsimlerde rutubetlidir. Yıllık ortalama yağış mm. dir. Ana madde esas olarak sert kalker, kireç taşı, dolomit, kalkerli kum taşı, kalkerli kum ve kireçtaşı, mercan kireç kayası, kalkerli konglomera; kısmen de kil taşı ve volkanik kayalardır. 4 - Kolüviyal Topraklar : Yüzeysel akım1a veya yan derelerin kısa mesafelerden taşıyarak eğimin azalmış olduğu yerlerde depo ettikleri materyallerin meydana getirdiği genç (A) C profil topraklarıdır. Toprak karakterleri daha ziyade civarındaki yüksek arazi topraklarının karakterlerine benzemektedir. Yağış şiddetine ve eğimin derecesine göre muhtelif parça büyüklerini havikatlar ihtiva ederler. Bu katlar, alüviyal topraklar gibi birbirine paralelolmayıp heterojendir. Dik yamaçların eteklerinde ve vadi boğazlarında bulunurlar. Daha ziyade az topraklı kaba taş ve moloz1arı ihtiva ederler. yüzeysel akımın hızı azaldığı nisbetteparçalarında çapları küçülmekte ve hatta alüviyal toprak parça büyüklüğüne eşit olmaktadır. Böylece tabii eğimin çok azaldığı yerlerde kolüviyal ve alüviyal topraklar birbirlerine geçişli olarak karışırlar. Kolüviyal topraklar % 2'den fazla olmak şartı ile mutlak bir eğime sahiptirler. Ancak, bilhassa sulu tarım yapılan sahalarda uzun seneler tesviye gayesi ile yapılan dikkatli sürümlerde meylin % 2'den aşağı düşmesiyle; düz veya düze yakın bir eğim görülebilir. Sık sık değişebilen meyillerin meydana getirdiği dalgalı topografyadan ziyade gittikçe artan mütecanis meyle sahip bir topografya arz ederler. Meylin bu artışı materyalin geldiği cihete doğrudur. Kolüviyal topraklarda asli renk tamamen neşet ettiği ana materyale bağlıdır. Alüviyallere, sulu ziraat sahalarındaki üst toprak hariç, hiçbir zaman drenaj v.s. sebeplerden değişme göstermez. Reaksiyon keza konup geldiği ana materyalin aynı veya benzeridir. Profillerdeki çakılların tabiatı da kopup geldiği ana materyalin tabiatının aynı olması ile birlikte mesafenin kısalığı sebebiyle yuvarlaklaşamamıştır. Köşelilik arz eder. Bu topraklar meyil ve bünye sebebiyle genellikle iyi drenajlı (dahili) olup; bunun bir neticesi olarak tuzluluk ve tuz terakümü göstermezler. Mevcut problemleri bünyelerinin kaba oluşları, taşlılıkları, meyle sahip olmaları ve taşkına maruz kalmalarıdır. 21

30 5 - Kahverengi Orman Toprakları : İnterzona! toprakların kalsimorfik grubuna dahilolması sebebiyle karakteristik özelliği yüksek derecede kireç muhtevasına sahip ana madde üzerinde gelişmesidir. Bulunduğu bölgelerin zonal topraklarına nazaran çok zayıf gelişmiş horizonlara sahiptir. (A. (B).C horizonları mevcut olup bunlar birbirlerine tedrici olarak geçiş yapar. A horizonu iyi teşekkül etmiş olduğundan açıkça görülür. Gözenekli veya granüler yapı arz eder. A horizonundaki organik madde mull formundadır. Yani; mineral madde ile iyice karışmış durumdadır. ph'sı genellikle kalev, nadiren nötrdür, renk kahverengidir. B horizonu granürler veya yuvarlak köşeli blok yapıda ve kahverengidir. (B) horizonunun kil muhtevası C horizonundaki silikat kil minareıleri dominant olarak illit ve zayıf kristalize olmuş kaolinitdir. (B) horizonundaki killerin baz satüfasyonu orta veya yüksektir.) (% 60'dan fazla.) (B) horizonunun aşağı kısımlarında CaC03 bulunur. Derinlik ekseriya cm. arasındadır. Tabii vejetasyon yaprağını döken ağaçlar ve çalılardır. iklim, kurak mevsimi bulunan ılık hümid ve sabhümid bölgelerdir. Ortalama yıllık yağış mm. dir. Ana madde; ph değerleri asit veya alkali olmakla beraber, çoğunlukla alkali görülen kireçce zengin kil taşları, mikaşistler ve gnaysdır. 6- Kalkersiz Kahverengi Orman Toprakları: A (B) C profiline sahip topraklardır. A horizonu iyi teşekkül etmiş gözenekli yapı arz eder. A horizonundaki organik madde genellikle asit karakterli olup minarel kısmından ayrı veya çok az bir karışma gösterir. (B) horizonu zayıfteşekkül etmiş kahverengi veya koyu kahverengiden granürler veya yuvarlak köşeli blok yapıdadır. (B) horizonunda kil birikmesi yok veya pek azdır. (B) horizonunun baz satürasyonu ortadan yavaşa doğru değişir ( % 60 dan az )Profilin aşagılarına dogru gittikçe Silikat killeri kaolin veya illit grubundadır. Horizon hudutları geçişli ve tedricidir. Derinlikleri normalolarak cm. arasındadır. Tabii vejetasyon esas olarak yaprağını döken orman ağaçlarıdır. İklim, kuru mevsimi olmayan ılık hümid bölgeleridir. Yıllık ortalama yağış mm. dir. Ana madde moisen ve pliosene ait kumlu killi veya çakıllı depozitlerden ibarettir. 7 - Bazaltik Topraklar : Bu toprakların özellikleri aynı iklim şartları altında kireç taşı üzerinde teşekkül etmiş olan Kahverengi ve Kırmızı Kahverengi topraklara oldukça benzerlik gösterir. Genellikle orta derin profile sahip olan bazahik topraklar, ağır killi olup, iyi bir profil teşekkülü göstermezler. A horizonunun yapısı granürlerden blok yapıya kadar değişir. B horizonu genellikle A horizonundan daha ince bünyeli ve blok yapılıdır. Fiziksel özellikleri kalker üzerinde teşekkül etmiş o lan topraklardan daha iyi değildir. Bazaltik topraklar çok kere kireçsizdir. Reaksiyon nötr ile kalevi arasıdır. Organik madde muhtevaları oldukça azdır. Değişebilir katyon kapasiteleri orta - yüksektir. Esas değişebilir katyon kalsiyumdur. Su tutma kapasiteleri yüksek olan bu toprakların diğer fiziksel karakterleri pek iyi olmadığından verimlilik düşüktür. Sulu veya kuru şartlarda meyve bahçesi veya tarla bitkileri yetiştiriciliği yapılabilmektedir. Kesif sürüm isteyen kullanımlarda taşlardan temizlenmesi gereklidir. 22

31 8 - Bazı Arazi Tipleri Kumlu Çakıllı Molozlu Irmak Taşkın Yatakları : Irmakların taşkın yataklarındaki kumlu, çakıllı, molozlu materyalin bulunduğu sahaları kapsamına alır. Bu sahalar yağışların az olduğu yaz aylarında görülür. Yağışların fazla olduğu devrelerde ise ırmak yatağı, yani akış sahası olan bu yerlerde akan su İnce toprak materyalini devamlı yıkadığından toprak materyali bulunmaz. Bu sebeple bu kabil sahalara ırmak yıkantısı da (R w) diyebiliriz. Vejetasyondan yoksundur. AKK sınıflanmasında vm. sınıf arazi karakteri arz ederler. Irmak taşkın yatağı dışında görülecek kumlu çakıllı sahalar bu sınıfta dahil edilmeyip, alüviyal topraklarda mütalaa edilmektedir. 9 - Sahil Kumulları : Herhangi bir toprak developmanı bulunmayan ve bu sebeple arazi tipi olarak rüzgar olmak üzere, kısmen de dalga hareketleri ile taşınarak muayyen sahalara depo edilmiş kum1ardan ibarettir. Topoğrafyaları ondüleli veya tepeliktir. Çoğunlukla fazla rüzgara maruz kalmaları sebebiyle kum1ar hareket ettiğinden sabit bir vejetasyon göstermediği gibi bilhassa iklimin (Yağış ve Isı) kiyafetsiz olduğu yerlerde ziraate elverişli olabilir. Keza bazıkumullarda bilhassa deniz ve göl yakınlarındaki çukurlarda yer aldığında, taban suyu bulunduğu gibi; bunun bir neticesi olarak da kuvvetli bir vejetasyon da görülebilir Çıplak Kaya ve Molozlar : Üzerinde toprak katı bulunmadığından dolayı herhangi bir toprak developmanı söz konusu olmayan ve bu sebeple arazi tipi olarak mütalaa edilen, parçalanmamış veya kısmen parçalanmış sert kaya veya taşlarla kaplı sahalardır. Bu kaya ve taşlarla kalkerli veya kalkersiz, jipsli ve tuzlu olabildiği gibi volkanik, tortul ve metamorfik menşeyli de olabilir. Tarımsızda hiçbir işe yaramayan bu araziler arazi kullanma kabiliyeti yönünden vm. sınıftır. Bu duruma göre ziraat orman ve meracılıkta kullanılmayan; ancak av sahası, maden, taş ocağı v.s. olarak kullanılabilecek sahalardır. Bu tip arazilerde bazı hallerde kaya ve taşların çatlaklarında tutunarak bu çatlaklardaki mevcut topraklardan faydalanarak gelişen çok seyrek orman ağaçları çalı ve otlar bulunabilir. Fakat genellikle vejetasyondan yoksundur. 23

32 B.4. SU KAYNAKLARI B.4.1. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar İlimizde içme suyu yer altı kaynaklarından temin edilmektedir. Tahta Köprü Barajı : 47 metre yüksekliğinde ve toprak dolgu tipindedir. Yeri : Hassa - Kilis karayolu üzerinde Hassa'dan itibaren 20 km'dir. Amacı : Sulama ve taşkın koruma Göl Hacmi: m3 ve yağışların meydana getirdiği yan derelerdir. Yarseli Barajı : Yeri : Demir köprü (Avsuyu köyü yakınında) Antakya'nın 30 km doğusunda Amacı : Sulama amaçlıdır. Tipi : Toprak dolgu. Göl hacmi: m3 Sulama sahası: Ha (Net saha) Yüzölçümü: km1 Baraj Yarseli deresi üzerinde kurulmuş ancak; Yarseli deresi istenilen su akışını sağlayamadığından, Baraj gölünde Asi Nehri üzerinde kurulan pompalarla su terfi ettirilerek yeterli su depolanmaktadır. B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları İlimizde yeraltı suyu rezervi 346 hm 3 / yıl olarak belirlenmiştir. Yeraltı (YAS) kaynaklarından sulanan ha sahasının ha DSİ Mutasavver projelerinin gerçekleşmesiyle cazibeli hale dönüştürülecek ve neticede YAS' dan sulanan saha 1295 ha'a düşecektir. Emniyetli olarak kullanılabilir yıllık su (hm 3 / yıl ) TABLO 9: Fiili tüketilen su (hm 3 / yıl ) Su kaynağı Harbiye Kaynağı Mazmanlı Kaynakları Yeri Debisi (lt/sn) Kullanım Harbiye 492 Antakya/Harbiye ve Köylere İçme suyu Hassa/Aktepe 800 Karasu Nehrine akmakta Hatay İli Yer altı su potansiyeli D.S.İ.6.Bölge Müd Bağlama Kaynağı Batıayaz Kaynakları Maraşboğazı Musa Dağı 70 Yakın Köylerin içme suları TABLO 10: Hamda Kaynağı 24 Çayırgah 250 -

33 B.4.3. Akarsular Türkiye'nin 26 akarsu havzasından biri olan Asi havzası Hatay ili sınırları içerisinde bulunmaktadır. İlimizde bulunan en önemli akarsu Asi Nehridir. Hatay İli Akarsuları KARASU NEHRİ AFRİN ÇAYI ASİ NEHRİ HARİTA 6: 25

34 Asi Nehri : Lübnan'ın Elbekaa vadisinden Çıkıp Suriye'yi geçtikten sonra Etun yöresinde Türkiye'ye girer. Küçük Asi ile birleşerek Samandağı'nda bir delta oluşturup Akdeniz'e dökülür. Asi Nehri'nİn yıllık su potansiyeli 2900 bm3 / yıl, debisi 5.04 m 3 / sn' dir. Sulama amaçlı kullanıldığından yaz aylarında tamamen kurumaktadır. Türkiye sınırları içindeki uzunluğu 94 km'dir. Karasu : Kahramanmaraş ilinin Akçadağ ve Kartal dağ eteklerinden doğar, güneye doğru akar ve bugün kurutulmuş olan Amik Gölü yatağında Afrin Çayı ile birleşir. Uzunluğu 116 km.dir. Yıllık ortalama debisi: 1.65 m 3 / sn'dir. İl hudutları içindeki uzunluğu 77 km'dir. Eğri geçişte başlar, Zülüflühan köyünde küçük Asi ile birleşir. Afrin çayı : Gaziantep ili Saf dağlarından doğan Afrin çayı Karasu ile birleşir. Uzunluğu 160 km; ortalama yıllık debisi: m 3 / sn'dir. İl toprakları içindeki uzunluğu 24 km.dir. Davutpaşa köyünden başlar, Zülüf1ühan köyünde küçük Asi ile birleşir. B.4.4. Göller ve Göletler Havzada bulunan ve günümüzde göl niteliği kalmamış yada göl olmaktan çıkmak üzere olan birkaç göl dışında,halen göl niteliği taşıyan birkaç gölden söz etmek mümkündür.bu göllerde tıpkı Amik Gölü gibi jeolojik çöküntü ve grabenler sonucu oluşmuşlardır. Kurutulmadan ön-ce en büyük göl Amik Gölü idi,16 km uzunluğunda 10 km genişliğinde olan bu gölün 1980 lerin başında kurutma çalışmaları bitirilmiş ve su altındaki topraklar tarıma açılmıştır. Yenişehir Gölünden Görünüm 26

35 Büyüklük sırasına göre ilimizde bulunan belli başlı göller D.S.İ.6.Bölge Müd İsmi Yüzölçüm(m 2 ) Yeri Şuan ki durum Bağlama Gölü Maraşboğazı köyü Kurutuldu Cüdeyde Gölü Reyhanlı Mevcut Yenişehir Gölü Reyhanlı Mevcut Gölbaşı (Balıklı) Göl Kırıkhan Mevcut Amik Gölü (ha) Amik ovası Kurutuldu Pınarbaşı Gölü - Reyhanlı Mevcut TABLO 11: Ballıöz Göleti : Barbarlı Çayı üzerinde kurulmuş sulama göleti. Hassa Dermek Göleti : Deliçay üzerinde kurulmuş sulama göleti. Samandağ Karamanlı Göleti : Bulanık-Ördek ve Küçük Karaçay derelerinin suları ile beslenen sulama göleti. B.5. MİNERAL KAYNAKLAR AR I.Madencilik başlığı altında ayrıntılı olarak incelenmiştir. 27

36 1999 Çevre Durum Raporu DSİ Antakya Şube Müd. Orman İşletme Müd. İl Çevre ve Orman Müd. (B) DOĞAL KAYNAKLAR KAYNAK 28

37 Bölüm C HAVA(ATMOSFER VE İKLİM ) C.1. İKLİM HAVA İlimizde yazlar sıcak ve kurak, kışlar ise ılık ve yağışlı geçen Akdeniz İklimi hakimdir. İç kesimlere doğru gidildikçe biraz sertleşmektedir. Yıllık yağış ortalaması mm'dir. Yıllık sıcaklık ortalaması 18 O C dir. Ortalama nispi nem: % 67 civarındadır. Hakim rüzgar SW (güney batı) yönünden esen rüzgardır. C.1.1 Doğal Değişkenler C Rüzgar Dogu Akdeniz'de rüzgar kış aylarında (NE) Kuzey Doğu, Yaz aylarında (SSW) Güney,Güney Batı olarak esmektedir. Yaz rüzgarlarının Hatay ve çevresi için serinletici etkisi vardır. İlkbahar mevsimi yer rüzgarları Güney Batıdan 3600 saat esmekte,kuzey Doğudan 1500 saat, ortalama hızı 0,2,107 m/s dir. Yaz mevsimi yer rüzgarları Güney Batıdan 6000 saat eser,ortalama hızı 0,2,10,8 m/s arasındadır. Sonbahar mevsimi yer rüzgarları Güney ve Güney Batıdan 5400 saat,kuzey Doğudan 2100 saat esmekte, hızı 0,2,10,8 m/s arasındadır. Kış mevsimi Kuzey Doğudan esmektedir, hızı 0,2,10,7 m/s arasındadır. HATAY ili için Aylara göre 46 yıllık Rüzgar Hızı Ortalamaları (m.sec.) (Meteoroloji İl Müd.Verileri 2002) AYLAR YILLIK SON 46 YILLIK TABLO 12:

38 ANTAKYA için Aylara göre 27 yıllık Rüzgar Hızı Ortalamaları (m.sec.) (Meteoroloji İl Müd.Verileri 2002) AYLAR YILLIK SON 27 YILLIK TABLO 13: İSKENDERUN için Aylara göre 31 yıllık Rüzgar Hızı Ortalamaları(m.sec.) (Meteoroloji İl Müd.Verileri 2002) AYLAR YILLIK SON 31 YILLIK TABLO 14: C Basınç Aylık Ortalama Basınç Değişiklik Sebepleri: Akdeniz üzerinde hareket eden hava kütleleri nedeniyle düşüş ve yükselişler görülür. Yıllık Ortalama Basınç Değişikliği : ila mb. Arasında seyreder. Basıncın En Yüksek Olduğu Ayla :Ocak-Şubat-Mart-Eylül-Ekim- Kasım aylandır. Basıncın En Düşük Olduğu Aylar :Nisan -Mayıs-Haziran- Temmuz Ağustos Ayları Hatay ilinde ortalama yıllık basınç 1001 mb. Aylara göre en yüksek, en düşük ve ortalama basınç değerleri aşağıda verilmiştir. ANTAKYA AYLAR YILLIK ORTALAMA 1006,5 1005,0 1002,6 1001,1 999,9 997,2 993,4 994,3 998,8 1003,7 1006,4 1007,4 1001,4 EN YÜK. 1020,8 1022,4 1024,2 1006,1 1011,0 1006,8 1007,0 1004,5 1007,5 1015,3 1023,5 1022,8 1024,2 EN DÜŞ. 984,8 981,3 982,4 987,5 988,4 988,1 986,7 998,2 990,5 990,5 986,5 983,9 981,3 TABLO 15: İSKENDERUN AYLAR YILLIK ORTALAMA 1016,4 1015,6 1013,6 1012,6 1011,5 1009,1 1005,6 1006,3 1010,2 1014,4 1016,7 1017, EN YÜK. 1031,8 1033,1 1029,5 1024,8 1021,1 1019,0 1014,9 1017,5 1021,9 1025,0 1032,3 1031, EN DÜŞ. 995,9 991,8 997,9 999,0 992,2 100,4 998,1 998,9 1001,1 1000,0 997,5 996,3 991 TABLO 16: * Yukarıda belirtilen değerler yılları arasında olmak üzere 25 yıllık rasat süresini kapsamaktadır. 30

39 C Nem Nemin en fazla olduğu aylar: Ocak-Şubat-Mart-Nisan-Mayıs-Haziran- Temmuz- Ağustos aylarıdır. Nemin en az olduğu aylar: Eylül-Ekim-Kasım -Aralık aylarıdır. Hatay İli nispi nem ortalaması. Meteoroloji Bölge Müd. AYLAR YILLIK ,3 76,4 73,7 71,1 67,5 69,2 75,5 76,3 75,6 71,7 72,5 85,4 74, ,5 68,3 67,9 73,3 67,6 63,4 66,2 67,4 65,7 62,4 67,7 70,2 67,9 TABLO 17: C Sıcaklık Uzun yıllar ortalama sıcaklık dağılışı :Doğu Akdeniz Bölgesi için C tesbit edilmiştir. Maksimum sıcaklık Ağustos ayı 34.0 C kaydedilmiş, Minimum sıcaklık Aralık ve Ocak aylarına rastlar, 2.0 C olmuştur. En düşük sıcaklık yüksek ve iç kesimlerde sıfırın altında -4,-10 derece arasında değişmektedir. Hatay ve ilçelerinde yıllık sıcaklık ortalaması 16 C ve daha fazla tespit edilmiştir. Hatay İl Merkezinin Güneşlenme Süresinin Aylık Ortalaması (Meteoroloji Genel Müd.1998) Hatay İl Merkezinin Sıcaklık Ortalamaları (Meteoroloji İl Müd.Verileri 2002) Güneşlenme süresi Aylar (saat /gün) Ocak 3.15 Şubat 4.18 Mart 5.54 Nisan 7.51 Mayıs 9.18 Haziran 9.58 Temmuz 11.3 Ağustos Eylül 9.59 Ekim 6.52 Kasım 4.15 Aralık 3.06 Yıllık Ortalama 7.15 Aylar MAX C o MİN C o HAVA C o Ocak 11,8 3,3 7,0 Şubat 18,0 7,5 12,4 Mart 19,9 9,7 14,2 Nisan 20,8 13,2 16,6 Mayıs 25,8 16,8 21,1 Haziran 30,3 21,3 25,5 Temmuz 32,4 25,4 28,2 Ağustos 31,9 25,0 27,8 Eylül 31,1 21,7 25,6 Ekim 28,9 16,4 22,0 Kasım 22,8 10,7 15,6 Aralık 12,3 4,6 7,8 TABLO 18: TABLO 19: 31

40 C Buharlaşma Hatay ile ilgili böyle bir çalışma bulunamamıştır. C Yağışlar C Yağmur Hatay ve ilçelerinde en çok yağış ilk bahar ve sonbahar aylarında görülmektedir.yaz ayları kurak geçmekte,kış ve sonbahar aylarında yağışlar belirgin olarak artmaktadır. Mart ve Mayıs ayları arasında aşırı yağıştan sel olayları meydana gelmektedir. Doğu Akdeniz bölgesinde yapılan yağış ölçümlerinde kaydedilmiştir.yıllık ortalama yağış mm arasında dır Hatay ili yıllık yağış miktarları (Meteoroloji İl Müd.Verileri 2002) Antakya da mm yağış TABLO 20: 2001 (mm) 2002 (mm) Aylar Ocak 88,4 204,6 Şubat 208,4 92,9 Mart 128,6 163,8 Nisan 54,4 234,2 Mayıs 638,5 11,6 Haziran 0,5 9,0 Temmuz - - Ağustos 1,9 15,2 Eylül 17,8 27,5 Ekim 53,3 30,4 Kasım 113,1 69,2 Aralık 337,0 148, Antakya Merkez sel felaketi C Kar,Dolu,Sis ve Kırağı Hatay ve ilçelerinde yüksek kesimlerde ve denizden uzak alanlarda gözlem yapılmıştır.hiç kar örtüsü olmayan yerler sahil şeritleri olup,yüksek kesimlerde 1-30 cm kar örtüsü gözlenmiştir. Yılık ortalama sisli günler sayısı 1-50 gün arasındadır.kış,ilkbahar ve sonbaharda gözlem yapılmıştır. C Seller Konuyla ilgili bilgi P.1.3 bölümünde verilmiştir. 32

41 C Kuraklık İlimizde Akdeniz iklimi hakim olduğundan yaz ayları kurak geçmektedir. C Mikroklima Konuyla ilgili bilgi mevcut değildir. C.1.2. Yapay Etmenler C Plansız Kentleşme 1950'lerde tarımda makinalaşmanın ve sanayileşmenin başlaması ile ortakçı olarak çalışan köylüler topraktan koparak, kentlere göç etmişlerdir. Bu göçler plansız bir kentleşmeye neden olmuştur. Kentlere göç sonucunda tarım alanlarının bir kısmı yerleşim alanına dönüşmüştür. İlimizde nüfus yoğunluğu oldukça fazladır nüfus sayımına göre ülke genelinde km2'ye 74 kişi düşerken bu sayı Hatay'da 210 kişi olarak hesaplanmıştır. Nüfus dağılımına ilçeler bazında bakıldığında merkez ilçe ve İskenderun'un diğer ilçelere göre oldukça farklı olduğu görülmektedir. İlimizde oturanların yaklaşık yarısı bu iki ilçede yaşamaktadır. C Yeşil Alanların Azalması Kentlerde nüfus yoğunluğunun artması nedeniyle yerleşim yerlerinde yeşil alan oranı gittikçe daralmaktadır. Hatay'ın doğal bitki örtüsünü makiler ve ormanlar oluşturur. Maki türleri, 4-5 metre boyunda, sert ve tüylü yapraklı bitkilerdir. Bunlar 800 m. yükselti kuşağına dek yapılır. Mersin, defne, kısa meşe, kermes, sakız, keçiboynuzu, yabani zeytin, zakkum, alıç, çitlembik, akçameşe, pırnal, meşeleri yörede en çok rastlanan maki türleridir. İl de doğal örtüyü oluşturan ormanlar, Amonos Dağları ile Keldağ da yoğunlaşmaktadır. Amanos Dağlarının denize bakan yamaçlarında, makilik alanlardan sonra, 800 metreden metreye dek, ardıç gibi ibreli ağaçlarla, meşe, kayını kızılcık, kavak, çınar ve tespih gibi yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlar bulunur metrenin üzerinde ibreli ağaçlardan kızılçam, karaçam, sedir, ve yer yer ardıçlardan oluşan geniş orman alanları vardır. Keldağ'ın Akdeniz'e bakan kesimlerinde, yaklaşık 900 metreye dek, maki türü ağaçlardan mersin ve defneler çok yaygındır. Bu yükselti basamağının üzerinde, bazı ibreli ağaçlarla meşe ve kayın gibi yapraklı ağaçlarla meşe ve kayın gibi yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlar başlar. Keldağ doğal bitki örtüsü açısından, Amonos Dağları kadar zengin değildir. 33

42 C Isınmada Kullanılan Yakıtlar HATAY İLİNDE KIŞ DÖNEMİNDE, SATIŞA SUNULACAK YERLİ ve İTHAL,SIVI ve KATI YAKITLARIN ÖZELLİKLERİ, ÜRETİM, PAZARLAMA VE TÜKETİM AŞAMALARINDA UYULMASI ve UYGULANMASINA İLİŞKİN ESASLAR Yakıtın Cinsi Kömür (Taş ve linyit) Temin Edildiği Yer İl Merkezinde Yılları Arasında Evsel Isıtmada ve Sanayide Kullanılan Yakıtların Cinsini (Petrol Ofisi-2001) Kalori (kcal/kg ) Ortalama PM SO x Ağır Metaller Kül Miktarı NO x Tüketim Miktarı (ton) Evsel Isıtmada Tüketilen İthal Kal. Yak. PetrolOfisi Odun İl içi Prina İl içi Tüp Bilinmiyor(hem mutfakta hemde ısınmada kullanılıyor Sanayide Tüketilen TABLO 21: A) KATI YAKITLARLA İLGİLİ ESASLAR: Kış döneminde, ilimizde, sanayi ve ısınma amaçlı tüketilecek yerli ve ithal kömürlerin haiz olmaları gereken özellikler; Isınmada Kullanılacak Yerli Kömürde Aranacak Özellikler: Alt ısıl değer 3000(-200) KCal en az (satışa sunulan) Yanar kükürt % 1.65 max (satışa sunulan ) Boyut mm 18 mm alt max %10 tolerans 200mm üstü % 10 tolerans (Bu standarttaki kömürler tüm yerleşim birimlerinde kullanılabilir. ) TABLO 22: 34

43 Isınma Amaçlı İthal Edilecek Kömürde Aranacak Özellikler : Kükürt (kuru bazda) % 0.9 (max) Alt ısıl değer (orijinalde) 6200 kcal/kg (min) Uçucu Madde (kuru bazda) % ( + 2 tolerans ) Toplam nem (orijinalde) % 10 (max) Kül (kuru bazda) % 14 (max) (+ % 1 tolerans) Boyut mm (18 mm altı ve 150 mm üstü için max % 10 tolerans) TABLO 23: (Bu standarttaki kömürler tüm yerleşim birimlerinde kullanılabilir. ) Sanayi Amaçlı İthal Edilecek Kömürde Aranacak Özellikler : Toplam Nem %10 (+ %1 Tolerans) (max) Uçucu Madde Miktarı (kuru bazda) %36 (+ %1 Tolerans) (max) Toplam Kükürt (kuru bazda) Alt Isıl Değeri Boyut TABLO 24: %1 (max) (+ % 0,1 Tolerans) 6000 Kcal/kg (min) (- 500 Kcal/Kg Tolerans) 0-50 mm Kömür Briketlerinin Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri : Sınıf Kömür Briketi Alt Isıl Değeri 1) 5000 Kcal/Kg (min) Baca Gazına Geçen Kükürt Oranı % 0,8 m/m (max) Düşme Sağlamlığı % 90m/m (min) Aşınma Sağlamlığı % 75 m/m (min) Kırılma Sağlamlığı Yastık veya Yumurta Şekilli 80 Kgf (min) Briketlerde Tabanı Düzgün Geometrik Şekilli 130 Kg/cm 2 (min) Briketlerde Suya Dayanım 2) % 70 (min) Isıl Verimi %75 (min) Duman Emisyon Oranı 8 (g/kg) (max) 1)Bu özellik, orijinal (satışa sunulan ) briket bazındadır. 2) Su geçirmeyen torbalar içerisinde satılan briketlerde bu özellik aranmaz. TABLO 25: Sınıf Kömür Briketi Alt Isıl Değeri 1) 4000 Kcal/Kg (mim) Baca Gazına Geçen Kükürt Oranı % 1,0 m/m (max) Düşme Sağlamlığı % 80m/m (min) Aşınma Sağlamlığı % 65 m/m (min) Kırılma Sağlamlığı Yastık veya Yumurta Şekilli 60 Kgf (min) Briketlerde Tabanı Düzgün Geometrik Şekilli 100 Kg/cm 2 (min) Briketlerde Suya Dayanım 2) % 70 (min) Isıl Verimi %75 (min) Duman Emisyon Oranı 12 (g/kg) (max) 1)Bu özellik, orijinal (satışa sunulan ) briket bazındadır. 2) Su geçirmeyen torbalar içerisinde satılan briketlerde bu özellik aranmaz. TABLO 26: (Bu standarttaki kömürler tüm yerleşim birimlerinde kullanılabilir. ) 35

44 Bağlayıcı olarak; petrol türevi olmayan ve bilimsel olarak insan ve çevre sağlığına zararlı olmadığı ispatlanan ve bağlayıcı olarak kullanılabilirliliği bilimsel olarak kabul edilen maddeler kullanılacaktır. Katı ve Sıvı Yakıtların Tüketimi ile İlgili Esaslar a- Yukarıda vasıfları belirlenen özelliklere haiz olmayan yerli ve ithal kömürlerle, kömür briketlerinin Hatay ili sınırları içinde ısınma, sanayi ve enerji üretimi amaçlı olarak pazarlanması ve tüketilmesinin yasaklanmasına, b- İlimiz sınırı içerisinde faaliyet gösteren kömür iyileştirme, zenginleştirme, presleme ve ambalajlama tesislerinin; üretim, pazarlama ve tüketim aşamalarında, karara uygunluğunun sağlanması ve denetlenmesi için, İl Çevre ve Orman Müdürlüğünden Kömür Üretim ve Satış İzin Belgesi alınmalarının sağlanmasına, c- Isınma amaçlı, konut ve binalar ile yerleşim bölgeleri içinde yer alan sanayi tesislerinde, sıvı yakıt olarak, TÜPRAŞ tarafından üretilen % 1.5 kükürt içeren, TÜPRAŞ 615 Kalorifer Yakıtı kullanılmasına, d- Yakma kazanlarında ve sobalarda ayrıca, fırın ve hamamlarda Mahalli Çevre Kurulunca belirlenen özellikleri taşıyan yakıtların dışında, özellikle kömür torbalarının, plastik, lastik, araba lastiği, temizlenmemiş tahta, hayvan atığı, asfalt atığı, boya, atık petrol ürünleri ve çöp gibi atıkların yakıt olarak kullanılmasının yasaklanmasına, e- İlimiz sınırları içerisinde satışa sunulan kömürlerin torbalanmasının bu kış döneminde özendirilmesine, kış sezonunda ise açık kömür satışının yasaklanmasına, B) YAKMA SİSTEMLERİ İLE İLGİLİ ESASLAR: a- Yakıtı en büyük verimle yakabilen soba veya kalorifer kazanlarının kullanılması için, piyasada pazarlanan soba ve kalorifer kazanlarında TSE standartlarına uygunluk aranarak, gerekli denetimlerin yapılmasına, b- Mahalli Çevre Kurulunca karara bağlanan yakıt programı çerçevesinde kullanılacak kömürlerin, daha verimli yakılarak enerji tasarrufu sağlanması için Sanayi ve Ticaret Bakanlığının soba ve kalorifer kazanı verim yönetmelikleri ve tebliğlerine uyulması sağlanarak soba ve kalorifer kazanlarının usulüne uygun yakılması, kalorifer tesisatlarının iyi izole edilerek ısı kayıplarının önlenmesi, tüm ısıtma tesisatının bakımı ve temizliğinin gereği gibi yapılması, kazan dairelerinin yeterince havalandırılması ve işletme talimatlarına uygun olarak işletilmesinin sağlanmasına, c) Merkezi ısıtma sistemi olan tüm binaların bacalarında yakma sistemine uygun filtre kullanılmasına, 36

45 C) SICAKLIK ŞARTLARI ve YAKMA SAATLERİ İLE İLGİLİ ESASLAR: a- Dış ortam sıcaklığı gece ve gündüz +15 o C nin üzerinde olduğu günlerde, kalorifer ve sobaların yakılmamasına, b- Kalorifer ve Sobaların; işyerlerinde, bina iç ortam sıcaklığı +18 o C, konutlarda ise 20 o C den yukarı olmayacak şekilde yakılmasına, c- Hastaneler, yatılı ve gündüz okulları, öğrenci yurtları, yaşlılar ve güçsüzler yurtları, kreşler, terminaller ve kolluk binalarının, kalorifer ve sobalarının, iç ortam sıcaklığı +20 o C den yukarı olmayacak şekilde devamlı olarak, ancak hava kirliliğine neden olmayacak şekilde ayarlanmasına, D) ISI YALITIMI İLE İLGİLİ ESASLAR: Isı yalıtımı ile ilgili olarak; uygulanması yönünde ilimizde bulunan Belediye ilçelerinde yapılmakta veya yapılacak olan yeni binalarda,14 Haziran 1999 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan TSE 825 Binalarda Isı Yalıtım Kuralları standardı, 14 Haziran 2000 tarihinde mecburi olarak yürürlüğe girmiştir. Bu nedenle, hava kirliliği açısında büyük önem arz eden bu standart ile 08 Mayıs 2000 tarihinde yayımlanan Isı Yalıtım Yönetmeliği ve mevcut binalarda ısı yalıtımı ile yakıt tasarrufu sağlanması açısından Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı nın, tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Mevcut Binalarda Isı Yalıtımı İle Yakıt Tasarrufu Sağlanması ve Hava Kirliliğinin Azaltılmasına Dair Yönetmeliğin göz önünde bulundurulması ve gerekli tedbirlerin alınmasının sağlanmasına, C Endüstriyel Emisyonlar SANAYİ TESİSLERİ İLE İLGİLİ ESASLAR: a- 2 Kasım 1986 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği kapsamında emisyon izni almakla yükümlü olupta, izin almamış olan işletmelerin, tespit edilerek emisyon izni almalarının sağlanmasına, b- Yakıtlar kısmında belirtilen kömür ve fuel oil için verilen şartlara uymayan katı ve sıvı yakıtların kullanılmasının önlenmesine, c- Sanayi amaçlı ithal edilen ve sadece modern teknoloji ile donatılmış ve Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından tahsisat yapılan çimento ve kireç fabrikaları dışında kullanılmasına izin verilmeyen kalsine edilmemiş petrol kokunun diğer sanayi tesislerinde kullanımının önlenmesine bunun için gerekli denetimlerin yapılmasına, d- Kullanılan yakıt ve bacadan atmosfere verilen emisyonlar dikkate alınarak sanayiden kaynaklanan hava kirliliğinin denetim altına alınması ve gerekli yasal işlemin yapılmasına, 37

46 C Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar MOTORLU TAŞITLARLA İLGİLİ ESASLAR: 8 TEMMUZ 2003 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Motorlu Kara Taşıtlarının Egzoz Emisyonlarının Ölçüm ve Denetlenmesine İlişkin Tebliğ de belirtilen esaslar göz önüne alınarak; a- Motorlu Kara Taşıtlarının, kirletici emisyonları açısından yıllık muayenelerinin yapılmasının sağlanması ve Egzoz Emisyon Pullarının alınması hususunda; İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Hatay Çevre Koruma Vakfı Başkanlığı, İl Jandarma Komutanlığı, Karayolları 5.Bölge Müdürlüğü(53. Şube Şefliği) ve İl Emniyet Müdürlüğü ile işbirliği yapılarak, gerekli tedbirlerin alınmasının sağlanmasına, b- Yağ yakan, egzozundan siyah duman çıkaran, ilgili mevzuata uymayan motorlu taşıtların kullanıcılarının İl Emniyet Müdürlüğünce uyarılmasına ve durumlarının düzeltilmesinin sağlanmasına, İlinizde Trafiğe Kayıtlı Motorlu Taşıt Araçlarının Cins ve Sayıları 1- Emniyet Müdürlüğü ( ) 2-Hatay Çevre Koruma Vakfı (2002 yıl sonu verileri, egzoz ölçümü yaptıran araç sayısı) Aracın Cinsi Araç Sayısı Otomobil Minibüs Midibas Otobüs Kamyon Traktör Kamyonet Motorsiklet Çekici Tanker 559 Arazi Taşıtı 278 Özel Amaçlı 165 Taşıt Egzoz Ölçümü Yaptıran Araç Sayısı N.Benzin Kullanılan Akaryakıt Miktarı ( ton, m 3 ) S.Benzi n K.Benzin Mazot LPG Kat.Konv. ve Kurş. Benz. Kul.Araç Say.* Toplam TABLO 27: 38

47 EGZOZ EMİSYON ÖLÇÜM İSTASYONLARI:. ADRES: TELEFON. 1-Odabaşı Beldesi 100.Yıl Cad.No:100 Antakya-HATAY (0326) Ovalı Otomotiv İskenderun Yolu 4.km.Antakya HATAY (0326) Meslek Yüksek Okulu İSKENDERUN (0326) Endüstri Meslek Lisesi PAYAS (0326) Endüstri Meslek Lisesi KIRIKHAN (0326) C.2. HAVAYI KİRLETİCİ İ GAZLAR VE KAYNAKLAR C.2.1. Kükürtdioksit Konsant. ve Duman C.2.2. Partikül Madde Emisyonları C.2.3. Karbonmonoksit C.2.4. Nitrojen Oksitler C.2.5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları * Konular ile ilgili ölçüm sonuçları tablo 28 ve grafik 3-4 te verilmiştir Antakya-İskenderun Hava Kalitesi Ölçümü Sonuçları: ÖLÇÜM YAPILAN NOKTA Antakya Şehir Merkezi İskenderun Şehir Merkezi Kükürt Dioksit (SO 2 ) Partikül Karbon Madde (PM 10 ) Monoksit (CO) Azot Monoksit (NO) Azot Dioksit (NO 2 ) 50, ,42 81,7 52,4 17, ,24 14,7 24,6 4, ,89 6,6 13,6 Payas Beldesi Not: Ölçüm sonucu birimlerimiz µg/m 3 (mikrogram/m 3 ) tür. 39

48 1999/2002 Yılları Arasında İliniz Kükürtdioksit (SO 2 ) ve Partikül Madde (PM) Ortalamaları ve Değişim Oranları ile En Düşük ve En Yüksek SO 2, PM Değerleri ve KVS Değerlerinin Aşıldığı Gün Sayısı Hatay İl Sağlık Müdürlüğü-2002 AYLAR Ölç. İst. Sayısı Ölç. Yap. Gün Sayısı Ortalama Değişim Oranları Bir Önceki Yıla Göre En Düşük En Yüksek KVS Değerlerinin Aşıldığı Gün Sayısı (µg/m 3 ) SO2 PM SO2 PM SO2 PM SO2 PM SO2 >400 PM>300 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran TABLO 28: 40

49 HATAY İLİ SO2 SONUÇLARI ocak şubat mart nisan mayıs haziran temmuz ağustos eylül ekim kasım aralık GRAFİK 3 6:

50 HATAY İLİ PM SONUÇLARI ocak şubat mart nisan mayıs haziran temmuz ağustos eylül ekim kasım aralık GRAFİK 4: 42

51 C.3. ATMOSFERİK KİRLİLİK C.3.1. Ozon Tabakasının İncelmesinin Etkileri Konuyla ilgili bilgi mevcut değildir. C.3.2. Asit Yağmurlarının Etkileri Konuyla ilgili bilgi mevcut değildir. C.4.HAVA KİRLETİCİLERİN RİN ÇEVREYE OLAN ETKİLERİ C.4.1. Doğal Çevreye Olan Etkiler C Su Üzerindeki Etkiler Kükürtdioksit, suda hemen çözünen. sıcak ve soğuk suda eriyen renksiz bir gazdır. Atmosferde hızlı şekilde, sülfirik as ide dönüşmesinden dolayı, atmosferdeki kalış süresi çok kısadır. Asitler genelde havada aerosoller halinde bulunurlar. Bu aerosoller, kar, yağmur, dolu gibi yağışlarla yeryüzünde birikirler. Kükürt emisyonu, azotdioksit emisyonu ve atmosferik şartlarl11 etkinliği, yağışın asidi tesirinin artmasına neden olur. C Toprak Üzerine Etkiler Kükürtdioksit, asit aerosolleri, karbonmonoksit, partiküler madde vb. kirleticiler, yağışlarla toprağa geçerek, toprak kirliliğine neden olur. Bu kirlilik, belli bir süre sonra, toprakta birikmelere ve toprak kalitesinde azalmaya neden olur. C Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri Bitkiler, kükürtdioksit gazına, diğer canlılardan daha duyarlıdır. Kükürtlü demir ve bakır cevheri işleyen fabrikaların üretim süreçleri iyi düzenlenmeyecek olursa, çevredeki bitki örtüsüne büyük zarar verebilirler. Aerosollerin, yapraklar üzerinde birikmesi, ışığa bağlı bitkisel metabolizmayı olumsuz etkileyebilmektedir. C İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri Havadaki zararlı maddeler; vücut direncini ve koruma mekanizmasını zayıflatmaktadır. Özellikle yoğun zararlı maddeler, kalp ve dolaşım rahatsızlıkları meydana getirir. Karbonmonoksit ve formaldehit baş ağrısı yapmakta ve solunum yollarl11da hasara neden olmaktadır. Benzypren, ağır metaller ve asbest tozları, başta akciğer olmak üzere birçok sistemde kanserojen etki yapmaktadır.

52 C.4.2. Yapay Çevreye Olan Etkileri C Görüntü Kirliliği Üzerine Etkileri Hava kirliliği; çevrenin bir parçası olan eşyalar ve binalar üzerinde de olumsuz etki gösterirler. Havada rutubetin artması ile oluşan asitlerin; binalara ve sanat eserlerine yaptıkları tahribatlar önem arz etmektedir. Ayrıca; bina taşlarında aşınmaya ve dış cephelerinde kirliliğe neden olarak görüntü kirliliğine yol açmaktadır. Havada oluşan ozon, lastik malzemenin aşınmasına ve kolayca yıpranmasına neden olmaktadır. Dumanla atılan is ve kurum, eşya ve giyeceklerin çabucak kirlenmesine neden olmaktadır. (C).HAVA (ATMOSFER VE İKLİM ) KAYNAK Meteoroloji Bölge Müdürlüğü Hatay Emniyet Müdürlüğü Hatay İl Sağlık Müdürlüğü D.İ.E. Hatay Çevre Koruma Vakfı D.S.İ.Bölge Müdürlüğü Tarım İl Müdürlüğü 44

53 Bölüm D SU D.1. SU KAYNAKLARININ N KULLANIMI D.1.1. Yeraltı Suları İlimizde yeraltı suyu rezervi 346 hm 3 / yıl olarak belirlenmiştir. Yeraltı (YAS) kaynaklarından sulanan ha sahasının ha DSİ Mutasavver projelerinin gerçekleşmesiyle cazibeli hale dönüştürülecek ve neticede YAS' dan sulanan saha 1295 ha'a düşecektir. Emniyetli olarak kullanılabilir yıllık su (hm 3 / yıl ) Fiili tüketilen su (hm 3 / yıl ) TABLO 29: Hatay İli Yer altı su potansiyeli D.S.İ.6.Bölge Müd Su kaynağı Yeri Debisi (lt/sn) Kullanım Harbiye Kaynağı Harbiye 492 Antakya/Harbiye ve Köylere İçme suyu Mazmanlı Kaynakları Hassa/Aktepe 800 Karasu Nehrine akmakta Bağlama Kaynağı Maraşboğazı Batıayaz Kaynakları Musa Dağı 70 Yakın Köylerin içme suları Hamda Kaynağı Çayırgah TABLO 30: 45

54 D.1.2. Akarsular Türkiye'nin 26 akarsu havzasından biri olan Asi havzası Hatay ili sınırları içerisinde bulunmaktadır. İlimizde bulunan en önemli akarsu Asi Nehridir. Asi Nehri : Lübnan'ın Elbekaa vadisinden Çıkıp Suriye'yi geçtikten sonra Etun yöresinde Türkiye'ye girer. Küçük Asi ile birleşerek Samandağı'nda bir delta oluşturup Akdeniz'e dökülür. Asi Nehri'nİn yıllık su potansiyeli 2900 bm3 / yıl, debisi 5.04 m 3 / sn' dir. Sulama amaçlı kullanıldığından yaz aylarında tamamen kurumaktadır. Türkiye sınırları içindeki uzunluğu 94 km'dir. Asi Nehrinin Menderesler Çizerek Yatak Değiştirmesine Bir Örnek HARİTA 7: 46

55 Karasu : Kahramanmaraş ilinin Akçadağ ve Kartal dağ eteklerinden doğar, güneye doğru akar ve bugün kurutulmuş olan Amik Gölü yatağında Afrin Çayı ile birleşir. Uzunluğu 116 km.dir. Yıllık ortalama debisi: 1.65 m 3 / sn'dir. İl hudutları içindeki uzunluğu 77 km'dir. Eğri geçişte başlar, Zülüflühan köyünde küçük Asi ile birleşir. Afrin çayı : Gaziantep ili Saf dağlarından doğan Afrin çayı Karasu ile birleşir. Uzunluğu 160 km; ortalama yıllık debisi: m 3 / sn'dir. İl toprakları içindeki uzunluğu 24 km.dir. Davutpaşa köyünden başlar, Zülüf1ühan köyünde küçük Asi ile birleşir. D.1.3. Göller,Göletler ve Rezarvuarlar Havzada bulunan ve günümüzde göl niteliği kalmamış yada göl olmaktan çıkmak üzere olan birkaç göl dışında,halen göl niteliği taşıyan birkaç gölden söz etmek mümkündür.bu göllerde tıpkı Amik Gölü gibi jeolojik çöküntü ve grabenler sonucu oluşmuşlardır. Kurutulmadan ön-ce en büyük göl Amik Gölü idi,16 km uzunluğunda 10 km genişliğinde olan bu gölün 1980 lerin başında kurutma çalışmaları bitirilmiş ve su altındaki topraklar tarıma açılmıştır. Büyüklük sırasına göre ilimizde bulunan belli başlı göller D.S.İ.6.Bölge Müd İsmi Yüzölçüm(m 2 ) Yeri Şuan ki durum Bağlama Gölü Maraşboğazı köyü Kurutuldu Cüdeyde Gölü Reyhanlı Mevcut Yenişehir Gölü Reyhanlı Mevcut Gölbaşı (Balıklı) Göl Kırıkhan Mevcut Amik Gölü (ha) Amik ovası Kurutuldu Pınarbaşı Gölü - Reyhanlı Mevcut TABLO 31: 47

56 Cüdeyde Gölünden Genel Görünüm Ballıöz Göleti Hassa Demrek Göleti Samandağ Karamanlı Göleti ile beslenen sulama göleti. : Barbarlı Çayı üzerinde kurulmuş sulama göleti. : Deliçay üzerinde kurulmuş sulama göleti. : Bulanık-Ördek ve Küçük Karaçay derelerinin suları Fransız Paftalarında Yenişehir Gölü HARİTA 8 48

57 D.1.4. Denizler Hatay Akdeniz'e kıyısı olan yerleşim yerlerinden biridir. Akdeniz'in kuzeydoğu uzantısı olan İskenderun Körfezi Hatay'ın batısını Güvercin Kaya'dan başlayarak Erzin'e kadar kuşatır. Körfez ilde 152 km.lik bir kıyı oluşturur. Akdeniz'in bu kesiminde tuzluluk oranı binde ortalama sıcaklık 22.2 C'dir. İskenderun İlçesi Deniz Suyu Kalitesi Verileri parametre değer ph 8,1 Elektrik İletkenliği Fenolftalein Alkalinite Metil Oranj Alkalinite Toplam Sertlik Kalıcı sertlik Toplam Çözünmüş Katılar Bulanıklık Renk Bikarbonat Kalsiyum Karbonat Klor Çözünmüş Demir Toplam Demir Magnezyum Çözünmüş Mangan Toplam Mangan Potasyum+Sodyum sülfat ,8 uöho/c 76,8 mg/l CaCO3 99,2 mg/l CaCO ,0 mg/l CaCO ,0 mg/l CaCO ,2 mg/l 1,0 SiO2 3,0 PT 121,0 mg/l 198,0 mg/l 46,1 mg/l 22,128 mg/l 0,02 mg/l 0,02 mg/l 1,690 mg/l 0,2 mg/l 0,3 mg/l 448,7 mg/l 3,350 mg/l TABLO 32: 49

58 Akıntılar : Bilindiği üzere kesitli kıyı akıntılarının taşıma, aşındırma ve şekillendirme fonksiyonları, özellikle akın tının mekanizmasına ve enerjisine bağlıdır. Kıyı akıntıları rüzgar etkisiyle sürüklenen dalgalar tarafından meydana gelmektedir. Körfezde akıntılar değişik şekilde oluşmaktadır. Körfezde sık sık meydana gelen şiddetli doğu ve güneydoğu yönlü rüzgarlar ile hakim kuzeydoğu yönlü rüzgarlar yüzey sularını açıklara doğru sürüklediklerinden, dengenin sağlanması için dip sulan körfezin doğrultusu yönünde yüzeye doğru yükselmektedir. Körfezde ölü dalga (up-welling) tipi su kütlesinin hareketi körfezin dışından içeriye doğru kuvvetlice bir dip akıntısının olduğunu ifade etmektedir. Kıyıdan açığa doğru rüzgar ile meydana gelen bu dip ve yüzey akıntılarından başka, körfezin esas akıntısı kuzey yönünde ve kıyıya paralel olarak tespit olunmuştur. Akıntı hız değerleri minimum km/saat, maksimum km/saat arasında değişmektedir. Bu akıntı Suriye ve Güney Anadolu kıyıları boyunca ilerlerken bir kol körfez içerisine girmekte ve körfez de kollara ayrılarak girdap sistemleri meydana getirmektedir. Aşağıda İskenderun yakım ve çevresinde bulunan akıntılar verilmektedir. Derinlik Sınırları(m) İskenderun ve yakınında bulunan akıntı sistemleri Kalınlık Genişlik Ort.Hız (m) (m) (km/saat) ,161 46,5x ,142 15,3x ,092 7,3x ,070 3,0x ,052 1,4x10 6 Taşıdığı Su (m 3 /gün) TABLO 33: İskenderun Körfezi Akım Şeması ŞEKİL 2: 50

59 Sıcaklık- Tuzluluk : Yüzeyden derinlere doğru inildikçe, suyun sıcaklığı düşmektedir. Yazın yüzeyde kaydedilen en yüksek su sıcaklığı 29 o C, en düşük 14 o C olarak (Ocak-Şubat) tespit edilmiştir. Aşağıda yılları arasındaki deniz suyu sıcaklıkları verilmektedir. Deniz Suyu Sıcaklık Ortalamaları AYLAR YILLIK ,9 16,5 17,3 19,6 21,4 25,5 27,8 28,9 28,9 25,3 21,2 17,2 22, ,8 15,8 15,4 17,8 21,4 25,1 28,3 29,1 27,4 23,6 19,2 17,1 21, ,2 15,2 15,5 18,2 22,4 25,9 29,5 29,7 28,2 24,5 19,5 17,0 21, ,7 14,6 16,7 19,9 23,8 25,5 28,7 28,6 27,5 24,5 21,0 17,6 21, ,1 14,6 16,4 18,2 21,8 25,8 28,1 28,6 27,7 25,0 21,03 18,8 21,78 Ort. 15,34 15,34 16,26 18,74 22,16 25,56 28,48 28,98 27,94 24,58 20,44 17,54 TABLO 34: Körfezin yüzey suyunun tuzluluğu, derin sulara oranla yüksek olmaktadır. Bunun sebebi yörenin iklimi gereği buharın fazlalaşmasından kaynaklanmaktadır. D.2. DOĞAL DRENAJ SİSTEMLERİ STEMLERİ Hatay ilini doğal drenaj yönünden iki bölgeye ayırabiliriz. 1.bölge Amik Ovasını içine alan kısım,buranın drenajını Asi nehri karşılamaktadır.2.bölüm ise İskenderun ve yakın bölgesidir,burası da irili ufaklı dereler vasıtasıyla Akdeniz e drenaj sağlamaktadır. Yıllık ortalama yer üstü su potansiyeli hm 3 /yıldır.yıllık ortalama yağış 856 mm.ortalama akış verimi 6.9 L/km 2 dir.bölgenin Akış/Yağış oranı %25 dir. D.3. SU KAYNAKLARININ N KİRLİLİĞİ VE ÇEVREYE ETKİLERİ D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik Yeraltı suyu kirliliği, yeraltı su havzalarının ve akiferlerin, çeşitli yollarla ve kaynaklarla kirlenmeye maruz bırakılması sonucu ortaya çıkan kirlilik türüdür. Yağışlar, doğal olaylar, tarımsal ve endüstriyel etkinlikler, yeraltı nükleer denemeleri ve diğer insan etkinlikleri yeraltı sularının kirlenmesine neden olmaktadır. Özellikle yağmur sularının yeryüzüne inmesiyle başlayan kirlenme sürecinde organik ve inorganik partiküller, hayvansal ve bitkisel yaşam artıkları, doğal ve yapay gübreler, pestisitler ve mikroorganizmalar ile radyoaktif elementler yeraltına doğru süzülür. Bu süzülme sırasında üst kısımlardaki toprak katmanlarında, zeminin yapısına bağlı olarak,. suyun niteltğinde bir iyileşme olur. Bu nedenle yer altı suları içme ve kullanma açısından daha kaliteli ve temiz sayılabilir. Ancak, bu sular kirlenmeye ve kirleticilere karşı, diğer su kaynaklarından daha duyarlıdırlar. Özellikle, toksik ve kalıcı bir kirlenmeye uğrayan bir yer altı su kaynağı pek çok kullanım açısından değerini uzun süre yitirir. Çünkü, yeraltındaki değişim ve seyrelme kapasitesi oldukça sınırlıdır (Uslu, 993, 63). Evsel ve endüstriyel atıkların yer altı sularına karışması, tarımsal etkinliklerde kullanılan gübre ve pestisitlerin çeşitli yollarla yeraltına süzülmesi, deniz kıyılarındaki yer altı sularının aşırı kullanılmasına bağlı basınç farklılığının oluşmasıyla tuzlu suyun tatlı suya karışması, nükleer kazalar ve denemelerden kaynaklanan radyoaktif maddelerin yağışlarla yeraltına sızması ve artezyen kuyularından kirletici maddelerin ve tuzların yer altı sularına karışması sonucunda yer altı suları kirlenmektedir. 51

60 D.3.2. Akarsularda Kirlilik, Görüntü olarak kirli akan ve atık suların doğrudan verildiği Asi Nehri'nde yapılan "su kalitesi ve kirlilik düzeyi ölçütleri" kirlenmenin sayısal ve niteliksel boyutunu ortaya koyması bakımından önem taşımaktadır. Bu bölümde, Nehirdeki kirliliğin gerçek düzeyi ve niteliği, kimi kamusal kurumlarca ya da ilgili birimlerce yapılan su kalitesi ve kirlilik düzeyi ölçümlerinden elde edilen sayısal veriler ışığında ele alınmıştır. Bu ölçümler çok kapsamlı ve amaca uygun olmasa da, düzenli ve sürekli yapılmaları ve kirletici leri n türünü ve miktarını (sınırlı da olsa) ortaya koymaları bakımından önemlidirler. Asi Nehri'nde Yapılan Su Kalitesi ve Kirlilik Düzeyi Ölçüm Çalışmaları Nehir suyunun kalite düzeyini ve kirlenmenin derecesini ortaya koymada bizlere ışık tutacağına inandığımız su kalitesi ve kirlilik düzeyi ölçümleri uzun yıllardır iki kamu kurumu tarafından yapılmaktadır. Bunlardan biri Elektrik İşleri Etüt İdaresi (EİEİ), diğeri Devlet Su İşleri (DSİ)'dir. Bu kurumların dışında, son yıllarda Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi (MKÜ)'nin ilgili fakülte yada bölümlerince yapılan, ancak sürekliliği ve kapsamlılığı olmayan, belli bir dönemdeki ve belli noktalardaki kirlenmeyi yansıtan parçacık ölçümler de vardır. Bu ölçümlerden de yararlanma yoluna gidilmiştir. Ancak, Asi Nehri'nin su kalite düzeyi ile kirlilik durumunu gösteren, kirlenme kaynaklarını, kirletici türlerini ve bunların miktarlarını ortaya koyan araştırmalar içerik ve kapsam açısından yeterli olmadığı gibi, bilimsellik ve deneysellik açısından da yeterli değildir. Ülkemizin su kaynaklarıyla ilgili kuruluşlardan EİEİ ve DSİ nin Asi Nehri üzerinde kurmuş oldukları ölçüm istasyonları dışında düzenli bir ölçümden söz etmek mümkün değildir. Ancak bu düzenli ve sürekli ölçümlerde de çok az sayıda kirlilik ya da su kalitesi parametrelerine bakılmaktadır. Havzada bulunan ve su kaynaklarıyla ilgisi olan yerel düzeydeki kuruluşların çalışmaları daha çok kişisel düzeyde yapılan ve belli bir değişkeni yada belli bir dönemi kapsayan çok sınırlı ölçümlerden ileriye gitmemektedir. Öte yandan İl Sağlık Müdürlüğü'ne bağlı Çevre Sağlığı Şubesi ile Belediye Çevre Sağlığı Biriminin geçmiş yıllarda su örnekleri alarak yaptıkları ve sudaki koliform bakteri düzeyini ortaya koyan analiz sonuçlarına, arşiv düzenleri ve saklama alışkanlıkları olmadığından, ne yazık kj ulaşılamamıştır. Asi Nehri'ndeki kirlenmenin gerçek düzeyini ve çevresel etkilerini ortaya koyacak çalışmaları asıl yapması gereken İl Çevre Müdürlüğü ise, ne yazık ki bu güne kadar bu tür bir ölçiim çalışması yapmamış, yapan kuruluşlarla da herhangi bir yakın işbirliğine girmemiştir. Yerel düzeyde bu tür çalışmalarda sorumluluğu bulunan kamusal ya da özel kuruluşlar, kendileriyle yaptığımız görüşmelerde araç gereç eksikliği, teknik personel yetersizliği ve parasal kaynak (ödenek) yokluğu gibi gerekçeler ileri sürmüşler ve bu tür ölçümler yapamadıklarını belirtmişlerdir. Havzaya yeni bir umut ışığı getirmesi umulan ve son 5-6 yıldır etkinlikte bulunan MKÜ' ye bağlı Ziraat, Fen Edebiyat, Mühendislik ve Su Ürünleri Fakülteleri henüz kurulma ve kurumlaşma aşamasında olduklarından, konuyla ilgili kapsamlı ve düzenli bir çalışmaya henüz başlayamamışlardır. Üniversite ölçeğinde yapılan ve Asi Nehri yada havzanın diğer su kaynaklarıyla ilgili olan çalışmalar, şimdilik bireysel düzeyde ve çok sınırlı çalışmalardan oluşmaktadır. MKÜ İİBF Kamu Yönetimi Bölümü henüz yeni açılmış olup, bu bölümün öğretim üyeleri olarak bizlerin gerçekleştirdiği Asi Nehri 'yle ilgili bu çalışma, belki de ilk kapsamlı ve bilimsel içerikli çalışma niteliğindedir. Ancak, çalışmamızın teknik boyutunu oluşturan su kalitesi ve kirlilik düzeyi ölçümleri, MKÜ Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji ve Kimya bölümlerinin katkılarıyla tamamlanmak istenmişse de, bu bölümlerin katkısı kimi kişisel ve bürokratik nedenlerle çok sınırlı düzeyde kalmıştır. Asi Nehri'nin su kalitesi ve kirlilik düzeylerini ortaya koyan veriler, üç ayrı kuruluştan sağlanmaya çalışılmış, bu amaçla EİEİ ve DSİ'ye resmi yazıyla başvurulmuş, yalnızca EİEİ Genel Müdürlüğü'nden Asi Nehri'nin son beş yıllık su kalitesi ve kirlilik ölçüm sonuçları sağlanabilmiş, DSİ' den herhangi bir veri alınamamıştır. Üçüncü kaynak olarak da MKÜ Fen Edebiyat Fakültesi Kimya Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Kemal SANGÜN' ün öğrencileriyle gerçekleştirdiği ve toplam 5-6 parametreyi esas alan Asi analiz sonuçları değerlendirilmiştir. 52

61 Asi Nehrinin Su Kalitesi ve Kirlilik Düzeyi Ölçüm Sonuçları-1999 Köse ve diğerleri,asi Nehrinin Kirlilik Düzeyleri Antakya-1999 PARAMETRELER ÖLÇÜM NOKTALARI 1.NOKTA 2.NOKTA 3.NOKTA 4.NOKTA PH ,28 7,84 8,24 AKM KOİ BOİ 2, Nitrit Azotu 0,2 0,04 0,44 0,33 Nitrat Azotu 4,42 4,21 4,92 4,63 TABLO 35: D.3.3. Göller,Göletler ve Rezervuarlar da Kirlilik Yağışların yeterli miktarda yağmaması, doğa dengesinin insan eliyle tahribatı neticesinde değişmesinden kaynaklandığı bilinmektedir. Ormanların, yangınlar ve plansız kesimler neticesinde yok edilmesi, hava kirliliği vs. gibi nedenlerden dolayı yağmurlardaki azalmalar, kaynak sularının verimini de etkilemiş, bu durum yurt ekonomisindeki kayıpların büyümesine de sebep olmuştur. Nüfus ile beraber su ihtiyacının artması, toprakların küçülmesi gibi özelliklere bağlı olarak, dünya tarımında verim düşüklüğü görülürken, diğer taraftan suları, göletler, barajlar ve suni beslenme yollarıyla kontrol altında tutmak suretiyle üretimi arttırıcı yatırımlar da yapılmaktadır. Göl tabanında materyal birikimi ve civarında açılan sondaj kuyuları sebebiyle suları tamamiyle kuruyan Cüdeyde, sazlıklardan geçilmez hale gelmiş, Reyhanlı Belediyesi tarafından plansız ve programsız bir şekilde yapılan çalışmalar da yarım bırakılarak göl kendi kaderine terkedilmiştir. Göstermelik sarf edilen çabaların hiçbir amaca hizmet etmeyeceği, faydadan çok zarar vereceği ortadadır.. Bir zamanlar Hatay'ın önemli göllerinden gösterilen Bağlama'daki göl yok edildiği gibi, şimdi sıra Gölbaşı, Yenişehir, Pınarbaşı ve Cüdeyde'ye gelmiştir. 53

62 D.3.4. Denizlerde Kirlilik Akdeniz, nüfus artışı, kentleşme ve endüstrileşmenin en hızlı olduğu bölgelerimizden biridir. Bölgede 1985 yılında toplam nüfusun yüzde 19,5 i yaşamakta olup, bu oran giderek yükselmektedir. Türkiye'de yılları arasını kaplayan "Ulusal Deniz Ölçme ve Izleme Programı"ndan elde olunan verilere göre, Akdeniz'in bize ilişkin bölümünde açık deniz kirliliği henüz yoktur, daha çok kıyı kirliliği söz konusudur. Akdeniz bir bütün olarak ele alındığında, çevresinde yaşayan 350 milyon insan (ve yaklaşık 100 milyon turist) dolayısıyla, yoğun bir kanalizasyon kirliliği etkisindedir. Kıyılarındaki kanalizasyonların yüzde 85 i hiçbir arıtmadan geçirilmeden denize verilmektedir. Ayrıca Dünya petrol ticaretinin yüzde arası Akdeniz üzerinden yapılmakta olup, petrol kirliliği bu denizi kirleten ikinci önemli tehlikeyi oluşturur. Akdeniz hemen tümüyle kapalı bir deniz olduğundan, suları ancak yılda bir yenilenebilmektedir. Akdeniz'in son yıllarda kirlenme hızının arttığını belirleyen kıyı ülkelerince, 1975 yılında Barselona'da "Akdeniz'in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi" hazırlanmış, Türkiye bu sözleşmeye ve eski protokollere imza koyarak taraf olmuştur. Barselona bildirisine taraf olan ülkeler, 1985 yılında yeniden bir araya gelerek, hemen uygulanması gereken önlemleri içeren "Cenova Deklarasyonu"nu onaylamışlardır. Türkiye, "Akdeniz'in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi" ve eski protokoller çerçevesinde yürütülmekte olan "Akdeniz Eylem Planı" çalışmaları, çeşitli kuruluşlar aracılığıyla ve daha çok kendi olanaklarıyla yürütmektedir. D.4. SU VE KIYI YÖNETİMİ,STRATEJİ VE POLİTİKALAR Sorunlara yönelik öneriler başlıklar altında aşağıda sıralanmıştır. 1. Asi Nehrinin gereksiz ve savurganca kullanılması önlenmelidir. 2. Asi Nehrinin kirlilik düzeyini belirleyici ortak çalışmalar yapılmalıdır. 3. Kentsel atık suların havzadaki akarsulara doğrudan boşaltımı önlenmelidir. 4. Havzadaki endüstriyel kuruluşların ÇED uygulaması tamamlatılmalıdır. 5. Kirleten kurum ve kuruluşlara etkili yaptırımlar uygulanmalıdır. 6. Tarımsal ilaç ve gübreleme konusunda çiftçiler eğitilmelidir. 7. Tıbbi atıkların su kaynaklarına karışması önlenmelidir. 8. Asi ve sahillerimizin korunması için Suriye devleti ile ortak çalışmalar yapılmalıdır. D.5. SU KAYNAKLARINDA A KİRLİLİK ETKENLERİ AKM (Askıda Katı Madde) : Birinci noktada 2.5, ikinci noktada 10, üçüncüde 358 ve dördüncüde 233 olarak saptana AKM değerleri, Nehir suyunun özellikle kent merkezine yakın noktalarda oldukça kirli olduğunu göstermektedir. KOİ (KimyasalOksijen ihtiyacı) : Birinci noktada 34, ikincide 13, üçüncüde 20 ve dördüncüde 16 olarak saptanan KOİ değerleri, değişkenlik göstermekle birlikte, birinci noktada normal sınırları aşmakta ve kirliliğe işaret etmektedir. BOİ (Biyolojik Oksijen ihtiyacı) : Birinci noktada 5, ikincide 19, üçüncüde 2 i ve dördüncüde 17 olarak belirlenmiştir. Buna göre, dördüncü noktada, yani endüstri kuruluşlarının yoğunlaştığı bölgede BOİ değerlerinin yüksek çıktığı, dolayısıyla bu noktada suda kj oksijen oranının düşük olduğu ve BOİ yönünden yoğun bir kirlenme yaşandığı görülmektedir. Nitrit Azotu : Birinci noktada 0.2. ikincide üçüncüde 0.44 ve dördüncüde 0.33 olarak belirlenmiştir. Buna göre, Nitrit Azotu değerleri 1,3 ve 4. noktalarda yüksek, 2. noktada düşük çıkmıştır. Nitrit azotu yönünden i, 3 ve 4. noktalarda kirlilik oranı daha yüksektir. 54

63 Nitrat Azotu : Birinci noktada 4.42, ikincide 4.21, üçüncüde 4.92 ve dördüncüde 4.63 gibi değerlerle birbirine yakın sonuçlar elde edilmiştir. Değerlerin tümü normal sınırların üzerinde olup, Nitrat Azotu yönünden Nehrin oldukça kirli olduğu görülmektedir. Debi : Ocak ve Şubat aylarında fazla, Mart, Nisan ve Aralık'ta düşük, Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarında ise çok düşüktür. Ocak ve Şubat aylarında yüksek olması yağışların artmasına bağlı olabilir. Sıcaklık : Genel olarak su sıcaklığı her iki istasyonda da, aşırı kirlilik yansıtacak kadar yüksek değildir. Yalnızca debinin çok düşük seyrettiği ve suyun neredeyse tamamen kesildiği, ya da çok yağışsız geçen Temmuz i 997 ile Haziran i 998 ve Temmuz 1999 tarihlerinde, su sıcaklığı kirliliğe neden olacak ya da işaret sayılacak kadar artmıştır. Bu tür organik maddelerin artmasına ve alglerin (suyosunlarının) aşırı üremesine yol açmıştır. Buna bağlı olarak da Nehir ortamında kötü koku oluşmaktadır. Hidrojen İyonu (Asidite) : Kış aylarında yağışlara bağlı olarak Nehirde toplanan dere ve çay sularının çevreden çözerek taşıdıkları kireçli sular, Nehir suyunun hidrojen iyonu düzeyini ortalama 8 civarında tutarken, yaz aylarında su düzeyinin düşmesi ve kirlenmenin artmasına bağlı olarak suyun asidite oranı, yani hidrojen iyonu yoğunluğu artmıştır. İletkenlik : İletkenlik ölçütü, suya verilen kirletici maddelere, yağmur sularına, erozyonla taşınan çamur ve çökeltirle askıdaki katı maddelere ve debisel değişikliklere!ağlı olarak aylar itibariyle farklılıklar göstermektedir. İletkenlik, özellikle kış aylarında artmıştır. İletkenliğin artması, suda iyon yoğunluğunun artmış olduğunu, yani asitleşmenin yükseldiğini göstermektedir. Sodyum (Na+) : Kış aylarında artan yağışlara bağlı olarak, Nehir suyundaki sodyum tuzları oranı da artmıştır Su miktarının azaldığı dönemlerde ve özellikle yaz aylarında ise, sodyum tuzları azalış göstem1iştir. Sodyumun azalması, suyun kalitesini arttırmıştır ancak bu durum kirlilik düzeyi açısından bir ölçüt değildir. Potasyum (K+) : Yağışların arttığı dönemlerde fazla artış göstem1eyen potasyum, yaz aylarında oldukça yükselmiştir. Bunun nedeni, yaz aylarında su miktarının azalması yanında, Nehre verilen kirletici atıkların oran olarak artış göstermesinin etkisidir denilebilir. Kalsiyum (Ca+) ve Magnezyum (Mg+) : Kalsiyum ve magnezyum miktarları, yağışların arttığı dönemlerde yüksek görülmektedir. Bu da kalsiyum ve magnezyum tuzlarının yağmur sularıyla Nehre taşındığını göstem1ektedir. Bu artış, suyun sertliğini artmıştır, ancak bu sertlik artışı da kirlilik açısından fazla anlamlı değildir ve sadece suyun kul\anım amacı bakımından anlam taşıyan bir parametredir. Örneğin, içme suyu yada endüstriyel amaçlı kul\anılan suyun kalitesi açısından, su sertliğinin az olması tercih nedenidir. Karbonat (C03) : Karbonat da kalsiyum ve magı1ezyum tuzları gibi, oluşturduğu bileşiklerle suyun sertliğini artırmaktadır ve aynı dönemlerde artış göstem1iştir. Bikarbonat (nc03) : Bikarbonat da karbonat gibi, aynı biçimde kalsiyum ve magnezyumla oluşturduğu bileşiklerle suyun sertliğini artırmaktadır. Bu da içme suyu yada endüstriyel kul\anım suyunun kul\anım kalitesini düşürmektedir. Karbonat ve bikarbonatın giderilmesi için kaynatılması ya da kireç-soda yöntemi gibi yöntemlerle işlemden geçirilmesi gerekmektedir. Bu işlemlerse, maliyeti yükselttiğinden ekonomik değildir ve kullanımda sorun oluşturmaktadır. Klorür (Cl) : Klorür de yağmur sularıyla gelen tuzların çözülmesiyle artış göstermiştir. Ekim ve Aralık aylarında ise, gerek yüzey suyu ve gerekse atıksularla etkileşen tuzlarla azalmıştır. Sülfat (S04) : Sülfat da yağışlara bağlı olarak artını ş, yaz aylarında ise su ısısının yükselmesine bağlı olarak ortaya çıkan bileşiklerle çökmüş ve azalmıştır. Nisan ayında ise, yağış miktarının fazla olması ve yağışların getirdiği çözünmüş sülfat iyonları nedeniyle, Nehir suyundaki sülfat yoğunluğu artmıştır. 55

64 Asi Nehri Demirköprü ve Antakya Kent Merkezi İstasyonlarından Elde Edilen Su Kalitesi ve Kirlilik Düzeyi Ölçüm Sonuçları EİEİ Genel Müdülüğü Etüt Dairesi Başkanlığı-2000 Ankara A.DEMİRKÖPRÜ İSTASYONU I TABLO 36: 56

65 A.DEMİRKÖPRÜ İSTASYONU II Asi Nehri Demirköprü ve Antakya Kent Merkezi İstasyonlarından Elde Edilen Su Kalitesi ve Kirlilik Düzeyi Ölçüm Sonuçları EİEİ Genel Müdülüğü Etüt Dairesi Başkanlığı-2000 Ankara TABLO 37: Asi Nehri Demirköprü ve Antakya Kent Merkezi İstasyonlarından Elde Edilen Su Kalitesi ve Kirlilik Düzeyi Ölçüm Sonuçları EİEİ Genel Müdülüğü Etüt Dairesi Başkanlığı-2000 Ankara ANTAKYA KENT MERKEZİ ATAPARK İSTASYONU TABLO 38 57

66 (D).SU KAYNAK Hatay İl Sağlık Müdürlüğü D.S.İ.Bölge Müdürlüğü Tarım İl Müdürlüğü Hatay ın Su Potansiyeli,Erdal ALTUNLU 2002 Türkiye Suları Ankara-1999 Sürdürülebilir Akarsu Yönetimi ve Tersine Akan Nehir Asi,Ankara

67 Bölüm E TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI E.1.GENEL TOPRAK YAPISI Büyük toprak grupları ve yayılış alanları Kırmızı Kahverengi topraklar Daha çok Musabey'in doğusunda yaygındır. Organik topraklar ha alan ile havzanın % 7,06 sını oluştururlar. 395 ha yüzölçümü ile havzada % 0,31 lik yer kaplar. Kahverengi Orman toprakları Yüzölçümleri ha olan bu toprakların havzaya oranı % 15,09 dur. Dörtyol'un kuzeyi, Altınözü dolayları, İskenderun/un güneyi ve Samandağ- Antakya arasında yaygındırlar. Kireçsiz Kahverengi Orman toprakları ha alan ile havzanın % 34,44 nü oluştururlar. Hassa-Dörtyol arası, Musabey çevresi, Tarsus'un güney ve güneydoğusu ile Kışlak'ın güneyinde bulunurlar. Kırmızı Akdeniz toprakları ha yüzölçümü ile havzada % 7,36 yer tutarlar. Havzanın kuzeydoğu ve doğusunda, Reyhanlı nın kuzeyi ve doğusu ile Şenköy, Kışlak dolaylarında yaygındırlar. Kırmızı Kahverengi Akdeniz topraklar ha yüzölçümü ile havzada % 0,40 alan kaplar. Bazalt toprakları 130 ha olan yüz ölçümlerinin havzaya oranı % 7,10 dur. Havzanın kuzeydoğusunda, Yalankoz çevrelerinde yaygındırlar. Alüviyal topraklar vzada % 12,9S'e karşılık, ha alan kaplarlar. Amik ovası, Arsuz'un kuzey i ve İskenderun'un çevresinde yaygındırlar. Kolaviyal topraklar 860 ha olan yüzölçümleri ile, havzanın % 12,92 sini oluştururlar. Özellikle Reyhanlı dolaylarında, İslahiye'nin güneyinde, Kışlak'ın güneyi ve Dörtyol'un batısında yaygındırlar. 59

68 Hatay İli Toprak Sınıfları kırmızı kahverengi topraklar organik topraklar 13% 7% 0% kahverengi orman toprakları 13% 16% kireçsiz kahverengi orman toprakları kırmızı akdeniz toprakları 7% 0% 8% 36% kırmızı kahverengi akdeniz toprakları bazalt toprakları alüviyal topraklar kolüviyal topraklar GRAFİK 5 Toprak Bünyesi Saturasyon (işbe) yüzdesine göre yapılan sınıflandırılmada tarım topraklarının % 4.7'si kumlu %2'si tınlı, % 64'ü killi tınlı, % 6.94'ü killi ve % O.59'u ağır killi bünyeye sahiptir. Bu dağılım ilde tarım için uygun toprak bünyesi varlığını göstermektedir. Toprak Bünyesi kumlu 3% 6% 1% 9% 81% tınlı killi tınlı killi ağır killi GRAFİK 6 60

69 Toprak Reaksiyonu Tarım topraklarının % O,94'ü asit (PH6,5)'ten düşük, % 14,29'u nötr (ph6,6-7,5), % 84,77'si ise alkali (PH 7,5'ten büyük) reaksiyona sahiptir. Toprak Bünyesi 0,94 14,29 asit nötr 84,77 alkali GRAFİK 7 Toprak Tuzluluğu : İşlemeli tarım uygulanan toprakların % 82.50'i tuzsuz, % 14.17'si hafif tuzlu, % 2.66'sı orta tuzlu, % O.67'si ise çok tuzludur. Toprak Bünyesi 14% tuzsuz 3% hafif tuzlu 82% 1% orta tuzlu çok tuzlu GRAFİK 8 61

70 E.2. TOPRAK KİRLİLİĞİ İlgili uzmanlarca, çiftçilere anız yakılmasının zararları anlatılmasına ve çoğunun bunu bilmesine rağmen, her yıl Ağustos ve Eylül aylarında, buğday hasadından sonra tarlada arta kalan anız ve saplar yakılmaktadır. Anız yakılması öncelikle hava kirliliğine neden olmaktadır. Anızların yakılmaması, toprak yüzeyinde yağmur sularının tutulmasını sağlayarak, tarlada bitkiler için kurak dönemde gerekli suyun, depolanmasına olanak verir. Toprak yüzeyindeki anız erozyonu önler. Ayrıca tarım alanlarındaki erozyonun önlenmesi ile tarlalarda aşırı ilaçlama ve gübreleme sonucu biriken artıkların nehir ve göllere karışması engellenemeyeceğinden burada yaşayan canlıların korunması sağlanır. E.2.1. Kimyasal Kirlenme E Atmosferik Kirlenme Sistematik bir veri bulunmamaktadır. E Atıklardan Kirlenme Sistematik bir veri bulunmamaktadır. E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme Sistematik bir veri bulunmamaktadır. E.3. ARAZİ E.3.1. Arazi Varlığı Ana madde, iklim,topografya,bitki örtüsü ve zamanın etkisi ile Hatay ilinde çeşitl büyük toprak grupları oluşmuştur. Büyük toprak gruplarının yanısıra toprak örtüsünden ve profil gelişmesinden yoksun bazı arazi tipleri de görülmektedir. 62

71 E Arazi Sınıfları Kullanma kabiliyet sınıfları sekiz adet olup, toprak zarar ve sınırlandırmaları I.sınıftan VIII.sınıfa doğru giderek artmaktadır. Arazi Sınıflarının Dağılımı 1% 13% 9% 51% 11% 7% 0% 8% I.SINIF II.SINIF III.SINIF IV.SINIF V.SINIF VI.SINIF VII.SINIF VIII.SINIF GRAFİK 9 SINIF I Topografya düz veya düze yakın (%0-2)'dir. I. Sınıf arazilerin kapladığı alan ha olup il yüzölçümünün %13' ünü teşkil etmektedir. i. Sınıf arazilerin; ı %69,4'ünü alüviyal topraklar, %29,4'ünü kolüviyal topraklar, %1,2'sini kırmızı akdeniz toprakları oluşturmaktadır. Bu arazilerin ha' da kuru tarım, ha' da sulu tarım yapılmaktadır ha' da diğer kullanım içindir. SINIF-II Toplam miktarı ha'dır. Bu arazilerin %23,4'ünü alüviyal topraklar, %68' ; ini kolüviyal topraklar, %2,9'unu kahverengi orman toprakları, %2,4 ünü kırmızı akdeniz toprakları, %0,06' sını kırmızı kahverengi akdeniz toprakları, %0,3'ünü kireçsiz kahverengi orman toprakları ve %2,6'slnl bazaltik topraklar oluşturmaktadır. Bu arazilerin; ha' da kuru tarım, ha' da sulu tarım yapılmaktadır. II' inci sınıf arazilerin 113 ha çayır-mera, ha 'da diğer kullanım içindir. Ortalama eğimi ise %1-6 arasındadır. SINIF-III III. sınıf araziler ha kapladığı alan ile ilin %10,9 unu teşkil eder. Bu arazinin toprak gruplarına göre dağılımı ise %4,5'ini alüviyal topraklar, %21,8'ini kolüviyal topraklar, %24,7'sini kahverengi orman toprakları, %0,4 kireçsiz kahverengi orman toprağı, %7,5'ini kırmızı akdeniz toprak, %0,1 'ini kırmızı kahverengi akdeniz toprakları, %3,7'sini bazaltik topraklar kaplar. Bu alanların kullanım durumları ise şöyledir; ha kuru tarım, ha sulu tarım, 220 ha çayır-meraa, ha' da diğer kullanım içindir. 63

72 SINIF- IV IV sınıf araziler ilin ha alanı ile %7,5'ini kaplamaktadır. IV'üncü sınıf arazilerin toprak gruplarına göre dağılımı ise şöyledir; %22,3'ünü alüviyal topraklar % 10,9'unu kolüviyal topraklar, %42,8'ini kahverengi orman toprakları, %16,7 kireçsiz kahverengi orman toprakları, %3,9'unu kırmızı akdeniz toprakları, %1,4' ünü kırmızı kahverengi akdeniz toprakları, %20,3' ünü bazaltik topraklardan oluşmaktadır. Bu alanların kullanım durumları ise şöyledir; ha'da kuru tarım, ha'da sulu tarım, 1,338 ha' da çayır-mera, 215 ha' da orman -fundalık alanlarıdır. 12,570 ha' da diğer kullanım içindir. SINIF- V 1,278 ha alanı ile ilin %0,2'sini kaplamaktadır. Bu alanın büyük toprak gruplarına göre dağılımı şöyledir; Bu sınıfa ait arazilerin tamamını hidromorfik topraklar oluşturmaktadır. SINIF- VI ha alanı ile ilin %8,2'sini kaplar ve toprak gruplarına göre dağılımı ise %10,4'ünü alüviyal topraklar, %12,1 'ini kolüviyal topraklar,%40,4'ünü kahverengi orman toprakları, %24,8'ini kireçsiz kahverengi orman toprakları, %6,3'ünü kırmızı akdeniz toprakları, %1,1 'ini kırmızı kahverengi akdeniz toprakları, % 5'ini bazaltik topraklardan oluşmaktadır. Bu toprakların kullanım durumları ise şöyledir; ha'ında kuru tarım, ha'ında sulu tarım yapılmaktadır. Bu toprakların ha'ında çayırmer'a, 5,737 ha'ında orman -fundalık, ha' da diğer kullanım içindir. SINIF- VII ha alanı ile ilin % 50,3'lük kısmını kaplar. Bu alanların toprak gruplarının dağılımı ise %0,1 'ini sahil bataklıkları, %20,2'sini kahverengi orman toprakları, %57,8 kireçsiz kahverengi orman toprakları, %12,4'ünü kırmızı kahverengi akdeniz toprakları, %0,3'ünü kireçsiz kahverengi topraklar, %9,2'sini bazaltik topraklardan oluşmaktadır. VII. sınıf toprak alanlarının; ha' ında kuru tarım yapılmakta, sulu tarım yapılmamaktadır. Vii' inci sınıf arazilerde ha çayır-mera, ha orman- fundalık arazisi ve ha' da diğer kullanım içindir. SINIF- VIII ha ile il topraklarının %1,4'ünü oluşturur. Bu arazilerin toprak gruplarına göre dağılımı ise ha 'ı sahil kumulu, ha 'ı çıplak kaya, ha 'ı ırmak- taşkın yatakları, ha 'ı diğer şekildedir. Hatay ilinde sınıflandırılması yapılan tüm bu arazi tipleri dışında, il genel yüzeyine dahil olupta, sınıflandırma dışı bırakılan ha su yüzeyi bulunmaktadır. 64

73 E Arazi Kullanma Durumu Grafik de görüldüğü üzere; ekilebilir arazi ve tarımın en yoğun yapıldığı toprak sınıfları I. ve IV. Sınıf arazilerdir. Bunun yanında VI. ve VII. Sınıf araziler ekilebilir durumda olmasına karşın genellikle zeytinlik ve meyve ağaçları yetiştirmeye uygun yapıdadır. VII. Sınıf arazilerde yöreye uyum sağlamış orman ve fundalık, mera ve çayır bitkileri yetiştirme yeteneğine ve en fazla alana sahiptir. Hatay İli Arazi Sınıflarının Arazi Kullanma Şekillerine Göre Dağılımı ekilebilir alan (ha) mera (ha) orman ve fundalık (ha) diğer (ha) I.SINIF II.SINIF III.SINIF IV.SINIF V.SINIF VI.SINIF VII.SINIF VIII.SINIF 0 I.SINIF II.SINIF III.SINIF IV.SINIF V.SINIF VI.SINIF VII.SINIF VIII.SINIF ekilebilir alan (ha) mera (ha) orman ve fundalık (ha) diğer (ha) GRAFİK 10 65

74 E.3.2. Arazi Problemleri Hatay coğrafi olarak çok değişik yüzey şekillerine sahip olduğundan farklı eğim ve yüksekliklerde farklı topraklar oluşmuştur. Bu özelliklere sahip ilimiz topraklarında bitki yetişmesini ve tarımsal kullanımını kısıtlayan erozyon, sığlık, taşlılık, kayalık, drenaj bozukluğu, tuzluluk ve sodiklik gibi etkinlik dereceleri yer yer değişen bazı sorunlar bulunmaktadır. Erozyon Hatay ilinde dağlık arazilerin ve yağışın fazla olması nedeniyle su erozyonu en önemli sorun olarak ortaya çıkmaktadır. Bu sorundan çok az etkilenen veya hiç etkilenmeyen alanlar çoğunlukla alüvyal ve hidromorfik alüvyal topraklardan oluşan taban arazileridir. Bunlar ırmak taşkın yatakları, kıyı kumulları, çıplak kayalıklar, yoğun yerleşim alanları ve su yüzeyleridir. Su Erozyonu hektar; ; 31% hektar; ; 24% hektar; ; 28% hektar; 91959; 17% hiç veya hafif orta şiddetli çok şiddetli GRAFİK 11 Taşlık Ve Kayalık : Hatay ilinde ha arazi toprak işlemeye ve bitki gelişmesine zarar verecek şekilde taşlık ve kayalıktır. Bu alan il topraklarının % 36'slnl oluşturmaktadır. Drenaj : Daha çok alüvyal düzlüklerde görülen ve taban suyunun her zaman veya yılın bir bölümünde bitki gelişmesine zarar verecek yükseklikte bulunduğu topraklardır. Bu alan il topraklarının % 9' unu oluşturmaktadır. 66

75 Tuzluluk Ve Sodiklik : Hatay ilinde drenajı bozuk sahaların ha da tuzluluk veya alkalilik yada her iki problem birden görülmektedir. Bu alan il topraklarının % 7'sini oluşturmaktadır. Toprak Sığlığı : Bitki kök sisteminin geliştiği ve besin elementlerinin karşılandığı topraklarda derinlik önem taşımaktadır. Bitki gelişiminin durağı olan bu ortam derin olursa bulunduğu iklime adapte olabilen her türlü kültür bitkisinin yetiştirmek mümkün olur.hatay ilinde derin topraklar ha ile %27,4, orta derin topraklar ha ile %7,1 sığ topraklar ha ile %35,7 çok sığ topraklar ha ile ilin %29'unu teşkil ederler. Derin toprakların ha i sorunsuzdur, diğerleri taşlılık, yaşlık, tuzluluk ve sodiklikten dolayı problemlidirler. (E).TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI KAYNAK Tarım İl Müdürlüğü,Hatay Tarım Master Planı-2003 Türkiye Suları,Ankara

76 Bölüm F FLORA-FAUNA FAUNA VE HASSAS YÖRELER F.1. ORMANLAR F.1.1. Ormanların Ekolojik Yapısı İlimizde ormanlar Keldağ ve Amanos dağlarında yoğunlaşmaktadır. Bu dağların ana yapısını Peridotit, Serpantin ve Gabro gibi yeşil kütleler oluşturur. Bunlar Keldağ ve Amanos dağlarında geniş alanlar kaplar. Amanos dağları düzgün bir sıra olup bu sıranın temeli paleozoik kütleleri ile serpantinlerden oluşmaktadır. Üstte ise kretase kalkerleri egemendir. Güney kısımları mezozoik, doğuda orta miosen, batıda plio - kuarterner halosen yani alüvyon katlardan oluşmuştur. Mezozoik sahalar içerisinde üst kretase sahalarına rastlanmaktadır. Yıllık ortalama yağış 1150 mm. ortalama sıcaklık 18 o C derece civarındadır. F.1.2. Bölgenin Orman Envanteri HARİTA 9 Ormanlık alanların büyük bir kısmı Amanos Dağlarında yer almaktadır ve bu ormanların ağırlıklı bir bölümünü kızıl çam ağaç türü oluşturmaktadır.bununla birlikte ormanlarımızı oluşturan asli ağaç türleri ;Karaçam,Göknar,Sedir,Kayın,Meşe ve Gürgen türlerinden oluşmaktadır.tali ve endemik türlerle birlikte Amanos dağlarında 3000 çeşidin üzerinde bitki türü olduğu saptanmıştır. ilçesi Normal koru Bozuk koru Normal baltalık Bozuk Baltalık Orman Alanı % Açıklık Alan Ha Genel Alan Antakya 4967,0 9417,0-4255, , , Belen 6305,0 5978, , ,5 Hassa 4046,0 4771, , ,5 İskenderun 29395, , Kırıkhan 2498, , , Samandağ 8053, ,5-3320, Yayladağı 4123,5 3041, toplam 59388, ,5 453, , , , Dörtyol ve Erzin İlçeleri Orman Alanları Dahil değildir. TABLO 39 68

77 hektar; 23927; 14% Hatay İli Orman Arazi Dağılımı hektar; 16204; 10% hektar; 18639,5; 11% hektar; 12283; 7% hektar; 10374,7; 6% hektar; 25620; 15% hektar; 62245; 37% antakya belen hassa iskenderun kırıkhan samandağ yayladağı GRAFİK 12 İlimizde özel orman alanı bulunmamaktadır. Hatay ormanlarında hakim ağaç türleri Kızılçam (Pinus trustia) Karaçam (Pinus nigra Fıstık Çamı Sedir(Cedrus libani) 69

78 Kayın (Fagus orientalis) Meşe (Qergus sp) Göknar (Abies born.) Gürgen (Carpinus etalus) Ihlamur (Tilia tomentosa) Kestane Dişbudak Selvi Yukardaki ağaların dışında ;Yalancı Akasya,Sofora,Ardıç,Aylantız,Okaliptus ve Çınar ağaçları bulunmaktadır. En çok rastlanan maki türleri : Mersin (Myrtus communis) Defne (Lauris nobilis) Keçiboynuzu (Ledationa siliga) Böğürtlen (Rubus ıdeust) Zakkum (Nerium oleandar) İlimizin Amanos Dağları tertier döneminden bir kalıntı olan aslında Karadeniz florasına özgü kayın (Fagus orientalis) ormanları bulunur. Ancak bugün koruma ve gelişmeye muhtaç bir halde bulunmaktadır. 70

79 F.1.3. Orman Varlığının Yararları Hatay il sınırları içerisinde bulunan yerleşim yerleri genelde vadi ve tepe sırtlarında kurulmuştur. Dörtyol, Hassa, Erzin, Yayladağ, İskenderun, Belen, Payas gibi yerleşim yerleri dağ yamaçlarında kurulu olduğundan şiddetli yağışlarda sel sularına maruz kalmaktadır. Ormanlar taşkınları önlemekte, toprak ve su erozyonuna karşı bir önlem olmaktadır. Dünya devletleri temiz bir hava için tabiatın dengesinin bozulmaması gerektiğine inanmaktadır. Bunun için yağmur ormanlarını kurtarma çalışmalarına başlamışlardır. Ormanın ayrıca dikim, bakım, söküm, taşıma gibi nedenlerden dolayı bir iş alanı olarak da yararları vardır. Gelecek nesile yeşil bir Hatay bırakmak için Orman İşletme Müdürlüğü bu güne kadar ha. yeni orman kurmuş ve kurmaya da devam etmektedir. F.1.4. Orman Sayılan Alanların Daraltılması Orman Kadastro Çalışmaları Bitirilmiş ve 6831 Sayılı Orman Kanununun 2/B maddesine göre Orman Sınırları Dışına Çıkarılan saha : 2.568,2 Ha Bu Sahanın Dağılımı Aşağıdaki Tabloda Verilmiştir Yerleşim Alanı Kısmen Yerleşim Kısmen Tarım Alanı Tarım Alanı 117,2 Ha 91,37Ha 2359,6 Ha 5% 4% 91% yerleşim alanı yerleşim+tarım tarım GRAFİK 12a Not:Antakya Orman İşletme Müdürlüğü Verileri,Dörtyol Orman İşletme Müdürlüğü çalışmaları bu sonuçlara dahil değildir. 71

80 F.2. ÇAYIR VE MERALAR F.2.1. Çayır ve Mera Varlığı Hatay ilinde çayır ve mera alanlarının toplamı hektardır. Yüzölçümün % 9.88'ini oluşturmaktadır. Çayır-Meralar entansif hayvancılğın yanında ekolojik dengenin korunmasında da önemli yer tutmaktadır. Bu alanın alt bölgelere göre dağılımı aşağıdaki Grafik ve Tablo da verilmiştir. Çayır Mera Alanlarının Alt Bölgelere Göre Dağılımı mera çayır (ha) I.alt bölge II.alt bölge III.alt bölge IV.alt bölge 0 I.alt bölge II.alt bölge III.alt bölge IV.alt bölge mera çayır (ha) GRAFİK 13 Tablo ve Grafik den anlaşılacağı üzere ; Alt bölgelerin yüzölçümleriyle mera alanları karşılaştırıldığında; III. Alt bölgenin % 21,3'ü ile en fazla mera alanına sahip olduğu görülmektedir. II. Alt bölgenin ise; % 6,7'si mera alanıdır.iv. Alt bölge % 6,55 ve I.Alt bölgede ise % 5,3 oranında mera alanına sahiptir. 72

81 F.2.2. Kullanım Amaçları ve Yararları Aşağıdaki tabloda meralarımızda hem kuru, hemde yeşil ot veriminin düşük seviyede ve hayvanların kaba yem açığını karşılamayacak düzeyde olduğu görülmektedir. Mera Alanı (ha) Kuru Ot Verimi (kg/ha) Yeşil Ot Toplam Verim (ton/yıl) Verimi (kg/ha) Kuru Ot Yeşil Ot TABLO 40 Hatay İli Çayır ve Mera Arazilerinin Kabiliyet Sınıflarına Göre Dağılımı mera çayır (ha) I II III IV V VI VII VIII 0 I II III IV V VI VII VIII mera çayır (ha) GRAFİK 14 Grafik 'de görüldüğü üzere; Hatay ilinin çayır ve Mera alanlarının arazi kaabiliyet sınıflarına göre en fazla VII. sınıf araziler oluşturmakta i bu alanda yetişen bitkiler yöreye adapte olmuş fakat verimleri düşüktür. Bu sebeple mera alanlarının ıslah edilmesi gerekmektedir. 73

82 F.3. FLORA F.3.1. Türler ve Populasyonları Amanos Dağları bitki coğrafyası açısından holarktik flora bölgesi içinde Doğu Akdeniz bölümünde bulunmaktadır. İzobotanik açıdan bölge Akdeniz sert yapraklı ormanları olarak tanımlanmıştır. Potansiyel bitki örtüsü yönünden bölgede 5 ayrı bitki formasyonu görülmektedir. Bunlar yükseltiye bağlı olarak sırasıyla ; Kıyı kısımları kuşağı, Akdeniz herdem yeşil meşe ormanları sub - humit Akdeniz kuşağı ve sub mediterranian meşe-çam ormanları kuşağıdır. Bunlara ek olarak m. yükseltide yer alan orman sınırı üzerindeki bodur çalı toplulukları ise subalgin kulminal kuşak olarak adlandırılmıştır. Amanos Dağları florası, Türkiye florası içerisinde yer alan bitki cinslerinin yaklaşık olarak yarısını içermektedir. Sahip olduğu iklim özellikleri ; coğrafyası ve değişken topografyası nedeniyle çok zengin bir tür çeşitliliği sergilemektedir. Bunun yanında Avrupa - Sibirya flora bölgesinden orjinlenen pek çok bitki türünü barındırması bu dağlık alanın önemini arttırmaktadır. Dağlık alan ile İskenderun Körfezi arasındaki dar kıyı şeridinde kumulları izleyen ovalık alan Ceratonia - Pistacia ile Pistacia - Qvercus - Coccifera maki toplulukları ile kaplıdır. Yapım alanı kullanımları etkisiyle alanın doğal potansiyeli bir vejetasyon strüktürüne sahip olduğu saptanmıştır. Antropojen etkiler sonucu ortaya çıkan hemen hemen tümünü bahçe ve tarla yabani otlarının oluşturduğu, genellikle tek veya iki yıllık otsu türler ile karakterize edilen bu topluluk ruderal vejetasyon olarak adlandırılmaktadır. Litoral Kayalarının Karakteristik Bitkileri - Limonium gmelinii (Willd.) O.Kuntze - Crithmum maritimum L. - Mesembryanthemum nodiflorum L. Kıyı Kumullarının Karakteristik Bitkileri - Sa Isola koli L. - Cakile maritima Scob. - Eryngium maritimum L. - Euphorbia paralias L. - Pancratium maritimum (L.) Hoff And Link. - Otanthus maritimus L. - Parapolis incurva L. - Euphorbia peplis L. Tuzlu Kıyı Bataklıklarının Karakteristik Bitkileri - Artrochnemum macrostachyum (Moric.) Moris - Atriplex portulacoides L. - Artrochnemum fruticosum (L.) Moq. - Salicornia europaea L. - Sueda prastrata Pal I. Nehir Yatağı ve Bataklıkların Karakteristik Bitkileri - Typha latifolia L. - Phragmites ausralis (Cav.) Trin. - Iris pseudocorus L. - Juncus maritimus Lam. - Juncus acutus L. 74

83 Dere Yataklarının Karakteristik Bitkileri - Carex divisa Huds. - Schoenus nigricans L. - Nasturtium officinale R. Br. - Ve ro n i ca anagallis-aquatica L. - Ranunculus aquatilis L. - Lemna trisulca L. - Lemna minor L. - Lemna gibba L. Konifer Ormanların Karakteristik Bitkileri - Pinus brutia Ten. - Pinus pinea L. - Pinus halepensis Mill. - Cupressus sermpervirens L. - Juniperus phoenicea L. - Juniperus oxycedrus L. - Cedrus libani Barr. - Abies cililcicq Carr. Galeri Ormanlarının Karakteristik Bitkileri - Platanus orientalis L. - Liquidamber orientalis Mill. - Ulmus minor Mill. - Nerium oleander L. - Vitex agnus-castus L. - Ficus carica L. - Adianthum capiius-veneris L Maki Karakteristik Bitkileri - Quercus coccifera L. - Quercus infectoria Olivier - Ceratonia siliqua L. - Myrtus communis L. - Phillrea latifolia L. - Olea europea L. - Olea europea var. Sylvestris Mill. - Hypericum perforatum L. - Pistacia lentiscus L. - Pistacia terebinthus L. - Cotinus coggygria Scop. - Rhus coriaria L. - Cercis siliquastrum L. - Colutea arborescens L. - Smilax aspera L. - Paliurus spina-christi Mill. - Hedera helix L. - Clematis flammula L. - Laurus nobilis L. - Ruscus aculeatus L. - Asparagus acutifolius L. - Asparagus tennuifolius Lam. - Gonocytisus angulatus (L.) Spach. - Rhamnus oleoides L. - Spartium junceum L. - Osyris alba L. - Genista acanthoclada DC. - Jasminum fruticans L. - Genista lydia Boiss. - Calycotome villosa L. - Cistus creticus L. - Sarcopoterium spinosum (L.) - Spach. - Lithodora hispidula (Sm.) Griseb. - Erica manipuliflora Salisb. - Teucrium polium L. - Coridothymus capitatus (L.) Reichb. - Origanum vulgare L. - Salvia officinalis L. - Urginea maritima (L.) Baker - Asphodellus aestivus Brot. - Muscari comücum (L.) Mill. 75

84 Yaprak Döken Ormanların Karakteristik Bitkileri - Quercus ithaburensis subsp. Macrolepis (Kotschy) Hedge & Yalt. - Quercus cerris Lo - Fagus orientolis Lipsky. - Euonymus latifolia (L.) Mill. - Staphyllea pinnato L. - Carpinus orientolis L. - Ostrya carpininfolia Scop. - Sorbus torminolis (L.) CR. - Corn us mas L. Synantropik Vejetasvon Karakteristik Bitkileri - Hyoscyamus niger L - Anthemis chia L - Hyoscyamus albus L. - Bellis perennis L. - UrticQ urens L. - Crepis foetida L - Parietario judaica L. - Senecia vulgaris L. - Hordeum murinum L. - Chondrilla juncea L. - Poa annua L. - Carthamus lanatus Lo - Stellaria media (L.) Viii - Cariina corymbosa L. - Capparis spinosa L. - Scolymus hispanicus L. - Veronica cymbalaria Bodard - Picnomon acarna (L.) Cass Synantropik Vejetasvon Karakteristik Bitkileri - Piptatherum miliaceum (L.) Cosson - Silybum marianum (Lo) - Sorghum halepense (L.) Pers. - Onopordum illyricum L. - Medicago minima (L.) Desr. - Conyza canadensis (L.) Cronq. - Medicago arabica (L.)Huts. - Carduus pycnocefalus Jacq. - Medicago orbicularis (L.)AII. - Sonchus oleraceus L. - Trifolium repens L. - Lactuca seriolla L - Trifolium campestre Schreb. - Xanthium strumarium L. - Trifolium resupinatun L. - Xanthium spinosum L. - Vesbascum sinuatum Lo - Cripsis aculeata (L.) Aiton. - Capsella bursa-patoris (L.) Medik. - Portulaca oleracea L - Galium aparine L. - Tribulus terestris L. - Malva neglecta Wallr. - Chenpodium album L. - Cichorium intybus L. - Daruta stramonium L. - Matricaria charnamilla L. - Ecballium elaterium L. - Anthemis cotula L.. - Centaurea calcitrapa L. 76

85 F.3.2 Habitat ve Topluluk İlimiz, içerisindeki bitki toplulukları aşağıda verilmiştir. Bataklık (Sazlık) - Tuzcul Bitkileri Alepocurus littürolis (Gouan) ParI - sahil tilki kuyruğu Artemisia scoparia Boiss. - pelin Artrochnemum fruticosum - çorak otu Arundo donax L. - masura kamışı Bolboschoenus maritimus (L.) Palla Calamogrostis pseudophragmites (Haller fil.) Koeler - sahil süvari çayır otu Carex divisia Hudson Conyza canadensis (L.) Cronquist - Kanada şifa otu Cyperus fuscus L. Cyperus glaber L. Cyperus longus L. Equisetum ramossimum Des! - dallı at kuyruğu Gladiolus italicus Miller Halimione portulacoides (L.) Aellen - çorak otu Halocnemum strobilaceum (Paıı.) Bieb. - çorak otu Imperata cylindirica Inula chritmoides L. - anduz otu Inula viscosa (L.) Aiton - anduz otu Juncus acutus L. - topuk otu, hasır otu Juncus maritimus Lam. - sahil hasır otu Juncus rigidus Desf Limonium angustifolium Melilotus elegans Salzm. - taş yonca, sinek tırfıl Najas minor - su perisi Orchis coriophora - pis kokulu orkide Orchis morio - salep orkide Phragmites australis - kargı, adi kamış Plantago maritima - kum sinir otu Polygonum maritimum - sahil çoban değneği Potamogeton nodosus - su sümbülü, havyar otu Pulicario dysentarica (L.) Bernh. - pire otu Ranunculus sphaerospermus - su papatyası, su düğün Rubus sanctus - böğürtlen Saccharum ravennue (L.) Murray - okluk Salicornia europae L. - deniz börülcesi Scirpoides holoschianus (L.) Sojak - su sandalye sazı Serapias vomeracea Shoenus nigricans L. - siyah baş sandalye sazı Sporobolus virginicus (L.) Kunth - sahil ayrı k otu Suaeda altissima (L.) Pall. - soda otu Tamarix smyrensis - ılgın Tamarix tetragyna - ılgın Typha latifolia -berdi Veronica anagallis-aquatica - yavşan otu 77

86 Kumul Bitkileri 1. Aegilops cylindrica Alhagi mannifera Allium junceum L Anagallis arvensis Anchusa aggregata Lehm. ' Anthemis pseudocotula Boiss. Aristida caerulescens Des{ Asparagus tenuifolius Asphodelus aestivus Atriplex hastata L. Beta maritima L. Briza minor Bromus psammophilus P.M. Smith Bromus tectorum L. - brom Cakile maritima Scop. phynocephalus L. Carex flacca Cariina oligocephala Boiss. & Kotschy Centarium erythrea Rafin. Cionura erecta (L.) Griseb. Cistus creticus Cistus salviifolius Convolvulus lanatus Crepis foetida L. Crepis setoso Hall. iii. Cutandia memphitica (Sprengel) K. Richter Cyperus capitatus Vandelli Daphne sericea Daucus littarolis Dorichnium hirsutum Echium angustifolium Elymus farctus (Viv.) Runemark ex Melderis Ephedra fragilis Desv. Epilobium hirsutum Erica manipuliflora Erodium laciniatum (Cav.) Willd. Erucaria hispanicq (L.) Druce Eryngium maritimum Euphorbia helioscopia L. Euphorbia paralias L. - deve dikeni - tarla fare kulağı - sığır dili - köpek papatyası - kuşkonmaz - çiriş otu - karapazı - kum bromu - deniz hardalı Cardduus - tarla kangalı - ayak otu, saparna - domuz dikeni - pembe çiçekli laden - beyaz çiçekli laden - havlı sahil sarmaşığı - hindiba - topuklu venüs otu - yabani defne - bodur sahil pıtrağı - engerek otu - elim otu - deniz üzümü - tüylü yakı otu - püren, funda - dönbaba - sütleğen - kum sütleğeni 78

87 Euphorbia pep/is L. Kumul Bitkileri 2. - sütleğen Euphorbia terracina L. : Fonthanesia phllyroides - cılbırtı, süpürge çalısı. Geranium disesectum L. - turna gagası Halopep/is amplexicaulis (Vahı.) Ung.-Sternb. Helianthemum stipulatum (Forssk.) C. Christ. Hordeum murinum L. Hyperrhania hirta (L.) Stapf mperata cylindirica lpomae stolonifera (Cyr.) J.F. Gmelin Lactuca saligna L. Lagurus ovatus Lavandula stoechas Limonium greacum Lo/ium perenne Malva nicaensis All. Medicago littoralis (L.) Rohde ex Loiss. Medicago marina L. Myrtus communis Nerium oleander L. Osyris alba Otanthus maritimus (L.) Hoffm. & Link Pancreatium maritimum L. Parapho/is incurva Paronychia argentea Lam. Phalaris paradoxa Phllyrea latifolia Phoenix canariensis Phrasium majus L. Pinus brutia Ten. Pinus halepensis Piptatherum mi/iaceum - güneş gülü - sahil arpası - sahil gece sefası - söğüt marulu - tavşan kuyruğu - lavanta çiçeği - delice - ebegümeci - kum yoncası - sahil yoncası - murt, mersin - zakkum - kum zambağı, sahil ada soğanı - kıvrık ayrık - dolama otu - kaynaş - pırnal - yabani hurma - kızı/çam - halepçamı Pistacia lentiscus L. - mastik, sakızlık Pistacia terebinthus L. - menengiç, sakız ağacı Plantago logopus - sinirli ot - Polygonum maritimum L. - çoban değneği Rhamnus oleoides - cehri Rubia tenuifo/ia Rumex conglomeratus Salsola kafi L. Salsola soda L. Salvia viridis L. - kök boyası - Iabada, kuzu kulağı - dikenli çöğen, tuz otu - dikenli çöğen, soda otu - çayır ada çayı 79

88 Allium scorodoprasum L. Allium vinale L. Diğerleri (Sazlık ve Kumul Alan evresindekiler )-1 Ammi majus Ammi visnaga Arum dioscoridis L. Avena sterilis L. Bellis perennis Brassica elongata Ehr. Brassica tournefortii Gouan Calendula arvensis L. Calicotome villosa Capparis spinosa Capsella bursa-pastoris (L.) Medik Centarium erythrea Centauria calcitrapa Chenopodium album L. Chondrilla juncea L. Chrozophora tinctoria Chrysanthemum coronarium L. Cichorium pumilum Jacq. Cirsium vulgare (Sevi) Ten. Clematis vitalba Convolvulus arvensis L. Conyza canadensis (L.) Cronquist Crateagus monogyna Cynodon dactylon (L.) Pers. Cyperus rotundus L. Dianthus strictus Ecballium elaterium (L.) A. Rich. Echinops viscosus DC. Echium ita/icum Erodium cicutarium (L.) L 'Herit Erodium gruinum (L.) L 'Herit Eryngium creticum Eryngium glomeratum Foeniculum vulgare Fumaria densiflora Galium aparina Haplophyllum buxbaumi Hedypnois cretica (L.) Dum.-Cours Heliotrophium europaeum Helminthoteca echioides - diş otu - yılan yastığı - yabani yulaf - çayır güzeli, koyun gözü - şamdan çiçeği - azgan - keber - çoban çantası - yıldız gelin düğmesi - kasımpatı, krizantem - köygöçüren - kanada şifa otu - eşek hıyarı, cırt atan - kirpi başı - dönbaba - rezene, anason 80

89 Hymenocarpus circinnatus Diğerleri (Sazlık ve Kumul Alan evresindekiler )-2 Hypericum polyphyllum Boiss. & Bal. Lathyrus gorgonii Pari. Lathyrus stenophyllus Boiss. &Heldro Lavatera punctata Linum bienne Lonicera etrusca Lotus corniculatus Lo' Malva nicaensis Morus alba Onobryhis christa-galli (Lo) Lam. Ononis reclinata Lo Onopordum boissieri Willk. Ornithogalum umbellatum Paliurus spina-christi Pallenis spinosa (Lo) Cass. Popover rhoeas Picris altissima Delile Plantago lanceolata Plantago scabra Polypogon maritimus Willd. Polypogon monspeliensis (L.) Desf Portulaca olereacus Prosopis farcıa Psorolea bituminoso Pulicario dysentarica Quercus coccifera Ranunculus scleratus Rapistrum rugosum (Lo) All. Rhamnus alaternus Ricinus communis Ruscus aculeatus Salix alba Sanguisorba minor Sanguisorba minor otu Scabiosa chalocephala Scolymus hispanicus L. Scrophularia canina L. Silybum marianum dikeni Solanum nigrum Thymbra capitata Tribulus terrestris Trifolium fragiferum - mürdümük, yalancı bezelye - ebegümeci - beyaz dut - eşek dikeni - yıldız çiçeği - karaçalı - altıngöz - gelincik - sinir otu - çeti - pire otu - düğün çiçeği - adi hintyağı bitkisi - ak kavak - çayır düğmesi, sincan - kangal, meryemana - it üzümü - çilek tırfıl 81

90 F.4. FAUNA F.4.1. Türler ve Populasyonları F Karasal Türler ve Populasyonları Amanos Dağları, ülkemizin en zengin faunustik alanları durumundadır. Yaban hayatı bakımından oldukça zengindir.hatay İlinin yaban hayatı yayılımı 0-10 m de kaplumbağa ve sulak alan çevresi m de turaç çevresi, bülbüller, m'de yırtıcı kuşlar çevresi, 1500 m de yükseklerde yaban keçisi çevresi olarak sınırlandırılmıştır. 0-1 O m. arasında deniz ve kumul alanda yaban hayatı deniz kaplumbağaları ile sulak alanlar çevresi olarak deniz kaplumbağalarının yumurta bırakma ve üreme alanlarını, kuşların kışlama, konaklama, kuluçka alanını oluşturmaktadır. Hatay İli faunasına ait hayvan türleri aşağıda verilmiştir Kurbağalar - Bombina variegata Sarı Kurbağa - Alytes obstertrican' Ebe Kurbağası - Bufo viridis' Haçlı Kurbağa - Rana pipens Adi Kurbağa - Hyla arborea Ağaç Kurbağası - Bufo calimata Yeşil Kurbağa Sürüngenler - Lacerta simonyi Küçük Kertenkele Testudo hermanni Herman Kaplumbağası Testudo graeca Yunan Kaplumbağası - Chemoeleo charndeleq Bukalemun - Algyroides marchi Hareketli Kertenkele - Lacerta lepid Çit Kertenkelesi - Lacerta papca Cüce Çit Kertenkelesi - Lacerta viridis Yeşil Kertenkele - Padavcis muralis Duvar Kertenkelesi - Vipera ammodytes Akdeniz Engereği - Vipera xanthina Engerek - Vipera lebatina Sarı Engerek Kuşlar-1 - Tachybabtes - Podiceps cristatus Tepeli Dalgıç - Podiceps nigricallis Kara Boyun - Pelecanus cripus Tepeli Pelikan - Pelecanus onoeratalus Pelikan - Phalacrocorax carbo Karabatak - Phalacrocorax pymaeus Cüce Karabatak - Nycticorax nycticorax Gece Balıkçılı - Bobulcus ibis Öküz Balıkçılı - Egratta garzetta Küçük Beyaz Balıkçıl - Egratta alba Beyaz Balıkçıl - Ardea cinerea Gri Balıkçıl - Platales leucoradia - Phoenicopterus ruber Flamingo - Anser anser Boz Kaz - Anser albifrons Sakarca - Cynus oler Sessiz Kuğu - Cynus cghup Ötücü Kuğu - Tadorna ferruginia Angut - Tadorna tadorna Su na. - Nettarufina Kızılbaş - Anas penolope Peruk Ördeği - Anas strepera Boz Ördek - Anas crecca Çamurcu - Anas platyrhynchos Yeşilbaş - Anas aculata Kıl Kuyruk - Anas clypeata Kaşıkçı Ördeği - Anas guerguedula Çıkrınçın 82

91 Kuşlar-2 - Marmaronetta Yaz Ördeği - Anthya fuligula TepeliÖrdek - Anthya ferina Elmabaş Unidentified ducks - Unidetified gulls - Oxyura leucocephala Dikkuyruk - Porphyrio porphyria Saz Horozu - Rallus aquaticus Su Tavuğu - Porzana porzana Benekli Su Tavuğu - Gallinula chtoropus - Fulica atra Sakarmeke - Grus grus Turna - Himentopus himentopus Uzunbacak - Charadrius hiaticula Halkalı Yağmurcun - Charadrius alexnidrius Yarım Halkalı Yağmurcun - Vanellus vanellus - - Calidris alba Çakıl Kuşu - Ca/idris minuta Küçük Kum Kuşu - Calidris alpina Dağ Kum Kuşu - Calidris minutalpina Küçük Dağ Kum Kuşu - Phi/omachus pugnax - - Asia flammeus Bataklık Baykuşu - Gallinago gallinago Çulluk - Gallinago medica Iri Çulluk - Limosa Iimoso Siyah Kuyruklu Çulluk - Numenius arguata Uzun Gaga/ı Çulluk - Tringa erythropus Kızıibacak - Tringa totanus Düdükçüm - Tringa stagnatilis Bataklık Düdükçümü - Tringa nebulovia Yeşilbacak Düdükçümü - Tringa ochropus Yeşil Düdükçüm - Larus minitus Küçük Martı - Larus genei Ince Gaga/ı Martı - Larus canus Adi Martı - Larus ridibundus Karabaşlı Martı - Larus angentatus Halkalı Martı - Gelochelidon nilotica Gülen Sumru - Sterua caspia Hazar Kırlangıcı - Sterua sandvicensis Deniz Kırlangıcı - Steua pavdicea Kırlangıç - Riparia riparia Kum Kırlangıcı - Chlidonia leucopterus - - Borchinus cedicnemus Karagöz - Ammoperdix griseogularis Kum Kekliği Kuşlar-3 - Panclion haliaetus Bataklık Kartalı - Circus aeruginosus Saz Delicesi - Circus cynaeus Ekin Delicesi - Milvus milvus Kızıl Çaylak - Circaetus gallicus Yılan Kartalı - Accipites nimus Küçük Atmaca - Prunella modularis Çit Serçesi - Syvia boria Ötleğen - Phyiloscopus trochilus Söğüt Bülbülü - Saxicola rubetta çayır Taral Kuşu Montacola soltanus Gök Ardıç Kuşu - Qenanthe guenanthe Kuyruk Kapan - Brithasus rubeccula Nar Bülbülü - Luscinia magarhychos Bülbül - Aegithalus conclatus Baştan Kara - Remiz pendilinus Çulha Kuşu - Cicon ia cicon ia Leylek - Ciconia nigra Kara leylek - Streptopelia decaoto Kumru - Streptopelia senegelinsis Küçük Kumru - Cuculus canarus Guguk Kuşu - Bubo bubo Puhu - Francolimus francolimus Turaç - Ragulus regulus Çalı Kuşu - Luscinia luscinia Çalı Bülbülü - Coturnix coturnix Bıldırcın - Alectoris c hulcar i Kınalı Keklik - Alectoris rulo - Keklik - Alectoris graeca Keklik - Buteo buteo Şahin - Pernis apivorus Arı Şahini - Falco peregrinus Doğan - Falco subbute Delice doğan - Falco columbaris Güvercin Doğan - Streptopelia turtur Üveyik - Columba cenas Güvercin - Athene noctua Kukumav Kuşu - Upupa epops İbibik - Dendrocopos majör Ağaçkakan - Hironda rustica Kırlangıç - Anthus trivialis Ağaç incir kuşu - Anthus paratensis Çayır incir kuşu - Anthus cervinus Kızılgerdanlı lncir Kuşu 83

92 Kuşlar-4 - Motacilla alba Akkuyruk Sallayan - Motacilla flava Sarı Kuyruk Sallayan - Pycronotus barbatus Arap Bülbülü - Lanius colluro Çekirge Kuşu - Alauda arvensis Tarla Kuşu - Lacustella fuscinoides Dere Bülbülü - Cinclus cinclus Su Kuşu - Cardue/is cardue/is Saka Kuşu - Panser hispaniolensis Söğüt Serçesi - Pancer domesticus Serçe - Sturnus vulgaris Sığırcık - Vanalus vanalus Sığırcık - Pica pica Saksoğan - Corvus covax Kara Karga - Corvus frugi/egus Tohum Kargası - Corvus corane cornix Leş Kargası - Corvus monedula Küçük Karga - Columba palumus Tahtalı Güvercin - Columba liva Kaya Güvercini - Asio otus Orman Baykuşu - Apus apu Ebabil Kuşu - Merops apiaster Arı Kuşu - Milvinus nigrans Kara Çaylak - Coracias garrulus Gök Karga - Accipiter genti/is Büyük Atmaca - Perdix perdix Çil Keklik - Tetraogallus caspius Ur Keklik - Buteo rufinus Kızıl Şahin - Neophron perenopteus Akbaba - Hispolais pallida Ardıç Kuşu - Saxicola targuata Taş Kuşu - Turdus pilaris Ardıç Kuşu - Turdus i/iacus Pas Ardıç Kuşu Memeliler - Fethis chanus Saz Kedisi - Canis aurenus Çakal - Caster fibe r Kunduz - Mustela nivalis Gelincik - Huüadiuz huüadiuz Karaca " - Scuris anomalis Ağaç Sincabı - Martes foina c Kaya Sansar - Martes martesarls Ağaç Sansarı Citellus citellus Tarla Sıçanı - Lutra lutra Su samuru - Meles meles Porsuk - Sus scrofa Yaban Domuzu - Herpestes ichneumon Kuyruk Süzen - Hyaena hyaena Sırtlan - Cricetus cricetus Cırlak Sıçan - Desmana pyrenaica Köstebek - Vulpes vulpes Tilki - Lepus europeus Tavşan - Microchiroptera sp. Yarasa - Capreolus capreolus Karaca - Canis lupus Kurt - Marmoto marmoto Dağ Sıçanı F Aquatik Türler r ve Populasyonları F Kürklü Hayvanlar - Monochus monochus Akdeniz Foku - Mustela lutreda Bataklık Samuru F Balıklar Tatlı Su Balıkları : - Si/irus glanis Yayın Balığı - Cyprinus carpio Sazan - Cyprinus carpio royal Aynalı Sazan Lenciscus sp. Tatlı Su Kefali - Anguilla anguilla Yılan Balığı - Barbus barbus Bıyıklı Balık- Lucioperca lucioperca Sudak - Salmo gardnerji Gökkuşağı Alabalık Deniz Balıkları : - Apagon nigripinnis - Upeneus moluccensis- Callionymus filamentosus - Upeneus moluccensis - Dussumeria acuta - Sillago sihama; - Etmureus teres - Sphyraena chrysoteania- Cynoglossus sinusarabic - Sphyraena viridensis - Oxyurichthts papuensis - Saurida undosquamis - Sargocentron rubrum, - Pelates quadri/ineatu - Leiognathus kluzingeri- Stephanolepis diaspros 84

93 F.4.2. Habitat ve Topluluklar F.4.3. Hayvan Yaşama Hakları F Evcil Hayvanlar. F Sahipli Hayvanlar Konuyla ilgili sağlıklı veriler bulunamadı. F Sahipsiz Hayvanlar Konuyla ilgili sağlıklı veriler bulunamadı. F Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Olan Evcil Hayvanlar İl düzeyinde nesli tehlike altında olan evcil hayvan türleri bulunamamıştır. F Hayvan Hakları İhlalleri Konuyla ilgili sağlıklı veriler bulunamadı. F Valilikler,Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliği Çeşitli zamanlarda Belediyelerle, sınırları içerisinde bulunan hayvanların korunması yönünde yazışmalar yapılmıştır. F.5. HASSAS YÖRELER F.5.1 Milli Parklar Milli park, bilimsel ve estetik bakımdan, ulusal ve uluslararası ender bulunan doğal ve kültürel değerleri ile koruma, dinlenme ve turizm alanlarına sahip doğa parçalarıdır. İlimizde milli park olarak onaylanmış saha bulunmamaktadır. Ancak Adi Deniz Kaplumbağalarının (Caretta caretta ve Chelonia mydas (yeşil kaplumbağa)) yuvalama alanı olan ve aynı zamanda tarihi değerlere sahip olan doğa sahilleri Milli Park olarak önerilmiştir. Hatay da daha önce ilan edilmiş Milli Park bulunmamaktadır. F Tabiat Parkları İlimiz dahilinde tabiat parkı yoktur. F Tabiat Anıtı İlimizde tabiat anıtı yoktur. 85

94 F Tabiatı Koruma Alanları Tabiatı koruma alanları, bilim ve eğitim bakımından önem taşıyan nadir tehlikeye maruz veya kaybolmaya yüz tutmuş ekosistemler, türler ve doğal olayların meydana getirdiği seçkin örnekleri içeren ve mutlak korunması gerekli olup sadece bilim ve eğitim amaçları ile kullanılmak üzere ayrılmış doğa parçalarıdır. Hatay da Belen Geçidi kuş alanı, bu nitelikte bir alan olup Tabiatı Koruma Alanı olarak önerilmiştir. F.5.5 Orman İçi Dinlenme Yerleri Zübeyde Hanım Mesire Yeri : İli İlçesi Alanı : Hatay : Dörtyol : 6 Ha Ana çeşmeye bağlı 3 adet seyyar çeşme,17 ahşap masa,çocuk oyun alanı olarakta 1 adet salıncak 1 adet kaydırak bulunmaktadır. İli İlçesi Alanı Erzin İçmeler Mesire Yeri: : Hatay : Erzin : 10 Ha Saha içersinde 0,5 ha lık alanda 1985 yılında kurulmuş bir hayvanat bahçesi ve hayvanat bahçesine ek olarak planlanmış Yaban Hayatı Yetiştirme İstasyonu bulunmaktadır.40 adet masa,çocuk oyun alanı olarak 3 adet salıncak 1 adet kaydırak bulunmaktadır. Kınalıtepe Mesire Yeri: İli İlçesi Alanı : Hatay : İskenderun : 10 Ha 30 adet masa,çocuk oyun alanı olarak 3 adet salıncak bulunmaktadır. F.5.6. Sulak Alanlar İlimizde A ve B kriterinde sulak alan yoktur. F.5.7. Biyogenetik Rezerv Alanları İlimiz sınırları içerisinde biyogenetik rezerv alanı bulunmamaktadır. 86

95 F.5.8. Biyosfer Rezerv Alanları İlimiz sınırları içerisinde biyosfer rezerv alanı bulunmamaktadır. F.5.9. Özel Çevre Koruma Bölgeleri İlimizde Bakanlar Kurulu kararı ile alınmış özel çevre koruma bölgesi yoktur. Hassas Yöreler Kapsamına Giren Diğer Alanlar F Av Hayvanlarını Koruma ve Üretme Sahaları Hatay - Fırnız - Yaylacık B Serisi Yaban Keçisi ve Karaca Koruma Üretme Sahası : Doğusu : Fırnız yaylası ve İskenderun bölge sınırı Batısı : Akgedik serisi Kuzeyi : İskenderun ve Arsuz bölge sınırı Güneyi : İncirlidere, Kışlak, Olukpınar, Fırnız yaylasına inen düz hat Av Koruma Sahası Samandağı - Antakya - İskenderun ve Uluçınar Orman İşletme Şefliği nin Amanos Dağları üzerindeki yüksek rakımlı ve ormanlık yerleri içerisine alarak Akdeniz e uzanmaktadır. Av Koruma Sahasında alageyik, dağ keçisi, karaca, domuz, tavşan, kınalı keklik, sülün, kurt, çakal ve tilki bulunmaktadır. Av sahasına 1989 yılından beri üremek üzere sülün bırakılmış olup bunlar Domuzburnu civarında meskün olmayan bir alanda çoğalmaktadır. Ayrıca Domuzburnu nun güneyinde Uluçınar bölgesi kale mevkiinde 10 ha. üzerinde kurulmuş üretme istasyonu bulunmaktadır. Bunlar üretilip av sahasına bırakılmaktadır.bu av koruma sahası Orman Genel Müdürlüğü ne tahsisli paralı avlak sahadır. Bu saha içerisinde av yapmak Orman Genel Müdürlüğü nden alınacak av izin belgesine tabidir. Av mevsiminde yukarıda belirtililen av hayvanlarından kınalı keklik ve tavşan avı yasaktır. Kurt, çakal, yaban domuzu bütün yıl avlanabilir. Tilki ise 15 Eylül - 15 Mart arası, dağ keçisi ve karaca ise 1 Ağustos - 31 Mart tarihleri arasında avlanılabilceklerdir. Dağ keçisi ve karaca Merkez Av Komisyon kararının av turizmine ilişki maddesinde özellikle Arsuz da av koruma sahasında avlanabilecekleri belirtilmiştir. 87

96 F Su Ürünleri Üretim Sahalarının Çevresindeki Kıyılar Hatay ilinde su ürünleri avcılığı Akdeniz kıyı şeridinde bulunan İskenderun, Samandağ, Dörtyol ve Erzin ilçelerinde yapılmaktadır. Ayrıca ; Asi Nehri, Demirköprü, Kırıkhan da Gölbaşı Gölet i ve Yayladağ da Görentaş Göleti nde tatlı su balık türleri avlanmaktadır. Kıyılarda : Barbunya, çipura, gümüş, dil, Lagos, levrek, lüfer, mercan, kılıç, sardalya, istavrit, turna ve köpek balığı avlanmaktadır. Ayrıca önemli miktarlarda karides avlanmakta olup bu yörede çıkan iri karidesler İskenderun Karidesi olarak tanınmaktadır. İç sularda avlanan türleri ise aynalı sazan, yılan balığı, yayın balığı ve karabalıktır. Su ürünleri avcılığında da av dönemleri Tarım Orman Bakanlığı nca belirlenmektedir. Akdeniz de Finike Körfezi nin doğusundaki taşlık burnundan Suriye sınırına kadar olan kara sularımızda 1-15 Mayıs arasında her türlü su ürünleri avcılığı yasaktır. Ayrıca ; 1 Eylül arasında sardalya avcılığı, 1 Nisan - 1 Eylül arasında palamut ve torik avcılığı yasaktır. Sportif amaçlı avcılıkta tutulan balık miktarı iç sularda kişi başına günde en çok 5 kg. ı denizlerde 7 kg ı geçemez. İskenderun ve Çevlik (Samandağ) da bulunan balıkçı barınakları açık denizde avlanacak amatör balıkçılara hizmet vermektedir. F Endemik Bitki ve Hayvanların Yaşama Ortamı Olan Alanlar Konuyla ilgili bilgi F.4 te verilmiştir. F Koruma Altına Alınan Yabani Flora-Faunanın Faunanın Yaşama Ortamı OlanAlanlar İlimiz sınırları içerisinde koruma altına alınmış alan bulunmaktadır. 88

97 F Akdeniz'e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin Yaşama ve Beslenme Ortamı Olan Alanlar Deniz Kaplumbağaları Şeyh Hıdır Kumsalı Meydan Kumsalı SamandağıKumsalı Hatay İli Samandağı İlçesinin sahilidir. Sahil kuzeybatı ve güneydoğu yönünde uzanmakta ve yaklaşık olarak 14km uzunluktadır. Kumsalın güneydoğu yönündeki en uç noktası Sabca Burnu, kuzeybatı yönündeki en uç noktası ise Çevlik Limanı dır. Çevlik, Şeyhhıdır ve Meydan olmak üzere kumsal üç bölümde incelenebilir. Şeyhhıdır kumsalı ince taneli kumdan oluşmaktadır ve bu bölge aynı zamanda C. mydas ların yuva yapmak için öncelikli tercih ettikleri kumsaldır. SAMANDAĞI KUSALINDA YUVALANAN KAPLUMBAĞALAR Türkiye kıyılarında yuvalanan iki deniz kaplumbağası Chelonia mydas ve Caretta caretta dır. C. mydas ın yayılış alanı genel olarak Doğu Akdeniz Bölgesi ndeki birkaç kumsalla sınırlıdır: Kazanlı, Akyatan, Samandağı. C.caretta ise diğer kumsalların hemen hemen hepsinde yaygındır. Samandağı sahillerinde özellikle C. mydas türü yoğun olarak yuva yapmaktadır. C.mydas IUCN nin hazırladığı Red List te soyu tehlikede, C. caretta ise soyu tehdit altında olan türler arasındadır. 89

98 Chelonia mydas (LINNAEUS, 1758) Türkçe ismi yeşil kaplumbağadır. Dişileri karaya çıkarak yuva yapıp yumurtladıkları kısa devreler dışında bütün hayatları denizde/suda geçer. Deri altında kemik plaklardan oluşmuş kabuk vardır. Üyeleri dört tane ve yüzgeç halini almıştır. Baş gövdeye göre küçüktür ve başta plaklar vardır. Diğer deniz kaplumbağaları gibi başını ve yüzgeçlerini kabuk içine çekemez. Chelonia mydas Ön yüzgeçler arka yüzgeçlere göre büyüktür. Boyu yaklaşık 1 metre, ağırlığı 150kg a kadar çıkabilir. Deniz otlarıyla beslenir. Üreme mevsimi Mayıs-Ekim ayları arasındadır. Yumurta bırakma yeri yumurtadan çıktıkları kumsaldır. Bu kumsalı nasıl buldukları ise hala anlaşılamamıştır. HAYATI DENİZDE GEÇEN BİR CANLI NİÇİN KARAYA ÇIKSIN? Denizde yaşayıp, beslenen kaplumbağa karaya bir tek amaç için çıkar; soy devamını sağlamak. Yüzlerce kilometreyi ve büyük tehlikeleri aşarak karaya çıkan deniz kaplumbağaları yuvalamak için kendisine uygun kum arar. Kumu bulunca yuva yapmaya başlar. Önce, ön ve arka yüzgeçlerini ritmik bir şekilde kullanarak geniş bir çukur oluşturur. Bu geniş çukur içine arka yüzgeçlerini kullanarak 30-40cm çapında 60-70cm derinlikte bir çukur açar. Arka yüzgeçlerini kullanarak kumu pençe hareketi ile dışarı atar, çukur oluştuktan sonra çukur ağzına, saracak şekilde, arka yüzgeçlerini yerleştirir. Böylece çukura kumun dökülmesine engel teşkil etmiş olur. Bundan sonra çukura yumurtalarını bırakır. Yumurtalar ping-pong topu büyüklüğündedir. Yumurta bırakma işi bitince arka yüzgeçlerini kullanarak çukuru kapatır. Açmış olduğu geniş alanı, burayı terk ederken, arka ve ön yüzgeçleri kullanarak kumla kapatmaya çalışır. Bu şekilde yavruların gelişimi yumurta içinde güvenle olur. Artık kaplumbağa yorgun argın denize doğru yol alır. Kum güneş ışınları ile ısınır ve altındaki yumurtaları ısıtır. Bu şekilde yavruların gelişimi yaklaşık olarak gün sürmektedir. Yavrular gece veya sabaha doğru yumurtadan çıkar. Yavrular suyun üzerindeki ışık yansımalarını görerek denize doğru yönlenirler. Suya varmaları normal koşullar altında dakika sürer. Ancak sahilin kirli oluşu, yengeçlerin, tilkilerin, köpeklerin, deniz kuşlarının bulunması halinde bu süre işlemeyebilir. Ya ölürler ya da yem olurlar. Denize girdikleri zaman da büyük balıkların saldırısına uğrarlar. Yaklaşık 100 yavrudan ancak tanesi hayatta kalabilmektedir. 90

99 Fotoğraflar Anaçın Karaya Çıkışı Yuva Çukuru Kazışı Yuvalaması Yuva Çukurunu Kapatması Denize Dönüş Yuvadan Çıkan Yavruların Denize Ulaşması 91

100 Samandağı Deniz Kaplumbağaları Tehdit Altında Sahilden Kum Alımı Kıyı Erozyonu Erozyonla Kaybolan Yuva Şeyhhıdır Türbesi nin (Deniz Mahallesi) bulunduğu alanda kumsal içinde yerleşim birimleri bulunmaktadır. Kaplumbağaların yuvalama alanı binalar tarafından işgal edilmiş durumdadır. Kumsalda aşırı çöp kirliliği vardır. Çöpler: 1. Asi Nehri sularının getirdiği (çoğunlukla naylon poşet) 2. Açık denizden akıntıların getirdiği çöpler olup kaplumbağaların yuvalama alanlarını tehdit etmektedir. 92

101 Denize bırakılan petrol atıkları kumsala gelmekte ve kaplumbağaları tehdit etmektedir. Kanalizasyon atıkları Yengeç Predasyonu. İnsan Faktörü SAMANDAĞ DENİZ KAPLUMBAĞALARI 2001 ÜREME DÖNEMİ İZLEME VE KORUMA ÇALIŞMALARI RAPORU Özet Samandağ Sahillerinden Şeyhhıdır Türbesi ile Asi Nehri arasında kalan Şeyhhıdır sahili olarak adlandırılan 4.1 km lik alanda 3 Temmuz 15 Eylül tarihleri arasında yoğun 15 Eylül - 15 Ekim tarihleri arasında aralıklı olarak izleme çalışmaları yapılmıştır. İkisi C. caretta ya, 79 u C. mydas a ait olmak üzere toplam 84 iz gözlenmiş ve sadece 20 C. mydas yuvalamak için uygun alan bulabilmiştir. Ancak bunlardan 14 tanesi hayatta kalmayı başarabilmiş, 6 yuva rüzgar fırtına ve kıyı erozyonundan dolayı kaybolmuştur. Her bir yuvadaki ortalama yumurta sayısı 127 ve yuvaların denize uzaklığı ortalama 42,29 m dir. Yuvalama alanı yoğunluklu olarak nehir ağzına yakın olan bölgelerdir. Samandağ deniz kaplumbağalarını tehdit eden en büyük faktörlerin, kum alınması, kıyı erozyonu, açık denizden ve Asi Nehri nden gelen katı atıklar olduğu tespit edilmiş, yavruların yengeç predasyonuna yoğun bir şekilde maruz kaldıkları belirlenmiştir. Samandağ deniz kaplumbağalarının korunması için acilen kum alımının durdurulması ve sahilin temizlenmesine yönelik çalışmalar ile diğer bazı önlemlerin alınması gerekmektedir. Ayrıca bölgede daha önce yapılmış olan çalışmaların yetersizliği nedeniyle ardışık devam edecek izleme ve koruma ile ilgili bilimsel çalışmaların desteklenmesi özellikle C. mydas türünün neslinin devamı için zorunludur. 93

102 F Kültür ve Tabiat Varlıklarının Bulunduğu Koruma Alanları Habibi Neccar Dağı Tabiatı Koruma Alanı Konumu: Doğu Akdeniz Bölgesinde, Hatay ili, Merkez(Antakya) ilçesi sınırları içerisinde bulunur. Saha; 118 Ha. büyüklüğündedir. Ulaşım: Saha; Antakya'ya 10 km. uzaklıktadır. Özellikleri: Saha; kültürel değerler bakımından oldukça zengindir. Bunlardan Sen Piyer kilisesi kayalar oyularak yapılmış bir Hırıstiyan Kilisesidir. Hz. İsa'nın ölümünden sonra MS 29 yılında Antakya 'ya gelen Sen Piyer burada vaazlar vermiştir. Yine bu alanda yer alan Charon Anıtı ; Sen Piyer kilisesinin 200 metre kuzeyinde yer almakta ve mitolojide "Cehennem Kayıkçısı" olarak bilinen haron'un kayalara oyulmuş dev bir büstüdür. Ayrıca Sen Piyer kilisesinin içindeki Günahkarlar Hamamı, Antiochos I. tarafından MÖ 3. yüzyılda yaptırılmıştır. Sahada; Kızılçam,pırnal meşesi, kesme meşe ve sandal bulunmaktadır. Tilki, tavşan,keklik, üveyik başlıca hayvan türlerini oluşturur. Tekkoz Kengerlidüz Tabiatı Koruma Alanı Konumu: Doğu Akdeniz bölgesinde, Hatay ili, Dörtyol ilçesi, Küllü ve Kızlarçayı köyü sınırları içerisinde yer alır. Saha; 172 Ha. büyüklüğündedir. Ulaşım: Saha, Dörtyola 30 km. mesafede olup, eski E-(karayolunun 15 km. sinden ayrılan yol ile ulaşılmaktadır. Özellikleri: Doğu kayını(fagus orientalis)nın kuzeyindeki yayılışı dışında izole bir yayılış alanı ve Akdeniz Bölgesi orman mıntıkası için farklı özellikte bir ekosistem kaynak değerini oluşturur. Sahada; (Kengerlidüz) kayın(fagus orientalis), Meşe (Querreu cerris), Göknar(Abies cilicica)tekkoz'da ise;gürgen (Carpinus orientali) kayacık (Ostrya spi),dişbudak(fraxinus ornus), Kayın (Fagus orientalis), karaçam (Pinus nigra), Akçaağaç (Acer plata noides) bulunmaktadır. Başlıca hayvan türleri ise; yaban keçisi(capra aegagrus), karaca (Capreolus), ayı (Ursus arctos), Sırtlan (Hyaena Hyaena), Yaban kedisi (Felis silvestris), kuyruksüre(herpestos ichneumon), kurt (Canislupus), çakal(canis aureus), tilki (Vulpes vulpes) gelincik (Mustra nivalis)dir. 94

103 F Sit Alanlar Arkeolojik Sit Alanı : 113 Kentsel Sit Alanı : 1 Doğal Sit Alanı : 4 Tarihi Sit Alanı : 1 F Kentsel Sit Hatay ilinde kentsel sit alanı olarak ; Antakya merkezde Habibi Neccar dağının eteklerinden Asi nehri kıyısına kadar olan bölümde,eski Antakya Evlerinin bulunduğu bölüm sit alanı olarak tespit edilmiştir. F Tarihi Sit Tarihi sit alanı olarak; Arkeolojik Sit alanları içinde yer alan İsos Antik Kent i sayabiliriz. Bu konuyla ilgili detaylı bilgi elde edilememiştir. 95

104 F Arkeolojik Sit 1 KEÇEBEY HÖYÜĞÜ ANTAKYA SUVATLI M.Ö TEL KEÇEBEY HÖYÜĞÜ ANTAKYA SUVATLI M.Ö. 64 M.S TEL ÇAMURİYE HÖYÜĞÜ ANTAKYA HASANLI M.Ö TEL MİŞRİ HÖYÜĞÜ ANTAKYA SUVATLI M.Ö TEL ANBER HÖYÜĞÜ ANTAKYA SUVATLI ORTAÇAĞ-ARAP 6 TÜLEYL ŞARKİ HÖYÜĞÜ ANTAKYA APAYDIN M.Ö.64-M.S TEL ALAATTİN HÖYÜĞÜ1 ANTAKYA YEŞİLOVA ORTAÇAĞ-ARAP 8 TEL ALAATTİN HÖYÜĞÜ2 ANTAKYA YEŞİLOVA ORTAÇAĞ-ARAP 9 PAŞA HÖYÜK ANTAKYA SERİNYOL M.Ö TEL DAMALKA HÖYÜĞÜ ANTAKYA YEŞİLOVA ORTAÇAĞ - ARAP 11 TEL TAİNAT HÖYÜĞÜ ANTAKYA MELEKLİ ORTAÇAĞ-ARAP 12 BOZHÖYÜK ANTAKYA BOZHÖYÜK ORTAÇAĞ-ARAP 13 TELASIR HÖYÜĞÜ ALTINÖZÜ BABATORUN ORTAÇAĞ - ARAP 14 ANTAKYA SURLARI ANTAKYA HACIKÜRÜŞ BİZANS 15 DEMİRKAPI ANTAKYA KÜÇÜKDALYAN BİZANS 16 KARUN TEPE HÖYÜĞÜ ALTINÖZÜ KAMBERLİ M.Ö YARSELİ HÖYÜĞÜ ALTINÖZÜ YARSELİ ORTAÇAĞ - ARAP 18 KOZ KALESİ ALTINÖZÜ KOZ HAÇLILAR 19 GELİNLER DAĞI ANTİK KENT ALTINÖZÜ YUNUSHAN ROMA 20 TİYEK HÖYÜGÜ HASSA TİYEK M.Ö KARGALIK HÖYÜĞÜ HASSA AKTEPE M.Ö.500-M.S BOKLUKAYA HÖYÜĞÜ HASSA AKTEPE M.Ö KİLİSE HÖYÜĞÜ HASSA BİNTAŞ M.Ö SIÇAN HÖYÜĞÜ HASSA BİNTAŞ M.Ö MURAT APDAL HÖYÜĞÜ HASSA A.KARAFAKILI M.Ö DANACI HÖYÜĞÜ HASSA A.KARAFAKILI M.Ö YALAK HÖYÜĞÜ HASSA DERVİŞPAŞA M.Ö.64-M.S TESPİLİ HÖYÜĞÜ HASSA SAPANÖZÜ ORTAÇAĞ-ARAP 29 KARGILIK HÖYÜĞÜ HASSA KÜRECİ M.Ö.64-M.S KARAPINAR MEZARLIĞI HASSA AKTEPE SELÇUKLU 31 BAĞLAMA HÖYÜĞÜ BELEN ÖTENÇAY M.Ö.64-M.S BAKRAS KALESİ BELEN ÖTENÇAY HELENİSTİK 33 HASANPAŞA HANI BELEN ÖTENÇAY OSMANLI 34 KİNET HÖYÜĞÜ DÖRTYOL YEŞİLKÖY M.Ö KARA HÖYÜK DÖRTYOL YEŞİLKÖY ORTAÇAĞ-ARAP 36 MANCINIK KALESİ DÖRTYOL RABAT BİZANS 37 KUZUCULU NEKROPOLÜ DÖRTYOL KUZUCULU ROMA 38 TEBERAT NACİ HASAN KUMLU SAMANLI M.Ö TEBERAT HÖYÜĞÜ KUMLU HARABALİ M.Ö BAYTARLI HÖYÜĞÜ KUMLU BAYTARLI HRİST.-M.Ö KİREMİTLİK HÖYÜĞÜ KUMLU GÖKÇEOĞLU M.Ö.64-M.S TEBERAT ARAP AHMET KUMLU GÖKÇEOĞLU M.Ö YOLTEPE HÖYÜĞÜ KUMLU YOLLAK ORTAÇAĞ-ARAP 44 NACARTEPE HÖYÜĞÜ KUMLU KIRCIOĞLU ORTAÇAĞ-ARAP 45 KARATEPE HÖYÜĞÜ KUMLU AKTAŞ ORTAÇAĞ - ARAP 46 CINCIK TEPE HÖYÜĞÜ KUMLU AKTAŞ ORTAÇAĞ - ARAP 47 SUTEPE HÖYÜĞÜ KUMLU AKTAŞ M.Ö 64-M.S GÖKÇEOĞLU HÖYÜĞÜ KUMLU GÖKÇEOĞLU ESKİ HİRİSTİYANLIK 49 HAVUZTEPE HÖYÜĞÜ KUMLU BAYTARLI ORTAÇAĞ - ARAP 50 HALİLAĞA HÖYÜĞÜ KIRIKHAN ÇAMSARI ORTAÇAĞ - ARAP 51 ÇİLOĞU HÖYÜĞÜ KIRIKHAN ÇİLOĞLAN M.Ö.64-M.S ILIKPINAR HÖYÜĞÜ KIRIKHAN ILIKPINAR ORTAÇAĞ-ARAP 53 ÇATALTEPE HÖYÜĞÜ KIRIKHAN YALANGOZ ORTAÇAĞ-ARAP 54 ÖZSOĞUK SU HÖYÜĞÜ KIRIKHAN ÖZSOĞUKSU O.ÇAĞ ARAP 55 MURATPAŞA HÖYÜĞÜ KIRIKHAN MURATPAŞA HEL.ORTAÇAĞ 56 KİREMİTLİ HÖYÜĞÜ KIRIKHAN SAYLAK M.Ö.64-M.S GÜZELCE HÖYÜĞÜ KIRIKHAN GÜZELCE M.Ö.64-M.S YASSI YURT HÖYÜĞÜ KIRIKHAN ÇAMSARI ROMA 59 KARADURMUŞLU HÖY. KIRIKHAN KARADURMUŞ O.ÇAĞ ARAP 60 DEDEÇINAR HÖYÜĞÜ KIRIKHAN SAYLAK PREHESTORİK 61 İÇADA HÖYÜĞÜ KIRIKHAN İÇADA ROMA 62 BOZHÖYÜK KIRIKHAN KAMIŞLAR ORTAÇAĞ-ARAP 63 KİLİSE TEPE HÖYÜĞÜ KIRIKHAN ÇİLOĞLAN ROMA-BİZANS 64 AMBAR HÖYÜĞÜ KIRIKHAN NARLIHÖBÜR BİZANS 65 KOYUNCU HÖYÜĞÜ KIRIKHAN MAHMUTLU M.Ö.64-M.S REŞATLI HÖYÜĞÜ KIRIKHAN REŞATLI M.Ö.64-M.S YUSUFLU HÖYÜĞÜ KIRIKHAN ÇAMSARI M.Ö.64-M.S ARPALI HÖYÜĞÜ KIRIKHAN KODALLI M.Ö.64-M.S

105 69 TOPBOĞAZI HÖYÜĞÜ KIRIKHAN TOPBOĞAZI M.Ö.64-M.S KÖR HALİLİYE HÖYÜĞÜ KIRIKHAN KULAKLITEPE M.Ö.64 M.S KIZILKAYA HÖYÜĞÜ KIRIKHAN KIZILKAYA M.Ö.64 M.S TEL SULTAN HÖYÜĞÜ KIRIKHAN KARADURMUŞLU ARTAÇAĞA-ARAP 73 TEL CURUN HÖYÜĞÜ KIRIKHAN BALDIRAN M.Ö BALDIRAN HÖYÜĞÜ KIRIKHAN BALDIRAN HELEN-ORTAÇAĞ 75 MATTA HÖYÜĞÜ KIRIKHAN KARADURMUŞLU M.Ö.64-M.S DARMI SAK KALESİ KIRIKHAN ALAYBEYLİ OSMANLI 77 KAYA MEZARLARI KIRIKHAN ALAYBEYLİ ROMA 78 ŞALEN KALESİ KIRIKHAN DEĞİRMENBAŞI HELENİSTİK 79 ÇATALHÖYÜK REYHANLI ÇATALHÖYÜK İLK.HRİST. 80 ÜÇTEPE HÖYÜĞÜ 1 REYHANLI ÜÇTEPE ORTAÇAĞ-ARAP 81 ÜÇTEPE HÖYÜĞÜ 2 REYHANLI ÜÇTEPE ORTAÇAĞ-ARAP 82 TEBERAT HÜRRİYET REYHANLI ÜÇTEPE ORTAÇAĞ-ARAP 83 TEL TARFAH HÖYÜĞÜ REYHANLI PAŞA KÖYÜ ORTAÇAĞ-ARAP 84 ALTINTEPE HÖYÜĞÜ REYHANLI CÜDEYDİYE M.Ö TELL KURDU HÖYÜĞÜ REYHANLI TEVEKKELİ M.Ö.64-M.S TEL HAMAMI REYHANLI HATAYHAMAMI ORTAÇAĞ-ARAP 87 GÜLTEPE HÖYÜĞÜ REYHANLI HATAYHAMAMI ORTAÇAĞ-ARAP 88 BOZTEPE HÖYÜĞÜ REYHANLI UZUNKÖY M.Ö.64-M.S TERZİHÖYÜK REYHANLI TERZİHÖYÜK ORTAÇAĞ-ARAP 90 TEL KARATAŞ HÖYÜĞÜ REYHANLI ÜÇTEPE M.Ö.64-M.S TEBERAT B.AVARO REYHANLI ÜÇTEPE ORTAÇAĞ-ARAP 92 GÖKTEPE HÖYÜĞÜ REYHANLI KALAZ ORTAÇAĞ-ARAP 93 TARABAT ALGANA 1 REYHANLI PAŞAKÖY ORTAÇAĞ-ARAP 94 TARABAT ALGANA 2 REYHANLI PAŞAKÖY ORTAÇAĞ-ARAP 95 TELGAZİ HÖYÜĞÜ REYHANLI GAZİMÜRSEL ARAP M.Ö.64-M.S SALİHE HÖYÜĞÜ REYHANLI KONUK KÖYÜ M.Ö.64-M.S KONUK HÖYÜĞÜ REYHANLI KONUK KÖYÜ M.Ö.64-M.S KÖTÜBÜYÜK HÖYÜĞÜ REYHANLI KONUK KÖYÜ M.Ö.64-M.S BEŞASLAN HÖYÜĞÜ REYHANLI D.Ü.ÇİFLİĞİ M.Ö.64-M.S TEL YAR KUYU HÖYÜĞÜ REYHANLI SULUKÖY M.Ö.64-M.S KARACANLIK HÖYÜĞÜ REYHANLI KUMTEPE KÖYÜ BİZANS-İSLAMİ 102 AL GARBİ(KIZTEPE) REYHANLI KARAMAZ ORTAÇAĞ-ARAP 103 KARAHÖYÜK REYHANLI KARAHÖYÜK HELENİSTİK-O.ÇAĞ 104 KARATEPE HÖYÜĞÜ REYHANLI KARACANLIK HRİSTİYAN 105 AKPINAR HÖYÜĞÜ REYHANLI AKPINAR ORTAÇAĞ-ARAP 106 CÜDEYDİYE HÖYÜĞÜ REYHANLI CÜDEYDİYE HİRST.M.Ö HARABALİ HÖYÜĞÜ REYHANLI HARABALİ ORTAÇAĞ-ARAP 108 DAVUTPAŞA HÖYÜĞÜ REYHANLI DAVUTPAŞA M.Ö.64-M.S YAZIHÖYÜK REYHANLI YASSIKONAK M.Ö.64-M.S TEL KURMİDAH REYHANLI ALAKUZU ROMA-HELENİSTİK 111 ZOBA HÖYÜĞÜ REYHANLI YASSIKONAK ORTAÇAĞ-ARAP 112 TEL ABDAL HÖYÜĞÜ REYHANLI TEL ABDAL ORTAÇAĞ -ARAP 113 B.ALGELE HÖYÜĞÜ REYHANLI D.Ü.ÇİFTLİĞİ ORTAÇAĞ- ARAP 114 BEŞASLAN HÖYÜĞÜ REYHANLI HANDA ORTAÇAĞ-ARAP 115 ADALET HÖYÜĞÜ REYHANLI ADALET M.Ö.64-M.S KIZLAR SARAYI REYHANLI CİLVEGÖZÜ BİZANS 117 ATÇANA ANTİK KENTİ REYHANLI VARIŞLI ROMA 118 ST.SİMON MANASTIR SAMANDAĞ AKNİHER BİZANS 119 BATIAYAZ ERMENİ KİLS. SAMANDAĞ TEKNEPINAR BİZANS 120 YOĞUNOLUK MANASTIR SAMANDAĞ YOĞUNOLUK BİZANS 121 SELEUCİA PİERİA KENTİ SAMANDAĞ KAPISUYU HELENİSTİK 122 EL-MİNA ANTİK KENT SAMANDAĞ MAĞARACIK TUNÇ ÇAĞI 123 TİTUS TÜNELİ SAMANDAĞ KAPISUYU ROMA 124 DOR MABEDİ SAMANDAĞ KAPISUYU GREK 125 KAYA MEZARLARI SAMANDAĞ ÇEVLİK ROMA 126 İSOS ANTİK KENT ERZİN TURUNÇLU HELENİSTİK 127 ST.BARLAAM MANASTIR YAYLADAĞ ÇAMDIR HİTİT-ROMA 128 KONACIK LAHİTLERİ İSKENDERUN KONACIK ROMA 129 SÜTUNLU LİMAN İSKENDERUN ARSUZ ROMA 130 SARISEKİ KALESİ İSKENDERUN SARISEKİ HELENİSTİK 97

106 F Doğal Sit 1 HARBİYE DOĞAL SİT ALANI ANTAKYA HARBİYE ANTAKYA İL MERKEZİNE 7 Km. Mesafede Olup, Yayladağ İlçesi Üzerinde Suriye Ve Dolayısıyla Ortadoğuya Bağlanan E-91 Karayolu Üzerinde Bulunmaktadır. Suriye Hudutunun 55 Km. Mesafedeki Harbiye Belediye Teşkilatı Hatay'ın Anavatana Katılış Tarıhi Olan 1939 Yılında Kurulmuş Beldemizdir Ayrıca Harbiye, Tarihi Daphne (Defne) Olarak Adını Tüm Dünyaya Duyurmuştur. Yanlız Hatayın Değil, Belkide Güney Anadolu Bölgesinin En Şirin Ve En Şeçkin Yerlerinin Başında Gelmektedir. Harbiye El Sanatları Bakımından Da Adını Tüm Türkiye'ye Duyurmuştur.Heykelcilik Bir Hayli İleri Durumdadır. El Tezgahlarında Üretilen İpekcilik Tüm Türkiye'de Kabul Görmüştür. Turistik Eşya Üretimi Ve Sap Örmeciliği İle Türkiye Çapında Önemli Bir Pazara Sahiptir. Harbiye'de Yapılan Arkeolojik Araştırmalardan Anlaşılacağı Üzere, Kazı Neticesinde Elde Edilen Buluntulardan M.Ö Tarihinden İtibaren Yerleşim Yeri Olarak Kullanıldığı Bilinmektedir. Hellenistik Ve Roma Devrinde Zengin Halk Kesimi, Antik Çağda Da Bir Mesire Yeri Olarak Kullanılabilmesi İçin Büyük Malikaneler Ve Villalar Yaptırmışlardır. Makedonya Kralı Büyük İskender'in Genarallerinden I.Seleucus Nikator Antakya'yı Kururken Burayı Da İmar Etmeyi İhmal Etmemiştir. Asıl Gelişme Helenistik Devri Krallarından Antiochus Epiphanos Zamanında Olmuştur. Bu Devirde Apollon Mabedi İnşa Edilmiştir. Roma Çağında İlk Önce İmparator Pompeus İmara Başlamış Daha Sonra Diğer İmparatorlar Tarafından Hamamlar, Büyük Villalar İnşa Edilmiştir. Antik Çağda Bütün Yakındoğu'da Apollon Adına Düzenlenen Yarışlar Ve Oyunlarla Ün Kazanan Bu Yer 1268'de Memlukluların Eline Geçtikten Sonra Bir Daha Eski Parlak Dönemine Erişememiştir. Dalpne (Harbiye) Efsanesi: Zeus'un Oğlu Işık Tanrısı Apollon Irmak Kenarında Genç Ve Güzel Bir Kız Görür. Bu Eşsiz Güzelin Adı Defne'dir Apollon'un İçinde Arzular Uyandırır. Onunla Konuşmak İster. Fakat Defne, Işık Tanrısının İçinden Geçenleri Anlamıştır; Kaçmaya Başlar. O Kaçar, Apollon Kovalar Çapkın Tanrı Bir Taraftanda "Kaçma Seni Seviyorum..." Diye Bağırır. Defne İse Tanrılarla Sevişen Kadınların Başlarına Neler Geldiğini Bildiği İçin Korkuya Kapılır Ve Kaçmaya Devam Eder. Apollon'a Gelince Bu Güzel Periyi Mutlaka Yakalamak İstemektedir.Aralarındaki Mesafe Gitdikce Kısalır Ve Bir An Gelirki Defne, Apollon'un Sıcak Nefesini Saçlarının Arasında Duyar. Artık Kurtuluş İmkanı Kalmadığını Anlayan Defne,Birden Durur Ve Ayağı İle Toprağı Kazıyarak Şöyle Bağırır; "Ey Toprak Ana! Beni Ört, Beni Sakla, Beni Koru!.." Bu İçten Yalvarış Üzerine Defne, Organlarının Ağırlaştığını, Odunlaştığını Hisseder. Olgun Göğsünü Gri Bir Kabuk Kaplar, Kokulu Saçları Yapraklara Dönüşür, Kolları Dallar Halinde Uzar,Körpe Ayakları Kök Olup Toprağın Derinliklerine Dalar. Bir Defne Ağacı Oluverir. Bu Manzara Karşısında Şaşıran Apollon, Defne'nin Ağaç Oluşunu Hayret Ve Üzüntü İle Seyreder. Sonra Sarılır Ve Sert Kabukları Altında Hala Çarpmakta Olan Kalbinin Sesini Duyar. "Defne! Der Bundan Sonra Sen, Apollon'un Kutsal Ağacı Olacaksın O Solmayan Ve Dökülmeyen Yaprakların, Başımın Çelengi Olacak. Değerli Kahramanlar, Savaşlarda Zafere Ulaşanlar, Hep Senin Yapraklarınla 98

107 Alınlarını Süsleyecekler. Şarkılarda Şiirlerde Adımız, Yanyana Geçecek. Bu Tatlı Sözler Üzerine Defne, Dallarını Eğerek Apollon'u Saygı İle Selamlar. İşte Bu Tatlı Öykünün Geçtiği Yer, Bügünkü Harbiye' Dir. Apollon Teessür Ve Heyacan İçinde O Ağacı Amblem Olarak Aldı Ve Parlak Yapraklarından Başına Bir Taç Yaptı. İşte O Zamandan Beri Şiir Ve Silah Zaferi Defne Dalı İle Mükafatlandırılıyor Ve Defne'nin Gözyaşları Bügün Hala Harbiye'de Şelaleleri Meydana Getiriyor. 2 BAŞLAMIŞ KÖYÜ DOĞAL SİT ALANI ERZİN BAŞLAMIŞ Adana-iskenderun asfaltına 1.5 km. uzaklıkta, erzin'in 3 km.doğusundadır.erzin içmeleri yakınında bulunan bu park çamlıklar içindedir ve kalabalık grupların piknik yapmaları için elverişlidir. yeme, içme ve diğer bütün ihtiyaçlar için imkan sağlar. burada geniş bir hayvanat bahçesi de bulunmaktadır. bu park ve yaylalar, buraya gelenlerin en geç 10 dakika içinde denize ulaşabilecekleri dinlenme merkezleridir. 99

108 3 GÖLBAŞI GÖLÜ DOĞAL SİT ALANI KIRIKHAN GÖLBAŞI Kırıkhan İlçesinde 15 Km.Doğu Kısmında Kırıkhan-Reyhanlı Yoluna 1 Km. Uzaklıkta Bulunan Metrekare Yüzölçümü Olan Gölbaşı Gölü Etrafı Piknik Ve Mesire Alanıdır. Ayrıca Gölbaşı Göletinde Tatlı Su Balığı Avı Yapılmaktadır. F Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesinde Yeralan" Kültürel Miras" ve "Doğal Miras" Statüsü Verilen Kültürel,Tarihi ve Doğal Alanlar Hatay da sit alanları ve tescilli eski eserler listesi aşağıya çıkartılmıştır. ANTAKYA Kültürel yapılar - Şeyh Ali Çeşmesi - Karataş Köprüsü - Pazar Köprüsü İdari Yapılar - Vilayet Konağı - Çarşı Karakolu - Banka Binası - Ata Koleji - Sıtma Merkezi - Jandarma Er Eğitim Binası - Tapu Dairesi - Eski Öğrenci Yurdu - Belediye Binası - PTT Binası - Ziraat Bankası - İlköğretim Binası - İdari Yapı - Tekel Satış Deposu - Fevzi Çakmak İlköğretim Okulu - Endüstri Meslek Lisesi Sit Sahaları - Kontsel Sit - Arkeolojik Sit - Doğal Sit Endüstriyel Yapılar - Sabunhane ( Orhanlı Mah.) - Sabunhane ( Orhanlı Mah.) - Sabunhane ( Kurtuluş Cad) - Sabunhane ( Kurtuluş Cad. ) Sivil Mimarlık Örnekleri - Vali Evi 188 adet konut 100

109 İSKENDERUN : Askeri Yapılar - Hayma Çınar Kurt Kalesi - Bakras Kalesi - Kışla - Deniz Saha Komutanlığı Dini Yapılar - İtalyan Kilisesi - Ermeni Kilisesi - Yunan Yorgi Kilisesi - Ortodoks Kilisesi - Kaptanpaşa Camii - Kaptan Mehmet Paşa Camii Kültürel Yapılar - Mihail Elyan Hanı - Gazali Han - Belen Bucağı Kanuni Sultan Süleyman Kervansarayı İdari Yapılar - Yunan Konsolosluğu - İngiliz Konsolosluğu - Mithatpaşa İlkokulu - Beş Temmuz Ortaokulu - İskenderun Lisesi - Kız Sanat Enstitüsü - Kız Meslek Lisesi - İstasyon Binası - Devlet Hastanesi - Merkez Bankası - Kaymakamlık Binası Mezarlıklar - Fransız Askeri Mezarlığı - Eski Mezarlık Anıtlar ve Abideler - Kore anıtı Sivil Mimarlık Örnekleri - 16 Konut DÖRTYOL : Askeri Yapılar - Payas Kalesi - Mancınık Kalesi - Cin Kulesi Dini Yapılar - Payas Medresesi - Payas Bedesteni - Payas Hamamı - Kervansaray - Sokullu Mehmet PaşaKöprü - Payas Köprüsü - Payas Sokullu Külliyesi - Payas Camii - Halil Paşa Camii - Çınarlı Camii - Sokullu Mehmet Paşa İmareti - Kale Mescidi - Süleyman Kervansarayı KIRIKHAN : İdari Yapılar - Hükümet Konağı ALTINÖZÜ : Askeri Yapılar - Koz Kalesi YAYLADAĞI : Dini Yapılar - Hacı Hüseyin Bey Camii - Yeni Camii 101

110 ERZİN : - Erzin İlçesi Camii Kalıntısı Anıtlar ve Abideler - Çınar Ağacı - Zeytin Ağacı - Kubbe Dede Ziyaretgahı SAMANDAĞI : Dini Yapılar - Seyyide Naya Kilisesi - Darul Hamire Manastırı - Hızır İlyas Bey Camii REYHANLI : Kültürel Yapılar - Demirköprü Hatay İli Tescilli Arkeolojik Alanlar Listesi ANTAKYA : Höyükler - Saçaklı Höyük I - II - III - Büyük Alaattin Höyük - Küçük Alaattin Höyük - Arap Höyük - Paşa Höyük - Avsuyu Höyük Nekrepol - Kaya Mezarları KIRIKHA : Höyükler - Topboğazı Höyük - Murat Paşa Höyüğü - Ciloğlu Höyüğü - Özsoğuksu Höyüğü - İçada Höyüğü - Kiremitli Höyüğü - Karadurmuş Höyüğü - Yusuflu Höyüğü - Halil Ağa Höyüğü - Bozhöyük - Yassıyurt Höyüğü - Kodallı Höyüğü - Dedeçınar Höyüğü - Güzelce Höyüğ - Koyuncu Höyüğü 102

111 ANTAKYA : Höyükler - Saçaklı Höyük I - II - III - Büyük Alaattin Höyük - Küçük Alaattin Höyük - Arap Höyük - Paşa Höyük - Avsuyu Höyük Nekrepol - Kaya Mezarları KIRIKHAN : Höyükler - Topboğazı Höyük - Murat Paşa Höyüğü - Ciloğlu Höyüğü - Özsoğuksu Höyüğü - İçada Höyüğü - Kiremitli Höyüğü - Karadurmuş Höyüğü - Yusuflu Höyüğü - Halil Ağa Höyüğü - Bozhöyük - Yassıyurt Höyüğü - Kodallı Höyüğü - Dedeçınar Höyüğü - Güzelce Höyüğ - Koyuncu Höyüğü İSKENDERUN : Antikkent - Rhosus Kenti - Esentepe Arkeolojik Siti Höyük - Kuseyri Köprüsü SAMANDAĞ : Antik kent - Seleucia Pierro ALTINÖZÜ : Höyükler - Çetenli Köyü MaltepesiHöyük - Kamberli Köyü Karuntepesi Höyüğü DÖRTYOL : Antikkent - İssos Antik Kent - Epiphane Höyükler - Kenet Höyük Arkeolojik kalıntılar - Turunçlu REYHANLI : Höyükler - Bermede Höyük - Kara Höyük - Küçük Tainat Höyüğü - Büyük Algena Höyük - Algena Höyük - Katiş Höyük - Büyük Tell Abdal - Küçük Tell Abdal - Sıçanlı Höyük - Beşarslan Höyüğü - Kırcıoğlu Höyük - Çatal Höyük - Çakaltepe Höyüğü - İrtah Köyü Cüdeyde Höyüğü - Büyük Cüdeyde Höyüğü - Terzi Höyük Yeraltı Şehirleri - İbrahim Paşa Mahallesi Örenyeri - Aççana 103

112 (F).FLORA-FAUNA KAYNAK Hatay İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Antakya Orman İşletme Müdürlüğü Tarım İl Müdürlüğü(Hatay Tarım Master Planı-2003) 1999 Hatay İli Çevre Durum Raporu MKÜ-ADAT-CHELONİA web sitesi ( ) 104

113 Bölüm G TURİZM G.1. YÖRENİN TURİSTİK DEĞERLERİ G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri G Konum Hatay ili Akdeniz Bölgesinin doğu ucunda yer alan bir sınır ilidir. 35 derece 52 dakika ile 37 derece 04 dakika kuzey enlemleri, 35 derece 40 dakika ve 36 derece doğu boylamları arasında kalmaktadır. İl doğudan ve güneyden Suriye; kuzey doğudan Gaziantep, kuzey ve kuzey batıdan Adana, batıdan ise İskenderun Körfezi ile çevrilidir. Antakya yöresini çekici kılan ve tarihi boyunca göçlere açık olmasını sağlayan, yaşamı kolaylaştıran iklim koşulları ve verimli topraklarının yanı sıra Anadolu'yu Çukurova yoluyla Suriye ve Filistin'e bağlayan yolların kavşak noktasında bulunmasıdır. Ayrıca Mezopotamya'dan Akdeniz'e çıkmak için kullanılabilecek en uygun limanlar yine bu bölgededir.hatay, inanç turizmi merkezleri, antik kentleri ve yaylalarıyla turizm potansiyeline sahip bir ildir. G Fiziki Özellikler Hatay doğal kaynaklar bakımından şanslı sayılabilecek bir ildir. Antakya nın hemen yakınında Harbiye Şelaleleri, piknik ve mesire yeri olarak yerli ve yabancı turistlerin ilgisini çekmektedir. Erzin ilçesinde orman içi dinlenme yeri, Burnaz sahil plajı, çadırlı kamp alanı, Arsuz ve Samandağ sahil şeridi, yazlıkçıların çadırla kamp kurduğu yerlerdir. 105

114 G.1.2. Kültürel Değerler Tarihi Yerler Hatay Arkeoloji Müzesi Hatay Arkeoloji Müzesi, bünyesinde bulundurduğu çeşitli dönemlere ait çok değerli eserlerin yanında bilhassa zengin mozaik müzelerinden biri olarak tanımlanmaktadır. Müzede sergilenmekte olan eserler ilk dönemlerde yılları arasında Amik Ovası ndaki Cüdeyde, Dehep ve Tainat ta kazı yapan Chicago Oriental Institue, 1936 da Samandağ El-Mina da yılları arasında ise Aççana Höyüğünde British Museum adına Sir Leonard Woolley ve yine Antakya yöresinde hafriyat yapan Prınceton Üniversitesince ortaya çıkarılmışlardır. Müzede parça eser bulunmaktadır. MOZAİK 1 106

115 MOZAİK 2 107

116 MOZAİK 3 108

117 Antakya Lahiti Hatay ili. Antakya ilçesi. 2. mıntıka 487 parsel sayılı taşınmazda yapılan bir temel hafriyatı sırasında bulunmuştur.5 gün süren bir çalışma ile lahit çıkartılarak müzeye getirilmiştir. Sidamara tipi (sütunlu) lahit için Hatay Arkeoloji Müzesi nde özel salon yapılmıştır. Lahitin uzunluğu 2.47 m., genişliği 1.22 m.. yüksekliği 1.20 m.dir. Antakya Lahiti nin M.S yılları arasında yapıldığı tahmin edilmektedir. Bu tarihlemeyi destekleyen önemli bir delil içinden çıkan Roma İmparatorlarından 2. Gordianus (M.S. 238) ile İmparator Gallienus ve karısı Salonina nın (M.S ) altın sikkeleridir. Gallienus sikkes M.S yıllarında Roma da basılmış olan, Lahtin tarihlenmesinde önemli delildir. 109

118 Saint Pierre ( Aziz Petros ) Kilisesi Saint Pierre Kilisesi hristiyanlığın ilk dönemlerinde dini toplantı yeri idi. İsa nın ölümünden sonra O nun havarilerinden biri olan St. Pierre ( Aziz Petros ) Antakya ya M.S tarihleri arasında geldi. İlk dini toplantının yapıldığı bu kilisede, o zamanlar herhangi bir adla anılmayan bu topluluk burada Hristiyan ( Hiristos ) adını almış oldu. Bu nedenle St. Pierre Kilisesi Hristiyanlığın ilk kilisesi olarak bilinir. Katolik Kilisesi, 1963 yılında Papa VI. Paul tarafından Hristiyanlar için Hac yeri ilan edilmiştir. Bu nedenle kilisede zaman zaman dini törenler yapılır. 29 Haziran günü Hristiyanlarca bu kilisede St. Pierre Günü olarak kutlanır. Antakya Kalesi ve Surları İstanbul surlarından sonra yurdumuzun en uzun surlarını oluşturmaktadır. Antik kenti çevreleyen duvarlar Helenistik Roma ve Bizans döneminde sellerin akışını kontrol etmek için yapılmıştır. 110

119 Kaya Mezarları Vespasianus - Titus tünelinin yakınındadır. Roma dönemine ait olan ve kalker taşa oyulmuş 12 kaya mezarı vardır. Bunlardan Beşikli Mağara adıyla anılan mezarın bulunduğu mağara en geniş ve ünlüsüdür. Titus - Vespasianus Tüneli Makedonya kralı büyük İskender in ölümünden sonra onun komutanlarından Seleukos, bugünkü mağaracık-kapısuyu diye anılan yerde Seleucia kentini kurdu. Hem şehir ve hem de limanı kurtarmak için dağlardan inen sel sularını başka bir yöne aktarmak maksadıyla bir tünel yapıldı. Demirkapı Kent surlarındaki dört kapıdan en büyüğü olup, Halep kapısı da denilmektedir. VI. yy da Justinionus döneminde sellerin akışını kontrol etmek için yapılmıştır. 111

120 Harbiye Zeus un oğlu Aşk Tanrısı Apollon ile genç güzel bir kız olan Defne arasında geçen ve hüzünlü biten bir aşk öyküsünün yaşandığı doğa harikası bir mesire ve dinlenme yeridir. Bakras Kalesi Helenistik döneminde yapılmış karakol kulesidir. Romalılar, Bizanslılar, Haçlılar zamanında onarılarak kullanılmıştır. Yavuz Sultan Selim in Mısır seferi sırasında Osmanlılara geçmiştir. Erzin Issos Harabeleri (İssus) Çevrede su depoları, kemerler, tapınak ve Cenevizler den kaldığı sanılan bir kale ve liman kalıntıları vardır. 112

121 Çevlik ( Seleucia Pierria ) Antik Kenti Antakya nın 35 km batısında, Musa Dağı nın güneyinde Akdeniz le birleştiği yerde kayalıklarla deniz arasında kalan düzlükte kurulmuş bir antik şehirdir. Bu bölgede ilk iskan M.Ö yıllarına kadar uzar. Doğal mağaralarda yapılan kazı ve araştırmalar sonucunda bu bölgedeki ilk iskanın paleotik çağda olduğu tespit edilmiştir. St. Simon Stilit Manastırı Antakya - Samandağ yolunun 12. km sinde Nahırlı köyüne ayrılan yoldan gidilmektedir. Samandağ adı ile anılan dağın en yüksek tepesinde M.S. V. yy. da yapılmıştır. Terk-i dünya tarikatının merkezidir. Sokullu Mehmet Paşa Külliyesi Payas ta olup, camii, medrese, bedesten, hamam ve kervansaray yapılarından oluşmaktadır. 16.yy da Sokullu Mehmet Paşa nın Mimar Sinan a ve O nu kalfalarından birine yaptırdığı sanılmaktadır. Tamamen kesme taştan yapılmıştır. 113

122 Diğer Kültürel Değerler Hatay kültürel değerler bakımından zengin bir ilimizdir. Camiler : Ulu Camii, ( Sultan Selim Camii ), Habib-i Neccar Camii, Şeyh Ali Camii, Yeni Camii (Zühriye Camii), Ağlar ( Civelek ) Camii, Mahremiye Camii, Şeyh Ahmet Kuseyri Camii. Yayladağ : Kasım Bey Camii Belen : Sokullu Külliyesi Camii İlimiz Merkez Ulu Camii nin Tarihçesi İLİ : Hatay İLÇESİ : Antakya ADRES : Ulu Camii Mahallesi Köprübaşı Mevkii / ANTAKYA CAMİNİN ADI : Ulu Cami YAPILIŞ TARİHİ : BİLGİ DERECESİ : Tahmini DÖNEMİ : Osmanlı YAPTIRANI : Belli değil. MİMARI : Belli değil. MÜLKİYETİ : Vakıflar Genel Müdürlüğü MİMARI ÖZEL. : Sultan Selim Camii de denilen bu cami Selçuklu tarzını andırır. Tonozlu düz çatılıdır. Cami üzerinde 100 yıl önce onarıldığını gösteren bir kitabe vardır. MÜŞTEMİLATI : 1 adet minaresi, imam ve müezzin odaları bulunan caminin bir şadırvanı ve tuvaleti mevcut olup güney ve batı yanında küçük bir mezarlık mevcuttur. TARİHÇESİ : yıllarında yapıldığı, 16. yy. da yeniden inşa edildiği veya büyük bir onarımdan geçirildiği tahmin edilmekte olup, üzerinde yaklaşık 100 yıl önce onarımdan geçirildiğini gösteren bir kitabe vardır. İlimiz Merkez H. Neccar Camii nin Tarihçesi İLİ : Hatay İLÇESİ : Antakya ADRES : Yeni Camii Mah. Kurtuluş Caddesi / ANTAKYA CAMİNİN ADI : Habibinneccar Camii YAPILIŞ TARİHİ : BİLGİ DERECESİ : Tahmini DÖNEMİ : Osmanlı YAPTIRANI : Belli değil MİMARI : Belli değil MÜLKİYETİ : Vakıflar Genel Müdürlüğü MİMARI ÖZEL. : Osmanlı mimarisini yansıtır. Caminin altında H. Neccar ın türbesi, yanında İsa (AS) ın elçilerinin mezar-ı şerifleri, 1 ad. Selçuklu tarzı minaresi, taş işlemeciliği ile dikkati çeken taç kapı üzerinde bir kitabe mevcuttur. MÜŞTEMİLATI : Şadırvanı, tuvaleti ve cami avlusu etrafında 5-6 odadan müteşekkil medreseler olup, bu medreselerde hafız yetiştiren Kur an Kursu mevcuttur. 114

123 İlimiz Merkez Şeyhali Camii nin Tarihçesi İLİ : Hatay İLÇESİ : Antakya ADRES : Şeyhali Mahallesi / ANTAKYA CAMİNİN ADI : Şeyhali Camii YAPILIŞ TARİHİ : 1317 BİLGİ DERECESİ : Tahmini DÖNEMİ : Osmanlı YAPTIRANI : Belli değil MİMARI : Belli değil MÜLKİYETİ : Vakıflar Genel Müdürlüğü MİMARI ÖZEL : Taş yapı olup, mermer sütun üzerine üst müezzin mahfili mevcuttur. MÜŞTEMİLATI : 1 ad. minaresi, şadırcanı, tuvaleti mevcut olan bu caminin etrafında 4 ad. oda (Medrese) mevcuttur. TARİHÇESİ : Şeyh Ahmet Kuseyri nin namına yaptırılan bu cami üzerindeki H. 988 tarihli türbe kitabesi bu tarihten önce de bir caminin bulunduğunu gösterir. Caminin 1317 tarihli onarım kitabesi vardır. İlimiz Merkez Yeni Camii nin Tarihçesi İLİ : Hatay İLÇESİ : Antakya ADRES : Yeni Camii Mahallesi / ANTAKYA CAMİNİN ADI : Yeni Camii YAPILIŞ TARİHİ : 1166 BİLGİ DERECESİ : - DÖNEMİ : - YAPTIRANI : Müftü Mehmet Efendi MİMARI : Bilinmiyor MÜLKİYETİ : Vakıflar Genel Müdürlüğü (Özel Vakıf) MİMARI ÖZEL. : Taş yapı, sac kurşun MÜŞTEMİLATI : Şadırvan, 10 ad. tuvalet, imam-hatip, müezzin-kayyım hizmetli ve okuma odası. Bahçe avlu ihate duvarı 1 ad. lojmanı mevcuttur. 115

124 İlimiz Merkez Mahremiye Camii nin Tarihçesi İLİ : Hatay İLÇESİ : Antakya ADRES : Yeni Camii Mahallesi Uzunçarşı / ANTAKYA CAMİNİN ADI : Mahremiye Camii YAPILIŞ TARİHİ : 16. yy. BİLGİ DERECESİ : Tahmini DÖNEME : Osmanlı YAPTIRANI : Belli değil MİMARI : Belli değil MÜLKİYETİ : Vakıflar Genel Müdürlüğü MİMARI ÖZEL. : Ahşap çatılıdır, cami avlusuna uzun bir tünelden geçilerek girilir. Mihrabının etrafında kendi ekseninde dönen iki mermer sütun vardır. MÜŞTEMİLATI : Caminin giriş tüneli üzerinde 1 ad. minaresi, şadırvanı, tuvaleti ve imam odası mevcuttur. TARİHÇESİ : 16. yy. eseridir. İlimiz Yayladağı İlçesi Kasım Bey Camii nin Tarihçesi İLİ : Hatay İLÇESİ : Yayladağı ADRES : Çamaltı Mahallesi / YAYLADAĞI YAPILIŞ TARİHİ : 1510 BİLGİ DERECESİ : Tahmini DÖNEMİ : Osmanlı YAPTIRANI : Kasım Bey MİMARI : Bilinmiyor MÜLKİYETİ : Vakıflar Genel Müdürlüğü MİMARİ ÖZEL. : Taş yapı, müstakil üzeri ahşap kiremit ve kubbesiz. MÜŞTEMİLATI : Mezarlık, son cemaat yeri, sermahfeli, çeşme, tuvalet ihate duvarı vardır. TARİHÇESİ : 1510 yılında Kasım Bey tarafından yaptırılmıştır. 116

125 İlimiz Belen İlçesi Kanuni Sultan Süleyman Camii nin Tarihçesi İLİ : Hatay İLÇESİ : Belen ADRES : Kurtuluş Caddesi / BELEN CAMİNİN ADI : Kanuni Sultan Süleyman Camii YAPILIŞ TARİHİ : Miladi , Hicri 960 Zilkade BİLGİ DERECESİ : Kesin DÖNEMİ : Kanuni Sultan Süleyman MİMARI : Belli değil MÜLKİYETİ : Vakıflar Genel Müdürlüğü MİMARİ ÖZEL. : Tek kubbeli, taş duvarları kireçle örülen bir yapıya sahiptir. MÜŞTEMİLATI : Küçük mezarlığı, abdest alma yeri ve tuvaleti mevcuttur. TARİHÇESİ : Caminin yapılmasını Sultanul Azam ve Hakanul Efhan ümmetinhizmetkarı Selim Han oğlu Malik Sultan Süleyman Han Hicri 960 senesi Zilkade ayında emretti. Kiliseler : İskenderun : Aziz Hanna Kilisesi (Ortodoks); Aziz Cora Kilisesi (Ortodoks), Aziz Nikola Kilisesi, Karasun Manuk Ermeni Kilisesi (Antakya) Türbeler : Antakya : Habib-i Neccar Türbesi, Habib-i Neccar Mağarası, Şıh Yusuf Hekim Ziyareti, Şeyh Ahmet Kuseyri Türbesi. Belen : Abdurrahman Paşa Mezarı (kümbet) Kırıkhan : Beyazıt Bestami Camii ve makamı (Darb-ı sak kalesi) Samandağ : Hızır A.S. Makamı Hanlar : - Payas Sokullu Mehmet Paşa Külliyesi - Belen Kanuni Sultan Süleyman Hanı ve Hamamı - Bakras Sultan Hanı (Hasan Paşa Hanı) Antakya : Kurşunlu Han, Tütün Hanı, Esat Ağa Hanı, Yeni Han Çeşmeler : Zugaybe çeşmeleri 30 adet olup Asi Nehri ile dağlar arasında eski Antakya mahallesinde bulunmaktadır. 117

126 Köprüler : Payas Sokullu Köprüsü, Murat Paşa Köprüsü, Bakras Han Köprüsü, Demir Köprü (Hitit Köprüsü) Müzeler : Hatay Arkeoloji Müzesi : Müzede toplam parça eser bulunmaktadır. Müzedeki mozaikler 2. ve 5. yüzyıllar arası Roma ve Bizans dönemlerini kapsamakta olup mozaiklerde mitolojik olaylar ve kişiler sembolize edilmektedir. Arsuz ( RHOSUS ) İskenderun un 33 km güneyinde Akdeniz kıyısında bir yunan kolonisidir. Selukos I. Nicotor zamanında önem kazanmıştır. Orta Çağ da Part Ponel adıyla bilinmektedir. Liman ve kent kalıntılarının bir bölümü su altındadır. Çevrede bir nekropol, antik yol, mozaik ve yapı kalıntısı vardır. Bir tatil beldesidir. Festivaller ve özel kutlama günleri : Festivaller ve Belirli Günler: Hatay'da İskenderun, Antakya ve Dörtyol'da her yıl Kültür ve Turizm Festivalleri düzenlenmektedir. Ayrıca Hatay'ın İlçelerinin kurtuluşları belirli günlerde kutlanmaktadır. FESTİVALLER: Temmuz İskenderun Uluslararası Turizm ve Kültür Fest Temmuz Antakya Festivali - 19 Aralık Dörtyol Portakal Festivali - Yayladağı Festivali (Ağustos ayının ikinci Cumartesi-Pazar Günü) BELİRLİ GÜNLER: 08 Ocak Erzin'in kurtuluşu 09 Ocak Dörtyol'un kurtuluşu 19 Aralık İlk Kurşun Atılmasını Anma Günü (Dörtyol da) 29 Haziran St.Pierre Günü (Katolikler için) 05 Temmuz 1938 Türk Askerlerinin Hatay'a girişi (Kutlama törenleri İskenderun'da yapılır.) 23 Temmuz Hatay'ın kurtuluşu (1939) 15 Kasım Hassa'nın kurtuluşu (1921) 06 Temmuz Kırıkhan'a Türk Askerlerinin girişi (1938) 08 Temmuz Reyhanlı'ya Türk Askerlerinin girişi (1938) 118

127 Gelenek Görenekler EVLENME GELENEĞİ Evlenmelerde, toplumsal konum, geçim düzeyi ve etnik ayrılıklar belirleyici etkenler arasındadır. Antakya, İskenderun gibi merkezlerde bu anlayış büyük ölçüde değişmekle birlikte, öbür ilçeler ve kırsal kesimde etkisini sürdürmektedir. Genelde görücü yöntemi yaygındır. Görücü gidilen kızın yanında, ailesinin de özellikleri soruşturulur. Olumlu sonuç alınırsa, babası, birkaç kişi ile kızı istemeye Dünürlüğe gider. Bu Söz Kesimi anlamındadır, nişan-düğün tarihleri çeyiz, başlık kararlaştırılır. Başlık, Antakya da Hak, Reyhanlı da Kan Parası, Samandağ da Besleme Hakkı diye adlandırılır. Nişan salonda değil ise kız evinde yapılır. Kadın-erkek eğlenilir. Kimi yerlerde ise mevlit okutulur. Düğün genellikle pazar ya da perşembe günü yapılır. Kentlerde nikah çağrısı, kasabalarda ise Okuntu gönderilir. İskenderun da Maşta denen kadın, kapı kapı gezerek düğüne davet eder. Düğünden bir gece önce kına gecesi yapılır. Aynı gün gündüz gelin hamamı yapılır. Düğün günü kız evinde yüksek bir ağaca bayrak çekilir. Düğünler genellikle yemekli olur. Bir hafta öncesinden ekmek açılır, etli yemekler ağır basar, konuklara yörede Tini denen incir rakısı sunulur. Kına gecesi, kız evine getirilen çeyiz, kız evininkiyle birlikte oğlan evine gönderilir. Gelin odasında sergilenir. Ertesi gün düğün alayı gelin almaya gelir. İkindiye doğru, gelin arabaya bindirilir. Anası ve kız kardeşi de yanında oturur. Alay, gelin arabasının arkasından gelir. Gelinin kapısına eve bağlı olsun diye bir topak hamur yapıştırılır. Ertesi gün, İskenderun ve Yayladağı'nda Süpha Günü diye adlandırılır. Kadınlar çeşitli armağanlarla gelin görmeye gider. Birkaç gün sonra kız evine gidilir, akrabalar yemeğe çağrılır. DOĞUM VE ÇOCUKLA İLGİLİ GELENEKLER Yakın yıllara değin, bağ, bahçe ve tarla tarımı Hatay ın başlıca geçim kaynağıydı. Çocuk ailenin işgücünü oluşturuyordu. Geçmişte 6 dan az çocuğu olanların kınandığına rastlanmıştır. Erkek çocuğa daha çok önem verilir. Çocuğu olmayanlar yatıra gider, mum diker ve adak adar. Doğumda çocuğun göbeğini kimi yerlerde gelinin kaynanası ya da eltisi keser. Çocuk doğar doğmaz yıkanır, terlememesi, ter kokmaması için tuzlanır. Çocuğun yaşaması dileğiyle, erkek çocukların saçları kesilir, tepede bir tutam bırakılır. Uzadıkça çevresi kesilir. Bu yedi yaşına kadar sürer sonra adağın yapıldığı yatıra gidilir, saç törenle kesilir. Yörede, diş hediği geleneği yaygındır. Bir kalbura Kur an, ayna, makas, kitap ve altın konur. Çocuk da bunların üstüne oturtulur. Cuma selası verilirken, kaynatılan hedik, çocuğun başından dökülür. Dişleri sağlam olsun diye, sağlam dişli birinin ağzına aldığı hedik ipliğe dizilir, çocuğun omuzuna iğnelenir. 119

128 Yöresel El Sanatları : Sanayileşme ve Kentleşmeyle birlikte Hatay'da dokumacılık ve İşlemeciliğe dayalı el sanatları yavaş yavaş ortadan kalkmıştır. Günümüzde küçük çapta sürdürülen el sanatları ipek dokumacılığı, ağaç oymacılığı, hasır örmeciliği, taş işlemeciliği ve defne yağı kullanılarak yapılan defne (gar) sabunu yapımıdır. İpek dokumacılığı Samandağ ve Harbiye yöresinde aile işletmelerinde sürdürülmekte olup, büyük ilgi çekmektedir. Harbiye'de eski uygarlıklara ait tarihi eserlerin taklitleri taş üzerine işlenerek üretilmekte ve pazarlanmaktadır. Altınözü'nün Paslıkaya ve Antakya'nın Sofular Köyünde üretilen sap ve hasır örme işleri turistler tarafından çok ilgi çekmektedir. Özellikle hasır tabak ve tepsiler Hatay'ın simgesi haline gelmiştir. Ağaç işlemeciliği ildeki köklü zanaatlardandır. Mobilyacılığa bağlı olarak gelişmiştir. Yöresel Yeme İçme Alışkanlıkları ve Yemek Çeşitleri : Mutfak kelimesi hem yemek hazırlanan, pişirilen yeri, hem de bir şehir veya ülkenin yemek çeşitleri yönünden sahip olduğu zenginliği ifade etmek için kullanılır. Dünya mutfakları içinde Türk Mutfağı nasıl özel bir yere sahipse, Hatay Mutfağı'nın da Türk Mutfağı içinde özel ve önemli bir yeri vardır. Hatay Mutfağı'nın çoğu yiyecekler yönünden sadece komşu illerle değil, Halep'ten İç Anadolu'ya kadar genişleyen bir bölge ile de ortak yönleri vardır. Özellikle benzer yöntemlerle üretilen yemak ve ekmek türleri bölge illerinin ortak yönlerini oluşturur. Ama bu benzerlik belli bir yere kadardır. Çünkü Hatay Mutfağı genel olarak ele alındığında Hatay Yemeklerinin malzeme, yöntem ve lezzet bakımından belirtilen yörelerin yemeklerinden büyük ölçüde farklı olduğu görülür. Hatta Hatay Mutfağı'nın ürünü olan bazı yiyecek maddeleri ile onlardan yapılan yemek türlerine komşu illerde rastlanmaz. Ayrıca soğuk meze ve tatlı türleri sayıca diğer illerle kıyaslanmayacak kadar çok ve lezzet yönünden emsalsizdir. Kebapların, aşların ve sulu yemeklerin önemli bir yer tuttuğu Hatay Mutfağı'nda yemeklerin lezzetini baharat, acı ve ekşi tayin eder. Ancak kullanılan baharat ve acı, iştah açıcılık oranını aşmaz, hiçbir zaman vücuda zarar verecek ölçüye ulaşmaz 120

129 Yörede yetişen bütün yenilebilir bitki türleri mutlaka ya bir yemeğin hammaddesi olur, ya da başka bir yemekte çeşni verici olarak yerini alır. Yemek bileşimine giren maddeler birbirini tamamlayıcı şekilde ve makul bir denge içinde kullanılır. Ayrıca gerek yemeklerde, gerek çiğ olarak bol miktarda şifalı bitkiye ( kekik, nane, maydanoz ) yer verilir. Başka bölgelerde ilaç olarak kullanılan kekiğin burada salatası da yapılır. Yörede yetişen ürünler içinde ilk sıralarda yer alan zeytin hem sofralık olarak çeşitli şekillerde hazırlanır, hem de yağ çıkartmak üzere üretilir. Yağlar içerisinde özel bir yere sahip olan zeytinyağı yöremizde doğal olarak tüketilir ve Hatay Mutfağı' nda diğer yağlarla kıyaslanmayacak kadar büyük yeri vardır. Özellikle "Su Zeyti" adı verilen doğal yağ çok ünlü ve değerlidir. Oruk: Et, bulgur, baharat yoğrulup elle oyulduktan sonra içine ceviz veya fıstık ile yağda kavrulmuş kıymanın doldurulup kapatılarak fırında veya yağda kızartılmasıyla yapılan bir çeşit içli köfte. Kaytaz Böreği: Hamurdan yapılan bir çeşit kıymalı börek. Katıklı Ekmek ( Ispanaklı Ekmek ) : Ispanak, çökelek ve diğer malzemeler eşliğinde hazırlanan katık çarşı fırınlarında hamur içerisine konulması ile yapılır. Özellikle Antakya fırınlarında yapılabilen bu ekmek, oldukça ince ve lezzetli olur. Peynirli Künefe : Hatay'ın en meşhur tatlısı olan künefe ise içine taze peynir konulan tel kadayıftır. Künefe Hatay'ın simgesi olup ülkenin çeşitli yerlerinde bile büyük kentler ve turistik yörelerde Hatay Künefesi olarak üretilip satılmaktadır. Tepsi Kebabı: Köfteye benzer. Hazırlanan kıymayı tepsi içine yayıp fırında pişirilen bir çeşit kebaptır. Mumlu kağıt üzerine yapılan ve fırında pişirilenine halk arasında "kağıda kebap" denilmektedir. Ekşi aşı : Su ile domates suyunun çeşitli baharatlar eşliğinde kaynatılarak içine küçük içli köfteler konulması ile yapılan sulu yemek. İçli köfteler küçük olup, içleri et yerine yağ ve çeşitli baharatla doldurulmuştur. Yoğurt aşı : Su ile tuzlu yoğurdun suyun içinde kaynatılarak içine küçük içli köfteler atılması ile yapılan sulu yemek. İçli köfteler küçük olup, içine et yerine yağ ve baharat konularak yapılır. Ayrıca İskenderun'da Mercan, Çipura, Logos, Karides gibi deniz ürünleri bol ve ucuz olarak lokantalarda yenilebilmektedir. 121

130 Yöresel Giyim Kuşam ve Süs Eşyaları : İldeki toplumsal gelişme giyim kuşamda geleneksel öğelerin değişmesini hızlandırmıştır. Kent yaşamının kırsal kesim üzerindeki etkisinin artması, modanın yaygınlaşması sonucunda kadın ve erkek giyiminde - yer yer rastlanan şalvar dışında - geleneksel özellikler tümüyle ortadan kalkmıştır. YÖRESEL FORKLOR KIYAFETLERİ 122

131 G.2. TURİZM ÇEŞİTLERİ 1-İNANÇ TURİZMİ : Ulu Cami (Sultan Selim Cami-Merkez): Şehirde en eski yapı olarak bilinen Ulu Cami, XVI. yy. da yapılmış olup, İslamiyet'in ilk dönemlerinin mimarisini yansıtmaktadır yılında yıkılarak, aynı tarzda yeniden yapılmıştır. Habib-Ün Neccar Cami (Merkez): Habibi Neccar Cami, şehirde yapılan ilk cami olarak bilinir. Baybars zamanında eski bir Roma tapınağının yerine yapılan cami, IX. yüzyılda depremden zarar gördüğü için 17. yy.da Osmanlı döneminde yeniden yapılmış, fakat minare eski şeklini korumuştur. Osmanlı mimarisini yansıtan yapının altında halkın ziyaret ettiği 3 adet mezar bulunmaktadır.bu yer Kur'an'da Habib-ün Neccar ile ilgili olayın geçtiği yer olması bakımından kutsal sayılmaktadır. Kanuni Sultan Süleyman Cami (Belen Cami-Belen): 1553 yılında Kanuni Sultan Süleyman tarafından Belen'de yaptırılmıştır. Cami, kervansarayın batısında tek kubbeli kübik bir yapıdır. Sokullu Mehmet Paşa Külliyesi (Payas): Kervansaray başta olmak üzere çarşı, hamam, cami, medrese ve kalesi ile her biri ihtişamlı yapılardan oluşan bir külliyedir. Kervansarayın kapısının üzerindeki kitabede Osmanlı padişahı Yavuz Sultan Selim'in veziri Sokullu Mehmet Paşa tarafından "Fani dünyada kalıcı bir eser olması için" 1574 de yapıldığı yazılıdır. Cami avlusu, medrese olarak düzenlenmiştir. St. Pierre Kilisesi (Merkez): Antakya-Reyhanlı yolu üzerinde, Habib-ün Neccar Dağı eteklerindedir. Doğal bir mağara iken eklemelerle kiliseye dönüştürülen St. Pierre'nin, dünyanın ilk kilisesi olduğuna inanılır. Ayrıca tarihte ilk defa bu kilisede Hz. İsa'nın dinini tanıyanlara "Hıristiyan" denmiştir. Kilise, Hz. İsa'nın 12 havarisinden biri olan St. Pierre'nin Hz. İsa'nın ölümünden sonra Hıristiyanlığı yaymaya çalıştığı yer olarak önemli bir dini merkezdir yılında Papa VI. Paul tarafından hac yeri olarak ilan edilmiştir. Her sene 29 Haziran günü burada tören düzenlenir. Kilisenin zemininde mozaik kalıntıları, duvarlarda ise freskler bulunmaktadır. 123

132 St. Simon Manastırı (Samandağ): Terki Dünya Tarikatı'nın merkezi olarak bilinen St. Simon Manastırında kilise, vaftizhane, sarnıç ve diğer mimari kalıntılar görülebilir. M.S. VI. yy.da St. Simon adına yaptırılmıştır. Burada inzivaya çekilen St. Simon'un 20 m yüksekliğindeki taş sütun üzerinde 45 gün yaşadığı rivayet olunur. Bu durum Guinness Rekorlar Kitabına bir rekor olarak kaydedilmiştir. Bu sütunun kaidesini bugün de görmek mümkündür. Aziz Hanna Kilisesi (İskenderun): Hıristiyanlığın ilk yıllarında pek çok rahip ve keşiş Hıristiyanlığı yaymak amacıyla Arsuz çevresine yerleşmişlerdir. Bunlardan biri Arsuz'a kilise yaptıran Aziz Hanna'dır. Bu kilise halen kullanılmaktadır yılında yeniden yapılan kilisede çok sayıda ikona ve bez üzerine yapılmış çok değerli 2 baskı resim bulunmktadır. Markirkos Ortodoks Kilisesi (İskenderun): 1585 yılında kurulan kilise, Denizciler Caddesi üzerindedir. Halen yöre halkı tarafından gerek ibadet gerekse adak için kullanılmaktadır. Kilise her yıl 5-6 Mayıs'ta kutlanan Hıdır İlyas şenliklerine sahnedir. 2-KUŞ GÖZLEMCİLİĞİ : Asi Havzaları Nur Dağları İl:Hatay, Osmaniye İlçeler: Dört yol, Hassa, İskenderun, Kırıkhan, Belen, Osmaniye Merkez Yüzölçümü: 21,5 Rakım: m Koruma: kısmen Başlıca Özellikleri: göç geçidi, orman 124

133 -MAĞARA TURİZMİ : Sarıseki Mağarası Mağaraya ulaşım, Sarıseki yolundan Azganlı Köyü Dutlu mevkiine, oradan da Kurşunlu mevkiine kadar stabilize bir yolla sağlanır. Bu noktadan sonra İncelcelep mevkiine, ormanlık bir alandan patika bir yolla yaya olarak gidilir. Buradan da mağaraya 30 m. kadar yukarı tırmanılarak ulaşılır. Özellikleri: Denizden yüksekliği 1300 m. olup, Sarıseki mevkiinin en güzel panoramik görüntüsünün elde edildiği yerdir. Mağarada çok sayıda yarasanın barınmasından dolayı burası yöre halkı tarafından Kuşlar Mağarası olarak bilinmektedir. Mağara girişi oldukça dardır. Mağara içerisinde henüz bilimsel bir çalışma yapılmamıştır, oldukça bol sarkıt ve dikit oluşumu mevcuttur. 4-YAYLA TURİZMİ : Belen Güzelyayla (Soğukoluk) Ulaşım: Belen İlçesi - Sarımazı mahallesi yol ayrımından itibaren 8 kilometrelik asfalt bir yol ile yeşilliğin ve ormanın hakim olduğu virajlı bir güzergahtan çıkılır. Belen ve İskenderun'dan minibüslerle ulaşım mümkündür. Özellikleri: Güzelyayla'da yüzyıllardır yayla geleneği sürmektedir. Alt yapı sorunları kısmen çözülmüş olan yaylanın denize yakın olması ilgiyi artırmaktadır. İskenderun Körfezi'nin seyir terası durumunda; çam ağaçları, kır çiçekleri içerisine kurulmuş, eski ve yeni tip yapıları ile gezilmeye ve görülmeye değer, adına türküler ve şiirler yazılan yaşanası bir yayladır. Kamp kurulup, piknik yapılarak, orman içinde kısa geziler yapılabilir. Konaklama - Yeme - İçme: Yaylada konaklama için pansiyon tipi evler, günlük yeme - içme üniteleri bulunmaktadır. İskenderun - Nergizlik Yaylası Ulaşım: İskenderun'dan 14 km. asfalt yolla ulaşılır. Güzelyayla'ya 4 km uzaklığındadır. Özellikleri: Kısmen altyapı sorunu çözümlenmiş bir yayla köyüdür. Basit köy evlerinin otantik yapısı yanında, ikinci konut yayla evlerinin de yapıldığı yaylada her türlü sebze ve meyve yetişmektedir. Konaklama-Yeme-İçme: Önceden rezervasyon yaptırılarak yayla evleri kiralanabilir. 125

134 Samandağ - Teknepınarı (Batıayaz) Yaylası Ulaşım: Antakya'dan 20 km. asfalt, Samandağ ilçesinden 17 km. stabilize yolla ulaşımı mümkünüdür. Özellikleri: Tarih ve doğanın içice olduğu bir yayla köyüdür. Kamp ve piknik alanlarındaki buz gibi billur suları, Akdeniz Bölgesine has her türlü sebze ve meyvenin yetiştirilmesi, Ortadoğu ülkelerine yakınlığı nedeniyle, yerli ve Orta Doğu ülkelerinden gelen, ziyaretçilerin ilgi odağı durumundadır. Konaklama Yeme - İçme: Günübirlik yeme-içme üniteleri, kamp yerleri bulunmaktadır. Erzin - Kocadüz - Üçkoz - Bağrıaçık - Karıncalı Yaylaları Ulaşım: Erzin'e 11 km asfalt, 8 km. stabilize yolla gidilebilir. Yaz aylarında Erzin ilçesinden günün her saatinde minibüslerle ulaşım mümkündür. Özellikleri: Erzin ve Osmaniye ilçesi insanlarının yaz aylarında yoğun olarak kullandığı çam ve köknar ağaçları arasında, doğal dokuya uygun tamamen ahşap basit yayla evlerinin bulunduğu yaylalar topluluğudur. Birbirlerine yakın olan yaylalar, doğa yürüyüşü (trekking) yapmaya elverişlidir. Yaylaların çevreleri tamamen çam, ardıç, köknar, kekik, papatya ve diğer kır çiçekleri ile kaplıdır. Konaklama-Yeme-İçme: Yayla evleri yöre halkı tarafından kullanılmaktadır. Kamp kurmak isteyenler çadır ve temel ihtiyaç malzemelerini beraberinde getirmelidir. Dörtyol Topraktaş Yaylası Ulaşım: Hatay'dan 18 km.lik stabilize yolla ulaşılır. Özellikleri: Orman ile iç içe olan Topaktaş yaylası tamamen çam, ardıç ve maki türü ağaçlarla kaplıdır. Yörenin ahşap yayla mimarisine ve yer yer betonarme evlere rastlanan yaylaya, Dörtyol halkı yaz aylarında yoğun olarak gitmektedir. Konaklama - Yeme - İçme: Yayla evleri yöre halkı tarafından kullanılmaktadır. Kamp kurmak isteyenler çadır ve temel ihtiyaç malzemelerini beraberinde getirmelidir. Dörtyol - Çökek Yaylası Ulaşım: Yaylaya Dörtyol İlçesinden 8 km.lik stabilize yolla ulaşılmaktadır. Özellikleri: Çam ve meyva ağaçları içerisinde kurulmuş, temiz havası, bol suyu olan bu şirin yayla kamp kurmak, piknik yapmak, orman içi kısa gezintiler yapmak için ideal bir yayladır. Konaklama-Yeme-İçme: Yaylada yapı bulunmamaktadır. Kamp yapacakların çadır ve temel ihtiyaç malzemelerini yanlarında getirmeleri gerekmektedir 126

135 Kırıkhan Delibekirli Köyü ve Çataloluk Yaylası Ulaşım: Kırıkhan ilçesinden 3 kilometresi asfalt, 3'ü stabilize olan yolla Delibekirli Köyüne ulaşılır. Çatatoluk yaylası Köye 7 km uzaklıktadır. Özellikleri: Delibekirli Köyü, Akdeniz Bölgesinin her türlü meyve ve sebzenin yetiştiği bahçeler ve bağlar arasında kurulmuş şirin bir yayla köyüdür. Delibekirli Köyü'nden 7 km. stabilize yolla ulaşılan Çataloluk Yaylası, tamamen bakir durumdadır. Asırlık (anıt) çınar ağaçlarının çevrelediği yayladan Kırıkhan ilçesinin içme suyu (Üngüzlü mevkiinden) temin edilmektedir. Gezilmeye ve görülmeye değer bir yöredir. Konaklama - Yeme - İçme: Delibekirli köyünde günübirlik yeme - içme üniteleri, kır lokanta ve kahveleri hizmet vermektedir. Kırıkhan - Alan Yaylası Ulaşım: Hatay - Kırıkhan - Gazi Antep kara yolunun, Kırıkhan ilçesinden itibaren 6. km. sinden batıya (sola) dönülerek 2 km. asfalt, 2 km. stabilize yolla Aşağı Eşmişek Köyüne varılır. Köyden sonra 8 km. virajlı ve maki türü bitkilerle çevrili stabilize yolla Alan Yaylasına varılır. Aynı zamanda İskenderun'a 40 kilometrelik stabilize yolla bağlıdır. Özellikleri: Çevresi tamamen çam ormanları ile kaplı çok geniş bir alana yayılmış yayla, yaz aylarında çiçeklerle kaplıdır. Bir kaç yayla evi dışında tamamen bakir olan yayla, civar köylüler tarafından tarım alanı olarak değerlendirilmektedir. İskenderun yolu üzerindeki Haymapınar, Değirmendere, Paşaoluk, Akarca ve Çamlıbel yaylaları, İskenderun ve civar köy halkı tarafından kullanılmaktadır. Konaklama-Yeme-İçme: Yayla evleri yöre halkı tarafından kullanılmaktadır. Kamp kurmak isteyenler çadır ve temel ihtiyaç malzemelerini beraberinde getirmelidir. Belen İlçesi ve Atık Yaylası Ulaşım: Köyün yolu Antakya - İskenderun yolunun 27. kilometresinden ayrılır. Özellikleri: Bugün ilçe olan Belen yaylası yüzyıllardır yayla olarak kullanılmaktadır. İskenderun, Kırıkhan halkının rağbet ettiği meşhur Atık suyunun kaynağının bulunduğu Atık yaylası, Belen ilçesinin bir mahallesi durumundadır. Çam, çınar ve meyve bahçeleri içerisinde bulunan yaylada kır kahveleri, bakkallar hizmet vermektedir. Yerleşim alanlarına ve denize yakınlığı nedeni ile daha çok ilgi görmektedir. Konaklama - Yeme - İçme: Yaylada, konaklama tesisleri, günübirlik yeme - içme üniteleri mevcuttur. 127

136 5-İPEK YOLU : Suriye üzerinden Antakya, Antalya, İzmir (Foça), Avrupa hattın izlemektedir. 14. yüzyıldan sonra, Osmanlılar döneminde de önemini sürdüren İpek Yolu, Yeni Çağda yapılan keşifler sonucu canlılığını yitirmeye başlamıştır. 16. ve 17. yüzyıllarda ipeğin Avrupa'da da üretilmeye başlanmasından sonra eski önemini kaybetme tehlikesiyle karşılaşmıştır. Artan denizcilik faaliyetleri ile de, kervanlar ortadan kalkmaya ve Uzak Doğu ürünleri çekiciliğini yitirmeye başlamıştır. 19. yüzyıldan itibaren, İpek Yolu kullanılmaz olmuştur.orta Çağda, Doğunun zengin ürünlerinin Anadolu üzerinden Batıya güvenli bir şekilde sevkini sağlayan Selçuklular, aldıkları önlemlerle ticari faaliyeti canlı tutarak devletin zenginliğini de artırmışlardır. Zira, Orta Çağ Anadolusunda ticaret, devletin zenginliğini birinci derecede etkileyen faaliyetler arasında yer almaktaydı.selçuklular, yabancılarla ticari anlaşmalar yapmışlar; Hıristiyan tacirlere, Müslüman tacirler gibi Anadolu topraklarında ticaret özgürlüğü tanımışlar; yolculuklarında karşılaşabilecekleri soygunlara ve her türlü zarara karşı devlet güvencesi sağlamışlardır. Ticari yaşamı gözetmek amacıyla ''devlet sigorta sistemini" ilk kullanan ve ayrıca gümrük vergilerinde uyguladıkları indirimlerle ticari hayat özendirmeye çalışan yine Selçuklular olmuştur. Han ve kervansaraylar, bu aktif ortamın önemli görevler yüklenen kuruluşlarıdır. Issız yollar üzerinde kaleyi andıran görünümleri, zengin taş süslemeleri, gelişmiş mekan tasarımlar ile, mimari açıdan da etkisi büyük olan bu görkemli yapılar, belli bir ulaşım programının ve güçlü bir yol politikasının uygulanması bakımından titizlikle ele alınmışlardır. Gerek Selçuklu gerekse Osmanlı dönemlerinde inşa edilen kervansaraylarda, kervanlar askeri birlikler tarafından korunurdu. Kervansarayda kalındığı sürece yolcuların can ve malları teminat altına alınır, her türlü bakım ve hizmetlerin yerine getirilmesinden doğan giderleri karşılamak amacıyla vakıfları bulunurdu. Bu yapılar, seyahat ve ticareti güvence altına alan, sosyal dayanışmayı sağlayan nitelikleri yanında, gelen tacirlerin mallarını pazarladıkları durak yerleri ve ayrıca önceden depolanan erzak ile mühimmatın ordunun sefer zamanında ikmalini kolaylaştıran üslerdi. Genellikle yaya yürüyüşü ile 8-10 saati geçmeyen, deve yürüyüşüyle de bir gün süren kilometrelik mesafelerde inşa edilmişlerdir. Anadolu Selçukluları tarafından bu ticari yollar üzerinde inşa edilmiş olan konaklama kuruluşlarından devlet büyükleri ve hayır sahipleri tarafından yaptırılanlara "HAN", sultanlar tarafından yaptırılan ve diğerlerine göre daha büyük ve görkemli olanlarına "SULTAN HAN" denmektedir. O çağda, kırsal alanlarda kurulan han ve kervansarayların kaleye benzer, kalın ve sağır duvarlarıyla dışa kapalı yapılar olarak inşasını zorunlu kılan neden, güvenlik idi. İçlerinde yolcuların yatmasına mahsus odalar, atların dinlenmesi ve eşyaların korunması için bölümler, mescit, yıkanma yerleri, çeşmeler ile nalbant, doktor, veteriner, araba ve koşum onarım hizmetleri de yer almaktaydı. Han ve kervansaraylarda konaklayan yolcular din, dil, ırk fark gözetilmeden üç gün kalabilir, hastaysa tedavi edilirdi. Günde iki öğün yemek verilen, banyo ihtiyaçları karşılanan, hayvanlarına bakılan ve yem temin edilen bu yolculardan üç gün süreyle hiçbir ücret alınmaz, tüm giderler vakıftan karşılanırdı. Bu vakıfların vakfiyelerinde nasıl yönetilecekleri, gelirlerinin neler olduğu, görevlilerin çalıştırılma şekilleri ve ücretleri açık olarak belirtilmekteydi.yapılan araştırmalar sonucu, Anadolu'da yaklaşık 200 han ve kervansaray olduğu tespit edilmiştir. 128

137 G.3. TURİSTİK ALTYAPI Turizm İşletmesi Belgeli Tesisler TESİS VE YATAK SAYISI Y I L L A R HATAY TESİS YATAK TÜRKİYE TESİS YATAK PAY (%) TESİS 1,12 0,91 0,88 0,87 0,80 0,88 YATAK 0,59 0,49 0,46 0,48 0,42 0,42 TABLO 41 Belediye Belgeli Tesisler TESİS VE YATAK SAYISI YILLAR HATAY TESİS YATAK TÜRKİYE TESİS YATAK PAY (%) TESİS 0,62 0,62 0,84 0,84 0,84 0,84 YATAK 0,68 0,68 0,80 0,80 0,80 0,80 TABLO 42 TESİS TÜRÜ Bakanlıktan Belgeli Tesis Türleri SAYI Otel 24 Lokanta 1 Eğlence Yeri 1 Özel Tesis 2 TABLO 43 Seyahat Acentaları SAYI GRUBU A Grubu AG Grubu B Grubu C Grubu TABLO

138 Turizm Nitelikli Otel, Motel, Pansiyon, Kamping, İsim, Kapasite ve Sınıfları Aşağıdaki tabloda verilen konaklama tesisleri bulunmakta olup, tesislerin yatak kapasitesi, 1376 sı turizm işletme belgeli olmak üzere 4331 olarak saptanmıştır. Ancak bu tesislerin dışında, özellikle Gaziantepliler in geldiği Arsuz (Uluçınar) - Gülcihan civarında çok sayıda 2. konut bulunmakta olup bunlar iç turizme yönelik olarak yaz aylarında genellikle mevsimlik olarak kiralanmaktadır. Ancak bunların sayısı saptanamamaktadır. Yörede ev pansiyonculuğu gelişmemiştir. Hatay İlinde Konaklama Tesislerinin İlçelere Göre Dağılımı Tesis Turizm İşlet. Belgeli Belediye Belgeli Toplam İlçeler Tesis Yatak Tesis Yatak Tesis Yatak ANTAKYA İSKENDERUN SAMANDAĞI DÖRTYOL REYHANLI KIRIKHAN ERZİN TOPLAM TABLO 45 Tablodan da anlaşılacağı gibi ildeki toplam 4331 yatağın % 20 sini oluşturan 2267 yatak İskenderun da, % 33 ünü oluşturan 1418 yatak Antakya da ve geri kalan 646 yatak ise diğer ilçelere dağılmış bulunmaktadır. İskenderun ilçesindeki yatakların % 20 si olan 458 yatak ise Arsuz yerleşim merkezindedir. Hatay İli Turizm İşletme Belgeli Tesislerin İlçelere göre Dağılımı İlçe Cinsi Oda Sayısı Yatak Sayısı Tesis Sayısı ANTAKYA 3 yıldızlı otel yıldızlı otel yıldızlı otel Toplam İSKENDERUN 3 yıldızlı otel yıldızlı otel yıldızlı otel sınıf pansiyon Toplam TOPLAM TABLO

139 İldeki toplam yatağın % 32 si turizm işletme belgeli tesislere ait olup bunların tümü de otel yatağıdır. Turizm işletme belgeli ve belediye belgeli tesislerdeki otel yatağı sayısı ise toplam 3726 olup, yatakların çoğu iş turizmine yöneliktir ve tüm yatak sayısının % 86 sını oluşturmaktadır. İlçe merkezlerindeki yatakların çoğu iş turizmine yönelik olup, İskenderun Limanı nın Orta doğudaki savaşlardan sonra önem kazanması ve Suriye üzerinden transit taşımacılığının gelişmesi Hatay da iş turizmini canlandırmıştır. İskenderun da İskenderun Demir ve Çelik Fabrikası ve bazı önemli sanayi yatırımlarının bulunması da önemli bir potansiyel oluşturmaktadır. İlde Belediye Belgeli Konaklama Tesislerinin Cinslerine ve İlçelere Göre Dağılımı Tesis Otel Motel Pansiyon Toplam İlçeler Tesis Yatak Tesis Yatak Tesis Yatak Tesis Yatak ANTAKYA İSKENDERUN SAMANDAĞI DÖRTYOL REYHANLI KIRIKHAN ERZİN TOPLAM TABLO 47 Hatay İlinde Turizm Yatırım Belgeli Tesislerin İlçelere göre Dağılımı İLÇE CİNSİ ODA SAYISI YATAK SAYISI TESİSİ SAYISI ANTAKYA 1 Yıldızlı Otel Toplam İSKENDERUN 3 Yıldızlı Otel Yıldızlı Otel sınıf otel Pansiyon Toplam REYHANLI 3 Yıldızlı Otel Toplam SAMANDAĞ 3 Yıldızlı Otel Toplam DÖRTYOL 3 Yıldızlı Otel Yıldızlı Otel Toplam ERZİN 2 Yıldızlı Otel Toplam TOPLAM TABLO

140 G.4. TURİST SAYISI Hatay a Konaklayan Kişi ve Geceleme Sayıları (İşletme Belgeli Tesislerde) K ONAKLAYAN KİŞİ VE G ECEL EME Y I L L A R YABANC I KONAKLAYA YERLİ N HATAY KİŞİ TOPLAM YABANC I GECELEME YERLİ TOPLAM YABANC I KONAKLAYA N YERLİ TÜRKİYE KİŞİ TOPLAM YABANC I GECELEME YERLİ TOPLAM YABANC 0,39 0,23 0,18 0,20 0,27 0,23 I KONAKLAYA YERLİ 0,94 0,82 0,73 0,70 0,73 0,73 N PAY (%) KİŞİ TOPLAM 0,68 0,51 0,43 0,45 0,55 0,51 YABANC 0,17 0,10 0,07 0,08 0,09 0,07 I GECELEME YERLİ 0,86 0,72 0,61 0,51 0,50 0,49 TOPLAM 0,41 0,29 0,23 0,23 0,27 0,22 TABLO

141 Hatay a Gelen Yabancı Turistlerin Kullandıkları Taşıtlara Göre Dağılım KONAKLAYAN KİŞİ VE GECELEME YILLAR YABANCI KONAKLAYAN YERLİ HATAY KİŞİ TOPLAM YABANCI GECELEME YERLİ TOPLAM YABANCI KONAKLAYAN YERLİ TÜRKİYE KİŞİ TOPLAM YABANCI GECELEME YERLİ TOPLAM YABANCI 0,72 0,42 0,40 0,40 0,86 1,31 KONAKLAYAN YERLİ 0,84 0,82 0,82 0,77 0,70 1,08 PAY (%) KİŞİ TOPLAM 0,82 0,74 0,74 0,70 0,72 1,11 YABANCI 0,33 0,29 0,29 0,27 0,50 0,90 GECELEME YERLİ 0,74 1,01 0,90 0,71 0,64 0,88 TOPLAM 0,63 0,77 0,68 0,58 0,61 0,88 TABLO

142 Hatay a Gelen Yabancı Turistlerin Aylara ve Yılara Göre Dağılımı ve Yıllık Değişim Oranları SINIR GİRİŞ-ÇIKIŞ YILLAR AYLAR OCAK ŞUBAT MART NİSAN MAYIS HAZİRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKİM KASIM ARALIK GENEL TOPLAM BİR AYLIK TOPLAM TABLO 51 Değişim Oranı % AYLAR 1996/ / / / / /00 OCAK -6,44-12,49 1,94-0,05 10,54-18,52 ŞUBAT -10,71-11,47 10,90 20,04 36,01-42,12 MART 1,20 1,94-1,65-4,61 51,76-30,63 NİSAN 9,63 55,69-13,38-17,32-12,61 6,14 MAYIS 5,17-64,97 20,58-8,51 4,04-2,07 HAZİRAN -17,08 23,39 20,63-24,78 18,74-1,35 TEMMUZ -21,21 26,89-1,09-18,84 23,33 17,22 AĞUSTOS -18,06 7,37 4,18-28,61 16,16 37,08 EYLÜL -5,31 9,28 5,80-16,00 5,15 13,14 EKİM -6,68 10,42-14,78 10,45 2,83 8,77 KASIM -13,22 18,50-16,96 31,40-4,17 3,51 ARALIK -15,92 11,50-18,58 25,63-19,52 3,73 GENEL TOPLAM TABLO 52-8,84 0,07-0,70-8,23 10,36 2,11 134

143 G.5. TURİZM EKONOMİSİ Hatay bir sınır ili olduğundan dışa açılan üç adet kapı bulunmaktadır. Yılın her ayında bu kapılarından giriş çıkış yapılmakta olup, komşu ülkelerden alış-veriş için gelen turistler bulunmaktadır. Bu da ilin döviz girdisini arttırmaktadır. G.6. TURİZM ÇEVRE İLİŞKİSİ İŞKİSİ Bu konuda bir çalışma yapılmamıştır. (G).TURİZM KAYNAK Hatay İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Hatay Valiliği Web Sitesi 1999 Hatay İli Çevre Durum Raporu Kültür ve Turizm Bakanlığı Web Sitesi (Turizm Fotoğraflar) 135

144 Bölüm H TARIM VE HAYVANCILIK H.1. GENEL TARIMSAL YAPI İlimizin hektar Tarıma elverişli arazisi mevcut olup bu arazinin hektarı sulamaya elverişlidir. Ancak bu sulamaya elverişli arazinin hektarı sulanabilmektedir.entansif tarımın yapıldığı ilimizde bitki deseni olarak buğday, sanayi bitkileri ( pamuk, Tütün ), sebzeler, zeytinlikler, yağlı tohumlar, narenciye, meyve, tarla sebzeciliği, yem bitkileri ve ikinci ürün ve ara ziraatı olmak üzere toplam hektar ekim alanı bulunmaktadır. Ayrıca ilimizde adet büyükbaş, adet küçükbaş, adet kanatlı, adet arılı kovan mevcuttur. İlimizde adet çeşitli büyüklükte tarımsal işletme mevcut olup, bu işletmelerin adedi dekar arasında araziye sahiptir. Tarımla geçinen çiftçi ailesinin yaklaşık i dağlık bölgelerde yaşamakta ve dekarlık küçük alanlarda tarım yapmaktadır. TARIM ARAZİSİNİN DAĞILIMI TARLA ARAZİSİ % %58,29 - MEYVELİK ARAZİSİ % % 10,45 - ZEYTİNLİK ARAZİSİ % % 17,65 - SEBZECİLİK ARAZİSİ % % 11,76 - BAĞ ARAZİSİ % % 1,84 - NADAS % % 0,01 TOPLAM % % 100 TABLO

145 2002 YILI KÜLTÜR ARAZİSİNİN İLÇELER ÜZERİNDEN DAĞILIMI ( Ha. = Hektar ) İLÇELER MER A - ÇAYIR ARAZİSİ TARIM ARAZİSİ TARLA ARAZİSİ (NADAS DAHİL) SEBZE ARAZİS İ BAĞ ARAZİSİ ZEYTİN- LİK ARAZİ MEYVE- LİK ARAZİ II. ÜRÜN VE ARA ZİRAATI ( **) MERKEZ ALTINÖZÜ BELEN DÖRTYOL ERZİN HASSA İSKENDERUN KIRIKHAN KUMLU RAYHANLI SAMANDAĞ YAYLADAĞI TOPLAM (**) II. Ürün ekiliş alanları Genel Kültür Arazisine dahil değildir. TABLO 53 H.2. TARIMSAL ÜRETİM H.2.1. Bitkisel Üretim H Tarla Bitkileri H Buğdaygiller, ÜRÜN ADI EKİM ALANI (hektar) VERİM ( Kg / Ha ) ÜRETİM ( Ton ) Arpa Yulaf TABLO 54 H Yem Bitkileri ÜRÜN ADI EKİM ALANI (hektar) VERİM ( Kg / Ha ) ÜRETİM ( Ton ) Fiğ Yonca Silajlık Mısır TABLO

146 H Endüstriyel Bitkiler ÜRÜN ADI EKİM ALANI (hektar) VERİM ( Kg / Ha ) ÜRETİM ( Ton ) Çeltik Mısır (I. Ürün) Mısır II. Ürün) TOPLAM MISIR Pamuk Tütün Soya (II.Ürün) Susam ( II.Ürün ) Ayçiçeği Yerfıstığı (I.Ürün) Yerfıstığı (II.Ürün) TABLO 56 H Süs Bitkileri Bu konuda bir çalışma yapılmamıştır. H Bahçe Bitkileri H Meyve Üretimi Hatay İli Meyve Üretim miktarları tablo 57 de verilmiştir. 138

147 ÜRÜN ADI KAPLADIĞI ALAN (Hektar) 2002 yılına ait üretim miktarları MEYVE VEREN AĞAÇ SAYISI AĞAÇ BAŞINA ORT. VERİM(Kg) ÜRETİM (TON) Armut Ayva Elma Yenidünya Erik Kayısı Zerdali Kiraz Şeftali Vişne 0, A.Fıstığı Ceviz Badem Dut İncir Nar T.Hurması Üzüm Toplam Bağ Meyve veren Alanı (hektar) MEYVELER TOPLAMI 7.857,5 Zeytin toplam ağaç sayısı ZEYTİN Meyve Veren + Vermeyen Ağaç Say Limon Portakal Mandalina Turunç Altıntop TURUNÇGİL TOPLAMI Kekik kg/ha. 2 Kırmızı Biber kg/ha TABLO 57 Not: Meyve Veren Ağaç Sayısı sütununda gösterilen ağaç sayısı toplu meyveliklerdeki ağaç sayısı ve dağınık ağaç sayısı toplamıdır. ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ : Ton 139

148 H Sebze Üretimi 2002 yılına ait üretim miktarları ÜRÜN ADI EKİM ALANI (hektar) VERİM ( Kg / Ha ) ÜRETİM ( Ton ) Beyaz Lahana Kırmızı Lahana Karayaprak Lahana Göbekli Marul Kıvırcık Marul Ispanak Pırasa Pazı Tere Dereotu Nane Maydanoz Roka Taze Fasulye Taze Bakla Taze Bezelye Taze Börülce Taze Bamya Balkabağı Kavun Karpuz Sakızkabağı Hıyar Patlıcan Domates Biber Taze Sarımsak Kuru Sarımsak Taze Soğan Kuru Soğan Havuç Turp Şalgam Karnabahar TOPLAM TABLO

149 H.2.2. Hayvansal Üretim İLİMİZ HAYVAN VARLIĞI Kültür Irkı Sığır Sayısı : Baş Kültür Irkı Melezi : Baş Yerli Sığır : Baş Koyun : Baş Kıl Keçi : Baş Manda : 340 Baş At : Baş Katır : 523 Baş Eşek : Baş Tavuk : Adet Ördek : Adet Kaz : Adet Hindi : Adet Eski Usul Kovan : Adet Fenni Kovan : Adet İLİN HAYVANSAL ÜRÜNLER ÜRETİMİ Yumurta Kırmızı Et Beyaz Et Süt Bal Su Ürünleri Yapağı Keçi Kılı Ad Ton Ton Ton 684 Ton Ton 72 Ton 30 Ton TABLO 58 H Büyükbaş Hayvancılık 2001 yılı verilerine göre Hatay ilinde büyükbaş hayvan sayısı aşağıdaki tabloda gösterilmiş olup, toplam sığır sayısı baştır. Hatay ilinde hayvancılık sektörü bitkisel üretimden sonra gelmektedir. Halen fazla yaygın ve yoğun bir üretim düzeyinde değildir. Son on yılda sığırcılıkla bir gelişme kaydedilmişse de hala il ekonomisindeki yerini alamamıştır. Hatay da Sığır mevcudunun yıllara göre değişimi (1000 baş) Sığır Irkları Kültür Melez Yerli TOPLAM TABLO

150 H Küçükbaş Hayvancılık Koyun sayısında ise yıllara göre değişik oranlarada dalgalanma görülmekte ve en yüksek değişim oranı yılları arasında % 18 'lik bir azalış ile gerçekleşmiştir. Küçükbaş Hayvan sayısındaki azalış nedenleri; yem fiyatların yüksekliği, hayvansal ürün fiyatlarının düşüklüğü, hayvansal ürünlerin pazarlamasındaki güçlükler ve 2001 yıllında yaşanan ekonomik krizdır. TABLO 60 Hatay da Küçükbaş mevcudunun yıllara göre değişimi (1000 baş) Koyun Keçi TOPLAM H Kümes Hayvancılığı ( Kanatlı Üretim) Hatay İli Alt Bölgelerinde İşletmelere Ait Tavuk Sayıları(adet) Broiler Yumurtacı GRAFİK 15 0 I.ALT BÖLGE II.ALT BÖLGE III.ALT BÖLGE IV.ALT BÖLGE Hatay İli Alt Bölgelerinde Diğer Kanatlı Sayıları(adet) Broiler Yumurtacı I.ALT BÖLGE II.ALT BÖLGE III.ALT BÖLGE IV.ALT BÖLGE GRAFİK

151 H Su Ürünleri Hatay İlinde Üretilen Deniz Balıkları Ürünlerinin Üretim Miktarı ve Üretim Değerleri TABLO verileri 143

152 Hatay ilinde deniz ürünleri ile deniz balıkları, Akdeniz'e kıyısı olan iskenderun, Dörtyol, Erzin ve Samandağ ilçelerinde avlanmaktadır. Bu su ürünleri genellikle Ortadoğu ve Avrupa ülkelerine ihraç edilmektedir. Çok az miktarı iç piyasada tüketilmektedir yılında üretilen su ürünleri üretiminin içerisinde deniz balıklarının üretim oranı % 97,6 dır. Hatay İlinde Üretilen Deniz Ürünlerinin Üretim Miktarı ve Üretim Değerleri Deniz Ürünleri Üretim (ton) Ortalama Satış Fiyatı(TL)(1000) Üretim Değeri(TL)(1000) Ahtapot Ayna Kalamarya Karides+Çimçim Mürekkep Balığı Diğer TOPLAM verileri TABLO 62 Hatay il genelinde kültür balıkçılığı Hassa ve Kırıkhan ilçelerinde yapılmaktadır. Üretilen alabalık iç piyasada pazarlanmaktadır yılında üretilen su ürünleri üretiminin içerisinde deniz balıklarının üretim oranı % 1,71 dir. Deniz kültür balıkçılığı (ıskenderun ilçesi) üretimiyle ilgili 2 adet proje devam etmektedir. Hatay İlinde Üretilen Kültür Balıkları Üretim Miktarı ve Üretim Değerleri Kültür Balıkları Üretim (ton) Ortalama Satış Fiyatı(TL)(1000) Üretim Değeri(TL)(1000) Alabalık TOPLAM TABLO verileri Hatay ilinde bulunan Asi nehri, Afrin çayı, Karasu gibi nehir ve derelerde iç su balıklarının avlanması yapılmaktadır yılı su ürünleri üretimi içerisinde çok küçük bir orana sahip olup, % 0,18 dir. Hatay İlinde Üretilen İçsu Balıkları Üretim Miktarı ve Üretim Değerleri İçsu Balıkları Üretim (ton) Ortalama Satış Fiyatı(TL)(1000) Üretim Değeri(TL)(1000) Karabalık Yılan TOPLAM TABLO verileri 144

153 H Kürk Hayvancılığı Konuyla ilgili bilgi elde edilememiştir. H Arıcılık ve ipekböceği Yetiştiriciliği 140 köyde faal arıcılık yapılmaktadır. Hatay Ili eski tip arı kovanı adedi Türkiye arı kovanı adedinin % 1,37'si, yeni tip arı koyanında % 0,76'sl ve toplam arı kovanı sayısında % 0,8 olarak görülmektedir. Hatay Ilinin arı koyan sayısı düşük ve yeni tip arı koyan sayısı, eski tip arı kovanından yüksek olduğu görülmektedir. bölge I.Alt Bölge II.Alt Bölge III.Alt Bölge IV.Alt Bölge Hatay Türkiye TABLO 65 Hatay İli Arıcılık Yapan Köy ve Kovan Sayıları ARI KOVANI eski yeni toplam ARICILIK YAPAN KÖY SAYISI verileri Adana, Hatay ve İçel İllerinde İpekböcekçiliğin Genel Durumu Adana Hatay İçel Adana Hatay İçel Adana Hatay İçel Köy sayısı Aile sayısı Açılan kutu Yaş koza(kg) Koza ver(kg) , Koza fiatı(tl) TABLO Kaynaklar: Anonim,1968; Anonim 1988; Anonim,1989. Hatay ili yaş koza üretimi bakımından Türkiye'de ipekböceği yapılan iller arasında 12. sırada bulunmaktadır. Ancak kutu başına koza veriminin düşük, yaş koza fiyatlarının Türkiye ortalamasının çok altında olması, üreticilerin ürettikleri yaş kozayı satmakta güçlüklerle karşılaşmaları ipekböcekçiliğinin yaygınlaşmasını önlemektedir. 145

154 H.3. ORGANİK TARIM Konuyla ilgili bilgi elde edilememiştir. H.4. TARIMSAL İŞLETMELER ELER Ülkemiz genelinde olduğu gibi Hatay ilinde de tarımsal işletmeler küçük ve çok parçalı yapıdadır. Hatay Tarım il Müdürlüğü tarafından 1997 yılında yapılan Köy Envanteri Anket Çalışmasına göre ilde çiftçi ailesi bulunmakta olup, bunun 'ü toprakıı aile, 'i topraksız ailedir. Tablo 18'de görüldüğü üzere; çifçi ailesi yalnız hayvancılıkla, çifçi ailesi ise diğer tarımsal faaliyetlerle uğraşmaktadır.. Hatay İli Çiftçi Aile Sayısı(%)(top: aile) 21% 2% 1% topraklı aile topraksız aile 76% yalnız hayvancılıkla uğraşan aile diğer tarımsal faaliyetlerle uğraşanlar GRAFİK 17 Tarım İl Müdürlüğü *Topraksız Aile sayısına mevsimlik tarım işçileride dahildir. Hatay İli Arazi Büyüklüğüne Göre İşletmelerin Dağılımı Arazi Büyüklükleri İşletme Sayısı 1-50 Da Araziye Sahip İşletme Sayısı Da Araziye Sahip İşletme Sayısı Da Araziye Sahip İşletme Sayısı Dekardan Fazla Araziye Sahip İşletme Sayısı 402 Toplam TABLO 67 Tarım İl Müdürlüğü

155 TARIMSAL PAZARLAMA SİSTEMİ Hatay ili master planı çalışması kapsamında; il ekonomisi içinde en önemli iktisadi faaliyet kolu içinde tarımsal ürünler gelmektedir.buğday, pamuk, tütün, narenciye (portakal,mandarin ), zeytin ve zeytin yağı, sebze (havuç, maydanoz ) gibi ürünler, il için ticarete konu olan en önemli tarımsal ürünler gelmekte, bunlardan zeytin ve zeytin yağı, pamuk, narenciye (portakal,mandarin), havuç, maydanoz ve et üretim ve pazarlaması ağırlıklı olarak incelenecektir. Yukarıda bahsedilen ürünlerin pazarlama olanakları ( iç ve dış pazar/ama) ile ilin ekonomisine en büyük katkıyı sağlayan, yıllar itibariyle gelişme gösteren tarımsal ürünler olması nedeniyle, daha önem verilecektir. Avrupa Ülkeleri ve Türkiye'nin Ortadoğu Ülkeleri ile bağlantısını sağlayan E-S karayolunun Hatay' da geçmesinin yanı sıra ülkenin en önemli limanlarından ıskenderun Limanı'nın da etkisiyle, Ilde dış ticaret gelişmiş durumdadır. Bu da taşımacılığın gelişmesi ve ikinci büyük nakliye filosuna sahip olmasını sağlamıştır. Ihraç edilen tarımsal ürünlerden pamuk, nebati yağlar, yağlı tohumlar, hububat, bakliyat ve mamülleri ticaret borsalarında işlem görmektedir. Antakya ekonomisine önemli katkı sağlayan ve geçmişi çok eskiye dayanan üç önemli sektör bulunmaktadır. Bunlar dericilik, ayakkabıcılık ve mobilyacılık olup, küçük işletmelerden oluşmaktadır. (Et pazarlamasında, dericilik sektöründen geniş olarak bahsedilecektir. ) Pazarlama ağı; üretici, alıcı, ihracatçı ve taşıma üzerinde kurulmuştur. Hatay ilinde tarımsal ürünlerin işlenmesi için entegre tesisler gelişmemiştir. Sadece Meyve Suyu, zeytin yağı preseleri, pamuk çırçır, iplik ve havlu dokuma fabrikası (1 Adet, HATEKS ), salça üretimi (HATAŞ A.Ş.) gibi imalat sanayi bulunmaktadır. 147

156 H.5. TARIMSAL FAALİYETLER H.5.1. Pestisit Kullanımı Pestisitler, bitki hastalıları, zararlı böcekler ve yabancı otlar gibi tarımsal ürünleri olumsuz yönde etkileyen etmenlere karşı kullanılan kimyasal maddelerdir. Aşırı kullanılan pestisitler toprakta bulunan mikroorganizmalara zarar verir ve toprağın re jenerasyon kapasitesini düşürür. Bu da verimde azalmaya neden olur. İlacın Etkili Maddesi Formülasyonu Miktarı (Kğ-Lt) A- FUNGUSİTLER 1- Bakır 50 WP kg. 2- Benomyl 50 WP 720 kg. 3- Bronopol %12 Dust 1710 kg. 4- Captan 50 WP 457 kg. 5- Carbendazim 50 WP 187 kg. 6- Clononeb kg. 7- Dodine 65 WP 132 kg. 8- Fosetyl Al WP 765 kg. 9- Göztaşı kg. 10- Kükürt Toz kg. 11- Kükürt WP kg. 12- Maneb 80 WP 3575 kg. 13- Mancozeb 80 WP 9608 kg. 14- Metalaxyl+Mancozeb 72 WP 640 kg. 15- Oxadixyl+Oymaxonil+Mancozeb - 40 kg. 16- Propinab 70 WP kg. 17- Propinab+Oymaxonil WP 512 kg. 18- Promhrıyız kg. 19- Pyrzophos 30 EC 789 kg. 20- Dichlofluaid+Oxadixyl 45 WP 1162 kg. 21- Ethirimol kg. 22- Metiram Kompleks 80 WP 8432 kg. 23- Tyrazophos 30 EC 494 kg. 24- PCNB 18 Dust kg. 25- TCMTB kg. 26- Thiram kg. B - HERBİSİTLER 1- Diohlofob - Methyl 28 EC 640 Lt. 2- Dımethylamin Lt. 3- Dinitroamın 25 EC 5020 Lt. 4- Fluazifob - Butyl 25 WP 2500 kg. 5- Trifluralin 48 EC kg. C - AKARİSİTLER 1- Bromopropylate 50 EC Lt. 2- Tetradifon 7,5 EC 520 Lt. 3- Hexythiozox 25 EC Lt. Toplam Lt. D- MİNERAL YAĞ 1- Beyaz Yağ kg. E - FUMİGANTLAR 1- Hidrojen Fosfür % kg. 148

157 İlacın Etkili Maddesi Formülasyonu Miktarı (Kğ-Lt) F - İNSEKTİSİTLER 1- Amitraz 20 EC 2880 Lt. 2- Azinphos Methyl Azinphos Ethyl Aldicarb 15 G kg. 5- Benfurocarb 200 EC Lt. 7- Bifenthrin 100 EC 890 Lt. 8- Carbaryl 50 WP 1380 kg. 9- Carbaryl 85 Dust 7987 kg. 10- Carbosülfan 25 EC Lt. 11- Chlorpyrifos - Ethyl 25 WP kg. 12- Clahotrin 50 SL 1800 Lt. 13- Clahotrin - Methyl 4 EC 584 Lt. 14- Cypermethrin 2,5 EC 448 Lt. 15- Cyfluthrin 50 SL Lt. 16- Cylahothrin 5 EC Lt. 17- Cyfluthrin 25 EC Lt. 18- Deltamethrin 2,5 E 2148 Lt. 19- Diazinon 20 EM 9305 Lt. 20- Diazinon 20 EC Lt. 21- Dimethoate 20 EC Dimethoate 40 EC Lt. 23- Diafenthiuran WP 3572 kg. 24- Dicofol 20 EC 2525 Lt. 25- Endosülfan 35 WP 9340 kg. 26- Endosülfan 35 EM 1875 Lt. 27- Endosülfan 35 EC 1897 Lt. 28- Fenthion 50 EM 5004 Lt. 29- Fenpropatrin 20 EC Lt. 30- Fenpropatrin 50 EC 1170 Lt. 31- Furathiocarb 40 EC 5944 Lt. 32- Malathion 2 Dust 150 kg. 33- Malathion 20 EM Lt. 34- Malathion 60 EM 2250 kg. 35- Maphosfolan 250 E Lt. 36- Mathamidophos 60 LC 650 Lt. 37- Oxydemoton - Mthyl 25 EC 4910 Lt. 38- Phosphamidon 50 SCW 1576 Lt. 39- Pyrildaphenchion 40 EC 900 Lt. 40- Profonofos+Oypermethrin 40 EC 4813 Lt. 41- Profonofos 40 EC Lt. 42- Triolorphon 80 SP 3750 kg. 43- Triodicarb 80 DF 8235 kg. 149

158 H Gübre Kullanımı Çiftlik Gübresi : İlimizde yılda ton kuru çiftlik gübresi elde edilmekte ve topraklarımızda kullanılmaktadır. Kullanılan çiftlik gübresi yeterli olmadığından suni gübre ile ihtiyaç tamamlanmaktadır. Çiftlik gübresinin ürünlerde insan sağlığına zararlı hiçbir madde bırakmadığı gibi, toprağı ıslah edici bir özellik taşıdığından erozyonu da önlemektedir. Fosfor : Bitkiler tarafından alınabilir fosfor tayinlerinde olsen metoduna göre tarım topraklarında fosfor varlığı tespit edilmiştir. İlimizde saf olarak ton fosfora ihtiyaç duyulmaktadır. Bitkiler tarafından alınabilir fosfor tayininde tarım topraklarının % ünde fosfor çok az, % sinde ise çok yüksek fosfor varlığı saptanmıştır. Bu değerlendirmeler sonucu yetersizliği gösteren alanların fosforlu gübrelerle gübrelenmesi gerekmektedir. Potasyum : Memleketimizin jeolojik yapısı ve iklim durumu, topraklarda fazla miktarlarda potasyum birikmesine neden olmaktadır. İl topraklarının % 5.61 inde potasyum az, % 7.40 ında orta, % 8.84 ünde yüksek ve % 70.1 inde çok yüksek miktarda olduğu saptanmıştır. İlimizde saf olarak ton potasyuma ihtiyaç duyulmaktadır. Kükürt : Bağlarda külleme hastalığının tedavisi için kullanılmaktadır. İlimizde, istenilen teknik düzeyde gübreleme yapılamamaktadır. Yukarıda kullanımı gerçekleşen kimyasal gübreler genel ekiliş alanlarına vurulduğunda yetersiz kalmakla birlikte sulu pamuk ve sebze ziraatinde kısmen de olsa teknik dozun üzerinde çıkıldığı gözlenmektedir. 150

159 Hatay Tarım İl Müdürlüğü-2003 Master Planı 1999 Hatay İli Çevre Durum Raporu (H).TARIM VE HAYVANCILIK KAYNAK 151

160 Bölüm I MADENCİLİK Hatay İli Maden Haritası-1 DÖRTYOL İSKENDERUN KIRIKHAN SERİNYOL REYHANLI ALTINÖZÜ SAMANDAĞ YAYLADAĞI HARİTA 10: 152

161 Hatay İli Maden Haritası-2 Hatay İli Maden Haritası-2 HARİTA 11: 153

162 Hatay da maden varlığı olarak altın,alüminyum,asbest,bakır,kurşun,çinko,civa, demir,dolomit,fosfat,krom,manganez,manyezit ve mermer rezervleri bulunmaktadır. Madenciliğin Hatay ili ekonomisinde önemli bir yeri yoktur.bu sektörde istihdamın düşüklüğüde ilde önemli bir faaliyet kolu olmadığını göstermektedir. İlde İskenderun Siyahı olarak adlandırılan beyaz damarlı,siyah ve parlak renkte piyasada aranan ve rağbet gören mermerin çıkarıldığı mermer ocakları blok veriminin düşük olması nedeni ile terk edilmiştir. Hatay ilindeki maden varlıkları aşağıdaki harita ve tablolarda verilmiştir. 1 Alçı Taşı 14 Dolomit 27 Kuvars 41 Sodyum Sülfat 2 Alunit 15 Feldspat 28 Kuvarsit 42 Sillimanit 3 Andaluzit 16 Florit 29 Kuvarskumu 43 Stronsiyum 4 Asbest 17 Fosfat 30 Kükürt 44 Talk 5 Aşındırıcılar 18 Genleşen Kil 31 Lüle Taşı 45 Trona 6 Arduvaz 19 Grafit 32 Manyezit 46 Titanyum 7 Barit 20 Granit 33 Mermer 47 Tuğla Kiremit 8 Bentonit Kaya Tuzu 34 Mika 48 Vermikülit 9 Bor 22 Kalsit 35 Olivin 49 Wollastonit 10 Boya Toprakları.. 23 Kaolen 36 Perlit 50 Yapı Taşları 11 Disten 24 Kireç 37 Profillit 51 Zirkon 12 Diyatomit 25 Kum-Çakıl 38 Pomza 52 Zeolit 13 Refrakter Döküm 26 Mıcır 39 Killer ve Kumu Şiferton TABLO 68 Hatay il sınırları içerisindeki sanayi madenleri I.1. MADEN KANUNUNA TABİ OLAN MADENLER VE TAŞ OCAKLARI NİZAMNAMESİNE NE TABİ OLAN DOĞAL MALZEMELER I.1.1. Sanayi Madenleri TABLO 69 CİNSİ BULUNDUĞU YER REZERV KALİTE/TENÖR AÇIKLAMA Asbest( Asb ) Gökyar,Kurudere İncirlipınar,Olukpınar Dolomit ( Dol) İskenderun Çevresi ton Fosfat(P) Kireçtaşı Yayladağı-Bezge Glokonili Fosfat Yatağı İsdemir Kalker-Dolomit Ocağı %4-15 asbest lif uzun: 1-5 %32-33 CaO %18-19 MgO ton %7,87-13 P2O5 Yatak Geçmiş Yıllrda İşletilmiştir %96,30 CaCO3 %1,98 SiO2 %0,4 MgO Görünür Muhtemel Mümkün Muhtemel Görünür Muhtemel Görünür Mutemel Manyezit Dörtyol-Erzin Çınarlı Dere Yatağı 33 ton 720 ton - Görünür Muhtemel Mermer İskenderun Siyahı Üretim Yok Siyah Parlak Renkli - 154

163 TURKİYE-HATAY-ASBEST MADENİ HARİTA 12: 155

164 TURKİYE-HATAY-DOLOMİT MADENİ HARİTA 13: 156

165 TURKİYE-HATAY-FOSFAT MADENİ HARİTA 14: 157

166 I.1.2. Metalik Madenler 1 Altın 8 Kadmiyum 2 Antimuan 9 Molibden 3 Bakır - Pirit 10 Nikel 4 Boksit 11 Vanadyum 5 Kalay 12 Demir 6 Kurşun - Çinko Manganez 7 Krom 14 Tungsten (Wolfram) Hatay il sınırları içerisindeki sanayi madenleri CİNSİ BULUNDUĞU YER REZERV KALİTE/TENÖR AÇIKLAMA Altın ( Au) Akıllıçay,Kisecik Köyü m ton %0,1 gr/m3 Au %4 gr/ton Au Mümkün Alüminyum Dörtyol ton %15-25 Al2O3 %30-40 Fe2O3 Görünür Muhtemel Bakır-Kurşun- Çinko Söğüt-Hassa zuhuru Zuhur %4 Cu - Krom Etibank a ait sahalar ton % Cr2O3 Demir Kırıkhan Katsal Yatağı ton ton ton %33,76 Fe2O3 %15,20 Fe2O3 %25,35 Fe2O3 Görünür Mutemel Mümkün Görünür Muhtemel Mümkün Manganez Dörtyol-Sarıyeriskenderun zuhuru 5 ton - - TABLO

167 TURKİYE-HATAY-ALTIN MADENİ HARİTA 15: 159

168 TURKİYE-HATAY-DEMİR MADENİ HARİTA 16: 160

169 I.1.3. Enerji Madenleri Konu ile ilgili sistematik veri bulunamamıştır. I.1.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler Sabit sermaye yatırımları, girdi-çıktı ve katma değer, 1997* DİE 1997 Madencilik (Milyon TL) TÜRKİYE AKDENİZ HATAY Sabit sermaye yatırımları Devlet Özel Girdi Devlet Özel Çıktı Devlet Özel Katma değer Devlet Özel TABLO 71: * Bilgi geçicidir. Köyü / Mevkii Cinsi M 2 Makbu Rusum Adı Soyadı Ruhsat Müddeti Arpahan Bedirge Der. Kum-çakıl Bedelsiz Karayolları 5. Böl Md Kuruyer Şıkrıktepe Taş yıl yıl yıl Gürtaş Ltd. Şti TABLO 72: Kuruyer Büyükdere Taş yıl Günay Krd. Ltd.Şti yıl Dursunlu Büyüktaş taş yıl ,3,4 ve 5. yıllar Dertaş İnş.Tah.Mad.Lmt.Şt Encümence belirlenecek Kuruyer Şıkrıktepe taş Bedelsiz Karayolları 5. Bl. Md Kuruyer Harebe taş 22 Dönüm 1. yıl ve 3. yıllar Kartaş İnş. Tah.San.Lt.Şt Enek Ariyet Bedelsiz Karayoları 5. Böl. Md TABLO 73:.

170 İlçesi : Belen Kıcı Atik taş yıl Ercan KURT yıl yıl Bakras Ötençay kireç Yıl Yıldırım Kireç.ltd.Şt Yıl yıl Kıcı Atik taş Yıl M.Necdet KIZILDAĞ Yıl yıl Bakras Bağlama taş Bedelsiz Karayolları 5. Böl. Md Kıcı Atik kum-çakıl Bedelsiz Karayolları 5. Böl. Md TABLO 74:. Kıcı Kurudere taş Yıl yıl yıl Kıcı Kurudere taş yıl ve 3. yıllar Encümence belirleyecek Ötençay Bağama taş yıl ve 3. Yıllar Encümence belirleyecek Kızıldağ İnş.Tic.Şt Ahmet ÇETİN Çapar İnş. Mal. Tic Ltd. Şti. TABLO 75: İlçesi : Erzin Turunçlu Burnaz kum yıl yıl yıl Ceyhan Toros Gübre A.Ş TABLO 76:.-. İlçesi : Kırıkhan Karamağara Gündüzlü taş yıl yıl A.Hacıfettah oğlu Karamağara Gündüzlü taş Bedelsiz Karayolları 5. Böl. Md Başpınar Kastal taş Bedelsiz Karayolları 5. Böl. Md TABLO 77:.- 162

171 İlçesi : İskenderun Karapelit Şekere taş Bedelsiz Karayolları 5. Böl. Md. Aşkarbeyli Kısıkdere taş Bedelsiz D.L.H. İnş. 9. Böl. Md TABLO 78: İlçesi : Reyhanlı Akyayla Hasnekiye kum yıl yıl yıl Akyayla Telkermit kum yıl yıl Durmaz İnş. Ltd. Şti Kılınçlı İnş. Ltd. şti TABLO 79: İlçesi : Samandağ Çöğürlü Asi Nehri kum-çakıl Bedelsiz D.S.İ. 63. Şb. Md TABLO 80: İlçesi : Yayladağ Yenice kum-çakıl Bedelsiz D.S.İ. 63. Şb. Md TABLO 81: İlçesi : Kumlu Batıayrancı Müşrüfe kum-çakıl yıl ve 3. Yıllar Encümence belirlenecek Türkmenoğlu İnş.Ltd.Şti TABLO 82: 163

172 DİE verileri Hatay İli Çevre Durum Raporu M.T.A. Web Sitesi ( ) (I).MADEN KAYNAK 164

173 Bölüm J ENERJİ J.1. KAYNAKLARINA GÖRE ENERJİLERİN SINIFLANDIRILMASI J.1.1. Birincil Enerji Kaynakları J Güneş Enerjisi Tükenme niteliğine sahip konvensiyonel enerji kaynakları yerine önerilen alternatif enerji kaynakları arasında yer alan güneş enerjisi, iletim dağıtım gibi sorunları olmaması, çevre kirliliği oluşturmaması nedeniyle diğer enerji kaynaklarına göre üstünlük taşımaktadır. Güneş enerjisinden yararlanma çalışmaları ülkemizde 1960 yılında başlamış olup bugün en çok kullanılan sistemleri üç ana başlıkta toplayabiliriz. a - Termal Güneş Santralleri b - Güneş Kollektörleri c - Güneş Pilleri Güneş, rüzgar, kömür gibi sınıflandırdığımız alt başlıklardır. Bunlar gereken enerji hizmetlerine dönüştürülünceye, makinalarda ya da soba, türbin veya motor gibi araçlarda kullanılıncaya kadar işe yaramaz. Bu nedenle ilimizde etkili olan güneş, rüzgar ve su enerjisinden yararlanma olanakları ve etkilerinin bilinmesi gerekmektedir. Hatay İl Merkezinin Güneşlenme Süresinin Aylık Ortalaması (Meteoroloji Genel Müd.1998) Hatay İl Merkezinin Sıcaklık Ortalamaları (Meteoroloji İl Müd.Verileri 2002) TABLO 83: Güneşlenme süresi Aylar (saat /gün) Ocak 3.15 Şubat 4.18 Mart 5.54 Nisan 7.51 Mayıs 9.18 Haziran 9.58 Temmuz 11.3 Ağustos Eylül 9.59 Ekim 6.52 Kasım 4.15 Aralık 3.06 Yıllık Ortalama 7.15 TABLO 84: 165 Aylar MAX C o MİN C o HAVA C o Ocak 11,8 3,3 7,0 Şubat 18,0 7,5 12,4 Mart 19,9 9,7 14,2 Nisan 20,8 13,2 16,6 Mayıs 25,8 16,8 21,1 Haziran 30,3 21,3 25,5 Temmuz 32,4 25,4 28,2 Ağustos 31,9 25,0 27,8 Eylül 31,1 21,7 25,6 Ekim 28,9 16,4 22,0 Kasım 22,8 10,7 15,6 Aralık 12,3 4,6 7,8

174 J Rüzgar Enerjisi Dogu Akdeniz'de rüzgar kış aylarında (NE) Kuzey Doğu, Yaz aylarında (SSW) Güney,Güney Batı olarak esmektedir. Yaz rüzgarlarının Hatay ve çevresi için serinletici etkisi vardır. İlkbahar mevsimi yer rüzgarları Güney Batıdan 3600 saat esmekte,kuzey Doğudan 1500 saat, ortalama hızı 0,2,107 m/s dir. Yaz mevsimi yer rüzgarları Güney Batıdan 6000 saat eser,ortalama hızı 0,2,10,8 m/s arasındadır. Sonbahar mevsimi yer rüzgarları Güney ve Güney Batıdan 5400 saat,kuzey Doğudan 2100 saat esmekte, hızı 0,2,10,8 m/s arasındadır. Kış mevsimi Kuzey Doğudan esmektedir, hızı 0,2,10,7 m/s arasındadır. TABLO 85: HATAY ili için Aylara göre 46 yıllık Rüzgar Hızı Ortalamaları (m.sec.) (Meteoroloji İl Müd.Verileri 2002) AYLAR YILLIK SON 46 YILLIK TABLO 86: ANTAKYA için Aylara göre 27 yıllık Rüzgar Hızı Ortalamaları (m.sec.) (Meteoroloji İl Müd.Verileri 2002) AYLAR YILLIK SON 27 YILLIK TABLO 87: İSKENDERUN için Aylara göre 31 yıllık Rüzgar Hızı Ortalamaları(m.sec.) (Meteoroloji İl Müd.Verileri 2002) AYLAR YILLIK SON 31 YILLIK İlimiz sınırları içinde, rüzgar hızı, rüzgar enerjisi doğal potansiyelinden yararlanmaya yönelik çalışma ve proje bulunmamaktadır. 166

175 J Su Enerjisi Hatay ilimizde dalga enerjisinden yararlanılmaya yönelik çalışma ve proje mevcut değildir. J Biyogaz Enerjisi İlimizde Biyogaz üretimi ve yönetimine yönelik çalışmalar mevcut değildir. J Biyomas Enerjisi İlimizde Biyomas üretim ve tüketimine ait çalışma mevcut değildir. J Odun Hatay ilinde Antakya ve Dörtyol Orman İşletme Müdürlükleri bulunmaktadır. Antakya Orman İşletme Müdürlüğü ne bağlı 7 Orman İşletme Şefliği vardır. ( Antakya, Samandağı, Yayladağı, Kırıkhan, Ster hesabına göre fiyatlandırılır. Kesilen ağaçların dallarından ve çürümüş gövdelerden odun yapılır. Buna göre ; a) Odun, Devlet Orman İşletmeleri depolarından temin edilir. b) Şahısların tapulu arazilerinde olan ağaçların kesilmesinden temin edilir. c) Şahısların bahçelerindeki, verimleri azalmış yaşlı zeytin ve meyve ağaçlarından odun temin edilir. d) İşçilere verilen köylü pazar satışı odunlarından temin edilir. Hatay ili ( Dörtyol Orman İşletme Müdürlüğü hariç ) yıllık odun tüketim miktarı (elli bin) ster dir. Antakya Orman İşletme Müdürlüğü nün yıllık odun üretimi bin (onbeş - onaltı bin) ster dir. Bu nedenle Hatay ili odun açığını, Trükiye nin Muhtelif Devlet Orman İşletme Müdürlüklerinden ve zeytin odunlarından karşılamaktadır. Hatay da tüketilen odunların cinsi ; a) İbreli ormanlarımızdan, kızılçam, karaçam odunu, b) Yapraklı ormanlardan, meşe, kayın, gürgen, sandal odunu, c) Okaliptus (Sılfata) odunu, d) Zeytin ve meyve odunu Hatay ilinde sunta ve Lif - Yoga (Kantralit) fabrikası yoktur. Ancak mabilya iskeletinde ve sandık takozu olarak kullanılır. J Kömür İlimiz sınırları içinde kömür rezervi mevcut değildir. J Petrol (Fuel-Oil, Motorin,Asfalt,Benzin,LPG) İlimiz sınırları içinde petrol rezervi ve rafineri mevcut değildir. 167

176 J Jeotermal Enerji Erzin Başlamış Kaplıcaları ve Şifalı Suları : İl sınırları içinde Erzin ilçesinde içme ve kaplıca bulunmaktadır. İçmelerde su saniyede 0.2 lt çıkmakta olup sıcaklığı 24 OC' dır. Hem içme hem de banyo uygulamalarında kullanılan su, karaciğer, safra kesesi, mide, bağırsak, pankreas, metabolizma hastalıkları ve diabet hastalıklarında olumlu etkiler yapmaktadır. Yine Erzin ilçesi Başlamış köyünde, debisi 0.2 It i sn olan suların sıcaklığı 22 C'dir. Bu su, hem içme hem de banyo amacıyla kullanılmakta olup, birçok hastalığa iyi geldiği belirtilmektedir. Reyhanlı Hamamat Kaplıcaları : Reyhanlı-Kırıkhan karayolu üzerinde bulunan Hamamat kaplıcaları Özel İdare Müdürlüğü tarafından yeniden yapılarak modern bir yapıya kavuşmuş bulunmaktadır.yörenin en büyük kaplıcası olup,bir çok hastalığa iyi geldiği söylenmektedir. Hamamat Kaplıcaları (Kumlu Kaplıcaları) J DoğalgazEnerjisi İlimiz sınırları içinde doğalgaz rezervi bulunmamaktadır. J.1.2. ikincil Enerji Kaynakları Konuyla ilgili bilgi bulunamamıştır. J Termik Enerji İlimiz sınırları içinde termik santral bulunmamaktadır. 168

177 J Hidrolik Enerji İlimiz sınırları içinde, Dörtyol ilçesi, Kuzucular beldesi sınırları içinde 1 adet Hidrolik Santral mevcuttur. Bu santrale ait bilgiler : - Akarsu hacmi ; 500 lt/sn - Üretim kapasitesi ; Aylık ortalama kw/saat J Nükleer Enerji İlimiz sınırları içinde radyoaktif kaynak ve rezerleri bulunmamaktadır. J.2. ENERJİ TÜKETİMİNİN SEKTÖRLERE GÖRE DAĞILIMI Enerji (1) TÜRKİYE AKDENİZ HATAY Toplam...Miktar (kwh) Değer, KDV dahil (Bin TL) Resmi Daireler...Miktar (kwh) Değer, KDV dahil (Bin TL) Dağıtım şirketleri...miktar (kwh) Değer, KDV dahil (Bin TL) Otoprodüktörler...Miktar (kwh) Ticarethaneler...Miktar (kwh) Değer, KDV dahil (Bin TL) Meskenler...Miktar (kwh) Değer, KDV dahil (Bin TL) Tarımsal Sulama...Miktar (kwh) Değer, KDV dahil (Bin TL) Şantiyeler...Miktar (kwh) Değer, KDV dahil (Bin TL) Sokak Aydınlatma...Miktar (kwh) Diğerleri...Miktar (kwh) Değer, KDV dahil (Bin TL) TEAŞ Direkt Satışları...Miktar (kwh) Değer, KDV dahil (Bin TL) TABLO 88: Elektrik tüketimi,

178 DİE verileri Hatay İli Çevre Durum Raporu DSİ Bölge Müdürlüğü-Adana (J).ENERJİ KAYNAK 170

179 Bölüm K SANAYİ VE TEKNOLOJİ K.1. İL SANAYİNİN GELİŞİMİ, YER SEÇİMİ SÜREÇLERİ VE BUNU ETKİLEYEN ETKENLER Hatay ın ekonomisini incelerken Antakya ve İskenderun olarak iki cazibe merkezi şeklinde ele almak gerekir. İskenderun ve yöresi İskenderun Demir Çelik Fabrikaları A.Ş. nin kurulmasına bağlı olarak metal ana sanayiinde gelişmeler göstermiş, ve sanayi şehri hüvviyetine bürünmüştür. İskenderun, Organize Sanayi Bölgesini kurmuş ve ikincisini kurma çalışmalarını sürdürmektedir. İskenderun Limanının özelleştirilmesi ve İskenderun Serbest Bölgesinin hayata geçirilmesi ile de İskenderun da şu günlerde durgunluk yaşayan ticaret ve ekonomi canlanma Şansına kavuşacaktır. Hatay ilinin merkez ilçesi Antakya da ekonomiye yön veren, yörenin bel kemiğini oluşturan başlıca sektörler tarım ve ticaret sektörleridir.gelişmişlik bakımından Türkiye genelinde 858 ilçe arasında 80.sırada yer almaktadır. İlçelerin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması araştırmasında merkez ilçeler itibariyle 48. sırada bulunmaktadır. İlçe, çeşitli sektörler açısından önemli düzeyde potansiyeli olan bir bölgedir. Antakya da bugün ticaret, hem ulusal, hem uluslararası boyutuyla önemli bir ağırlığa sahiptir. Bölgede üretilen ve ihrac edilen başlıca ürünler; pamuk, buğday, zeytinyağı, tütün ve narenciyedir. Son yıllarda seracılığın da gelişmesiyle turfanda sebzecilikte de önemli üretim düzeylerine ulaşılmıştır. 80 li yıllarla birlikte yörede önemli bir sektör konumuna gelen ihracat, yöre ekonomisine oldukça büyük katkılar sağlamıştır yılı itibariyle Antakya da 279 firma ihracat işiyle iştigal etmektedir. Ve son yıllarda yaklaşık 40 firma devamlı olarak 1 milyon $ ın üzerinde ihracat getirisi sağlama başarısını göstermektedir yılında Antakya lı firmaların gerçekleştirdiği ihracat 145 milyon $ dır. Hatay lı firmaların 2000 yılı ihracatı ise; 217 milyon $ olarak gerçekleşmiştir. Bölgeden, taze sebze-meyve, hububat, baklagil, ve çeşitli sanayi ürünlerinin ihracatı yapılmaktadır. Ortadoğu ya, Batı Avrupa ya, Rusya ya ve Bağımsız Devletler Topluluğu na kadar pek çok ülkeye Antakya dan ihracat yapılmaktadır yılında Antakya dan yapılan ithalat; 2 milyon 428 bin $, Hatay dan yapılan ithalat ise; 1 milyar 875 milyon $ dır. 80 li yıllarla birlikte ihracata paralel olarak büyük bir gelişme gösteren uluslararası nakliye sektöründe bugün araçların %30 dan fazlası yenilenmiştir yılı sonu itibariyle 113 uluslararası nakliye firması, 2500 çekici ile 67 milyon $ lık getiri sağlamıştır. Bunun yanında uluslararası yolcu taşımacılığından da 11 milyon $ lık döviz getirisi elde edilmiştir. Bugün; ihracatta, uluslararası taşımacılıkta ve tarım sektöründe avantajlı pozisyonlar yakalamış olan Antakya, sanayide ve turizm alanında da söz sahibi olmaya hazırlanmaktadır dönümlük arazi üzerine kurulan Antakya Organize Sanayi Bölgesi nin altyapı çalışmaları tamamlanmış ve m2 si 3 $ dan arsa satışlarına başlanmıştır. Şu anda 2 adet fabrika faaliyete başlamıştır. Yöredeki gelişmiş 171

180 pazarlama yapısı, gelişecek olan sanayinin ulusal ve uluslararası pazarlama ağını oluşturabilmesi açısından önemli bir faktör konumundadır. 90 adet parselden oluşan AOSB, Antakya nın Topboğazı mevkiinde ve şu anda etüd çalışmaları yapılmakta olan Uluslararası Havaalanına çok yakın bir bölgede bulunmaktadır. Yakın bir tarihte, Antakya ayağı tamamlanacak olan otoban yol da AOSB nin yakınlarından geçmektedir. Organize Sanayi Bölgesi nin İskenderun Körfezi ne uzaklığı 30 km., Cilvegözü Sınır Kapısına uzaklığı ise 40 km. dir. Antakya da sanayiden bahsederken büyük bir istihdam alanı yaratan geleneksel sektörleri de gözardı etmemek gerekir. Ham deri işleyen 50 adet işletme 750 kişiye istihdam sağlamakta ve ayda ortalama 750 ton civarında deri işlemektedir. Ayakkabıcılık dalında 550 işletme 2500 kişiye istihdam sağlamakta ve günde ortalama çift ayakkabı üretmektedir. Mobilyacılık sektöründe de irili ufaklı 2500 adet işletme faaliyet göstermekte ve büyük istihdam sağlamaktadır. Antakya da işgücünün nitelikli bir işgücü olması sanayide nitelikli işgücü kullanılması gereği gibi bir problemi tamamen ortadan kaldırmaktadır. Nüfusun öğrenim düzeyi incelendiğinde Antakya nüfusunun öğrenim düzeyinin Hatay ve Türkiye ortalamasının da üzerinde olduğu görülür. Hatay da ve özelde Antakya da nüfusun lise ve Yükseköğretim düzeyinin yüksek olması ekonomik ve sosyal kalkınma için büyük bir üstünlük sağlamaktadır yılında kurulan ve bugün civarında öğrenciye eğitim imkanı sağlayan Mustafa Kemal Üniversitesi kentin gerek kültür, gerekse ekonomik hayatına büyük katkılar yapmaktadır. Kentin turizm açısından da büyük bir potansiyeli vardır. Tarihi ve doğal zenginlikleri yanında deniz, sağlık, dağ turizmi gibi çeşitlilikleriyle yıl boyunca turizmden yararlanma olanağı sağlamaktadır. Bunun yanı sıra zengin mutfağı ile Türk mutfağı içinde özel ve önemli bir yere sahiptir. Antakya pek çok uygarlığı yaşamış ve bu uygarlıkların kültür karışımlarından yoğrulmuş çok eski ve tarihi bir yöredir yılında Papa IV.Paul tarafından hac yeri olarak ilan edilen ve Hıristiyan alemi için ilk kiliselerden biri olan "Sen Piyer Kilisesi", dünyanın mozaik açısından en önemli ikinci Müzesi olan "Antakya Müzesi" dünyaca tanınan turistik ve tarihi değerde yerlerdir. Her yıl 29 Haziran günü Katolik kilisesince Sen Piyer Kilisesi nde ayinler düzenlenmekte ve dünyanın dört bir yanından bu ayine katılmak üzere hristiyanlar Antakya ya gelmektedir. Antakya ve yöresi Harbiye, Sarımazı ve Batıayaz Yaylaları ile dağ ve yayla turizmine imkan sağlamaktadır. Sağlık turizmi açısından Erzin deki Kaplıca Suyu ve İçmeler önemli birer potansiyeldir. Dini turizm yönünden bakıldığında Samandağ daki Hızır A.S. Türbesi, Kırıkhan daki Beyazıt Bestami nin makamı ve daha pek çok önemli islam büyüğünün makamları önem arz eder. Samandağ- Arsuz kıyı şeridi temiz ve el değmemiş kesimleriyle deniz turizmi için elverişli bölgelerdir. Gerek turizm, gerek ticari açıdan büyük bir gereklilik olan ulaşım altyapısı değerlendirildiğinde, Hatay ın uluslararası yolların buluştuğu bir kavşak noktasında bulunmasının avantaj sağladığı söylenebilir. Antakya dan geçen yolun bir kolu İsrail-Lübnan hattı üzerinden Kahire ve Afrika ya açılmakta, diğer bir kolu ise Arabistan Yarımadasının en güneyine varmaktadır. Antakya; sınır bölgesi olması, İskenderun Körfezi ne, GAP a yakınlığı, yörede dış ticaret ve nakliye sektörlerinin gelişmişliği, Üniversite nin mevcudiyeti ve Havaalanının yapım çalışmalarına başlanmış olması, Organize Sanayi Bölgesinin altyapısının tamamlanmış olmasının yanısıra, turizm değerleri ile de yatırımlar için cazip bir bölge olma özelliğine sahiptir yılında kurulan Antakya Ticaret ve Sanayi Odası, bugün yaklaşık 3800 kayıtlı üyesi ile Antakya nın gerek ticari, gerekse sanayi hayatına yön veren öncü bir kuruluş olmaya devam etmektedir. 172

181 K.2. GENEL ANLAMDA SANAYİNİN GRUPLANDIRILMASI LMASI Antakya Organize Sanayi Bölgesi Payas Organize Sanayi Bölgesi Antakya Küçük Sanayi Sitesi HARİTA

182 K.3. SANAYİNİN İLÇELERE ERE GÖRE DAĞILIMI Sanayi Sicil Belgesi Almış Sanayi Tesislerinin İlçelere Göre Dağılımı-2002 İLÇENİN ADI FİRMA SAYISI TOPLAM ÜRETİMİ (*) m2/yıl A/yıl ANTAKYA m/yıl Ton/yıl m3/yıl ÇALIŞAN İŞÇİ SAYISI ALTINÖZÜ ton/yıl 9 BELEN 5 DÖRTYOL 34 ERZİN adet/yıl ton/yıl ton/yıl A/yı ton/yıl 10 İSKENDERUN ton/yıl ad/yıl KIRIKHAN ton/yıl 467 KUMLU ton/yıl 18 REYHANLI ton/yıl 416 SAMANDAĞ YAYLADAĞI HASSA T/yıl 29 TOPLAM m/yıl m2/yıl m3/yıl ton/yıl adet/yıl (*) Üretim Birimi,üretim konusuna göre m,m2,m3,adet,ton,vb. biçimde toplam üretim sütununda belirtilmiştir. TABLO 89: 174

183 K.4. SANAYİ GRUPLARINA GÖRE İŞYERİ SAYILARI ARI VE İSTİHDAM DURUMU İmalat sanayiinde işyeri sayısı, ücretle çalışanlar ve yapılan ödemeler (10+), 1993 A. Toplam B. Devlet C. Özel İmalat sanayii (1) Ücretle çalışanların ortalaması Ücretle Çalışanlara Yapılan Ödemeler (Milyar TL) Sektörler İşyeri sayısı Emekli San. bağlı olanlar SSK'ya bağlıolanlar Toplam Yıllık ortalama çalışan sayısı Emekli sandığına bağlı olanlar SSK'ya bağlı olanlar Toplam Ýmalat A 62 1,549 14,449 15,998 16, ,902 3,120 B 2 1,549 11,093 12,642 12, ,666 2,884 C 60-3,356 3,356 3, (31) Gıda, içki, tütün A B C (32) Tekstil A (33) Kereste (34) Kağıt ve basım B C A B C (**) A B C (35) Kimya A (36) Taş ve toprak B C (*) A B C (37) Metal A 14 1,549 11,883 13,432 13, ,745 2,962 (38) Metal eşya DİE 2002 verileri TABLO 90: B 1 1,549 10,768 12,317 12, ,619 2,837 C 13-1,115 1,115 1, A 12-1,042 1,042 1, B C 12-1,042 1,042 1,

184 K.5. SANAYİ GRUPLARINA GÖRE ÜRETİM TEKNOLOJİSİ VE ENERJİ KULLANIMI Elektrik tüketimi, 1994* Enerji TÜRKİYE AKDENİZ HATAY Toplam...Miktar (kwh) 54,201,983,482 6,630,049,781 1,038,332,366...Deðer, KDV dahil (Bin TL) 93,206,523,654 7,366,278, ,905,247...Resmi Daireler...Miktar (kwh) 3,271,298, ,792,921 43,730,688...Deðer, KDV dahil (Bin TL) 6,334,741, ,926,713 83,565,109...Sanayi İşletmeleri...Miktar (kwh) 28,463,560,315 3,295,957, ,286,426...Deðer, KDV dahil (Bin TL) 48,680,444,519 1,951,091, ,105,048...Tarımsal Sulama...Miktar (kwh) 1,134,217, ,791,877 59,164,988...Deðer, KDV dahil (Bin TL) 754,306,363 82,330,095 35,654,243...Meskenler...Miktar (kwh) 13,083,352,261 1,527,183, ,775,715...Deðer, KDV dahil (Bin TL) 22,620,271,325 2,780,703, ,243,053...Ticarethaneler...Miktar (kwh) 4,185,074, ,311,094 37,927,662...Deðer, KDV dahil (Bin TL) 9,665,150,130 1,251,650,709 91,845,306...Şantiyeler...Miktar (kwh) 433,718,641 57,539,270 7,046,901...Deðer, KDV dahil (Bin TL) 1,537,530, ,749,445 10,063,784...Hayır Kurumları...Miktar (kwh) 91,965,930 8,657,548 86,396...Deðer, KDV dahil (Bin TL) 44,898,677 2,162, ,468...Sokak Aydınlatma...Miktar (kwh) 2,375,727, ,840,486 43,509,657...Deðer, KDV dahil (Bin TL) 1,780,392, ,653,485 34,111,571...Diğerleri...Miktar (kwh) 1,163,068, ,975,512 18,803,933...Deðer, KDV dahil (Bin TL) 1,788,787, ,010,819 29,192, * Bilgi geçicidir. DİE verileri TABLO 91: 176

185 K.6. SANAYİDEN KAYNAKLANAN KLANAN ÇEVRE SORUNLARI RI VE ALINAN ÖNLEMLER K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği Çevre kirliliğinde önemli bir yer tutan hava kirliliği, konutlardan, sanayiden ve motorlu taşıtlardan kaynaklanmaktadır. Hava kirliliğine sebep olan tesislerin başında ; Çimento Fabrikası, Sarıseki Gübre Fabrikası, İskenderun ve Dörtyol ilçelerindeki sanayi kuruluşları, İSDEMİR ile Dörtyol ilçesi Payas beldesinde kurulu bulunan irili ufaklı 24 adet haddehanelerdir. Bu tesisler arasında İSDEMİR Fabrikalarının bacalarında bulunan filtrelerin birçoğu eskimiş durumundadır. Bu filtrelerde işlevlerini yerine getiremediği için emisyon fazla olmaktadır. İskenderun Organize sanayi bölgesinde bulunan Ekinciler Demir - Çelik ve Yazıcı Demir Çelik Fabrikalarının çelikhane bacasında gaz ve toz tutucu filtre olmasına rağmen randımanlı çalışmamakta, çelikhanede ark esnasında çevreye yoğun bir şekilde toz emisyonu yayılmaktadır. İskenderun Çimento Fabrikasında, elektro filtre bulunmasına rağmen, zaman zaman çalıştırılmaması hava kirliliğine sebep olmaktadır. Ayrıca Dörtyol İlçesi - Payas Beldesinde bulunan haddehanelerin gaz tutucu filtreleri mevcut değildir. K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği İskenderun, Dörtyol, Erzin ve Samandağı İlimizde denize kıyısı olan ilçelerimizdir. İskenderun Körfezi ni kirleten ana kirleticiler ; İskenderun şehir kanalizasyonu, İSDEMİR, Toros Gübre Fabrikası ve Sarıseki Gübre Fabrikası ile petrol taşımacılığı için körfeze gelen gemilerin yaptığı kirliliklerdir. Ayrıca Adana ili sınırlarında kurulu bulunan endüstriyel tesis ve yerleşim yerleride körfezi kirletmektedir. İskenderun şehir kanalizasyonu hiçbir arıtma işlemine tabi tutulmadan denize direkt olarak deşarj edilmektedir. Gübre fabrikaları ise fosforik asit soğutma suyunu denize direkt deşarj etmektedir. Ayrıca İskenderun, Dörtyol karayolu üzerinde bulunan Mobil, Shell, Petrol Ofisi ve Delta Depolama tesislerinin arıtma ünitelerinin yetersiz olması nedeniyle denize petrol türevi maddeler verilmektedir. Yaklaşık 10 yıldır İskenderun Körfezine yoğun bir petrol taşımacılığı olmakta, tankerlerden yapılan taşımacılık esnasında denize sızmalardan karışan petrol, İskenderun körfezi nin kirlenmesine sebep olmaktadır. Petrol taşımacılığı yapan gemiler ise SİNTİNE ve BALAST sularını kıyıdan mil açıkta deşarj etmekte, deniz hareketleri neticesi kirlilik kıyıya kadar gelmektedir. Samandağı ilçesinde, deniz kirlenmesinin başlıca sebebi Suriye nin Lazkiye Limanı nda demirleyen gemilerin katı ve sıvı atıklarını denize deşarj etmeleri neticesinde Samandağı kıyısına kadar gelerek sahili kirletmektedir. Ayrıca; Asi nehri taşıdığı kirlilikleri Samandağı ndan denize dökerek denizinde kirlenmesine sebep olmaktadır. 177

186 K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği Sanayi tesisleri genelde İskenderun ve Dörtyol ilçeleri sınırlarında yoğunluk göstermesi nedeniyle en çok toprak kirliliği 6 yöremizde rastlanmaktadır. Fabrika atık sularının arıtıma tabi tutulmadan direkt veya dolaylı olarak alıcı ortama (nehir veya akarsu) verilmesi sonucunda atık sular denize ulaşarak, deniz kirliliğine sebep olmaktadır. Ayrıca; su kaynaklarının bu şekilde kirletilmesi sonucunda, tarım arazilerinin de bu sularla sulanmasının yapılması nehrin kirliliğinin topraklarımıza geçmesine sebep olmaktadır. Buna en iyi örnek olarak Asi Nehri verilebilir. Nehir yatağı boyunca kurulu işletmeler atık suları nehre bırakarak yukarıda bahsedilenler doğrultusunda toprak kirliliğine sebebiyet vermektedir. Ayrıca, düzenli çöp alanlarının olmayışı, evsel ve endüstriyel katı atıklarının gelişi güzel depolanması toprak kirliliğine sebep olmaktadır. K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği Kentlerde giderek tehlikeli bir hal alan çevre sağlığı sorunlarından biri de gürültü kirliliğidir. Başta Antakya ve İskenderun ilçelerimizde bu çevre sorunu önemini korumaktadır. Gürültünün en önemli kaynağı trafiktir. İlimizde trafiğe kayıtlı in üzerinde motorlu taşıt bulunmaktadır. Özellikle egzozları bozuk küçük motosikletler ve çevre yolunun bulunmaması nedeniyle şehir içinden geçen yük kamyonlarının gürültüdeki payı büyüktür. İlimiz genelinde sanayi bölgelerinin bulunmaması, motor gücü ile çalışan işyerlerinden şehir içlerinde çalışarak yaptıkları gürültü çevrede yaşayanların huzur ve sükununu olumsuz yönde etkilemektedir. Endüstri gürültüsü olarak; 2 adet taşocağında yapılan gürültü ölçümünde anlık olarak 85 db(a) olduğu ölçülmüştür. Haddehanelerde olan gürültü ölçümü ise 88 db(a) olarak ölçülmüştür. Sanayinin yoğun olduğu İskenderun ve Dörtyol ilçelerinde ise yapılan denetimlerde, belirtilen parametrelerin üzerinde gürültüye rastlanıldığı takdirde, izolosyona gidilmesi ve teknolojinin yenilenmesi istenmekte olup, İlimizde sanayi tesislerinden kaynaklanan gürültü seviyesi önemsenmeyecek düzeydedir. K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar İlimiz sınırlarında bulunan, sanayi tesisleri için tehlikeli ve zararlı atıkların özellikleri, miktarı, çeşidi ve bertaraf sistemiyle ilgili bir çalışma yapılmamıştır. Sanayi tesislerinin, az bir kısmının atık su arıtma tesisi olmasına rağmen kısmen çalıştırıldığı, kimi sanayi tesislerinde ise çalışmadığı tespit edilmiştir. İlimizde önemli bir yer tutan İskenderun Demir - Çelik fabrikasının atık su arıtma tesisinin çalıştırılmadığı gibi evsel atık suları için yapılan arıtma tesisi ise kısmen çalışmaktadır. Yine çimento fabrikasının evsel atık suları için yaptırdığı arıtma tesisi yapılan denetimlerde kısmen çalıştırıldığı tespit edilmiştir. 178

187 DİE verileri Hatay İli Çevre Durum Raporu Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü (K).SANAYİ VE TEKNOLOJİ KAYNAK 179

188 Bölüm L ALTYAPI,ULAŞIM VE HABERLEŞME L.1. ALTYAPI L.1.1. Su Sistemi ve L.1.2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi Hatay ilinde belediyeler düzeyindeki 367 köy ve 351 yerleşim ünitesinden 270 köy ve 235 ünitede yeterli içmesuyu bulunmaktadır. Bu durum, köylerin yüzde 73.6 sında, ünitelerin ise yüzde 67.0 sinde yeterli içmesuyu olduğunu göstermektedir. Yeterli içmesuyu olan köylerin oranı Türkiye ortalamasıyla aynı olup, ünite oranları Türkiye ortalamasının üzerindedir. İlimiz İskenderun ilçesinde, kente verilen temiz (içme suyu) su kaynaklarının kapasitesi 630 lt/sn dir. Şehir şebekesindeki döşenen boru miktarı ; 20 km. beton Asbest boru, 10 km. plastik (PVC) boru, 25 km. pik döküm boru, 10 km. Golvanizli borularıdır. Kentin atık ve yağmur sularını toplayıp tekrar kullanıma sunulmasıyla ilgili çalışmalar devam etmekte olup, bu çalışmalar 7 fazlı bölümler halinde yapılması düşünülmektedir. Bu çalışmalar ışığında bugüne kadar halen devam etmekte olan, 1. Faz kapsamındaki kent merkezinin altyapı çalışmaları ayrık sistem şeklinde yapılmaktadır. Yani ; yağmur suları ayrı pis atık sular ayrı olarak döşenmekte ve bunların ayrı ayrı toplama merkezleri yapılmıştır. Bugüne kadar yapılan toplama hatlarının uzunluk ve kapasiteleri aşağıda sunulmuştur. Yağmur Suyu Toplama Merkezi ve Kapasitesi Deniz kıyısında 12 metre derinlik ve 6,5 metre çapında betonarme keson kuyu vasıtasıyla yapılmıştır. Kuyunun kapasitesi 400 m 3 tür. Kuyunun içinde her biri 475 lt/sn kapasitelik 3 faal 1 yedek deşarj pompası bulunmaktadır. Kent Merkezine Döşenmiş Bulunan Yağmur Suyu Kaynakları 1500 metrelik (0.43x3.00) metre ebatları olan betonarme kanalı betonarme boru ve ebatları : Yağmur suyu % 200 mm lik 160 metre Yağmur suyu % 300 mm lik 820 metre Yağmur suyu % 400 mm lik metre Yağmur suyu % 500 mm lik 650 metre Yağmur suyu % 600 mm lik 150 metre Yağmur suyu % 800 mm lik 139 metre Yağmur suyu % 1000 mm lik 350 metre Yağmur suyu % 1200 mm lik 250 metre 180

189 Yağmur suyu toplama merkezinden ayrı olarak gene sahil kesiminde 12 metre derinliğinde ve 6,5 metre çapında betonarme keson kuyuda toplanmaktadır. Kuyunun kapasitesi genel olarak 400 m 3 tür. Burada her biri faal olarak çalışan 3 asıl, 1 yedek olmak zere 4 adet yükseltme pompası bulunmakta ve her pompa kapasitesi 160 lt/sn olmak üzere 3 x 160 = 480 lt/sn kapasitesindedir. Kent içinde Döşenmiş Atık Su Boru ve Mesafesi Kanalizasyon % 200 mm lik 4136 metre Kanalizasyon % 300 mm lik 1872 metre Kanalizasyon % 400 mm lik 990 metre Kanalizasyon % 500 mm lik 1102 metre Kanalizasyon % 600 mm lik 200 metre Kanalizasyon % 700 mm lik 200 metre Kanalizasyon % 800 mm lik 50 metre Kanalizasyon % 900 mm lik 415 metre Atık suların toplama merkezinden arıtma merkezine isalesi ve arıtım tesisinin yapım ve kapasitesiyle ilgili proje seçim ve ihale çalışmaları devam etmekte olup, henüz sonuçlanmamıştır. Belen ilçemizde; içme sularının tamamı kaynak suyudur. Su şebekesinin tamamına yakını yeni şebekedir. İlçede, cüzi bir kısmı kendi imkanlarıyla küçük çaplı kanalizasyon yapılmıştır. Diğer kısımlar foseptik çukurlarıyla çözümlenmektedir. Şu anda kanalizasyon proje yapımı iller bankasınca ihale edilmiş ve ileride kaynak temininden sonra kanalizasyon yapım işinin gerçekleştirilmesine çalışılacağı belirtilmektedir. Altınözü ilçemizde; kente verilen, temiz (içme suyu) su kaynaklarının, kapasitesi 27 lt/sn, suların iletildiği boruların, kalite ve uzunlukları ise 23 km.80 lik ve 100 lük 16 Atü plastik su borusu bulunmaktadır. Kentin atık sularının ve yağmur sularının toplanıp bunların tekrar kullanıma sunulması amacıyla; Ayrı toplama sistemleri ve arıtma sistemleri yoktur. Kumlu ilçemizde; içme suları, Köy Hizmetleri tarafından yapılan grup isalesi ile Yenişehir Gölü membasından Kumlu ilçesine verilmesi gereken su miktarı 8.5 lt/sn, yapılan debi ölçümünde ilçeye 4 lt/sn su geldiği anlaşılmıştır. İlçede m. uzunluğunda % 200 lük Nd 10 Atü AÇB borusunun döşendiği, eski şebeke olarak plastik ve atermit borular aracılığıyla yapıldığı belirtilmektedir. İlçede, kanalizasyon mevcut değildir. Kentin artık suları ve yağmur sularını toplayıp kullanıma sunulması amacıyla yapılan bir çalışma yoktur. Erzin ilçemizde; kanalizasyon bulunmamaktadır. Tüm kirli sular foseptik ve sistemi ile çözümlenmektedir. Belediye bu sistemi vidanjörle desteklenmektedir. Şehir içme suyunun, Amanos Dağları ndan gelen 27 km. lik kısmı ve leçe mevkii ile 14 km. lik kısmının tamamı çelik boru ile 80 km. lik şehir şebekesi % 100 mm lik PVC boru ve 15 km lik ana hatlar ise AÇB den tesis edilmiştir. 181

190 Kırıkhan ilçemizde; şehir içme-suyu cazibeli ve su sondaj kuyularından motopompla olmak üzere iki sistem şeklinde gelmektedir. İlçemizde verilen temiz içme suyu kaynaklarının kapasiteleri şöyledir. Üngüzlü 40 lt/sn, Kozanoğlu 15 lt/sn Mahmudun-gözü 25 lt/sn, ve S sondaj kuyusundan 20 lt/sn olmak üzere toplam 100 lt/sn dir. İlçede mevcut suların iletildiği borular şöyledir : 40 km. AÇB boru, 150 km. Çelik boru, 60 km. Plastik boru ve 20 km. Demir boru uzunluğu 270 km. dir. İlçede kanalizasyon sistemi bulunmayıp ancak ; Belediye Meclisi nin aldığı bir kararla kanalizasyon sistemi için çalışmalar İller Bankası nca programa alınma safhasına gelinmiştir. Dörtyol ilçemizde; verilen temiz içme suyu, Üçgöz Membasından getirilmektedir. Kapasiteleri ; DY1, DY2, DY3 olmak üzere 3 depomuz mevcuttur. DY ton kapasiteli olup, dinlendirici depo olarak kullanılmaktadır. DY2, ton kapasitelidir. DY3, depomuz ise 3000 ton kapasiteye sahip olup, verimlilikleri ; 100 lt/sn olarak ortalama su akıtmaktadır. PVC, Aspest ve Çelik borular kullanılmış olup, çelik boru 6 km., Aspest boru 6 km., ve PVC boru 100 km. dir. Yayladağ ilçemizde; kente verilen temiz (içme suyu) su kaynaklarının kapasiteleri ve verimlilikleri şöyledir. İlçeye 3 kaynaktan içme suyu gelmektedir. 1) Kökmeryem - Kayapınar Menbaı : İsale hattı uzunluğu : 5000 metre Su kapasitesi : minimum 2.50 lt/sn. Hattın cinsi : % 100 lük pik boru 2) Yayla (kastal) Menbaı : İsale hattı uzunluğu : 2990 metre Su kapasitesi : minimum 2 lt/sn Hattın cinsi : % 100 lük plastik boru 3) Aslanyazı Menbaı : İsale hattı uzunluğu : metre Su kapasitesi : 20 lt/sn Hattın cinsi : % 200 lük asbest ve çelik boru İlçede pis su kanalizasyon şebekesi mevcut değildir. Bu nedenle belediyemizce atık suların toplanması arıtılması ve değerlendirilmesi gibi çalışmalar mevcut değildir. 182

191 L.1.3. Yeşil Alanlar Kişi Başına Düşen Yeşil Alan Miktarı (hektar) reyhanlı kırıkhan altınözü erzin iskenderun antakya belen samandağ yayladağı kumlu GRAFİK 18 Kişi Başına Düşen Yeşil Alan Miktarı (m 2 ) GRAFİK 19 reyhanlı kırıkhan altınözü erzin iskenderun antakya belen samandağ yayladağ kumlu dörtyol L.1.4. Elektrik iletim Hatları Hatay'da elektriksiz Köy bulunmamaktadır. TEDAŞ Hatay Elektrik Dağıtım Müessese Müdürlüğü; İlimiz sınırları içerisinde Çukurova Elektrik A.Ş.'ne ait 6 adet 154/380kV'lık şalt merkezlerinden satın aldığı enerjiyi şehir merkezlerinde trafo, köylerde ise adet trafo ile 5.084,5 km. lik orta gerilim dağıtım hattı ile elektrik dağıtım ve hizmetlerini yürütmekte, ayrıca bakım ve onarımını da yapmaktadır. İlimiz genelinde elektriklendirilmemiş köy ve mezra bulunmamaktadır. 183

192 L.1.5. Doğal Gaz Boru Hatları İlimizde doğal gaz boru hattı bulunmamaktadır. L.2. ULAŞIM HATAY İLİ ULAŞIM AĞ DURUMU Devlet Yolu İl Yolu Otoyollar Köy Yolları Demiryolu 365 Km. 308 Km. 89 Km Km. 72 Km. Devlet Yolu : 365 Km. İl Yolu : 308 Km. Beton Asfalt 175 Km. Sathi Kaplama 283 Km. Sathi Kaplama 172 Km. Stabilize 10 Km. Toprak 4 Km. Geçit vermez 15 Km. Geçit vermez 18 Km. Geçit vermez : Projesi hazırlanan veya yapım halindeki yollardır. TABLO 92 KÖY YOLLARININ CİNSLERİNE GÖRE UZUNLUKLARI KÖY VE ÜNİTE YOLLARI Asfalt Yol Stabilize Tesviye Mutasavver (Hamyol) TOPLAM km. 651 km. 354 km. 126 km km. TABLO

193 L.2.1. Karayolları Hatay ilinde, asıl olarak karayolu ve denizyolu, bir ölçüde demiryolu etkin bir ulaşım şebekesi oluşturur. İlde karayolu, Cilvegözü sınır kapısının bulunması nedeniyle gerek iç gerekse şehirler arası ve milletler arası trafik hacmine sahiptir. E - 5 Karayolu, Hatay ın ülke karayolu sistemine bağlantısını sağlamaktadır. Güney de Yayladağ ilçesinden Suriye ye bağlanan bu karayolu, Antakya üzerinden İskenderun, Dörtyol ve erzin ilçelerinin ve kuzeyde Adana ili ile ilin bağlantısını sağlar. Ayrıca Gaziantep ten gelen Hassa ve Kırıkhan ilçelerinin Reyhanlı ya ve buradan da Cilvegözü sınır kapısına bağlayan karayolu da yüksek standartlıdır. İl sınırları içerisinde ulaşılmayan yerleşim birimi bulunmamaktadır. Karayolu uzunluğu 589 km. yol bulunmakta olup bunun 344 km. si devlet yolu, 245 km. si il yollarıdır. Ayrıca inşa halinde olan otoyol uzunluğu 54 km. dir. Yol kalitelerinin dağılımı şöyledir ; İlimiz sınırları içerisinde ulaşılamayan yerleşim birimi bulunmaktadır. Karayolu uzunluğu 588 km. olup 171 km si beton asfalt 417 km si satıh kaplamadır. Ayrıca inşa halinde olan otoyol uzunluğu 84 km dir. Karayolu uzunluğunun ilçelere göre dağılımı şu şekildedir. İlçeler Devlet Yolu İl Yolu Toplam Antakya 84 Km. 26 Km. 110 Km. İskenderun 22 Km. 42 Km. 64 Km Dörtyol 3 Km. 5 Km. 28 Km. Samandağ 18 Km. 16 Km. 34 Km. Kırıkhan 48 Km. 30 Km. 78 Km. Reyhanlı 33 Km. 13 Km. 46 Km. Yayladağı 27 Km. 16 Km. 43 Km. Altınözü Km. 38 Km. Hassa 28 Km Km. Belen 21 Km. 10 Km. 31 Km. Erzin 15 Km. 26 Km. 41 Km. Kumlu 24 Km. 23 Km. 47 Km. İlimizin trafik yükü ise yıllara göre şu şekildedir Yıllar Taşıt Yük Toplam Adet-Km Ton-Km L Ulaşım Planlaması Kentte günlük olarak hareket eden insan sayısı bilinmemektedir. Hatay İli Devlet ve il yollarının 1990 yılı, ortalama yolcuların taşınmasındaki araç türleri ve kapasitesi şu şekildedir. 185

194 L Toplu Taşım Sistemleri Hatay merkezinde günlük hareket eden insan sayısı tam tespit edilmemişse de kent içinde toplu taşımacılık belediye otobüs işletmesi denetiminde özel firmalara ait otobüslerle yapılmaktadır. İlçelerimizde ise taşımacılık belediyelerimize ait otobüs ve minibüsler ile yapılmaktadır. Ayrıca müteahhit firmalar tarafından da yapılmaktadır. L Kent İçi Yollar Araç sayısı gün geçtikçe arttığından yollar her geçen gün biraz daha ihtiyaca cevap veremez duruma gelmektedir. Trafiğin Yoğun Olduğu Saatler Kavşaklar ve Yollar İl merkezinde trafik yoğunluğu , , saatleri arasında olup, Kemalpaşa, Kurtuluş, Yavuz Selim, İstiklal (İnönü), Rıhtım, Hürriyet, Atatürk, Fatih, Cumhuriyet ve Gündüz Caddelerinin trafiği diğer caddelere göre daha yoğundur. Orman Kavşağı, Cumhuriyet Alanı, Ata Köprüsü, Fatih - Ayşe Fitnat Kavşağı, Maksim Kavşağı, Kemalpaşa Alt ve Üst Kavşağı, Kılıçoğlu, Otogar ve 100. Yıl Kavşakları trafik yönünden yoğun olan yerlerdir. İlimizin trafik yönünden alt yapısı çok yetersizdir. Ata Köprüsü araç ve yaya trafiğine zaman zaman cevap vermemektedir. Cumhuriyet Alanı müze önündeki yaya geçidi ile Ata Köprüsü ndeki yaya geçitleri trafiğin akışını olumsuz yönde etkilediğinden alt ve üst geçit yapılması zaruridir. L Araç Sayıları Antakya Trafik Tescil ve Denetleme Şube Müdürlüğündeki Kayıtlı Araç Sayısı Araç cinsleri Resmi Hususi Ticari Toplam Motosiklet Otomobil Minibüs Jeep Otobüs Kamyonet Kamyon Traktör Toplam Yarı Römork Sürücü Belgesi Toplamı Bayan Sürücü : Erkek Sürücü : YOLUN ADI OTOMOBİL OTOBÜS KAMYON TOPLAM İsk-Adana İsk-Belen Belen-Antakya Antk-Samandağ Antk-Reyhanlı Reyh-Kırıkhan Kırk-Hassa Reyh-Cilvegözü Ant-Yayladağo İsk-Uluçınar (Arsuz)

195 L.2.3. Deniz, Göl, Nehir Taşımacılığı L Limanlar 1. İskenderun Limanı 2. Mobil İskele 3. Shell İskele 4. Petrol Ofis İskelesi 5. Karayolları Asfalt İskelesi 6. Sarıseki İskelesi 7. Süper Fosfat 8. Yazıcılar 9. Tosyalı Assan (İnşa Halinde) 10. Ekinciler 11. İDÇ Limanı 12. Aygaz (Şamandra) 13. BP-Delta (Şamandra) 14. Botaş (Dörtyol) 15. Bahattin Bayraktar 16. Tofaş Gübre 17. Serbest Bölge 18. Botaş (Ceyhan) İSKENDERUN TCDD LİMANI İskenderun Körfezinde halen bulunan İskele ve Limanlar İşletmeciliği Ulaştırma Bakanlığı TCDD Genel Müdürlüğü, İskenderun TCDD Liman İşletme Müdürlüğünce yapılan yük ve yolcu trafiğine açık bulunan ve alt yapısı büyük yatırımlarla gerçekleştirilen İskenderun Limanı 1990 yılında patlak veren körfez krizinden sonra menfi yönde etkilenmiş olup, atıl kapasitesiyle çalışmaktadır. Limana gelen ve giden gemilerin pilotaj ve remorkaj hizmetleri kendi bünyesinde kurulu bulunan deniz araçları ve birimleri tarafından verilmektedir. Adı geçen limanda toplam 1700 metre uzunluğunda 9 adet dok bulunmaktadır. İskele ve rıhtımlarda en düşük draft 6 metre en yüksek draft ise metre derinliktedir. SASA TESİSLERİ İşletmeciliğini Sasa Sun`i ve Sentetik Elyaf Sanayi A.Ş.`nin yaptığı tesis ve bağlama şamandıraları, aynı şirkete ait Adana`da kurulu bulunan fabrikaların hammadde ihtiyacını karşılamak üzere gelen gemilere hizmet vermektedir.söz Konusu tesislere gelen gemilerin pilotaj ve klavuzluk hizmetleri Dekaş Med Marin firması tarafından verilmektedir. ÇEKİSAN TESİSLERİ İşletmeciliğini Çekisan Depolama Hizmetleri Ltd. Şti.`nin yaptığı tesis ve şamandıralara, ana şirketleri olan shell, BP, Mobil İskelesi için benzin türleri ve motorin gibi beyaz yakıtların gemilerden tahliyesi, depolanması ve dağıtım vb. işlere hizmet vermektedir.3. şahıslara hizmet vermeyen tesislere gelen gemilerin plotaj ve romorkaj hizmetleri Dekaş Med Marin firması tarafından verilmektedir. 187

196 PETROL OFİSİ TESİSLERİ İşletmeciliğini Petrol Ofisi A.Ş`nin yaptığı tesis ve şamandıralarda 3. şahıslara hizmet verilmeyip, kendi ihtiyaçları olan beyaz ve siyah akaryakıtın gemilerle tahmil tahliyesi depolanması ve dağıtım hizmetleri verilmektedir.plokaj ve romorkaj hizmetleri Dekaş Med Marin firması tarafından verilmektedir. KARAYOLLARI İSKELESİ Karayolları Genel Müdürlüğü sayı ile 3 nolu asfalt şantiye şefliğine bağlı iskeleye kurumun ihtiyacı olan asfalt tahliyesi yapacak gemiler yanaşmakta olup, sayı ile 3. şahıslara hizmet verilmemektedir. Plokaj ve romorkaj hizmetleri Dekaş Med Marin firması tarafından verilmektedir uzunluğundaki iskelede 2 adet gemi yanaşma yeri mevcuttur. NATO ASKERİ İSKELE Deniz Kuvvetleri Komutanlığına bağlı iskeleye harp ve yardımcı harp gemileri yanaşmakta olup, 3. şahıslara hizmet verilmemektedir. SARISEKİ GÜBRE FABRİKALARI İSKELESİ İşletmeciliği İskenderun Sarıseki Süper Fosfat fabrikaları müdürlüğü tarafından yapılmakta olup, kendi limancılık faaliyetlerinin yanında yolcu hariç diğer yük cinsleri için 3. şahıslara hizmet vermektedir. Plokaj ve romorkaj hizmetleri Dekaş Med Marin firması tarafından verilmektedir. 812 metre uzunluğundaki iskelede 6 adet gemi yanaşma yeri mevcuttur. Su derinliği 7-18 metre arasında değişmektedir. YAZICI İSKELESİ 1994 yılında işletmeye açılan ve akabinde yolcu ve dökme sıvı yükleri dışında her türlü yük cinsleri için genel limancılık faaliyetlerinde bulunma izni olan iskelenin işletmeciliği Yazıcı Demir ve Çelik San. A.Ş. tarafından yapılmaktadır. Plokaj ve romorkaj hizmetleri Dekaş Med Marin firması tarafından verilmektedir. 700 metre uzunluğundaki iskeleye gemilerin tonajlarına göre 5-8 gemi yanaşabilmektedir. Su derinliği 5,30 ile 19,30 metre arasında değişmektedir. ORHAN EKİNCİ İSKELESİ 1988 yılında sadece kendi ihtiyacı olan hammadde alımı ve mamül dış satımı için hizmete açılan iskeleye daha sonra genel limancılık hizmetleri verilmiş olup. Yolcu ve dökme sıvı yüklerin dışında her türlü yükün tahmil ve tahliyesi yapılmaktadır.işlemciliğini Ekinciler Demir ve Çelik Sanayi A.Ş.`nin yaptığı iskeleye tahmil ve tahliye amacı ilk gelen gemilere plokaj ve romorkaj işleri Dekaş Med Marin firması tarafından verilmektedir. Tam boyu 850 metre ve kullanım boyu 211 metre uzunluğundaki iskeleye gemilerin tonajlarına göre 4-6 gemi yanaşabilmektedir. Su derinliği metre arasında değişmektedir. 188

197 İDÇ LİMANI İşletmeciliği Türkiye Demir ve Çelik Fabrikaları Genel Müdürlüğü, İskenderun Demir ve Çelik Fabrikaları Müessese Müdürlüğü tarafından yapılmaktadır. Kendi hammadde ve mamül ihtiyaçlarının dışında 3. şahıslara yönelik yolcu hariç her türlü yükün tahmil ve tahliyesi yapılmaktadır. Klavuzluk ve romorkaj hizmetleri kendi bünyelerinde kurulu bulunan Dok teşkilatı tarafından verilmektedir. Söz konusu limanın toplam 6 adet rıhtımı mevcut olup, rıhtım boyları toplamı 1435 metredir. Su derinlikleri ise rıhtımların bulundukları mevkilere göre 6-18 metre arasında değişmektedir. BALIKÇI BARINAKLARI Yetki ve sorumluluk alanımız içerisinde Samandağ Balıkçı Barınağı ile İskenderun Merkez Balıkçı Barınağı olmak üzere iki adet barınak mevcuttur. Söz konusu Barınakların işlemciliği su ürünleri kooperatifleri tarafından yapılmaktadır. Mevcut iki barınağın yörenin ihtiyaçlarına cevap veremez durumda olması nedeniyle Dörtyol ve Arsuz`da olmak üzere iki adet balıkçı barınaklarının inşaatına başlanmış olup ancak ödenek yetersizliğinden dolayı durmuştur. Bunun yanında madenli \ Arsuz balıkçı barınağı ile Payas balıkçı barınağı proje çalışmaları DLH bölge müdürlüğünce devam ettirilmektedir. İNŞA HALİNDEKİ İSKELELER Yazıcı iskelesi ile Orhan Ekinci iskelesi arasındaki Assan Endüstri A.Ş. tarafından 40 metre genişliğinde ve 600 metre boyunda olacak şekilde projelendirilen iskele tamamlandığı takdirde tonluk gemilerin yanaşıp yükleme ve boşaltma işlemi yapabilecek bir k onuma gelmesi planlanmaktadır. LİMANLARIN İŞLEV VE ÖNEMİ İskenderun Körfezi 1950 yılından bu yana deniz ve uluslar arası transit taşımacılığa, ithalat ve ihracat petrol gübre demir çelik mamullerine tahmil-tahliye ve diğer liman faaliyetlerine yönelik tüm körfezi kapsayan 15 adet liman ve iskeleye sahip bulunmaktadır. Stratejik konumu bulunan NATO iskelesi bu rakamın dışındadır. Bu limanlara termik santral ve serbest bölge için yapılacak limanları da eklediğimizde İskenderun körfezi boydan boya bir liman bölgesi haline gelmiş olacaktır. Stratejik ve ekonomi ağırlık önemli liman ve iskelelerin İskenderun bölgesi içinde yer alması da ayrıca bu kentin il olmasını gerektiren ciddi nedenlerden biri olmalıdır. İskenderun Limanından son 5 yıl içerisinde yaklaşık 3,700,000 ton yükleme 13,000,000 ton boşaltma yapılmıştır. 189

198 İSKENDERUN KÖRFEZİNDE BULUNAN LİMAN VE İSKELELERİN KAPASİTELERİ İSKENDERUN LİMANI 11 Adet rıhtım mevcut olup toplam yükleme ve boşaltma kapasitesi 3,500,000 ton\yıldır. MOBİL OİL DOLUM TESİSİ ve İSKELESİ Boşaltma : 2,160,000 ton\yıldır. Yükleme : 2,160,000 ton\yıldır. PETROL OFİSİ DOLUM TESİSİ ve İSKELESİ Boşaltma : Geminin pompa gücüne bağlı Yükleme : 900 ton\saat KARAYOLLARI ASFALT TESİSİ ve İSKELESİ Asfalt boşaltma : 100 ton\saat SHELL SIVI YÜK DOLUM TESİSİ ve İSKELESİ Boşaltma : Geminin pompa gücüne bağlı Yükleme : 100 ton\saat İDÇ LİMANI 6 Adet rıhtım mevcut olup toplam yükleme ve boşaltma kapasitesi:43,400 ton\gün dür. BOTAŞ İSKELESİ Toplam ham petrol yükleme kapasitesi 30,000 m\saat AYGAZ LPG TESİSİ VE İSKELESİ Boşaltma : 100 ton\saat Yükleme : 100 ton\saat SARISEKİ GÜBRE FABRİKASI İSKELESİ Boşaltma : 450 ton\yıl Yükleme : 450 ton\yıl TOROS GÜBRE İSKELESİ Boşaltma : 1,250 ton\saat Yükleme : 5,000 ton\gün EKİNCİLER DEMİR-ÇELİK SANAYİ İSKELESİ Toplam yükleme ve boşaltma kapasitesi: 800,000 ton\yıl dır. 190

199 İSKENDERUN LİMANI Ticaret hayatına katkısı asırlarca devam eden İskenderun limanımızın, 1927 yılında Fransızlar tarafından mavnalara hizmet verilmek üzere, bugün servis limanı olarak kullandığımız iç liman beseni yapılarak anılan tarihte hizmete girmiştir. İskenderun ve hinterlandına cevap veren limanımız 1942 yılında büyük iskele, 1954 yılında, silo ve konveyyör tesisleri yapımı ile önemini artırmıştır yılında ise bu günkü rıhtımlar tamamlanıp, mekanik ve elektrikli techizatlarla güçlendirilerek, hizmete devam etmiştir. Söz konusu tarihten bugüne kadar limanımıza çeşitli yatırımlar yapılarak Akdeniz bölgesinin modern limanlarından biri haline gelmiş olup muntazam kara ve demir yolu bağlantısı ile zengin bir hinterlanda sahip olmuştur. Limanımızın Türkiye ve İran demir yolları ile bağlantılı oluşu ve Irak a yakınlığı nedeniyle önemli bir transit liman olması özelliğini korumaktadır ABD - IRAK SAVAŞI sırasında İskenderun Limanının ABD tarafından üs olarak kullanılması İskenderun Limanını dünya gündemine taşımıştır. Irak transit taşımacılığının başlaması ve gap projesinin bitiminde bölgede yapılacak üretim ve buna bağlı olarak meydana gelen ihracat artışı ile limanımızın öneminin daha da artacağı bir gerçektir. Limanımız fiziki bakımından ise her türlü açık deniz etkilerine karşı 1400 metre uzunluğundaki batı mendireği ile korunmuş olup 8,5 metre ile 12 metre su derinliğine sahiptir. Bu özelliği taşıyan çeşitli boylardaki gemileri limanımıza kabul etme olanağımız mevcuttur. Rıhtımlarımızın uzunluğu 1700 metre olup, aynı anda 9-10 gemi yanaşarak yükleme ve boşaltma yapılabilmektedir. Limanımızda konteyner dahil, her türlü dökme ve karışık eşya elleçlemesi yapılabilmektedir. Limanımızın yıllık gemi kapasitesi 1060 gemi\yıl olup, 3,500,000 ton\yıl elleçleme kapasitesine sahiptir. Limanımızda kurulu olan konveyyor tesisi ile insan gücüne gereksinme duyulmadan saatte 300 ton hububat, 250 ton demir cevheri ile saatte 100 ton kömür yükleme ve boşaltma yapılabilmektedir. Limanımızda Türkiye nin en iyi ve en modern Synorolift kızaklama tesisi kurulu olup 1000 gross tonilataya kadar olan deniz vasıtalarına havuzlanmasına olanak sağlamaktadır. Bu tesisiyle İskenderun, Mersin ve çevresindeki kuruluşların deniz vasıtalarına hizmet verilmektedir.(yapımı 1983 te başlamış 1985 te bitmiştir). Limanımızın modern ekipmanlarla donatılmış olup yüksek performansta rıhtım vinci ve 90 ton kaldırma kapasiteli birde yüzer vincimiz mevcuttur. Gemilerin limanımıza ve liman dışındaki iskelelere yanaştırılmasında günün 24 saatinde kılavuzluk hizmetleri verilmekte, bu hizmetler için 4 rmorkör ve ek olarak bir adet hem romorkör hizmeti veren hem de deniz yangınlarına müdahele edebilen 2500hp gücünde söndüren XII Romorkörü mevcuttur. Romorkör dışında iki adet morinbot, bir adet servis botu ve bir adet kılavuz botumuz servis vermektedir. Limanımızda ayrıca gemi sintinelerindeki atıkların alınması için sintine tesisimiz de mevcuttur(arıtma tesisi). Limanımızda hizmetlerin ifanı için iki şift(vardiya) olarak çalışmakta, iş sahiplerinin talepleri halinde üçüncü şilt te çalışmaya devam edilmektedir. Limanımızda şu an mevcut 720 işçisi 169 memur ve müstahdemi ile hizmetleri devam ettirmekteyiz. 233 sayılı KHK uyarınca. Bakanlar kurulu kararıyla Devlet Demir Yolları şebekesiyle bağlantısı bulunan İskenderun limanının işletilmesi TCDD genel müdürlüğüne verilmiştir. İskenderun liman sınırları kuzey boylamı doğuda olan fener mevkiinden kuzeye ve enlemi kuzey boylamı doğu mevkiindeki (Sarıseki iskelesi hariç) batıya çizilen çizgilerle kıyı arasında kalan deniz alanıdır. Alan içinde bulunan, petrol ofisi, Shell, Çekisan, Mobil, Sa-Sa, bu alanın dışında bulunan Sarıseki gübre fabrikaları, Orhan Ekinci özel iskelelerine plotaj ve romorkaj hizmeti verilmektedir. 191

200 Limanımız 300 rüsum tonalitosuna kadar (NRT) makinalı ve makinasız Türk bayraklı gemilerin yükleme boşaltma ve aktarma işleriyle yolcu beraberindeki zat ve ev eşyası hariç olmak üzere her türlü yükleme, boşaltma ve aktarma işlerini, her tondaki yabancı gemilerle 300 rüsum tonalitosundan yukarı Türk bayraklı gemilere tatlı su vermek, ihrakiyelerinin yükleme, boşaltma ve aktarma işlemlerini yapmak, her türlü palamar hizmetlerini yapmak. Romorkörcülük ve kılavuzluk işlerini yapmak. Gemilerin katı ve sıvı atıklarını almaktır. Türkiye nin Akdeniz kıyısında Ortadoğu ya açılan bir transit kapısı olan İskenderun limanı bugün ülkemizin geniş bir alan ve modern teçhizatlarla donatılmış sayılı limanlarından birisidir. Geniş bir hinderland alanına sahip bulunan İskenderun limanı demiryolu ve karayolu ile yurt içi ve ülkeler arası ulaşım ağlarına en iyi bir şekilde bağlanmıştır. İskenderun Gümrükler Başmüdürlüğü Ocak-Aralık Ayı Verileri gemi sayısı gelen giden GRAFİK

201 L Taşımacılık milyon dolar 2 1,5 1 0,5 ithalat ihracat GRAFİK 21 transit ( kg) gelen giden GRAFİK

202 L.2.4. Havayolları Hatay da 1935 de kurulan ve 1963 yılına dek Adana Hava Alanı ile bağlantılı olarak sivil taşımacılıkta kullanılan İskenderun Hava Alanı daha sonra yolcu taşımacılığına kapatılmış olup sadece askeri amaçla kullanılmaktadır. İle havayolu ile gelecek turistler çevre illerden Adana ve Gaziantep Hava Alanlarını kullanmaktadırlar. L.3. HABERLEŞME Santrallerimizin ilçelere göre dağılımı İLÇE ADI SANTRAL ADEDİ SANTRAL KAPASİTESİ(HAT) ÇALIŞAN ABONE(HAT) ANTAKYA ALTINÖZÜ HASSA KIRIKHAN KUMLU REYHANLI SAMANDAĞ ,369 YAYLADAĞI İSKENDERUN BELEN DÖRTYOL ,040 ERZİN ,783 TOPLAM TABLO

203 İlçelerimize Göre Prensibal ve Lokal Altyapı Şebeke Durumları İLÇE ADI PRENSİBAL KAPASİTESİ(HAT) LOKAL KAPASİTESİ(HAT) ANTAKYA ALTINÖZÜ HASSA KIRIKHAN KUMLU REYHANLI SAMANDAĞ YAYLADAĞ İSKENDERUN BELEN DÖRTYOL ERZİN TABLO 95 BİLİŞİM AĞLARI HİZMETLERİ İlimiz sınırları içerisinde yürütülen özel devre (data, Turpak, İnternet, Frema Relay vs.) hizmetlerinin daha sağlıklı ve daha rasyonel bir şekilde yürütülmesi, çağımızın teknolojik gelişmelerin yakından takip edilerek müşterilerimize en iyi hizmeti vermek için kurulmuş olan Bilişim Ağları Müdürlüğümüz; Data, TURPAK, İnternet, XDSL gibi hizmetleri aşağı yukarı tüm İlimize yaymayı hedef olarak belirlemiş olup bunda da büyük oranda başarı sağlamıştır. İlimizdeki müşterilerimizin; İşyerlerinde veya evlerinde bulunan bilgisayar, faks ve telefonu aynı hat üzerinden kullanmak, görüntülü telefon hizmeti almak, arayan numarayı görmek, görüşmelerin süresini ve kontör sayısını öğrenmek, video konferans yapmak ya da Internet'e hızlı bir şekilde bağlanmak için Türk Telekom olarak bizlerin 2002 yılında Hatay ilimize XDSL uygulamaları diğer bir deyişle Bileşik Hatlar servisini İlimize getirmeyi planlamış bulunmaktayız. 195

204 DATA SİSTEM KAPASİTELERİ HİZMET TÜRÜ KAPASİTE ÇALIŞAN TURPAK TDM FR 19 TTNET (LL) 16 9 TTNET (DİALUP) DATA 730 TABLO 96 TRANSMİSYON HİZMETLERİ Transmisyon olarak temel hizmet şehirlerdeki il,ilçe,belde,köy vs. santrallerin birbirleri arasında telefon ve data trafiğinin iletilmesidir. Ulusal ve uluslar arası her tür telefon, data trafiklerin iletilmesi transmisyon sistemleri ile mümkündür. İlimizde 2000 yılı içerisinde başlayan Transmisyon güzergahlarında alternatiflerin oluşturulması çalışmaları 2001 yılı içerisinde tamamlanarak Hatay ili içerisinden yapılacak aramalarda iller arası tüm data ve telefon hizmetlerinin kesintiye uğramasına müsaade edilmemektedir. S SİSTEM ADI NO TRANSMİSYON SİSTEM KAPASİTELERİ MİKTARI 1 ANALOG R/L 1800 TN 2 2 ANALOG R/L 900 TN 1 3 ANALOG R/L 300 TN MB SAYISAL R/L MB SAYISAL R/L 7 6 4*2 MB SAYISAL R/L MB SAYISAL R/L MB FOHT MB FOHT MB FOHT MB FOHT SDH (STM16) SDH (STM4) SDH (STM1X) TN HAVAİ HAT TN HAVAHİ HAT 1 17 KABLOSUZ TELEFON BAZ İST KABLOSUZ TELEFON ABONE SAYISI NMT (ARAÇ TELEFONU ) 5 TABLO

205 L.4. İLİN İMAR DURUMU Bu konu ile ilgili bilgi elde edilememiştir. L.5. İLDEKİ BAZ İSTASYONLARI SAYISI Hatay İli ve İlçelerinde GSM Baz İstasyonu Güvenlik Sertifikası Durum Çizelgesi TABLO

206 TABLO

207 TABLO 100 * Hatay İlinde toplam 158 adet baz istasyonu mevcuttur. 199

208 Hatay İl Telekom Müdürlüğü İskenderun Gümrükler Başmüdürlüğü Hatay İli Trafik Tescil Şube Müdürlüğü Hatay Valiliği Web Sitesi. İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Çalışmaları 1999 Hatay İli Çevre Durum Raporu (L) ALTYAPI,ULAŞIM VE HABERLEŞME KAYNAK 200

209 YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS Bölüm M M.1. KENTSEL VE KIRSAL PLANLAMA LAMA M.1.1. Kentsel Alanlar M Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri Hatay, Akdeniz Bölgesi'nin Doğu ucunda yer alan bir sınır ilimizdir. Türkiye toplam alanının %0 7'sini kaplayan km2 genişlikteki il alanı, 35 52' ve 37 04' kuzeyenlemleri ile 35 40' ve 36 35' doğu boylamiarı arasında kalmaktadır. Hatay ili doğusunda ve güneyinde Suriye, kuzey-doğusunda Gaziantep, kuzey ve kuzeybatısında Osmaniye ve Adana, batısında Akdeniz yer alır. Hatay ilinin batı kesimleri ıskenderun Körfezi kıyısındaki çok dar ve uzun kıyı ovası ile kaplıdır. Bu ovanın hemen gerisinde Amanos Dağları yükselmektedir. Çok yüksek olmamakla beraber bir duvar gibi uzanan Amanos Dağlarının Hatay ili içindeki en önemli geçiti, ıskenderun-antakya karayolunun geçtiği Belen Boğazıdır. Güney-batı ve kuzey-doğu yönünde uzanan Amanos Dağları, daha sonra Gavur Dağları ve Nur Dağları adını alır. Asi ırmağının denize döküldüğü Samandağ ilçesi ile -Suriye sınırı arasında kalan Güney-batı kesiminde, başka bir dağlık yöre ile karşılaşılır. Ilin orta kesimini Güneybatı-kuzeydoğu doğrultu/u bir çukur alan kaplar. Bu çukurluk Güneyde Suriye topraklarında, Kuzeyde de Kahramanmaraş kentinin yakınlarına doğru uzanır. Adı geçen bu çöküntünün en alçak kesimini eskiden bir bataklık olan ve sonrada kurutularak tarıma açılan Amik Ovası kaplar. Aşağı Asi Vadisi'nin başlangıcında kurulu olan il merkezinin denizden yüksekliği yaklaşık 85 m. dir. Alanının %46' sını dağların oluşturduğu ilde, ovalar % 34'lük bir paya sahiptir % 97'si kültüre elverişli olan Hatay topraklarının yaklaşık yarısını ekili-dikili alanlar kaplamaktadır. M Kentsel Büyüme Deseni Bu konu ile ilgili bilgi elde edilememiştir. 201

210 M Planlı Kentsel Gelişme Alanları İskenderun kenti Çukurova metropolitan bölge planlamasında bir liman kenti olarak düşünülmüştür. Metropolitan uygulamaları 1986 yılında başlayarak Dünya Bankası nın desteği ile İskenderun Karaağaç ta bir, Sarımazı da ise ikinci bir büyük toplu konut uygulaması şeklinde gerçekleştirmeye çalışmıştır. Diğer yeni yerleşimler ise yine kentin güneydoğusunda, Sarımazı yönünde gelişmektedir. Bunlarda sınırlı yapı kooperatifleri şeklindedir. İskenderun Körfezi nin kuzey batı yönüne doğru Erzin e 9 km uzaklıkta Serbest Sanayi Bölgesi adıyla Ceyhan, Osmaniye, Yumurtalık ve Dörtyol ilçelerinin ortak kullanabileceği hektarlık bir sanayi alanı, kişi istikdam edecek şekilde planlanmıştır. Hatay da kentsel alan kullanımı, il genelinde % 1,69 gibi bir oran göstermektedir. Hatay da son yıllarda (1990) kent nüfusu kır nüfusuna oldukça yakın bir orana ( % 47,92 ) ulaşmıştır. Bu olgu, kentsel yerleşimlerin, sanayi, yollar ve altyapı elemanlarının toplu ve sıkışık düzen de olmasının bir sonucudur. Eski Antakya da kültür ve tabiat varlıklarını koruma altına alınan binalar nedeniyle modern tarzda bir şehir imar planı tatbik edilmemektedir. M Kentsel Alanlarda Yoğunluk 2000 yılı Genel Nüfus Sayımı sonuçlarına göre İlimizin nüfusu kişidir. Bu nüfusun i şehirlerde, si beldelerde ve i de köylerde yaşamaktadır. Km 2 ye düşen nüfus yoğunluğu 232 dir. Nüfus artış hızı binde %0 12,19 dur. İlçeler Toplam Nüfus İLÇELER İTİBARİYLE ŞEHİR, BELDE VE KÖY NÜFUSLARI Şehir % Belde % Köyler % Yüzölçümü Nüfusu Oranı Nüfusu Oranı Nüfusu Oranı ( Km 2 ) Nüfus Yoğunluğu Antakya Altınözü Belen Dörtyol Erzin Hassa İskenderun Kırıkhan Kumlu Reyhanlı Samandağ Yayladağ TOPLAM TABLO

211 M Kentsel Yenileme Alanları Antakya'da var olan koruma amaçlı plan ve projeler yeniden bu gözle değerlendirilmelidir. Kent planlaması ve kentsel korumanın en iyi ifade edileceği ölçek ise, demin de söylediğim gibi kentsel tasarı ölçeğidir. Söz konusu kentte yaşanabilir mekânlar oluşturmak, kültürel değerleri korumanın ve yaşatmanın ilkeleri, planların en üst ölçeklerinden itibaren ortaya konulmalıdır. Bir başka toplantıda, izin verirseniz Sayın Başkan, ben Antalya deneyimini aktarmak istiyorum. Antalya deneyimi 1/ ölçekten 1/ ölçeğe, 1/ ölçekten; yani çevre düzeni planından 1/5 000 nazım plan ölçeğine, nazım plan ölçeğinden uygulama planları ve eylemsel tasarımlara kadar giden ölçeklerdedir. Bizim son beş yılda Antalya'da ve danışmanlığını yaptık, kent planları hazırladık. Deneyimleri aktarmak özellikle Antakya için ilginç olacaktır. 1/ 'den başlayarak koruma kararları verilmiştir ve onlar kentsel tasarım 1/ 500 ölçeklere kadar ilkeler düzeyinde gelmiş ve detaylandırılmıştır; o da bence çok önemli. Makrodan mikroya gitmek gerekiyor. Koruma amaçlı tasarımlar yapılmalı ve uygulanmalıdır. Kent planlama, kentsel koruma ve kentler tasarım ölçeğinde, kentsel tasarım, kent planlama ve kentsel korumanın hedefine varmak için başvurduğu bir araç niteliğinde karşımıza çıkmaktadır, ki kentsel tasarımın disiplinler arası özelliği de bunu desteklemektedir. Bu tür olaylarda kentsel tasarım projelerini yapmak gerekiyor. Burada arkeologlar da olacak, yerine göre sanat tarihçileri de olacak, yerine göre peyzaj mimarları olacak, mimarlar olacak, altyapıcılar olacak. Bu projeler, özelliğine göre çeşitli disiplinler arası elemanların katıldığı projeler olmalıdır. Birçok tarihsel kentte koruma planlarından önce yapılan planlar genel olarak korumayı değil, yenilemeyi öngörmektedir. M Endüstri Alanlarda Yer Seçimi Sanayi ve Teknoloji konu başlığı altında ayrıntılı olarak verilmiştir. M Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar Turizm konu başlığı altında ayrıntılı olarak verilmiştir. M.1.2. Kırsal Alanlar GRAFİK

212 KÖY NÜFUSU İLÇELER Köyler Nüfusu % Oranı Yüzölçümü ( Km 2 ) Nüfus Yoğunluğu Antakya Altınözü Belen Dörtyol Erzin Hassa İskenderun Kırıkhan Kumlu Reyhanlı Samandağ Yayladağ TOPLAM TABLO 102 M.2. ALTYAPI Bu konuyla ilgili ayrıntılı bilgiler Ulaşım ve Altyapı başlığı altında incelenmiştir. M.3. BİNALAR VE YAPI ÇEŞİTLERİ M.3.1. Kamu Binaları-M.3. M.3.2.Okullar Okullar-M.3. M.3.3.Hastaneler ve Sağlık Tesisleri-M.3.4.Sosyal ve Kültürel Tesisler Hastaneler ve Sağlık Tesisleri Hatay il genelinde bulunan sağlık kuruluşları aşağıdaki gibidir. Devlet Hastanesi Doğum Evi Sağlık Merkezi Dispanserler Özel Hastane Sosyal Sigorta Hastanesi Sağlık Ocağı Sağlık Evi 6 adet 2 adet 1 adet 4 adet 4 adet 1 adet 82 adet 425 adet 204

213 Sosyal ve Kültürel Tesisler Hatay il genelinde kültürel tesisler aşağıdaki gibidir. İlkokul + Ortaokul Lise ve dengi (meslek dahil) Özel İlkokul Özel orta dereceli okul Üniversite 788 adet 83 adet 3 adet 4 adet 1 adet Ayrıca ; sosyal tesis olarak il merkezi ve ilçelerde halk kütüphaneleri olduğu gibi bazı ilçelerimizde yüzme havuzu, kapalı spor salonu ve stadyumlar mevcuttur. Bunların dışında çeşitli kuruluşların dinlenme ve sosyal tesisleri bulunmaktadır. M.3.5. Endüstriyel Yapılar Sanayi ve Teknoloji konu başlığı altında ayrıntılı olarak incelenmiştir. M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar Hayvancılıkla uğraşan göçerler yazın yaylalık yerlere kışın da sahil otlak ve meralarda konaklar. Sayı olarak sağlıklı veriler elde edilememiştir. M.3.7. Otel, Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar Turizm konu başlığı altında ayrıntılı olarak verilmiştir. M.3.8. Bürolar ve Dükkanlar İlimizde iş merkezleri iki bölümde sergilenmiştir. 1. bölüm tarihi çarşı ve onun etrafındaki iş yerleri 2. bölüm ise yeni yapılaşmanın olduğu yörelerdeki ana güzergah üzerinde kurulan işyerleridir. M.3.9. Kırsal Alanda Yapılaşma Bu konu ile ilgili bilgi elde edilememiştir. 205

214 M Yerel Mimari Özellikler Anadolu mimarisi özelliklerini taşıyan Eski Antakya evleri, genellikle iki katlı inşaları ve taşın yanı sıra kerpiç ve ahşap kullanımıyla dikkat çeker. En önemli özellikleri, cephe tarafında bulunan ahşap direkli, önü açık ve sofalı, bazılarının ise tavanlarının işlemeli ahşapla kaplı olmasıdır. Evlerin çoğunluğunda, geniş avlu, havuz, su kuyusu, meyve ağaçları ve çiçeklerle süslenmiş bahçeler bulunur. M Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller Yöreye has bir yapı mazlemesi yoktur. M.4. SOSYO-EKONOMİK YAPI M.4.1. Göçler Arasında İçe Göç, Dışa Göç, Net Göç ve Net Göç Hızı Nüfus TÜRKİYE AKDENİZ HATAY İçe göç Toplam göç içindeki pay, nüfusu içindeki pay, Dışa göç Toplam göç içindeki pay, nüfusu içindeki pay, Net göç (1) Net göç hızı, (2) (1) Türkiye toplamında iç göç dış göçe eşittir. (2) 1990 nüfusu esas alınarak yapılmıştır. TABLO

215 M.4.2. Göçebe işçiler (Mevsimlik) Hatay, temelli göçler dışında, önemli ölçüde mevsimlik göçlerde almaktadır. Mevsimlik göç, özellikle pamuğun çapalanma ve toplama mevsiminde (Nisan-Mayıs ve Eylül- Ekim dönemlerinde) yoğunlaşmaktadır. Bu göçlerin büyük bir bölümü yine doğu, özellikle Güney Doğu Anadolu yöresindendir. Diğer sektörlerde (Inşaat, Turizm vb.) çalışan işçiler (tarım işçileri de) emlakçıların rastgele parsellediği verimli arazilere çamur ve briketten gecekondularını, çadırlarını gelişi güzel yaparak çarpıklığı yoğunlaştırır. M.4.3. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı Bu konu ile ilgili bilgi elde edilememiştir. M.4.4. Konut Yapım Süreçleri Bu konu ile ilgili bilgi elde edilememiştir. M.4.5. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri Bu konu ile ilgili bilgi elde edilememiştir. M.5. YERLEŞİM YERLERİNİN ÇEVRESEL ETKİLERİ M.5.1. Binalarda Ses izalasyonu Bu konu ile ilgili bilgi elde edilememiştir. M.5.2. Havaalanları ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonları İlimiz sınırları içerisinde işletilmeye açık havaalanı bulunmamaktadır. M.5.3. Ticari ve Endüstriyel Gürültü Gürültü ve Titreşim konu başlığı altında ayrıntılı olarak verilmiştir. M.5.4. Kentsel Atıklar Atıklar konu başlığı altında ayrıntılı olarak verilmiştir. M.5.5. Binalarda Isı Yalıtımı Bu konu ile ilgili bilgi elde edilememiştir. 207

216 M.6. NÜFUS M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre Değişimi HATAY' ın nüfusu sene ortası nüfus tespitlerine göre dir. Nüfus artış oranı önceki seneye göre % 0.9 olmuştur. Kilometre kareye ortalama 239 kişi düşmektedir. Genel nüfusun % 50,48 ( ) Erkek; % ( ) Kadın dır. Nüfusun % ( ) 0-14 yaş grubunda, % 28 ( ) yaş kadın grubunda, NÜFUS HAREKETLERİ: SON 4 YILIN KARŞILAŞTIRILMASI 1998 YILI 1999 YILI 2000 YILI 2001 YILI 2002 YILI Toplam Nüfus Şehirler Nüfusu Köyler Nüfusu Erkek Nüfus Kadın Nüfus Nüfus Artış Oranı %1.0 %1.0 %1.0 %1.0 %0.9 Nüfus Yoğunluğu 231Kişi/km 234Kişi/km 237Kişi/km 240Kişi/km 239Kişi/km Hane Sayısı Hane Başına Düşen Nüfus Ölümler (Ölm.İst.Frm) , TABLO

217 YILLARA GÖRE NUFUSUN HAREKETLİLİĞİ Toplam Nüfus Şehirler Nüfusu Köyler Nüfusu YILI 1995 YILI 1996 YILI 1999 YILI 2000 yılı Kaynak:Hatay İlinde bulunan Sağlık Ocağı ve Sağlık Evleri verileri sonucu çıkartılmıştır. GRAFİK

218 SAYIMLARA GÖRE NÜFUS VE ARTIŞ ORANI SAYIM YILI NÜFUS SAYIMLAR ARASI MUTLAK ARTIŞ SAYIMLAR ARASI YILLIK ARTIŞ HIZI (%o) , , , , , , , , , , ,19 TABLO 105 Kaynak DİE Yayınları Yıllara Göre Nüfus( x1000 kişi) GRAFİK

219 M.6.2. Nüfusun Cinsiyet ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı 2001YILI NUFUSUN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI YAŞ GRUPLARI ERKEK KADIN TOPLAM KÜMÜLATİF YÜZDE DAĞILIMI % TOPLAM TABLO

220 2000 YILI NÜFUS PRAMİDİ yaş yaş yaş yaş yaş yaş yaş yaş yaş yaş yaş yaş yaş yaş yaş 5-9 yaş 0-4 yaş ERKEK KADIN GRAFİK

221 2001 YILI NÜFUS PRAMİDİ yaş yaş yaş yaş yaş yaş yaş yaş yaş yaş yaş yaş yaş yaş yaş 5-9 yaş 0-4 yaş ERKEK KADIN GRAFİK