Canlı Çeşitliliği 5/17/2013. ~1 myö. İnsan Meteoriti!!!! ~65 myö.bilinen ailelerin %16 sı yok olmuş. ~200 myö.bilinen ailelerin %22 si yok olmuş.

Transkript

1 Canlı Çeşitliliği Yaşamın Kısa Tarihi ~1 myö. İnsan Meteoriti!!!! ~65 myö.bilinen ailelerin %16 sı yok olmuş. ~200 myö.bilinen ailelerin %22 si yok olmuş. ~251 myö.bilinen türlerin %95 i yok olmuş. ~365 myö.bilinen ailelerin %22 si yok olmuş. ~440 myö.bilinen ailelerin %25 i yok olmuş. Çok hücrelilerin ortaya çıkışı (~ myö) Dünyanın yaşı ~ 4.6 milyar yıl 1

2 Canlı Çeşitliliği Zoologlar bu güne kadar 1,5 milyon hayvan türü tanımlamıştır. Bilinen tüm hayvanların ilk sayımı 1758 yılında yapılmıştır hayvan türü (Systema Nature C.Linnaeus). Şuana kadar tanımlanmış hayvan türleri «tüm yaşayan hayvanların» %20 si dir. Şuanda bilinen türler Geçmiş devirlerde yaşamış türlerin %1 dir. %99 yok olmuş!! Beş alem sınıflandırması 2

3 Üç Domain sınıflandırması - Bacteria, Archaea, Eukarya Hayvanların Sınıflandırılması Günümüzde hayvanların sınıflandırılması, İsveç li bilim adamı Carolus Linnaeus ( ) nin ilk kez önerdiği Binomial Nomenclature (İki isimle adlandırma yasası) kaideleri uygulanmaktadır. Yani hayvanlar, bilimsel olarak iki ayrı isimle adlandırılırlar. İlki yani genus ismi hayvanın cinsini, ikincisi yani species ismi ise türünü belirler. Kural olarak, cins isimleri daima büyük harfle başlar, tür isimleri ise küçük harfle yazılır. Ayrıca, tür adını ilk kez veren kişinin adı ve türü adlandırdığı tarih de tür ismini takiben yazılır. Örn., Neurergus crocatus Cope, 1862 (Benekli semender). 3

4 Hayvanların Sınıflandırılması Birbirine yakın türlerin bir araya getirilmesi ile oluşturulan kategoriye genus; benzer cinslerin oluşturduğu kategoriye familya; benzer familyaların oluşturduğuna ordo; benzer ordoların oluştırduğuna classis; benzer classislerin oluşturduğuna phylum, ve bilinen tüm hayvan filumlarının oluşturdukları en yüksek sistematik kategoriye de regnum denir ki, hayvanlarda regnum animalia dır. Belli bir türün sınıflandırılmasında bu sistematik kategoriler yetersiz kalıyorsa, gerektiğinde sub veya super ön ekleri (prefix) kullanılarak ilave kategoriler oluşturulabilir. Hayvanların Sınıflandırılması Taksonomik Kategorilere Örnekler İnsan Ev Sıçanı Anadolu Su Kurbağası Hamam Böceği Alem- Kingdom Animalia Animalia Animalia Animalia Şube - Phylum Chordata Chordata Chordata Arthropoda Altışube- Subphylum Vertebrata Vertebrata Vertebrata Uniramia Sınıf - Classis Mammalia Mammalia Amphibia Insecta Altsınıf - Subclassis Eutheria Eutheria Pterygota Takım -Ordo Primates Rodentia Anura Blattodea Alttakım - Subordo Anthropoidea - Aile - Familia Hominidae Muridae Ranidae Blattidae Altaile - Subfamilia Raninae - Cins - Genus Homo Rattus Pelophylax Blatta Tür - Species Homo sapiens Rattus rattus Pelophylax bedriagae Blatta orientalis Carolus Linnaeus - Binomial Nomenklatür (İkili isimlendirme) 4

5 Hayvanların Sınıflandırılması Sınıflandırmada tür altında da sistematik kategoriler kullanmak gerekir. Bu durumda, belli bir türe ait olan ancak birbirlerinden çok küçük farklarla ayrılan böyle gruplara alttür (subspecies) şeklinde, tür altında bir üçüncü isim daha verilir. Yani Trinomial Nomenclatura yasası uygulanır. Ör: Mertensiella luschani luschani, M. l. finikensis, M. l. antalyana. Türlere isim veririken: 1. İsimlendirme hayvanın yaşadığı bölgeye göre yapılabilir, Lacerta anatolica, Mertensiella caucasica gibi. 2. Hayvanın belirgin bir özelliğine göre yapılabilir, Lacerta trilineata gibi. 3. İsimlendirme ünlü bir kişinin adından yararlanabilinir, Cyrtodactylus basoglui, Mertensiella luschani gibi. 4. Yakıştırma ile ya da keyfi isimlendirme yapılabilir, Arbutus unedo (unum tantum edo dan) Koca yemiş, Dağ yemişi Crocidura leucodon arispa (arı sıpası-elmalı-antalya) Hayvanların Sınıflandırılması Sistematik kategorilerin bazıları daima aynı son ekler (postfix) ile sonuçlanır. Bu kategorler şunlardır: Superfamilia... -oidea Familia... -idae Subfamilia... inae Tribus... ini Bunların üzerindeki kategoriler için belli son ekler yoktur. Ancak hepsi çoğunluk ifade eder. 5

6 Dünya üzerinde bilinen Canlı Çeşitliliği Kategori Tür sayısı Toplam Omurgalılar Memeliler 5,490 Kuşlar 9,998 Sürüngenler 9,084 Kurbağalar 6,433 Balıklar 31,300 Toplam Omurgalılar 62,305 Omurgasızlar Insects 1,000,000 Spiders and scorpions 102,248 Molluscs 85,000 Crustaceans 47,000 Corals 2,175 Others 68,827 Toplam Omurgasızlar 1,305,250 Bitkiler Flowering plants (angiosperms) 281,821 Conifers (gymnosperms) 1,021 Ferns and horsetails 12,000 Mosses 16,236 Red and green algae 10,134 Toplam Bitkiler 321,212 Others Likenler 17,000 Mantarlar 31,496 Kahverengi algler 3,067 Toplam Diğerleri 51,563 Toplam Tür Sayısı 1,740,330 Atasal Protist Çok hücrelilik Parazoa Gerçek doku yok Eumetazoa Gerçek doku var Radiata Radial simetri ve diploblatik Bilateria Bilateral Simetri ve triploblatik Boşluk yok Asölomatlar Vücut Boşluğu Reg.: Animalia nın filogenisi Coelomata Vücut boşluğu mezodermle kaplı Pseudocoelomata Vücut boşluğu mezodermle kaplı değil Protostomata Deuterostomata 6

7 Cl.7. Mammalia Cl.6. Aves Cl.5. Reptilia Cl.4. Amphibia Cl.3. Osteichthyes Cl.2. Chondrichthyes Cl.1. Cyclostomata Subphyl.2. Cephalochordata Subphyl.1. Tunicata Subphyl. Hemichordata* Phyl. Echinodermata Phy.: Chordata nın filogenisi Omurgalılar Biyolojisi Atasal Kordat Subphyl.3. Vertebrata - 64,000 tür Subphyl.1. Tunicata Subphyl.2. Cephalochordata Cl.1. Cyclostomata Cl.2. Chondrichthyes Cl.3. Osteichthyes Cl.4. Amphibia Cl.5. Reptilia Cl.6. Aves Cl.7. Mammalia 7

8 Cyclostomata Chondrichthyes Osteichthyes Amphibia Reptilia Aves Mammalia 65 myö 250 myö 545 myö Phylum: Chordata Subphylum 1: Tunicata (Tulumlular, Mantolular, Gömlekliler) veya Urochordata (Kordası kuyruk tarafında olanlar) Subphylum 2: Cephalochordata (Kordası başa kadar uzananlar) veya Acrania (kafatası olmayanlar) Subphylum 3: Vertebrata (Omurgalılar) veya Craniata (kafatası olanlar) Subphylum 4: Hemichordata (Yarım İplikliler ) veya Branchiotremata (Palamut Kurtları) «incerta cedis» 8

9 Cl.1.: Cyclostomata - Siklostomların Takımları Petromyzon marinus (1 m kadar-denizel) Petromyzon marinus Petromyzon marinus Lampetra sp. Ichthyomyzon sp. - K. Amerika da-limnik Lampetra lanceolata -(Rize, İkizdere de) Cl.2.: Chondrichthyes (Kıkrdaklı Balıklar) Carcharodon carcharias (Büyük Beyaz Köpek Balığı) Her türlü balık, deniz kaplumbağası ve deniz memelisini yer. Balık sürülerini kovalayıp kıyılara kadar yaklaşır. Yüzen insanlar için tehlikelidir. Denizlerimizde! 9

10 Fam.: Rajidae (Tırpanalar= Adi Vatozlar) Raja clavata (Adi Vatoz, Tırpana) Disk kabaca Kuadriangular şekilli. Kuyruğun iyice gerisinde 2 Dorsal Yüzgeç ve indirgenmiş bir kaudal yüzgeç bulunur. Kaudal kaslardan gelişmiş zayıf bir elektrik organı vardır. Ovipardır. Yumurtalar 4 uzun uçlu boynuzsu bir kapsül içinde bırakılır. Bentik organizmalarla beslenirler. Gelişmiş pektoral yüzgeçleri insan için yiyecek olarak kullanılır. Atlas Okyanusu, Akdeniz ve Karadeniz de yaşar. Fam.: Chimaeridae (Kısa Burunlu Deniz Kedileri) Kaudal Yüzgeç ve Anal Yüzgeç devamlıdır. Hydrolagus sp. Fam.: Callorhinchidae (Saban Burunlu Deniz Kedileri) Callorhynchus sp. - (Saban Burunlu Deniz Kedisi) 10

11 Cl.3.: Osteichthyes (Kemikli Balıklar) Engraulis encrasicholus (Hamsi) Karadeniz Bölgesi nde ve bilhassa Sinop ve Trabzon kıyılarında yaygındır. Ülkemizden 127 tatlısu balığı, 384 deniz balığı biliniyor Salmo trutta (Alabalık) Üreme döneminde Denizden Tatlısuya göç ederler(anadrom). Salmo salar (Som Balığı) K. Amerika nın doğusu ve Avrupa Silurus glanis (Yayın Balığı) Fırat ve Dicle dışındaki, tüm yavaş akan derin suların dip kısımlarında, çamurlu bölgelerde yaşar. Asırlık yaşar. Eti lezzetlidir. Vücutta depoladıkları yağı Sargasso denizine (Orta Amerikada Meksika Körfezine yakın - Bermuda adası - Kuzey Atlantik) kadar yaptıkları yolculuk esnasında kullanırlar. Ülkemizde Akdeniz e dökülen akarsulardan tek tür bilinir. Üreme döneminde Tatlısudan Denize göç ederler (Katatrom). Anguilla anguilla (Avrupa Yılan Balığı) 11

12 Sparus aurata (Çipura) Saatte 109 km. Yüzebilir.Denizlerin en hızlı yüzen balığı Xiphias gladias (Kılıç Balığı) Cl.4.: Amphibia (İki Yaşamlılar, Kurbağalar) Ordo 1: Anura (=Salientia, Ecaudata) (Kuyruksuz Kurbağalar) Ordo 2: Urodela (=Caudata, Gradientia) (Kuyruklu Kurbağalar) Ordo 3: Apoda (=Gymnophioana, Coecilia) (Bacaksız Kurbağalar) Tüm hayatlarını tamamen suda; (Typhlomolge, Perennibranchiata) veya tamamen karada geçiren; (Mertensiella) türleri de içerir. Deri çıplak (Apoda da deri içinde küçük pullar vardır!), Derileri bol bezli (Mukus-Seroz) Anamniot ve Poikilotherm dirler. Şekil. Günümüzde yaşayan amfibi gruplarına ilişkin temsili örnekler. a: Bir kuyruklu kurbağa, Kaplan Semenderi (Ambystoma tigrinum) (ordo: Urodela); b: Bir kuyruksuz kurbağa, Leopar Kurbağası (Rana pipiens) (ordo: Anura); c: Bir bacaksız kurbağa, Icthyophis glutinosus (ordo: Apoda). 12

13 Anura (Kuyruksuz Kurbağalar) # Aile: 54 # Cins: 437 # Tür: 6249 %88 Caudata (Kuyruklu Kurbağalar) # Aile: 10 # Cins: 67 # Tür: 642 %9 Gymnophiona (Sösilyanlar) # Aile: 10 # Cins: 35 # Tür: 192 %3 Şu anki bilinen tür sayısı 7,083 (Aralık 25, 2012). Dünya üzerindeki kurbağa çeşitliliği 13

14 Japon Dev Semenderi 1.44 m boya ulaşabilir ve 50 yaşına kadar yaşayabilir. Çin Dev Semenderi 1.80 m boya ulaşabilir. (ABD, Çin ve Japonya) Dev Kurbağa 33 cm boyunda Kamerun ve Gine de yaşıyor 14

15 LC Triturus karelinii Pürtüklü semender [12 16 cm] LC Film Hyla orientalis Ağaç kurbağası [5 cm] 15

16 LC Film Pelophylax bedriagae Su kurbağası, Ova Kurbağası, Bataklık Kurbağası [10 cm] Cl.5.: Reptilia (Sürngenler) Şekil. Aktüel sürüngen gruplarına ilişkin temsili örnekler. 1: Tuatara (Tepegöz, Sphenodon; Ordo: Rhnychocephalia); 2: Kertenkele (Anolis; Ordo: Squamata, Subordo: Sauria); 3: Çıngıraklı Yılan (Crotalus; Ordo: Squamata, Subordo: Serpentes); 4: Kara Kaplumbağası (Testudo; ordo: Chelonia); 5: Mississipi Timsahı (Alligator; Ordo: Crocodilia). 16

17 Testudines (Kaplumbağalar) 326 tür %3 Rhynchocephalia (Tuataralar) 1 tür <%1 Amphisbaenia (Halkalı Kertenleler) 183 tür - %2 Sauria (Kertenkeleler) 5781 tür - %59 Serpentes (Yılanlar) 3425 tür - %35 Crocodylia (Timsahlar) 25 tür - <%1 Şu anda bilinen tür sayısı 9,741 (25 Aralık 2012) Dünya üzerindeki sürüngen çeşitliliği 17

18 Dünya üzerindeki sürüngen çeşitliliği Ülkemizde kaç amfibi türü yaşamaktadır? Amphibia (Amfibiler, Kurbağalar) 30 tür Gymnophiona (Sösilyanlar) Yok Caudata (Kuyruklu kurbağalar) 14 (% 47) Anura (Kuyruksuz kurbağalar) 16 (% 53) Ülkemizde kaç sürüngen türü yaşamaktadır? Reptilia (Sürüngenler) 133 tür Testudines (Kaplumbağalar) - 10 Squamata 123 tür - Kertenkeleler [66], -Yılanlar [56] - Halkalı kertenkeleler [1] 18

19 Atlantik ve Akdeniz de yaşar. EN Caretta caretta - Adi deniz kaplumbağası [ cm] Anatololacerta anatolica - Anadolu kaya kertenkelesi [23 cm] 19

20 20 cm 30 cm Güney Avrupa ve Türkiye nin Trakya bölgesinde Güney Avrupa, K. Afrika ve Güneybatı Asya da D. Karadeniz hariç,türkiye nin her tarafında bulunur. Lacerta trilineata - İri yeşil kertenkele [30-50 cm] 20

21 Chamaleo chamaleon - Adi bukalemun [25-30 cm] Dolicophis caspius - Hazer yılanı [180 cm] 21

22 Eirenis modestus - Uysal yılanı [50-70 cm] Montivipera xanthina - Şeritli engerek [70-80 cm] 22

23 Cl.6.: Aves (Kuşlar) Tüyler ile örtülü, kanatlı, iki ayak üzerinde yürüyen, homoitherm (sıcak kanlı), yumurta ile çoğalan, Omurgalılar Dünya üzerinde yaşayan Kuş türü var. Ülkemizde: 67 aileden +460 kuş türü. 394 tür düzenli görülüyor. 304 tür ürüyor. En küçük kuş 5cmArı Kuşu, en büyük ise 2.75 m Devekuşlarıdır. 23

24 Leylek - Ciconia ciconia Kumru - Streptopelia decaocto 24

25 Kara Bakal - Erkek Boz Bakal - Dişi Karatavuk - Turdus merula Cl.7.: Mammalia (Memeliler) Kıllara ile örtülü, Orta kulakta 3 kemik bulunur, dişilerde süt bezleri, homoitherm (sıcak kanlı), Vivipar, Omurgalılar Dünya üzerinde yaşayan 5702 tür. Ülkemizde: 169 tür. En küçük memeli 3-4 cm Bombus arısı yarasası, en büyük ise 33 m Mavi Balina. En büyük karasal memeli Afrika fili 25

26 Gaga uzun ve yassılaşmıştır. Tek türü bilinir. Sucul bir türdür. Parmaklar arasında yüzme zarı vardır. Kuyruk yassıdır. Erkeklerin arka bacaklarının topuk kısmında zehir bezine bağlantılı bir mahmuz bulunur. Nehir kenarlarında açtıkları 12 m kadar tünellerde yuvalanır. Besinlerini tatlısu omurgasızları oluşturur. Avustralya nın doğusu ve Tasmanya da. Gaga uzamış ve silindir şeklindedir. Diş bulunmaz, keratin kabartılar bulunur. Dilleri uzun, hareketli ve yapışkandır. Bu sayede termit ve karıncalarla beslenirler. Kılları çoğunlukla kirpilerinkine benzer şekilde dikenler halini almıştır. Bu nedenle bazen Karınca Kirpileri olarak da isimlendirilirler. Ormanlık bölgelerde yaşarlar. Avustralya, Tasmanya ve Yeni Gine'de yaşarlar. 5 türü bilinir. Avustralya da yaşar. Kuyruk kısadır. Dişler tek yumurta bırakır. 26

27 Avustralya da yaşar. Macropus rufus (İri Kızıl Kanguru) Kuyruk dinlenme anında bir destek, sıçrayarak ilerleme anında ise bir denge organı gibidir. 14 m kadar atlayabilirler. Bayağı vaşak (Lynx lynx) 27

28 Bozayı (Ursus arctos) Familia 2: Castoridae (Kunduzgiller) 68 cm Castor fiber (Kunduz) Kuyruk Avrupa ve Yurdumuzda yaşayan en büyük kemirici türüdür. Kuyruk geniş ve dorso-ventral basık olup, pullar ile kaplıdır. Ormanlık yerlerde dere ve göl civarında, Esasen alaca karanlık ve geceleyin aktiftir. Çok ürkek olup, genelde suda bulunur. 10 dakika kadar su altında kalabilir. Aile veya koloni halinde yaşarlar. Dalları yığarak yuva yaparlar, yuva girişi suya açılır. Familia 3: Hystricidae (Oklu Kirpigiller) Hystrix indica (Oklu Kirpi) Sırt taraf uzun dikenlerle kaplıdır. Kurak dağ yamaçlarında kamufle olabilecek yerlerde yaşar. Kışın fazla hareketli değildir. Tehlike anında yumak olur ve dikenlerini oynatarak ses çıkartır. Ekseriyetle yalnız yaşar ve tabii oyuklarda yuvalanırlar. 28

29 Hint oklu kirpisi (Hystrix indica). Ege, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinin çalılık alanlarında rastlanir. Yabani tavşan (Lepus europaeus) 29

30 Familia: Delphinidae (Yunusgiller) Dişli Balinalar (Odontoceti) en çok türü bulunan ailesidir. Vücut 1-9 m arasında değişir. Başın uç tarafı az veya çok şekilde gaga şeklindedir. 3 altaileye (Orcininae, Delphininae ve Lissodelphinae) ayrılır. Bazı türleri aşağıda verilmiştir. Orcinus orca (Katil Balina, Orka) Yunusgillerin en büyüğüdür. Ergin erkekte uzunluk 9 m, dişide 6 m dir. Göğüs yüzgeçleri yuvarlak olup büyüktür. Üçgen şeklinde olan sırt yüzgeci oldukça büyük olup, yüksekliği erkeklerde 50 cm kadardır. Yeni doğan yavrular 2 m kadardır. Kozmopolit dağılış gösterir. Saldırgan bir türdür. Sadece balıklarla beslenmez. Balıklar yanında köpek balıkları, sefalopodlar, hatta yunuslar ve foklar ile de beslenirler. Genelde bireyden oluşan gruplar halinde bulunurlar ve grup halindeki foklara saldırırlar. Bununla birlikte, delfinariumlarda bakıcılarına son derece alışırlar. Familia 2: Balaenopteridae (Oluklu Balinalar) Boyun ve göğüs bölgesinde adet boyuna oluk taşıyan balinalardır. Bu nedenle oluklu balinalar olarak adlandırılır. Çeneler öne doğru sivridir. üst çenede kadar balen bulunur. Balenler oldukça kısa olup en fazla 1 m kadardır. 30 m Sırt yüzgeci Kozmopolit-Akdeniz de de görülebilir Boyuna oluklar Balaenoptera musculus (Mavi Balina) Dünyada yaşamış ve yaşamakta olan hayvan türlerinin en büyüğüdür. Sahil sularını tercih m eder. Avlanması ilginçtir: suyun derinliğinden spiral şekilde yüzeye doğru çıkarken, düzenli aralıklarla nefes Megaptera novaeangliae (Kambur Balina) bırakır. Bu şekilde suyun yüzeyinde Göğüs yüzgeçleri dar ve çok uzundur (cins ismi!) krillerin birikmesini 30

31 Familia: Ursidae (Ayıgiller) Familia: Felidae (Kedigiller) Ursus arctos (Kahverengi Ayı) Panthera pardus (Pars, Leopar) Felis silvestris (Yaban Kedisi) Panthera tigris (Kaplan) Lynx lynx (Vaşak) Familia 4: Pongidae (Orang-Utangiller, İnsan Maymunları) Gerek vücut yapısı, gerekse akıllılık bakımından diğer hayvanlar içinde insana en yakın formlardır. Ağırlık kg, arasında değişir. Kuyruk bulunmaz. Kollar bacaklara nazaran daha uzundur. Vücutta bilhassa omuzlar ve kollar uzun kıllarla örtülüdür. Pongo pygmaeus (Orang-Utan) Java, Borneo ve civar adalarda yaşar 31

32 Gorilla gorilla (Goril) Primatların en büyüğüdür. Erkeklerde ağırlık 300 kg kadar olabilir. Postu siyah veya kahverengi siyah, yüz, el ve ayaklar çıplaktır. Tropik Afrika 'da iki alttür halindedir: G. gorilla gorilla Batı Afrika'da düzlük yerlerde yaşar. G. gorilla beringei ise Orta Afrika'da 3500 m kadar yükseklikteki dağlarda yaşar. Pan troglodytes (Şempanze) Vücut tamamen siyah kıllarla örtülüdür. Tropik Afrika'nın batısında yaşar. 32

33 Familia: Hominidae (İnsanlar) Aktüel olarak tek tür; Homo sapiens ile temsil edilir. Vücut yapısı, kan reaksiyonları, hemoglobin yapısı bakımından Pongidae (İnsan Maymunları) ile yakın akrabadır. Homo sapiens (İnsan) Australopithecus, Homo habilis, Homo erectus,néanderthal veeeeeeeeeee 33