ÇED Raporu ve Halk Sağlıkçıların Sorumluluğu; HASUDER e Açık Çağrı / Onur Hamzaoğlu

Transkript

1 ÇED Raporu ve Halk Sağlıkçıların Sorumluluğu; HASUDER e Açık Çağrı / Onur Hamzaoğlu Öncelikle, halk sağlıkçı sorumluluğunu toplumsal sorumluluk-topluma karşı sorumluluk olarak ele almamız gerektiğini paylaşmak istiyorum. Toplumsal sorumluluğun yerine getirilmesinin de toplumun sağlığının geliştirilmesi ve korunması önceliği ile bu durumu etkileyen ve etkileme potansiyeli taşıyan sağlık, ekoloji, ekonomi, sanayi, siyasi vb. alanlardaki her türden olgu/olay üzerinden sağlanabileceğini de belirtiyorum. Özetle, toplumun sağlığına doğrudan ya da dolaylı etki edebilecek her bir durum, konu, karar, uygulama vb. toplumsal sorumluluğa girdiğinden, halk sağlıkçı bu konularla ilgilenmeli, çalışmalı ve sözünü söylemelidir. Başka bir ifadeyle, bu konularda toplum sağlığından yana taraf olarak bilimsel bilgi üretmeli, bu nitelikteki bilgiye dayalı görüş bildirmeli ve gerektiğinde de bir aktivist olarak tutum almalıdır *. Yapılan hukuksal düzenlemelerle uygulamaya girdiği dönemde çevre etki değerlendirme (ÇED) raporunun gerekçesi, bir bölgede yapılacak sanayi, maden, baraj vb. kuruluşların varlığına, yöre halkı da dahil ilgili bütün tarafların bilimsel ve hukuksal bilgiler ışığında birlikte karar vermeleri gerektiği ve bunun demokrasinin bir gereği olduğu biçiminde açıklanmış, söz konusu saptama üzerinden kamuoyu yönlendirilmişti. Bugüne kadar hazırlanmış ÇED raporlarının hemen tümünde üniversitelerden öğretim üyeleri yer almışlardır. Bunlar kimi zaman toplumsal yararı da gözeten bilim insanı kimliklerini koruyarak, doğadan ve toplumdan yana bilimsel tutum alarak raporlarını hazırlamıştır. Bununla birlikte, çok daha fazlası da tam tersi bir tutum alabilmişlerdir. Adeta şirketlerin memuru gibi, onlar tarafından toparlanan, esas kaynağını bilmedikleri veriler üzerinden raporlarını hazırlamışlar, hatta şirketler tarafından hazırlanmış raporları doğrudan imzalayanlar bile olmuştur. ÇED raporları ile ilgili süreç bu biçimde işliyor olmasına karşın, sermaye grupları az sayıdaki olumsuz raporlara, bunlar üzerinden yürütülen hukuksal süreçlere,

2 dolayısıyla zaman kaybına tahammül göstermemektedir. Bu durumu bir görev olarak kabul eden AKP Hükümeti, derhal harekete geçerek pek çok tesis inşası vb. için ÇED raporunun gerekmediği kararı çıkartmaya başlamıştır. Hükümet, patronları doğadan, toplumdan ve onların neden olacağı kâr azalmasından korumayı bir ödev kabul edip, hayata geçirmektedir. Patronların ucuz ham madde ve enerji arayışı kapitalizmin doğası gereği tarih boyunca kesintisiz olarak devam etmektedir. Bununla birlikte, yapısal kriz dönemlerinde bu arayış artarken, buhran dönemlerinde her türden akıl dışılığı göremeyen bir hal almaktadır. Daha önce verimli bulunmadığı için kullanılmayan kaynakların kullanımı ile yeni hammadde ve enerji kaynakları için kendi varlıkları dışındaki hemen her şeyi yok sayma ve zarar verme pahasına büyük çabalar harcanmaktadır. Buhranın aşılması hedefi karşısında ne doğanın ne de insanların-toplumun, dünyanın geleceğinin herhangi bir önemi kalmamaktadır. Bugün yaşadıklarımızı ve nedenlerini ancak, bu çerçeveden bakarak anlayabiliriz. Türkiye de fabrikayı vb. kuracak patronlar adına ÇED raporları hazırlığını yürüten, taşeronluk yapıp para kazanan onlarca şirket bulunmaktadır. Bunlar, raporun hazırlanmasını ve imzacılarını da bulup işi paket olarak tamamlayarak, adeta anahtar teslimi iş yapmaktadır. Halk sağlıkçılar, kendilerine teklif edilen ÇED raporlarıyla ilgili işlerde bunları göz önüne almak durumundadır. Süreçte halk sağlıkçıların alması gereken iki tutum önerebiliriz. İlki, kurulacak tesisin ya da işletmenin doğaya, insana en küçük bir zararını dahi görmezden gelmemeliler. Tesisin sağlığa olası etkilerini doğrudan kendileri ürettikleri veriler üzerinden değerlendirmelidirler. Bunu sağlayabilmek için de işe başlarken hipotezleri bu tesis doğaya ve insan sağlığına zararlıdır olmalıdır. Bunu ispatlamaya çalışmalıdırlar. Ancak, bilimsel, güvenilir bilgilerle ispatlayamazlarsa tesisin olası zararsızlığı kabul edilebilir. İkinci bir tutum da tesisin yapılacağı kentin kirlilik durumu ile ilgili

3 değerlendirmedir. Kentteki-tesisin kurulacağı bölgedeki kirlilik ne durumda? sorusuna yanıt aranmalıdır. Eğer kirlilik varsa ve tesisin yaratacağı yeni emisyonlar söz konusu parametreleri içeriyorsa kirliliği daha da artıracağından, hiçbir ayrıntıya girmeden tesisin kuruluşu baştan reddedilmelidir. Bu önerileri hava kirliliği ve Bursa örneği üzerinden açıklamak istiyorum. Bursa da kapasite artırmak isteyen bir çimento fabrikası ile kömür yakıtlı bir termik santral kuruluşu ile ilgili durum. Öncelikle her iki üretim alanının da (çimento üretimi ve kömür yakımı) hava emisyonları ile hem doğaya hem de insan sağlığına yönelik pek çok zararlı etkileri ile hastalıkların ve ölümlerin nedeni oldukları bilinmektedir. Bu konuda, uluslararası literatürde bugüne kadar yanlışlanamamış önemli bilgiye sahibiz. İkinci olarak, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇŞB) nın resmi verilerine göre, Bursa da hava kirliliği Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) sınır değerinin birkaç kat üzerindedir. Dolayısıyla Bursa da bugün için yapılması gereken kirlilik yaratan tesislerin ıslahı, ıslah edilemeyenlerin de kapatılmasıdır. Bursa da söz konusu alanlarda yeni bir tesisin yapılabilmesi yıllardır yaşanmakta olan hava kirliliği sorunu çözüldükten ve bu durumu yeniden yaratmayacak koşullar sağlandıktan sonra gündeme alınmalıdır. Bunlardan hareketle, Halk Sağlığı Uzmanları Derneği (HASUDER) aracılığıyla, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı na kurumsal başvuru yapılarak Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü tarafından, 2008 yılından bu yana Türkiye nin bütün illerindeki Hava Kalitesi İzleme İstasyonu verileri bir başka ifadeyle, her bir istasyon için saatlik ölçüm sonuçları Bakanlığın Akredite Verileri olarak talep edilebilir. Bu kapsamda talep edilecek parametrenin PM 10 olması yeterlidir. Çünkü DSÖ, hem günlük hem uzun vadeli (UVD) hava kirliliği sınır değerini PM 10 üzerinden vermekte, PM 10 un sağlık sorunları, hastalık ve ölümlerin nedeni olduğuyla ilgili kararlarını Uluslararası Kanser Araştırmaları Ajansı vb. organları aracılığıyla

4 resmi olarak yayımlamaktadır. Elde edilen saatlik ölçümler üzerinden öncelikle, DSÖ nün önerisini dikkate alarak, günlük yapılması gereken 24 adet ölçümden en az %75 i (18 ölçüm) gerçekleştirilen günlere ait ölçümlerin ortalaması alınarak, günlük ölçüm değerleri hesaplanmalıdır. Daha sonra her ayın gün sayısının en az %75 i gün kadar ölçüm yapılmış aylar için aylık ölçüm değerleri ve her bir yıl için 9 ve daha fazla ayın ölçümü olan yıllar için Uzun Vadeli Değer (UVD) hesaplanmalıdır. Elde edilen değerler DSÖ nün hava kirliliği kriteri olan PM 10 un günlük (24 saatlik) ortalamasının 50µg/m 3 ün üzerinde olması, yıllık ortalamasının (uzun vadeli değer, UVD) da 20µg/m 3 ün üzerinde olmasının hava kirliliği olarak kabulü dikkate alınarak, her bir Hava Kalitesi İzleme İstasyonu üzerinden illerin hava kirliliği durumu belirlenmelidir. Söz konusu hesaplamalar, ÇŞB den düzenli aralıklarla alınacak veriler aracılığıyla sürekli hale getirilmeli ve bulgular düzenli aralıklarla kamuoyu ile paylaşılmalı, yayımlanmalıdır. Böylece daha baştan, hava kirliliği olan hiçbir ile söz konusu emisyonu artırma potansiyeli bulunan her hangi bir tesis için ÇED olumlu raporu verilemeyeceği ilân edilmiş olunur. Buna rağmen aksi yönde karar alanlar topluma açıklanabilinir. HASUDER, toplumsal sorumluluğunu böyle bir sürece başlayıp, organize ederek ve kurumsallaşmasını sağlayarak da yerine getirme konusunda ivedi, kapsamlı ve açık bir çalışmayı başlatmalıdır. Söz konusu öneri bir başlangıç olarak ele alınmalı, hava kirliliğinin diğer parametreleri arasında ÇŞB tarafından düzenli ölçüm yapılanları zamanla sisteme dahil edilmelidir. Onur Hamzaoğlu

5 Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı *Ayrıntı için bakılabilir: Hamzaoğlu, O., Bilimsel Yöntem Taraflılık İçerir: Neden Tarafım?, İçinde: Kapitalizmin Kıskacında Doğa, Toplum ve Bilim Onur Hamzaoğlu Olayı, Editör: Cem Terzi, Emel Yuvayapan, Erkin Başer, Yordam Kitap, Eylül 2013, İstanbul.