ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Transkript

1 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ MISIR (Zea mays indendata Sturt.) YETİŞTİRİCİLİĞİNDE DEĞİŞİK YEŞİL GÜBRE BİTKİLERİ VE ÇİFTLİK GÜBRESİ UYGULAMALARININ VERİM VE VERİM UNSURLARINA ETKİSİ TARLA BİTKİLERİ ANABİLİM DALI ADANA, 2010

2 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ MISIR (Zea mays indentata Sturt.) YETİŞTİRİCİLİĞİNDE DEĞİŞİK YEŞİL GÜBRE BİTKİLERİ VE ÇİFTLİK GÜBRESİ UYGULAMALARININ VERİM VE VERİM UNSURLARINA ETKİSİ YÜKSEK LİSANS TEZİ TARLA BİTKİLERİ ANABİLİM DALI Bu Tez 21/12/2010 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği/Oyçokluğu ile Kabul Edilmiştir Prof. Dr. Veyis TANSI Prof. Dr. Ahmet Can ÜLGER Prof. Dr. Mustafa GÖK DANIŞMAN ÜYE ÜYE Bu Tez Enstitümüz Tarla Bitkileri Anabilim Dalında hazırlanmıştır. Kod No: Prof. Dr. İlhami YEĞİNGİL Enstitü Müdürü Bu Çalışma Ç. Ü. Araştırma Projeleri Birimi Tarafından Desteklenmiştir. Proje No: ZF2005D5 Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

3 ÖZ YÜKSEK LİSANS TEZİ MISIR (Zea mays indentata Sturt.) YETİŞTİRİCİLİĞİNDE DEĞİŞİK YEŞİL GÜBRE BİTKİLERİ VE ÇİFTLİK GÜBRESİ UYGULAMALARININ VERİM VE VERİM UNSURLARINA ETKİSİ ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TARLA BİTKİLERİ ANABİLİM DALI Danışman :Prof. Dr. Veyis TANSI Yıl: 2010, Sayfa: 89 Jüri :Prof. Dr. Veyis TANSI :Prof. Dr. Ahmet Can ÜLGER :Prof. Dr. Mustafa GÖK Bu araştırma Çukurova Bölgesi nde, mısır (zea mays indentata sturt.) yetiştiriciliğinde değişik yeşil gübre bitkileri ve çiftlik gübresi uygulamalarının verim ve verim unsurlarına etkisini belirlemek amacıyla, yetiştirme döneminde, Adana ili, Seyhan ilçesi sınırları içerisinde Yolgeçen köyündeki taban arazide tesadüf blokları deneme desenine göre üç tekerrürlü olarak kurulmuştur. Çalışmada yeşil gübre bitkisi olarak bakla, bezelye ve fiğ kullanılmış, çiftlik gübresi olarak tavuk gübresi, sığır gübresi uygulanmış ve kontrol parseline ise ticari gübreler DAP (Diamonyum Fosfat), üre uygulanmıştır. Araştırma sonucunda, mısır bitkisinde yeşil gübre bitkileri ve çiftlik gübreleri uygulanarak yapılan bu çalışmada bitki boyu ( cm), ilk koçan yüksekliği ( cm), koçan uzunluğu ( cm), koçan çapı ( mm), koçan tane sayısı ( adet/koçan), dekara bitki sayısı ( bitki/da), dekara koçan sayısı ( adet/da), dekara tane verimi ( kg/da) tespit edilmiştir. Bitki boyu, ilk koçan yüksekliği, koçan uzunluğu, koçan çapı, koçan tane sayısı en yüksek bezelyeden sonra ekilen mısır parselinden elde edilirken, en yüksek dekara bitki sayısı tavuk gübresi uygulanan parselden ve en yüksek dekara koçan sayısı ile dekara tane verimi ise sığır gübresi uygulanan parselden saptanmıştır. Anahtar Kelimeler: Yeşil Gübre, Çiftlik Gübresi, Mısır, Tane Verimi I

4 ABSTRACT MSc THESIS THE EFFECTS OF DIFFERENT GREEN MANURE PLANTS AND FARMYARD MANURE APPLICATIONS ON THE YIELD AND YIELD COMPONENTS OF MAIZE (Zea mays indentata Sturt.) ÇUKUROVA UNIVERSITY INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES DEPARTMENT OF FIELD CROPS Supervisor :Prof. Dr. Veyis TANSI Year: 2010, Pages: 89 Jury :Prof. Dr. Veyis TANSI :Prof. Dr. Ahmet Can ÜLGER :Prof. Dr. Mustafa GÖK In order to determine the effects of different green manure plants and farmyard manure applications on the yield and yield components of maize, a research was conducted in Yolgeçen village of Adana province, in Field trial was arranged in complete randomized blocks with 3 replications. In the study, treatments are as follows; fababean, pea and vetch plants as green manure plants, poultry, barnyard manures as farmyard manure applications, commercial fertilizer as control. As a result, plant and height, first ear height, ear length and diameter, grain number per ear, numbers of plant and ear per area, and grain yield were ranged from to cm, to 137 cm, to cm, to mm, to (grain per ear), to (plants/da), to (ear/da), to (kg/da), respectively. The highest plant and first ear heights, ear length and diameter, grain number per ear were obtained from plots received pea as green manure while numbers of plants per area was obtained from poultry manure-plots; whereas, numbers of ear per area, and grain yield were obtained from the plots received barnyard manure. Key Words: Maize, Green Manure, Poultry Barnyard Manure, Farmyard Manure II

5 TEŞEKKÜR Tez konusunun belirlenmesi ve sonuçlandırılması aşamasında akademik bilgi ve deneyimiyle bana yön veren danışman hocam Sayın Prof. Dr. Veyis TANSI ya sonsuz teşekkür ederim. Tez çalışmam sırasında yakın desteklerini gördüğüm, görüş ve önerilerinden yararlandığım, Sayın Prof. Dr Ahmet Can ÜLGER ile Sayın Prof. Dr Ahmet Emin ANLARSAL a teşekkürlerimi sunarım. Araştırma boyunca yardımlarını benden esirgemeyen Arş. Gör. Recep İrfan NAZLI ya, tezimin sonlandırma aşamasında hızır gibi yetişip tezimi bitirmeme yardımcı olan Ekrem ASLAN a teşekkür ederim. Ayrıca, çalışmanın yürütülmesi sırasında arazi çalışmalarında yardımlarını esirgemeyen kıymetli babam Fahri GÜRSES e ve hoşgörüsüyle hep yanımda olan, tezimin yazım aşamasında benimle sabahlayan sevgili eşim Tuğba GÜRSES e teşekkürlerimi bir borç bilirim. III

6 İÇİNDEKİLER SAYFA ÖZ... I ABSTRACT... II TEŞEKKÜR... III İÇİNDEKİLER... IV ÇİZELGELER DİZİNİ... VI ŞEKİLLER DİZİNİ... VIII SİMGELER VE KISALTMALAR...X 1. GİRİŞ ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Tane Mısırda Verim Unsuları Konusunda Yapılan Çalışmalar Yeşil Gübre Bitkileri ve Çiftlik Gübreleri Konusunda Yapılan Çalışmalar MATERYAL VE METOD Materyal Deneme Yılı ve Yeri Deneme Alanının Toprak Özellikleri Deneme Alanının İklim Özellikleri Araştırmada Kullanılan Bitki Materyali, Çiftlik ve Ticari Gübreler Yeşil Gübre Bitkileri Çiftlik Gübreleri ve Ticari Gübreler Metod Araştırmada İncelenilecek Özellikler BULGULAR VE TARTIŞMA Olgunlaşma Gün Sayısı Bitki Boyu İlk Koçan Yüksekliği Koçan Uzunluğu Koçan Çapı Koçan Tane Sayısı IV

7 4.7. Dekara Bitki Sayısı Dekara Koçan Sayısı Dekara Tane Verimi SONUÇLAR VE ÖNERİLER KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ V

8 ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA Çizelge 3.1. Deneme Yerinin Toprak Özellikleri Çizelge 3.2. Adana İlinin 2009 Eylül-2010 Ağustos Arasındaki Aylık İklim Değerleri Çizelge 3.3. Gübre Formları ve Besin İçerikleri Çizelge 3.4. YG Bitkilerinin Ekim Öncesi ve Parçalanmasından Sonraki Toprak Analiz Sonuçları Çizelge 3.5. Parsellere Uygulanan Gübre Miktarları Çizelge 4.1. Değişik Yeşil Gübre Bitkileri ve Çiftlik Gübreleri Uygulamalarında Mısırda Elde Edilen Bitki Boyu Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Çizelge 4.2. Değişik Yeşil Gübre Bitkileri ve Çiftlik Gübreleri Uygulamalarında Mısırda Elde Edilen Bitki Boyu Değerlerine Ait Ortalamalar ve Oluşan Gruplar Çizelge 4.3. Değişik Yeşil Gübre Bitkileri ve Çiftlik Gübreleri Uygulamalarında Mısırda Elde Edilen İlk Koçan Yükseklik Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Çizelge 4.4. Değişik Yeşil Gübre Bitkileri ve Çiftlik Gübreleri Uygulamalarında Mısırda Elde Edilen İlk Koçan Yükseklik Değerlerine Ait Ortalamalar ve Oluşan Gruplar Çizelge 4.5. Değişik Yeşil Gübre Bitkileri ve Çiftlik Gübreleri Uygulamalarında Mısırda Elde Edilen Koçan Uzunluğu Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Çizelge 4.6. Değişik Yeşil Gübre Bitkileri ve Çiftlik Gübreleri Uygulamalarında Mısırda Elde Edilen Koçan Uzunluğu Değerlerine Ait Ortalamalar ve Oluşan Gruplar Çizelge 4.7. Değişik Yeşil Gübre Bitkileri ve Çiftlik Gübreleri Uygulamalarında Mısırda Elde Edilen Koçan Çapı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları VI

9 Çizelge 4.8. Değişik Yeşil Gübre Bitkileri ve Çiftlik Gübreleri Uygulamalarında Mısırda Elde Edilen Koçan Çapı Değerlerine Ait Ortalamalar ve Oluşan Gruplar Çizelge 4.9. Değişik Yeşil Gübre Bitkileri ve Çiftlik Gübreleri Uygulamalarında Mısırda Elde Edilen Koçan Tane Sayısı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Çizelge Değişik Yeşil Gübre Bitkileri ve Çiftlik Gübreleri Uygulamalarında Mısırda Elde Edilen Koçan Tane Sayısı Değerlerine Ait Ortalamalar ve Oluşan Gruplar Çizelge Değişik Yeşil Gübre Bitkileri ve Çiftlik Gübreleri Uygulamalarında Mısırda Elde Edilen Dekara Bitki Sayısı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Çizelge Değişik Yeşil Gübre Bitkileri ve Çiftlik Gübreleri Uygulamalarında Mısırda Elde Edilen Dekara Bitki Sayısı Değerlerine Ait Ortalamalar ve Oluşan Gruplar Çizelge Değişik Yeşil Gübre Bitkileri ve Çiftlik Gübreleri Uygulamalarında Mısırda Elde Edilen Dekara Koçan Sayısı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Çizelge Değişik Yeşil Gübre Bitkileri ve Çiftlik Gübreleri Uygulamalarında Mısırda Elde Edilen Dekara Koçan Sayısı Değerlerine Ait Ortalamalar ve Oluşan Gruplar Çizelge Değişik Yeşil Gübre Bitkileri ve Çiftlik Gübreleri Uygulamalarında Mısırda Elde Edilen Dekara Tane Verimi Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Çizelge Değişik Yeşil Gübre Bitkileri ve Çiftlik Gübreleri Uygulamalarında Mısırda Elde Edilen Dekara Tane Verimi Değerlerine Ait Ortalamalar ve Oluşan Gruplar VII

10 ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA Şekil 3.1. Parçalanmış YG bitkilerini goble disk ile toprağa karıştırırken bir görünüm ( ) Şekil 3.2. Baklanın çıkış döneminden genel bir görünüm ( ) Şekil 3.3. Bezelyenin çıkış döneminden genel bir görünüm ( ) Şekil 3.4. Fiğ in çıkış döneminden genel bir görünüm ( ) Şekil 3.5. Baklanın biçilmeden önceki görünüm 1 ( ) Şekil 3.6. Baklanın biçilmeden önceki görünüm 2 ( ) Şekil 3.7. Bezelyenin biçilmeden önceki görünüm 1 ( ) Şekil 3.8. Bezelyenin biçilmeden önceki görünüm 2 ( ) Şekil 3.9. Fiğ in biçilmeden önceki görünüm 1 ( ) Şekil Fiğ in biçilmeden önceki görünüm 2 ( ) Şekil Rotovatör ile yeşil gübre (YG) bitkilerinin parçalanması 1 ( ) Şekil Rotovatör ile (YG) bitkilerinin parçalanması 2 ( ) Şekil YG bitkilerinin parçalandıktan sonraki bir görünüm ( ) Şekil Parçalanmış YG bitkilerini goble disk ile toprağa karıştırırken bir görünüm ( ) Şekil Bakla ekilmiş olan YG parselinden sonra ekilen mısırdan bir görünüm ( ) Şekil Bezelye ekilmiş olan YG parselinden sonra ekilen mısırdan bir görünüm ( ) Şekil Fiğ ekilmiş olan YG parselinden sonra ekilen mısırdan bir görünüm ( ) Şekil TG si kullanılan parseldeki mısırdan bir görünüm ( ) Şekil SG si kullanılan parseldeki mısırdan bir görünüm ( ) Şekil TCG kullanılan parseldeki mısırdan bir görünüm ( ) Şekil Bakla ekilmiş olan YG parselinden sonra ekilen mısırdan bir görünüm ( ) VIII

11 Şekil Bezelye ekilmiş olan YG parselinden sonra ekilen mısırdan bir görünüm ( ) Şekil Fiğ ekilmiş olan YG parselinden sonra ekilen mısırdan bir görünüm ( ) Şekil TG si kullanılan parseldeki mısırdan bir görünüm ( ) Şekil SG si kullanılan parseldeki mısırdan bir görünüm parselindeki mısırdan bir görünüm ( ) Şekil TCG kullanılan parseldeki mısırdan bir görünüm ( ) Şekil Bakla ekilmiş olan YG parselinden sonra ekilen mısırın hasadı öncesi görünümü ( ) Şekil Bezelye ekilmiş olan YG parselinden sonra ekilen mısırın hasadı öncesi görünümü ( ) Şekil Fiğ ekilmiş olan YG parselinden sonra ekilen mısırın hasadı öncesi görünümü ( ) Şekil TG si uygulanmış parseldeki mısırın hasadı öncesi görünümü ( ) Şekil SG si uygulanmış parseldeki mısırın hasadı öncesi görünümü ( ) Şekil TCG uygulanmış parseldeki mısırın hasadı öncesi görünümü( ) Şekil Tüm parsellerin genel görünümü ( ) Şekil Parsellerden elde edilen koçanlardan bir görünüm ( ) IX

12 SİMGELER VE KISALTMALAR Da : Dekar Ha : Hektar m : Metre m² : Metre kare cm : SantiMetre kg : Kilogram mmhos/cm ph : Milimhos Birim Santimetre : Toprak Reaksiyonu N : Azot P 2 O 5 : Fosfor K 2 O : Potasyum Fe : Demir Zn : Çinko % : Yüzde SD : Serbestlik Derecesi min : Minumum max : Maximum G.Formu : Gübre Formu G.Dozu : Gübre Dozu YG : Yeşil Gübre TG : Tavuk Gübresi SG : Sığır Gübresi TCG : Ticari Gübre Interak : İnteraksiyon Ort : Ortalama C : Santigrat derece X

13 XI

14 1. GİRİŞ 1. GİRİŞ Dünya nüfusunun, enerji ve protein ihtiyacının büyük bir kısmını karşılayan tahıllar içerisinde mısırın ayrı bir önemi vardır. Bir sıcak iklim bitkisi olan mısır, sahip olduğu çeşit zenginliği ve yüksek adaptasyon kabiliyeti nedeni ile dünyanın hemen her yerinde tarımı yapılabilen bir kültür bitkisidir (Sezer ve Yanbeyi, 1997). Dünyada, milyon ha ekim alanı ile buğday ve çeltikten sonra üçüncü sırada yer alan mısır, 817 milyon ton üretim ile ise birinci sırada yer almaktadır. Tahılların toplam ekim alanlarının, % 22.5 ni, üretimin ise % 32.8 ni teşkil etmektedir (FAO, 2010). Dünyada mısır üreten 163 ülke arasında Türkiye, mısır ekim alanı bakımından 32., toplam üretim bakımından 22. ve birim alandan alınan verim açısından 24. ülke durumundadır (FAO, 2010). Yine FAO dan elde edilen verilere göre ülkemizde mısır bitkisinin 1980 den 2009 kadar ekim alanı ha dan, ha yükselmiştir yılında milyon ton üretim varken, 2009 yılında milyon ton üretim elde edilmiştir. Sonuç olarak ekim alanında % 1 artış olmuş iken, verim de % 342 artış olmuştur. Ülkemizde verimin bu kadar artmasına rağmen 1980 yılında 8800 ton ile başlayan ihracatımız, 2007 yılında 8320 tona düşmüş ve ithalatımız 1980 de 0 iken, 2007 yılında milyon ton olmuştur. Mısır üretimindeki artışın ülkedeki tüketimi karşılaması mümkün olmadığından üretimi artırmak için ekim alanını artırmakta tek başına sorunu çözmeye yetmeyecektir. Dolayısıyla verimi yükseltmek en gerçekçi ve uygulanabilir bir yol olarak ortaya çıkmaktadır. Mısır için uygun bakım koşullarını sağlayarak ülke genelinde potansiyel verime ulaşmak mümkündür (FAO, 2010). Birçok bitkide olduğu gibi mısırda da potansiyel verim, genetik olarak belirlenmiştir. Ancak gerçek verimin potansiyel verim düzeyine ulaşması veya buna yaklaşması, her şeyden önce mısırın istediği yetişme koşullarının gerçekleşmesine bağlıdır (Bilgen, 1996). Mısır bitkisinden iyi verim alabilmek için yoğun miktarda gübreleme yapılması gerekir. Kullanılan ticari gübrelerin miktarı artığından dolayı 1

15 1. GİRİŞ günden güne topraklara zarar vermekte, bununla beraber artan gübre fiyatları çiftçilerimizi zor duruma sokmaktadır. Modern tarım uygulamaları içerisinde ticari gübrelerin kullanılması en önemli girdilerden birini oluşturmaktadır. Ticari gübre kullanımındaki dengesizliklerin neden olduğu çevre sorunları ve gübre fiyatlarındaki artış kullanımı kısıtlayıcı faktör olarak görülmektedir (Sözüdoğru ve ark, 1996). Ülkemizde kimyasal gübre tüketimi yılları arasında fiziki toplam olarak milyon ton arasında değişerek ortalama milyon ton, etkili bitki besin maddesi ilkesine göre ise milyon ton arasında değişerek ortalama milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Gübre tüketimimiz 2006 yılında VIII. Plan dönemine göre % 11 oranında artarken 2007 ve 2008 yıllarında bir önceki yıla göre sırasıyla % 6 ve % 22 oranında azalmıştır. Türkiye de yılları arasında ortalama etkili bitki besin maddesi olarak tüketilen gübrenin % 65 ini azotlu gübreler, % 32 sini fosforlu gübreler ve % 3.6 sını potasyumlu gübreler oluşturmaktadır. Ülkemizde 1985 yılından günümüze kadar ortalama tüketilen gübrenin yaklaşık % 33 ü (yaklaşık 1.6 milyon ton) ithalat yolu ile karşılanmaktadır. Bu oran 2000 yılına kadar yaklaşık % 25 iken son sekiz yılda % 46 ya çıkmıştır. Ülkemizde yılları ortalaması olarak birim alana tüketilen N, (P 2 O 5 ), ve K 2 O lu gübre miktarları, sırasıyla kullanılması gereken miktarların % 76.1 ini, % 42 sini ve % 77 sini karşılamaktadır (Eraslan ve ark, 2009) yılında etkili bitki besin maddesi ilkesine göre kimyasal gübrelerin tüketimi; Azot (N) milyon ton, fosfor (P 2 O 5 ), bin ton, potasyum (K 2 O) 89.5 bin ton dur. Organik artıklar (gübreler), ticari gübreler ile karşılaştırıldıklarında besin elementi sağlamanın yanında onlardan farklı olarak toprağın fiziksel kimyasal ve biyolojik özelliklerini düzeltici bir fonksiyona da sahiptirler. Organik artıkların toprağa ilavesi ile su tutma kapasitesi artarken uygun agregasyon sağlaması ile birlikte erozyona karşı dirençli bir yapı da oluşmaktadır (Bryan, 1968; Özdemir, 1991; Sözüdoğru ve ark, 1996; Korkmaz, ve ark, 1999). Çeşitli organik materyaller toprakların organik madde eksikliğini gidermede kullanılabilmektedir. Hasattan sonra geriye kalan bitkisel artıklar, çiftlik artıkları, ahır gübreleri, kentsel artıklar, sanayi atıkları ve benzeri materyaller doğrudan veya kompostolaştırıldıktan sonra 2

16 1. GİRİŞ toprakların organik madde kapsamını artırmak için kullanılabilmektedir (Entry ve ark, 1997; Pascual ve ark, 1997; Kütük ve ark, 2003). Bitkilerin topraktan aldıkları bitki besin maddelerinin tekrar toprağa kazandırılması, toprak yapısının düzeltilmesi ve korunması için çeşitli gübreler kullanılmaktadır. Bu amaçla ilk olarak kullanılan materyal çiftlik gübreleridir (Özbek, 1975). Çiftlik gübresi daha çok ahır hayvanlarının sıvı ve katı dışkıları ile yataklıklarının karışımlarından oluşan artığın adıdır. Hemen tümü organik madde ve organik artıklardan oluşur. Çiftlik gübresi hem organik madde, hem de mikroorganizma (özellikle mikroflora) kapsamı toprağa çok yönlü yararlar sağlayan bir gübre çeşididir. Toprağı bitki besinlerince zenginleştirmesi yanında, çözünen bitki besinlerinin depolanmasını da sağlamaktadır (Aydeniz ve Brohi, 1991). Kuşkusuz yeşil gübrelemenin; toprağa organik madde ve bitki besin elementleri sağlaması, toprağın biyolojik aktivitesini artırması, toprağın bazı temel fiziksel özellikleri (yapı, gözenek hacmi ve dağılımı, infiltrasyon, su ve ısı kapasitesi) üzerine iyileştirici etkide bulunması, bitki gelişmesi yönünden uygun koşullar yaratması ve dolayısıyla ürünün verim ve kalitesini artırması gibi pek çok yararları olduğu bir gerçektir. Yeşil gübrelemede azotun bağlanma işini, ya da geniş çapta organik maddeyi oluşturan kaynağın mikroorganizma olduğu unutulmamalıdır. İşte azotun, çevre kirletmeyen ve kaynak tüketmeyen tek üretim yolu yeşil gübrelemedir. Yaygın ve ekonomik olan bu yolun en önemli bir niteliği de canlı (biyolojik) parçası olmasıdır (Özyazıcı ve ark., 2009). Değişik iklim ve toprak şartlarında yapılan birçok araştırmalarla (Yalçuk, 1976; Selçuk, 1978; Tisdale ve Nelson, 1982; Kahnt,1983; Anlarsal ve ark., 1996; Ülger ve ark., 1999; İnal, 2002; Amujoyegbe ve ark., 2007) yeşil gübre bitkilerinin münavebeye girdiği sistemlerde kendilerinden sonra yetiştirilen ürünlerde önemli ölçüde verim artışları sağlandığı ortaya konmuştur. Sürdürülebilir tarım acısından büyük önem taşıyan yeşil gübrelemenin; kendisinden sonra yetiştirilen mısır ve buğday ana ürünlerinde kimyevi gübrelerin kullanımını azaltmaktadır (Ülger ve ark., 1997; Özyazıcı ve ark., 2009). Toprakların uzun dönemde ve üretken bir pozisyonda kullanımını amaçlayan (sürdürebilir tarım) organik tarım uygulamaları çözüm olasılıklarından sayılmaktadır 3

17 1. GİRİŞ (Haktanır ve ark, 1995). Yeşil gübre, tavuk ve sığır gübresi kullanımı sürdürülebilir tarım için iyi bir organik kaynak oluşturmaktadır yılında yapılan bu çalışmada ticari gübre kullanımını azaltmak, bakla, bezelye ve fiğ gibi yeşil gübre bitkileri ekip, bunlardan ürün aldıktan sonra, parçalanıp toprağa karıştırılarak mısır için yeşil gübre sağlanması amaçlanmaktadır. Tavuk ve sığır çiftlikleri günümüzde artmış olup bunlardan atık olarak ortaya çıkan gübrelerin doğaya kazandırılması, sığır çiftlikleri, tavukçuluk sektörü ve mısır üreten çiftçiler için kâr sağlanması amaçlanmaktadır. 4

18 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR 2.1. Tane Mısırda Verim Unsuları Konusunda Yapılan Çalışmalar Arnon (1975), yaptığı çalışmada, genotip ve ekolojilere göre değişen koçanda tane sayısı ve ağırlığı önemli verim unsurlarından olup, koçan büyüklüğü ile ilişkili olduğunu. Mısırda maksimum tane verimi ise büyük ölçüde koçan büyüklüğü ile ilişkili olduğunu belirtmiştir. Tahıllarda tanede biriktirilen karbonhidratların büyük bir kısmı, döllenmeden sonra sentezlenip taneye gönderilen asimilatlardan oluşmakta olduğunu belirtmiştir. Çiçeklenme erme süresi, çevre şartlarından etkilenen bir çeşit özelliği olup, buna her bir günlük ilavenin verimi yaklaşık % 3 oranında arttırabileceği ortaya koymuştur Park ve ark. (1986), 15 kendine açık tozlanmaya bırakılan mısır çeşidinde korelasyon katsayısı analizi yapmışlar, 1000 tane ağırlığı hariç ele alınan diğer karakterler arasında önemli pozitif ilişkiler elde etmişlerdir. Daha sonra önemli pozitif ilişki sadece olgunlaşma süresi (gün) ile her bitkiden elde edilen tane arasında olmuştur. Koçan uzunluğu ve 1000 tane ağırlığının tane verimine direk etkide bulunduğu gözlenmiş, öte yandan çiçeklenme süresi ile olgunlaşma ve bitki boyu verime, koçan boyunu artırarak etkide bulunmuştur. Erkenci ve kısa tip bitkilerin ürün gözden çıkarılmaksızın seçilmesine olanak sağlayan, olgunlaşma ve bitki boyunun tane verimine olan direk etkilerinin negatif olarak bulunduğunu belirtmektedirler. Xu (1986), 40 melez mısır çeşidinde 6 özellik incelemiş, korelasyon ve path analizi yapmıştır. Yapılan korelasyon analizinde, tane verimiyle, bitki boyu, koçan uzunluğu, koçan kalınlığı, sırada tane sayısı ve bin tane ağırlığı arasında önemli derecede yüksek, pozitif ilişki bulmuştur. Path analizi sonucunda; koçan kalınlığı, sırada tane sayısı ve bitki boyunun tane verimine direk ve pozitif ilişkide bulunduğunu belirtmektedir. Koçanda sıra sayısı verime negatif olarak direk etkide bulunmuştur. Köycü ve Yanıkoğlu (1987), Yaptıkları bu çalışmada bitki boyu, koçan uzunluğu, koçan kalınlığı, koçanda tane sayısı ve sap verimi yönünden çeşitler 5

19 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR arasında farklılıklar olduğu ve çeşitlerin ekim zamanından farklı düzeyde etkilendiğini belirtmişlerdir. Tane verimi ile sap verimi, koçan çapı, koçanda tane sayısı ve bin tane ağırlığı arasında önemli ve olumlu, tane verimi ile koçan uzunluğu arasında ise önemsiz fakat olumlu ilişki olduğu sonucuna varmıştırlar. Sağlamtimur (1987), Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Tarla Bitkileri Araştırma Alanında yapmış olduğu çalışmada; anız yakma işlemleri (yakılmış ve yakılmamış) ana parselleri oluşturmuş, toprak işleme uygulamaları (klasik toprak işleme, azaltılmış toprak işleme, şeritvari toprak işleme ve sıfır toprak işleme) ise alt parselleri oluşturmuştur. Toprak işleme metotlarının metrekaredeki bitki sayısı üzerindeki etkileri anızın yakılıp, yakılmama durumuna göre farklılık göstermiştir. Metrekaredeki en yüksek bitki sayısını anızı yakılan ve şeritvari olarak işlenen parsellerden elde etmiş, en düşük bitki sayısını ise anızı yakılmayan ve toprak işlemsiz ekim yapılan parsellerden elde edildiğini belirtmiştir. Sonuç olarak anızın bütün toprak işleme metotlarında bitki çıkışını azatlığını tespit etmiştir Öktem (1993), Çukurova koşullarında, ikinci ürün mısır sezonunda 14 farklı mısır çeşidi ile yürüttüğü bu çalışmada, tane verimine, sap kalınlığı ile bitkide yaprak sayısının olumlu ve önemli etkide bulunduğunu, path analizi sonuçlarına göre ise, tane verimine en yüksek olumlu ve doğrudan etkiyi koçanda tane sayısının gösterdiğini, bunu sırasıyla bitki boyu, koçanda sıra sayısı ve tepe püskülü çıkış süresinin izlediğini bildirmektedir. Bitki boyunun çeşitlere göre cm ile 227 cm arasında değiştiğini, tane veriminin ise 827 kg/da ile 1456 kg/da arasında değiştiğini belirtmiştir. Sade ve Çalış (1993), Erdemli ekolojik koşullarında iki cin mısır popülasyonu ile 5000, 6666, ve bitki/da ekim sıklığını denemişlerdir. Araştırma sonuçlarına göre maksimum tane veriminin 6666 bitki/da (50x30 cm) sıklığında tespit etmişlerdir. Araştırıcılar bitki sıklığı arttıkça tane veriminin belli bir seviyeye kadar arttığını, bu seviyeden sonra arttırılan bitki sıklığının tane verimini azalttığını belirlemişlerdir. Ayrıca denemede en düşük bitki sıklığında koçanda tane ağırlığı, bin tane ağırlığı ve koçanda tane sayısı özelliklerinin artış gösterdiği belirlenmiştirler. 6

20 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Sağlamtimur ve ark. (1994), Çukurova sulanabilir koşullarında, uygun bitki sıklığını saptamak amacıyla, 70 cm sabit sıra arası ve 6 farklı sıra üzeri mesafelerde (15, 17.5, 20, 22.5, 25 ve 30 cm) yapmış oldukları çalışmada; bitki sıklığının artmasıyla, sap kalınlığı, ilk koçan yüksekliği ve tane veriminin arttığı, koçan basına tane ağırlığı, koçandaki tane sayısı ve bin tane ağırlığı değerlerinin ise azaldığını ve en uygun bitki sıklığının 70x15 cm veya 70x 17.5 cm olduğunu tespit etmişlerdir. Cesurer (1995), Kahramanmaraş koşullarında şeker mısırında taze koçan verimine ve diğer bazı tarımsal ve bitkisel özelliklere etkisi belirlemek için yaptığı bu çalışmada. Bitki sıklığı artıkça koçan çapının ve koçan boyunun düşmesi nedeniyle koçandaki tane sayısının azalmakta fakat tane veriminin ise artığını söylemiştir. Gök ve ark (1995), iskenderiye üçgülü, bakla, bakla + fiğ karışımı ve çemen gibi çeşitli baklagil yeşil gübre bitkilerinin toprağa farklı şekillerde uygulamaları durumunda topraktaki Rhizobium bakterileri ile oluşturdukları simbiyotik yaşam sonucu toprağa kazandırdıkları azot miktarının belirlenmesine ve azotun mineralizasyonunun izlenmesine çalışmışlar, ayrıca söz konusu baklagil bitkileri aracılığıyla, toprağa yeşil gübre olarak verilebilecek ya da kaba yem olarak değerlendirilebilecek biyomas verimini hesaplamışlardır. Mikrobiyel yolla toprağa bağlanan azotun oldukça önemli bir kısmının yeşil gübre uygulamasından ilk 5 hafta sonunda mineralize olduğunu, mineral azotun ise % inin nitrat azotundan, geri kalınının amonyum azotundan oluştuğunu saptanmışlardır. Kontrole oranla toprağa kazandırılan azotunun ise bitki ve uygulama şekline göre kg N/da arasında değiştiğini belirlemişlerdir. Bilgen (1996), farklı iklim özelliklerinin mısırın gelişimi, büyümesi, koçan oluşumu ve tane verimi üzerindeki etkilerini araştırmıştır. Bu araştırmanın sonucunda; bitki gelişme dönemleri üzerindeki en fazla etkiyi sıcaklığın yaptığını; sıcaklık artışını tüm dönemleri geciktirdiğini; PAR (Photosentetik Active Radyasyon) yoğunluğundaki değişimlerin koçan çıkışı dışındaki dönemleri önemli ölçüde etkilemediğini; artan PAR ın bitkinin daha kısa sürede olgunlaşmasını sağladığını bildirmiştir. 7

21 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Tansı ve ark (1996), Şanlıurfa Koruklu koşullarında yılları arasında yaptıkları bir araştırmada, Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde II. Ürün mısır yetiştirme sezonunda bitki sıklığı ve azot gübrelemesinin tane ve hasıl verimi ve bazı tarımsal karakter üzerine olan etkisini belirlemeye çalışmışlardır. Deneme bölünmüş parseller deneme desenine göre dört tekrarlamalı olarak kurulmuştur. Denemede azot dozları 0, 10, 20, 30 kg N/da) ana parsellere, sıra üzeri mesafeleri (10, 15, 20, 25 cm) alt parselleri oluşturmuştur. Denemede sıra arası 70 cm olarak sabit tutulmuştur. LG 55 hibrit mısır çeşidi kullanılmıştır. Sonuç olarak; kaba yem üretimi için mısır bitki sıklığını azaltmanın uygun olmadığı, bu nedenle sıra üzeri mesafesinin dar tutulmasının mısır yeşil ot verimini artırabileceği saptanmıştır. Ayrıca 25 kg N/da azot dozu ve 20 cm (7.143 bitki/da) sıra üzeri ekim sıklığı en ekonomik ve uygulanabilir sonuç olduğu bildirilmiştir. Gözübenli (1997), Çukurova ikinci ürün koşullarında, 10 ticari melez mısır çeşidinde ve farklı azot dozlarında (0, 12, 24, 36 kg/da N) verim ve verimle ilişkili özelliklerin ve azot kullanım etkinliğini belirlemek amacıyla yürüttüğü çalışmada. İncelenen özellikler yönünden, genotipik farklılıklar görülmekle birlikte, bitki boyu, ilk koçan yüksekliği, koçanda tane ağırlığı ve tane verimi uygulanan azotlu gübre miktarının artmasıyla artarken, tepe püskülü çiçeklenme süresi kısaldığını belirtmiştir. Azot dozu uygulamalarında (0, 12, 24, 36 kg N/da) sırasıyla kg/da, kg/da, kg/da, kg/da tane verim elde etmiştir. Azot dozlarının artmasıyla, azot kullanım etkinliğinin düştüğünü, tanede azot oranının ise yükseldiğini tespit etmiştir. Sezer ve Yanbeyi (1997), Çarşamba ovasında ana ürün olarak yetiştirilen cin mısır çeşidinde bitki sıklığı ve azotlu gübrenin tane verimi ve diğer bazı agronomik karakterler üzerine etkilerini araştırmak amacı ile yılları arasında yürüttükleri tarla denemelerinde bitki sıklığının artması ile bitki boyu, ilk koçan yüksekliği ve tane veriminin arttığını, koçan uzunluğu, koçan çapı ve koçanda tane sayısının ise azaldığını belirlemişlerdir. Tane verimi bakımından en uygun ekim sıklığının 70 x 20 cm ile 7143 bitki/da sıklığından elde edildiğini belirlemişlerdir. Turgut ve ark. (1997), Bursa koşullarında, at dişi mısır çeşitlerinde bitki sıklıklarının (65x10, 65x15, 65x20 ve 65x25 cm) verim ve verim öğelerine etkisini 8

22 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR belirlemek amacı ile yürüttükleri çalışmada bitki boyu, ilk koçan yüksekliği, koçanda tane sayısı, bitkide koçan sayısı, 1000 tane ağırlığı ve tane verimi gibi özellikleri incelenmişlerdir. Bitki sıklığı arttıkça ilk koçan yüksekliğinin arttığını, koçanda tane sayısı ve bitkide koçan sayısının düştüğünü, bitki boyu ve 1000 tane ağırlığının ise bitki sıklığından etkilenmediğini bildirmişlerdir. Ayrıca tane verimi yönünden bitki sıklığının yıllara göre farklı etkide bulunduğunu, yüksek verim için en uygun bitki sıklığının 65x15 cm ile 65x20 cm olduğunu belirlemişlerdir Ülger (1998), Çukurova koşullarında, ana ürün olarak yetiştirdiği mısır bitkisinde, farklı sıra arası (50, 60, 70, 80 cm) ve sıra üzeri mesafelerinin (10,15, 20, 25, 30 cm) tane verimi ve bazı tarımsal özelliklere etkisini araştırmıştır. Çalışma sonucunda en yüksek tane verimini 1404 kg/da ile 50 cm sıra arası ile 25 cm sıra üzeri uzunluğunda yapılan ekimden elde etmiştir. Deneme sonucunda sıra üzeri mesafeler arttıkça verimde önemli ve düzenli artışlar olurken, sıra arası mesafelerin artısında ise tane veriminde azalma eğilimi olduğunu tespit etmiştir. Fernandez ve ark. (1999), iki mısır çeşidi (Gentrelmex ve Braskalb XL560) ve 3 bitki sıklığında (60x37, 60x35 ve 60x32 cm) yapmış oldukları çalışmada, Gentrelmex mısır çeşidinin; bitki boyu ve koçan yüksekliğinin daha fazla olduğu, Braskalb XL560 mısır çeşidinin ise koçanda tane sayısı, 1000 tane ağırlığı ve tane veriminin daha yüksek olduğunu bildirmişlerdir. Dekara koçan sayısı yönünden çeşitler arasında fark olamadığını, bitki boyu, ilk koçan yüksekliği, koçandaki tane sayısı ve 1000 tane ağırlığı yönünden sıra üzeri mesafeler arasında farklılığın olmadığını tespit etmişlerdir. Govil ve Pandey (1999), Deccan'da yaptıkları bu çalışmada, 101 hibrit mısır çeşidinde (70x36, 70x18 ve 70x12 cm) ekim sıklığı denemişlerdir. Ekim sıklığı arttıkça bitki boyu, koçan uzunluğu, koçanda tane sayısı, dekara koçan sayısı ve bin tane ağırlığının azaldığını, buna karşın tane verimi, biyolojik verim, bitki büyüme oranı ve yaprak alanı indeksinin ise arttığını bildirmişlerdir. Kara ve ark. (1999), Ordu da yılları arasında yaptıkları tarla denemelerinde, üç bitki sıklığı (70x10, 70x20 ve 70x30 cm) ve altı azot dozu kullanarak yürüttükleri çalışmalarında, bitki sıklığının ve azot dozlarının silaj mısırda; yeşil ot verimi ve bazı özelliklere olan etkilerini belirlemeye çalışmışlardır. 9

23 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Çalışmada deneme materyali olarak Karadeniz Yıldızı mısır çeşidi kullanılmıştır. İncelenen bütün özelliklerde farklı bitki sıklığı ve azot dozlarının etkisinin önemli olduğu belirlenmiştir. Çalışmada bitki sıklığının artması ile koçan uzunluğu, koçan çapı ve koçan ağırlığı doğrusal olarak azalmış ancak birim alanda bitki sayısı fazla olduğu için, yeşil ot verimi önemli bir şekilde artmıştır. Flesch ve Viera (2000), iki mısır çeşidi (Agroceras 1051 ve P 3099) ve dört farklı bitki sıklığı (70x15, 70x20, 70x25 ve 70x30 cm) kullanarak yaptıkları çalışmada; en yüksek tane verimin 70x30 cm ekim sıklığından elde ettiklerini, fakat tane verimi bakımından ekim sıklıklarının istatistiksel olarak önemli olmadığını bildirmişlerdir. Ayrıca, Agroceras 1051 mısır çeşidinin, P 3099 çeşidinden daha yüksek verim verdiğini tespit etmişlerdir. Konuşkan (2000), Hatay koşullarında altı bitki sıklığının (28.6x70 cm = 5000, 23.8x70 cm = 6000, 20.4x70 cm = 7000, 17.9x70 cm = 8000, 15.9x70 cm = 9000, 14.3x70 cm = 10000) ve ikinci ürün bazı mısır çeşitlerinde ( P.3394, Dracma, C 6127, DK 626 ve TTM 815) verim ve verimle ilgili özelliklere olan etkileri araştırmıştır. Çalışmada kullanılan çeşitlerden sırasıyla 674, 662, 637, 543 ve 424 kg/da verimleri elde edilirken; sıklıklardan ise 494, 544, 745, 620, 585 ve 539 kg/da verimleri elde etmiştir. Denemenin sonucunda bitki sıklığının artışı ile verimde belli bir düzeye kadar artış olduğunu, yüksek bitki sıklıklarında ise düşüş olduğu gözlemiştir. Denemede kullanılan çeşitlerden C 6127 için en uygun bitki sıklığının 8000 adet/da, DK 626, Dramca ve TTM 815 çeşitleri için en uygum bitki sıklığının 7000 bitki/da, P 3394 çeşidi için en uygun bitki sıklığının 9000 bitki/da bitki sıklığı olduğunu bildirmiştir. Megyes ve ark. (2000), Macaristan'da 1996 yılında Occitan ve DK 471 mısır çeşitlerine 3000, 5000, 7000 ve 9000 bitki/da sıklıklarında, 0 ile 12 kg N/da uygulamışlardır. Denemede, azot uygulanan parsellerde kuru madde üretiminin azotsuzlara göre DK471 çeşidinde diğer çeşitten daha yüksek olduğunu ve DK 471 çeşidinin sıklık artışında veriminin arttığını belirlemişlerdir. Ayrıca Occitan mısır çeşidinin 7000 bitki/da bitki sıklığında diğer sıklıklardan daha fazla verime sahip olduğunu bildirmişlerdir. 10

24 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Turgut (2000), Bursa ekolojik koşullarında, Merit seker mısırı çeşidinde farklı bitki sıklıklarının (70x0, 70x15, 70x20, 70x25, 70x30 ve 70x35 cm) ve azot dozlarının (0, 10, 20, 30 ve 40 kg N/da) taze koçan verimi ile bazı verim öğelerine etkilerini araştırmıştır. Bitki sıklıklarının ve azot dozlarının koçan boyu, koçan çapı, koçanda tane sayısı, taze koçan ağırlığı, bitkide koçan sayısı ve taze koçan verimine etkilerinin istatistiksel olarak önemli olduğunu tespit etmiştir. Taze koçan veriminde yaptığı regresyon analiz sonuçlarına göre en yüksek taze koçan veriminin 21.4 cm sıra üzeri mesafesi x 28 kg/da azot dozu interaksiyonundan elde ettiğini bildirmiştir. Gökmen ve ark. (2001), Tokat-Kazova da yürüttükleri çalışmalarında; farklı azot dozları ve bitki sıklıklarının cin mısırında tane verimi ve verim unsurlarına olan etkilerini belirlemeye çalışmışlardır. Araştırmada dört bitki sıklığı (5.7, 7.0, 9.5 ve 14 bitki/m 2 ) ve altı azot dozu denenmiştir. Denemede sıra arası 70 cm olarak sabit tutulmuştur. Denemede sonuç olarak; en uzun koçan boyu, düşük ekim sıklıklarından (5.7, 7.0 bitki/m 2 ) elde edilmiştir. Koçan başına tane sayısı bitki sıklığından etkilenmemiştir. Bin tane ağırlığı bitki sıklığının azalması ile artmıştır. Ayrıca iki yılın ortalaması olarak en yüksek tane verimi 7.0 bitki/m 2 sıklığından elde edilmiştir. Konuşkan ve Gözübenli (2001), Hatay ekolojik koşullarında, ikinci ürün olarak yetiştirdikleri bazı melez mısır çeşitlerinde, bitki sıklığının (5, 6, 7, 8, 9 ve 10 bitki/m 2 ) verim ve verim unsurlarına etkisini belirlemek amacıyla, yapmış oldukları çalışmada; bitki boyu, ilk koçan yüksekliği, tepe ve koan püskülü çıkarma süresi ile sömek oranının artan ekim sıklığına paralel olarak arttığını, sap kalınlığı, koçan boyu ve kalınlığı, koçandaki tane sayısı, tane ağırlığı, tek koçan ağırlığı, bin tane ağırlığı ve bitki basına koçan sayısının azaldığını bildirmişlerdir. Öktem ve ark. (2001), Harran Ovası koşullarında, ikinci ürün olarak yetiştirdikleri cin mısırında, farklı azot dozlarında (12, 18, 24, 30 ve 36 kg N/da) ve 70 cm sabit sıra üzeri mesafe olacak şekilde, değişik sıra üzeri mesafelerinin (10, 15, 20, 25 ve 30 cm) tane verimi ve bazı agronomik özelliklere etkisini belirlemek amacıyla yürüttükleri çalışmada, en yüksek tane verimi; azot dozlarında kg/da (12 kg N/da), sıra üzeri mesafelerde kg/da (20 cm), sıra üzeri mesafesi x azot dozu intaraksiyonlarında ise kg/da (36 kg N/da x 20 cm) elde ettiklerini bildirmişlerdir. Araştırmacıların yaptıkları regresyon analiz sonucuna göre, cin mısırı 11

25 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR için en uygun azot dozunun 24 kg/da; sıra üzeri mesafesinin ise 20 cm olduğu belirlemişlerdir. Özgentürk (2001), Çukurova bölgesinde yürüttüğü çalışmada; Path analizi sonuçlarına göre tane verimine doğrudan ve olumlu etki gösteren özellikler ve etki oranları sırasıyla, koçanda tane ağırlığı, kök kuru madde ağırlığı, sömek oranı, sırada tane sayısı, koçanda sıra sayısı, bitki boyu, koçan püskülü çıkış süresi olarak tespit etmiştir. Tane verimini doğrudan ve olumsuz etkileyen özelliklerini ise sırasıyla bitkide yaprak sayısı, bin tane ağırlığı, koçan uzunluğu koçan tane sayısı, sap kalınlığı, hasat indeksi, yaprak açısı ve ilk koçan yüksekliği olarak tespit ettiğini bildirmiştir. Bruns ve Abbas (2002), Orta Amerika Bölgesinde, 6 mısır çeşidinde, cm sıra arası mesafesini kullanarak, dekara 4300, 4800, 5430, 6400 ve 7650 bitki olacak şekilde yürüttükleri çalışmada, ekim sıklığının artışı ile tane veriminin yükseldiğini, fakat en yüksek ekim sıklığında tane veriminin düştüğünü bildirmişlerdir. Ekim sıklığının artması ile koçan ağırlığı ve koçanda tane ağırlığının azaldığını, tane veriminin artış gösterdiğini, tane kalitesinin ise giderek düştüğünü tespit etmişlerdir. Ayrancı ve Sade (2004), Konya ekolojik şartlarında tane ürünü için yetiştirilebilecek atdişi melez mısır çeşitlerini belirlemek amacıyla, 1998 yılında Konya Orman Fidanlık Müdürlüğü üretim tarlalarında bu çalışmayı yürütmüştürler. Araştırmada 14 atdişi melez mısır çeşidi kullanmışlardır. Mısır çeşitlerinde koçan uzunluğu ve çapındaki değişimin tane verimindeki değişime paralel olduğunu, ilk koçan yüksekliğinin çeşitlerin genetik yapısı ve ekolojik faktörlerin etkisi altında oluşan morfolojik bir özellik olduğunu belirtmektedirler. Araştırma sonucunda, P.3162, LG.60, P.3223 ve P.32K61 çeşitlerinin Konya ekolojik şartlarında ön plana çıkan çeşitler olduğunu bildirmişlerdir. Ekin (2004), Çukurova koşullarında ikinci ürün koşullarında yaptığı bu çalışmada, tepe püskülü çiçeklenme süresi arttığında 1000 tane ağırlığının azaldığını, koçan kalınlığı artığında tek koçan ağırlığının arttığını, ilk koçan yüksekliği azalırken dekara tane veriminin arttığını, son olarak tek koçan ve tane ağılığının artmasıyla birlikte yine dekara tane veriminin arttığını saptamıştır. 12

26 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Şener ve ark. (2004), Hatay koşullarında, Dramca, P3223, P3335, Dekalb 626 ve Dekalb 626 mısır çeşitlerinde, sıra üzeri ekim mesafesinin (10, 12.5, 15, 17.5 ve 20 cm) tane verimi ve bazı agronomik karakterlere etkisi üzerine yaptıkları çalışmada, sıra üzeri mesafelerin azalması ile sap kalınlığı, koçan boyu, koçan çapı ve koçandaki tane sayısının arttığını, çiçeklenme süresinin etkilenmediğini, bitki boyunun düştüğünü ve en yüksek tane veriminin ise 15 ve 17.5 cm sıra üzeri mesafelerden elde ettiklerini bildirmişlerdir. Alıcı (2005), beş farklı sıra üzeri mesafesinin (16, 18,20, 22, 24 cm) verim, verim unsurları ve bazı tarımsal karakterlere etkisini araştırmıştır. Araştırma sonuçlarına göre, sıra üzeri mesafesi arttıkça ilk koçan yüksekliği, bitki boyu, çiçeklenme süresi, hasat indeksi ve tane veriminin azaldığını. Buna karşılık koçan boyu, koçanda sıra sayısı, koçanda tane sayısı, koçan kalınlığı, gövde çapı, boğum sayısı, tek koçan verimi, bitki basına koçan sayısı, koçan kılıfının koçan kalınlığına oranı, 1000 tane ağırlığı, toplam kuru madde oranında sıra üzeri mesafelerin artışına paralel olarak artış gösterdiğini bildirmiştir. Saruhan ve Şireli (2005), Diyarbakır şartlarında ikinci ürün yetiştirme sezonunda dört farklı azot dozu (kontrol, 10, 20 ve 30 N kg da 1) ve üç bitki sıklığının (70x5, 70x10, 70x15 cm) mısır bitkisinde koçan, sap ve yaprak verimleri üzerine etkileri belirlemek amacıyla 2000 ve 2001 yıllarında bu çalışmayı yürütmüşlerdir. İkinci ürün silajlık mısır yetiştiriciliğinde, artan bitki sıklığında dekara koçan sayısında artış gözlemlenmiş; koçan boyu, koçan çapı, bitkide yaş koçan ağırlığı, sap kalınlığı, bitkide yaş sap ağırlığı, bitkide yaş yaprak ağırlığı ile bitkide yaprak sayısında ise bir azalma tespit etmişlerdir. Artan azot dozlarının ise bu özellikler üzerindeki etkisinin olumlu olduğunu bildirmişlerdir. Kara (2006), Çukurova koşullarında yaptığı çalışmada farklı sıra üzeri mesafelerde (10 cm, 14 cm, 18 cm, 22 cm ve 26 cm) ana ürün mısırında verim ve verim unsurlarını araştırmıştır. Araştırmada sıra arası 70 cm sabit tutulmuştur. Araştırıcı, bitki sıklığı azaldıkça bitki boyu, ilk koçan yüksekliği, gövde ve koçan çapı, koçan boyu ve koçanda tane sayısının arttığını tespit etmiştir. Araştırmada, en uygun bitki sıklığı 70 cm x 18 cm olarak belirlenmiştir. 13

27 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Şirikci (2006), Kahramanmaraş koşullarında mısırda yaptığı ekim sıklığı çalışmasında, beş farklı ekim sıklığını (70x10, 70x14, 70x18, 70x22, 70x26) denemiştir. Sıra üzeri mesafesini arttırdıkça tepe püskülünün ve koçan püskülü çıkarma sürelerinin, bitki boyunun, ilk koçan yüksekliğinin kısaldığını, sap kalınlığının, koçan boyunun, koçan çapının, koçanda tane sayısının, koçanda tane ağırlığının, koçanda sıra sayısının, tek koçan ağırlığının, bin tane ağırlığının yükseldiğini bildirmiş. Tane verimi bakımından en yüksek verim Donana çeşidinden ve 70x18 cm sıra üzeri mesafesinden elde ettiğini bildirmiştir. Taş (2010), Harran Ovasında yaptığı bu araştırmada mısır ekim sıklığını, sıra arası 70 cm sabit tutarak, sıra üzeri 10, 14, 18, 22, 26 cm arasında değiştirerek bu araştırmayı yürütmüştür. Araştırma sonuçlarına göre; bitki yoğunluğu artıkça yeşil hâsıl verimi ve kuru hâsıl verimi, ilk koçan yüksekliği, bitki boyu ve yaprak sayısı artmış, sap kalınlığı, yaprak alanı, kök kuru madde ağırlığı, koçan boyu, kaçan kalınlığı, koçan sayısı, koçan tane ağırlığı, bin tane ağırlığı, sömek oranı azaldığını bildirmiş. Bitki sıklığının en az olduğu parsellerde ise en fazla yaprak sayısı olduğunu tespit etmiştir. Tane veriminin bitki sıklığından etkilenmesine rağmen 22 cm sıra üzeri mesafe dışında kalan bitki sıklıklarında istatiksel olarak aynı grupta yer aldığını bildirmektedir Yeşil Gübre Bitkileri ve Çiftlik Gübreleri Konusunda Yapılan Çalışmalar Yalçuk (1976), Her yıl pamuk ekim sistemine göre, yeşil gübre bitkilerinin (yulaf-fiğ) münavebeye girdiği sistemlerin pamukta verimi önemli ölçüde arttırdığını tespit etmiştir. Selçuk (1978), Yeşil gübre bitkisi olarak adi fiği kullandığı araştırmada, yeşil gübre ile birlikte azotun 6 kg/da seviyesinin mısır, buğday ve pamukta yüksek verim sağladığı; yeşil gübrenin etkisini üç yıl sürdürdüğü ve mısır, buğday ve pamuğun azotlu gübre isteğini yaklaşık yarı yarıya azalttığını tespit etmiştir. Kahnt (1983), Baklagil bitkilerinin yeşil gübre amacıyla ara ürün olarak yetiştirilmesi sonucunda, toprağın C:N oranını düşürdüğü, toprak işlemeyi kolaylaştırdığı, toprağa azot kazandırdığı, derinlere gidilebilen kökleri yardımı ile 14

28 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR toprağın alt katmanlarında mono kültür nedeniyle oluşan sertliği ve yabancı ot yoğunluğunu azalttığı belirtilmekte ve bu etkilerden dolayı da özellikle ağır bünyeli topraklarda, bu tip uygulamaların mutlaka yapılması önerilmektedir. Yeşil gübreleme amacıyla ekilen baklagil bitkileri, Rhizobium bakterileri aracılığıyla atmosferden organik formda bağladıkları azotu, yeşil gübrelemeyi izleyen ana kültür bitkisi ya da, uygulandıkları alandaki kültür bitkileri (bağ, meyve bahçesi vb.) için toprağa kazandırmaktadırlar (10-20 kg N/da). Bağlanan bu azot kültür bitkilerinin azot gereksinimlerinin önemli bir kısmı karşıladığı için yeşil gübrelemede baklagil bitkilerinin kullanılması ayrı bir ekonomik ve ekolojik önem arz etmektedir. Anlarsal ve ark. (1996), Çukurova da buğday+mısır üretim sisteminde, bazı baklagil yembitkilerinin ot verimleri ile mısırda tane verimlerini ve toprağa etkilerini incelemişlerdir. En yüksek tane verimine bakla+fiğ üzerine ve 24 kg N/da azot uygulanarak ekilen mısır bitkisinden elde etmişlerdir. Bunu sırasıyla iskenderiye üçgülü ve çemen üzerine ekilen ve 24 kg N/da azot uygulanarak ekilen mısır bitkisinden elde ettikleri değerler izlemiştir. Sağlamtimur ve ark. (1996), yıllarında Çukurova koşullarında bazı organik atıkların buğday tarımında organik gübre olarak kullanılma olanaklarını araştırmak amacıyla yıllarında yürüttükleri çalışmalarının sonucunda, toprağa karıştırılan organik atıkların buğday veriminde önemli artışlar sağladığını ve yetişme periyodu boyunca topraktaki kullanılabilir azot oranının artırdığını bildirmektedir. Hanly ve Gregg (1997), Organik olarak yetişen tatlı mısırda toprağın kısa süreli N varlığını iyileştirmek için 4 yeşil gübre bitkisi olan bakla, hardal/bakla karışımı, hardal ve çok yıllık lupen in etkilerini Yeni Zelanda nın Gisborne bölgesinde iki arazi denemesiyle araştırmışlardır. Kontrol uygulamasıyla, bakla uygulanmış toprak ve hardal/bakla karışımı uygulanmış toprak karşılaştırılmıştır. Mısırın çıkışında iki denemede de toprak N unun % arttığı gözlemlemişler. Buna karşın lupen uygulaması, her iki deneme bölgesinde de topraktaki N mineralini % oranında düşürdüğü elde edilen sonuçlarla bildirmiştirler. Bu uygulamaların etkinliği toprak uygulamasından önceki yeşil gübre bitkisindeki N yoğunluğu ile bağıntılı olduğunu belirtmişlerdir. 15

29 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR En son hasatta tatlı mısırdaki N birikimi; bakla uygulaması ve bakla/hardal karışımı uygulaması ile önemli derecede artığını, lupen uygulamasıyla önemli derecede azaldığı saplamıştırlar. Bakla ve hardal/bakla karışımı uygulamaların da alınabilir N miktarının ve mısır tarafından alınımını arttırmış olsa da, bu uygulamaların tatlı mısır verimini önemli derecede arttırmadığını bildirmişlerdir. Verimin düşük olmasının nedenin, sezon sonunda meydana gelen topraktaki nem seviyesine bağlı olduğunu, bunun verim potansiyelini sınırlayıcı faktör oluşturduğunu bildirmektedirler. Köse (1998), yıllarında mineral gübrelemeye alternatif olarak organik gübrelemenin (mikoriza, kompost, ve ahır gübresi) biber bitkisinin besin elementi alımı üzerindeki etkilerini araştırmak amacıyla, Çukurova Bölgesi koşullarında iki yıl süreyle yaptığı çalışmada, her iki yılda mikorizal inokülasyon, kompost ve ahır gübresi uygulamasının, mineral gübreleme ve kontrole göre yaklaşık 2 katı kadar daha fazla artış sağladığını belirtmiş, biber veriminin ilk yılda kompost, ikinci yılda ise de mikoriza parsellerinde yüksek olduğunu bildirmiştir. Besin elementi içerikleri yönünden ise kompost, mikoriza ve ahır gübresi uygulanmış parsellerde P, Zn, Cu, Fe, ve Mn içeriklerinin mineral gübre uygulamasına göre genelde daha yüksek olduğunu saptamıştır. Korkmaz ve ark. (1999), Saksı denemesinde Fan separatör kullanılarak kurutulmuş tavuk gübresi farklı dozlarda uygulanmak suretiyle mısır ve çeltik bitkilerinin gelişimi ve azot alımlarına etkisini araştırmışlardır. Araştırmada 15 N izleme tekniği kullanılmak suretiyle tavuk gübresinin toprakların A-değerlerine katkısı, mısır ve çeltik bitkilerinde tavuk ve amonyum sülfat gübrelerinden gelen azot % si (sırasıyla % NdfPM ve % NdfF), bitkilerin tavuk gübresi azotundan yararlanma oranları ve 1 kg (NH 4 ) 2 SO 4 gübresine eşdeğer tavuk gübresi miktarları tespit edilmiştir. Elde ettikleri sonuçlara göre; 1 kg amonyum sülfat azotuna eşdeğer tavuk gübresi azotunun miktarı mısır yetiştirilen toprakta 7.74 kg N, çeltik toprağında ise 9.65 kg N oluğu tespit etmişlerdir. Bu sonuçlarla, Fan separatör kullanılarak kurutulmuş ve % 3.13 N içeren tavuk gübresinin mısır için 50 kg ının, çeltik için ise 62 kg ının 1 kg amonyum sülfata eşdeğer olduğunu tespit etmişlerdir. 16

30 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR İnal ve ark. (1999), Çukurova Bölgesinde yürüttükleri bu çalışmada, değişik organik materyal olarak tütün fabrikası atıkları, buğday, mısır, soya sapları, çiftlik gübresinin buğday üretiminde gübre olarak kullanıma olanaklarını araştırmışlardır. Araştırma sonucunda, ilk yıl en yüksek tane verimini tütün atığı uygulamasından elde edilmiş, ikinci yıl ise mısır sapı uygulamasından elde etmişlerdir. Toprağa azotlu gübre kullanmadan sadece tütün atığı verildiğinde optimum verim için yeterli olurken, geleneksel buğday tarımı için uygun dozlarda azotlu gübre ve tütün atığının beraber uygulanması tane verimini düşürmüştür. Ülger ve ark. (1999), Çukurova koşullarında yeşil gübre olarak kullanılan, bakla, bakla+fiğ karışımı, iskenderiye üçgülü ve çemen bitkilerinin, değişik azot dozları (0,12, 24 kg N/da) uygulanarak yetiştirilen mısır bitkisinde tane verimi ve bazı tarımsal özelliklere etkisini incelemişlerdir. Araştırmada ayrıca, baklagil bitkilerinin, toprağa kazandırdığı nodül, kök ve kök üstü aksamlarının kuru madde verimleri ile bu aksamlardaki toplam azot değerlerini de belirlenmişlerdir. İki yıllık bulgularına göre, baklagil bitkileriyle yapılacak yeşil gübreleme ile toprağa, nodül+kök+kök üstü aksamı aracılığıyla kg/da arasında değişen miktarda toplam azot kazanabileceğini ve yeşil gübrelemeden sonra daha az azotlu gübre kullanarak mısır yetiştiriciliği yapılabileceğini saptamışlardır. İskenderiye üçgülü üzerine ekilen ve 12 kg N/da azot verilen uygulamadan 1207 kg/da, tane mısır ürünü almışlar, buğday üzerine ekilen ve 24 kg N/da azot verebilen uygulamadan ise 1055 kg/da tane mısır ürünü aldıklarını bildirmektedirler. Özdemir ve ark. (2000), yaptıkları bu çalışmada; iki farklı toprağa ağırlık esasına göre % 0, % 2.5, % 5.0 ve % 7.5 u olacak şekilde uyguladıkları, tütün fabrikasyon atığı, çeltik sapı, fiğ, tavuk gübresi ve şlempe nin 25±2ºC de 3 aylık inkübasyon dönemi sonunda toprakların üreaz enzim aktivitesinde meydana getirdiği değişimi araştırmışlardır. Üreaz enzimi toprakların organik ve inorganik kolloidleri tarafından tutulan ekstrasellüler bir enzimdir. Üreaz enzimi, ürenin karbondioksit ve amonyaka hidrolizini katalizleyen bir enzim olup, bu hidroliz genel olarak aşağıdaki şekilde gerçekleşmiştir. 17