BATI ETKİSİNDE GELİŞEN TÜRK EDEBİYATI TANZİMAT EDEBİYATI ( )

Transkript

1 BATI ETKİSİNDE GELİŞEN TÜRK EDEBİYATI TANZİMAT EDEBİYATI ( )

2 18. Yüzyıl Türk Edebiyatı nın Genel Özellikleri Mahallîleşme akımı Halk şiiri ile klâsik şiir arasında yakınlaşma Halk şiirinin etkisiyle ortaya çıkan şarkının nazım şekli olarak klâsik edebiyata kazandırılması Halk şairlerinin klâsik şiire özenerek aruzla şiir yazmaları Mazmunların, söz sanatlarının halk şiirine yerleşmesi Klâsik şairlerin halk şiirinden etkilenmeleri Bunun sonucunda mahallîleşme akımının daha da belirginleşmesi

3 Tanzimat Dönemi Edebiyatı Hazırlık Dönemi ( ) Yurt dışına gönderilen kimi aydınlar Batı edebiyatını ve siyasi alanlardaki gelişmeleri tanıma imkanı elde elde ederler. Özellikle Fransız edebiyatının etkisi ile Fransızca, Türkçenin yanında önemli bir dil konumuna girer. Böylece bu aydınlar Fransızca yazılmış eserleri takip ederler. Fransızca öğrenen aydınlar Fransızcadan roman, şiir ve oyunlar çevirmiş ya da uyarlamışlardır.

4 Hazırlık Dönemi ( ) Takvim-i Vakayi (1831) ve Ceride-i Havadis (1840) adı altında gazeteler çıkarıldı. Batı kültürü ile yetişen yeni kuşaklar eski edebiyatın yeni hayatı dile getirmekte yetersiz olduğunu görmüşlerdir. Bazı edebiyat türlerinin ilk örnekleri verilir: - Şinasi ile Ethem Pertev Paşa gibi aydınlar J. J. Rousseau, V. Hugo, Lamartine gibi Fransız şairlerinden çeviriler yapar. (Tercüme-i Manzume > Şinasi)

5 Edebiyatımızdaki Yeni Türler Gazete Roman Öykü Tiyatro Anı Eleştiri Makale

6 Divan Şiirinden Tanzimat Edebiyatına Neler Yansıdı? Divan Edebiyatı Tanzimat Edebiyatı Gazel, Kaside, Mesnevi, Terci-i bend, Terkib-i bend, Rübai... eski biçim yeni içerik

7 Bir Gözyaşı ve Kahkaha Okulu Olarak Tiyatro Geleneksel Türk Tiyatrosu Tanzimat Edebiyatı Halk Edebiyatı Seyirlik köy oyunları Meddah Orta oyunu Gölge oyunu Batı tekniğine uygun modern tiyatro

8 Makale ve Mektup Divan Edebiyatı X Tanzimat Edebiyatı Makale Düşünüyorum, öyleyse varım! Mektup (İnşa) eski biçim yeni içerik yeni dil Yarim yine yakmış mektubun ucunu (halk türküsünden)

9 Roman ve Öykü İslamiyet Öncesi Türk Edb. İslamiyet Etkisinde Türk Edb. Batı Etkisindeki Türk Edb. Efsane, Destan Masal, halk hikayeleri Roman Öykü Mesnevi

10 Söz Uçar, Yazı Kalır. (Demestan) Halk şiiri geleneği Cönkler Divan şiiri geleneği Tezkire Çağdaş Edebiyat Biyografi, Antoloji

11 Anı ve Gezi Yazıları Divan Edebiyatı Bu türler özel olarak adlandırılmamıştır; ancak mesnevi biçiminde anı, gezi yazıları (seyahatname) vardır. Tanzimat Edebiyatı Anı Gezi yazısı (sefaretnameler)

12 Fransa Sefaretnamesi Bu arada ay tutulması ve güneş tutulması bilmek için bir âlet icat etmişler. Birkaç daireden yapılı ve etrafına rakamlar yazılmış, ay ve güneş de işaret olunmuş. Daireler döndürüldükçe saat akrebi gibi bir mil var, ucu akçe gibi yuvarlak, kâh güneşe kâh aya uzanır. Yine güneş dahi böyledir. Gezegenleri seyr için durbin peydâ etmişler. Şöyle ki: Âyinesi, berber âyinesinden büyük, tenekeden kubur etmişler, kuyu tulumbası gibi olmuş. Uzunluğu elli ziradan fazla. Ve bir gemi serenini dikine oturdup başına makara şeklinde bir tekerlek koyup bir âlet asmışlar. Ol âletin bir ucunu durbine sağlam bağlayup bir ucuna dahi kurşunlar ve demirler asmışlar. Cerri eskal sanatı üzere bir adam o durbinin ucunu alçağa, yükseğe, öne, arkaya, sağa, sola çevirebilir. Biz dahi ol durbin ile Ay a baktık. Gayet büyük görünürdü. Durbine sığmaz idi ve hepsi bize öyle göründü ki içi sünger gibi bir ekmek somunu ortasından kessek nasıl görünürse öyle bir hâli vardı. Güya, Ay da çukurlar ve tümsekler olup çukur yerler gölge olmağla mavi renkte görünür, zemini ise beyaz ve berrak görünürdü. Yirmisekiz Mehmet Çelebi

13 Tanzimat Edebiyatı Tanzimat I. Dönem Edebiyatı ( ) Tanzimat II. Dönem Edebiyatı ( )

14 Tanzimat I.Dönem Edebiyatı ( ) Birinci Dönem Şair ve Yazarlar: Şinasi Ziya Paşa Namık Kemal Ahmet Mithat Efendi Şemsettin Sami İdeoloji: Osmanlıcılık İslamcılık Anahtar sözcükler: Yeni türler (gazete, roman, tiyatro ) Eski-yeni kavgası Batılı bir edebiyatı yayma isteği ve çabası

15

16 Tanzimat Dönemi ve Öncesinde Batı da Hangi Ünlü Romanlar Yayınlanmıştı? FRANSIZ EDEBİYATI Stendhal: Kızıl ve Kara (1830) Parma Manastırı (1839) Balzac: Goriot Baba (1833) Köy Hekimi (1833) Vadideki Zambak (1835) Emile Zola: Thérése Raquin (1867) Victor Hugo: Sefiller (1862) Gustave Flaubert: Madame Bovary (1857)

17 RUS EDEBİYATI Puşkin: Yüzbaşının Kızı (1836) Gogol: Ölü Canlar (1842) Tolstoy: Savaş ve Barış (1869) Dostoyevski: Beyaz Geceler (1848) Suç ve Ceza (1866) Ezilenler (1866) Budala (1869) Ecinniler (1870)

18 AMERİKAN EDEBİYATI Hermanne Melville: Moby Dick (1851) İNGİLİZ EDEBİYATI Daniel Defoe: Robinson Crusoe (1720) Charles Dickens: Oliver Twist (1833) David Copperfield (1850) Charlotte Bronte: Jane Eyre (1847) ALMAN EDEBİYATI Gothe: Genç Werther in Çektikleri (1774) Wilhelm Meister in Çıraklık Yılları (1796) İSPANYOL EDEBİYATI Cervantes: Don Kişot ( )

19 Tanzimat I.Dönem Edebiyatının Özellikleri Tanzimatçılar Fransız kültürü ile yetişmişlerdir. Onlar için Avrupa Fransa demektir. Tanzimatçı şair ve yazarların hepsi Batı yanlısı, yenilikçi, ilim ve fen taraftarı aydınlardır. 18. yüzyıl Fransız toplumuna yön veren Montesquieu, J. J. Rousseau, Voltaire gibi Fransız devrimci yazarlarının etkisi altında kalmışlardır. Makale ve şiirlerde zulme, haksızlığa, hırsızlığa, geriliğe karşı mücadeleye girişilmiştir. Vatan, millet, hürriyet, hak, adalet, kanun, meşrutiyet gibi pek bilinmeyen kavramlar edebiyatta kullanılmış ve yayılmaya çalışılmıştır.

20 Tanzimat I.Dönem Edebiyatının Özellikleri Bu düşünceleri yaymak için Toplum için sanat anlayışı benimsenmiştir. Divan edebiyatının tersine, seçkin kişiler için değil, halk için meydana getirilen bir edebiyat olmak iddiasındadır. Çünkü divan şiiri ile halka gidilmez, topluma faydalı olunmaz düşüncesi esastır. Divan şiirinde görülen parça güzelliği anlayışı, yerini konu birliği ve bütün güzelliği anlayışına bırakmıştır.

21 Tanzimat I.Dönem Edebiyatının Özellikleri Dilin sadeleşmesi, konuşma dilinin yazı dili haline gelmesi düşüncesi savunulmuştur. Düzyazıda düşünceler sayfalarca süren uzun cümleler yerine kısa cümlelerle anlatılmaya çalışılmıştır. Şiirde hece ölçüsü savunulmuş; ama eski alışkanlıklardan vazgeçilemediği için aruz ölçüsü kullanılmaya devam edilmiştir.

22 Tanzimat I.Dönem Edebiyatının Özellikleri Şiirlere özel adlar konmaya başlanmıştır. Şekil eski, öz yenidir. Uyak, divan edebiyatında olduğu gibi göz içindir. Noktalama işaretleri ilk kez bu dönemde kullanılmış, ayrıca paragraf düzenine geçilmiştir. Başlangıçta Klasisizm, sonraları Romantizm akımı etkili olmuştur.

23 Tanzimat I.Dönem Edebiyatının Özellikleri Sosyal konulu eserlerde ; Doğu-Batı kültür çatışmasından doğan sosyal yıkımlar, bunların yarattığı bunalımlar işlenmiştir. İyiler, çok iyi; kötüler çok kötüdür. Öğütle biter. İyiler ödüllendirilir, kötüler cezalandırılır.

24 Tanzimat I.Dönem Edebiyatının Özellikleri Yazarlar, eserin akışına müdahale ederek uzun ansiklopedik bilgiler verirler. Romanlarda ve öykülerde rastlantılara çokça yer verilir. Yapıtlarda yazar kişiliğini gizlemez. Meddah tarzı bir anlatım vardır. Teknik ve estetik yönden kusurlu eserlerdir. (bkz. Felatun Bey ile Rakım Efendi)